Lectio 3

Supra monuit apostolus qualiter nos debemus habere ad mala poenalia sustinenda, hic monet qualiter nos debemus habere ad mala culpae vitanda.

Et circa hoc duo facit.

Primo enim ponit monitiones suas; secundo assignat rationes ipsorum, ibi non enim accessistis.

Circa primum duo facit.

Primo enim monet hominem peccantem; secundo nondum peccantem, ibi pacem sequimini.

Est autem duplex peccatum, scilicet omissionis, et transgressionis.

Primo ergo monet ad dimittendum peccatum omissionis; secundo ad dimittendum peccatum transgressionis, ibi et gressus rectos.

Peccatum autem omissionis duplex est. Unum quando quis omittit bonum facere; aliud, omittendo mala et adversa tolerare.

Quantum ad primum dicit propter quod, scilicet quia disciplina affert fructum pacatissimum, ideo ut vos hunc fructum percipere possitis, erigite manus remissas. Manus enim, cum sit organum organorum, remissa dicitur, quando vacat a bonis operibus, et ideo erigenda est per rectam intentionem ad operandum, quae deo placent. Thren. III, 41: levemus corda nostra cum manibus ad deum.

Ps. Cxl, 2: elevatio manuum, etc.. Manus enim remissa inducit egestatem et servitutem.

Prov. X, 4: egestatem operata est manus remissa: manus autem fortium divitias parat.

Item c. XII, 24: manus fortium dominabitur, quae autem remissa est, tributis serviet. In huius signum quando Moyses elevabat manus, vincebat Israel; quando vero remittebat, superabat Amalec, Ex. XVII, 11.

Quantum ad illud peccatum omissionis dicitur erigite genua dissoluta. In genibus totum pondus corporis sustentatur. Habent ergo genua dissoluta qui non habent fortitudinem fortiter tolerandi adversa; haec ergo remissio abiicienda est. Iob IV, 3: manus lassas roborasti, et genua trementia confortasti, vacillantes confirmaverunt sermones tui. Is. XXXV, 3: confortate manus dissolutas, et genua debilia roborate. Manus ergo et genua erigite, ut nec otio torpeatis, nec debilitate haesitetis.

Deinde cum dicit et gressus rectos, improbat peccatum transgressionis. Istud autem peccatum est obliquitas quaedam et curvitas. Rectum enim dicitur cuius medium non exit ab extremis, id est, cuius operatio non recedit ab intentione et fine debito.

Triplex autem est obliquitas, scilicet in affectu, in operatione et intellectu. Istas tres monet declinare.

Ex affectione autem iniqua sequitur obliquitas in intellectu, et depravatio in affectu.

Et ideo quantum ad primum, quod est aliorum radix, dicit facite gressus rectos pedibus vestris, id est, rectas affectiones. Sicut enim pedes portant corpus, ita mentem portant affectiones. Recti ergo pedes sunt affectiones rectae. Ez. I, 7: pedes eorum, pedes recti.

Rectificate ergo affectiones, quibus totum corpus portatur spiritualiter. Is. XL, 3: rectas facite in solitudine semitas dei vestri. Hoc est, quantum in vobis est date operam ad hoc. Sed proprie rectificare est solius dei.

Ps. XVI, 5: dirige gressus meos in semitis tuis.

Quantum ad secundum dicit ut ne claudicans quis, quantum ad actionem exteriorem.

Sicut enim tibia dicitur clauda, quando non sequitur regulam potentiae gressivae, ita operatio claudicat quando sive ad dexteram, id est in prosperis, sive ad sinistram, id est in adversis, non sequitur regulam legis divinae.

Is. XXX, 21: haec est via, ambulate in ea, et non declinetis neque ad dexteram, neque ad sinistram. Vel, claudicat, qui caeremonialia observat cum evangelio.

Quantum ad obliquitatem intellectus, dicit erret. Malam enim operationem sequitur error intellectus. Prov. XIV, 22: errant omnes qui operantur malum. Sap. II, 21: hoc cogitaverunt, et erraverunt, excaecavit enim eos malitia eorum.

Qui ergo vult illas duas curvitates cavere, habeat pedes et affectiones rectas. Et ideo dicit magis autem sanetur. Sicut enim sanitas corporis consistit in contemperatione humorum, ita sanitas spiritualis in ordinatione affectuum. Ier. XVII, 14: sana me, domine, et sanabor.

Deinde cum dicit pacem sequimini, etc., monet non peccantem ad vitandum peccatum.

Et circa hoc duo facit.

Primo enim praemittit quaedam remedia, quae valent ad omnia peccata vitanda; secundo specialiter monet ad vitationem eorum, ibi ne qua radix.

Circa primum sciendum est, quod actionum humanarum sunt diversi fines. Quaedam enim ordinantur ad alium, sicut iustitia, quae ordinat hominem ad proximum. Et istarum finis est pax. Unde Is. XXXII, 17: erit opus iustitiae pax. Quaedam ad ipsum operantem, sicut ieiunare, et istorum finis est puritas. Non enim ieiunamus nisi propter munditiam et puritatem.

Quantum ergo ad primum dicit pacem sequimini, id est, non solum habete, sed quaeratis quomodo cum aliis habeatis. Rom. XII, V. 18: si fieri potest quod in vobis est, cum omnibus hominibus pacem habentes. Ps.

XXXIII, 15: inquire pacem, et persequere eam. Quantum ad secundum dicit et sanctimoniam.

II Cor. VII, 1: mundemus nos ab omni inquinamento carnis, et spiritus.

Quod autem ista remedia sint necessaria, ostendit per duo damna, quae incurrimus sine ipsis, scilicet damnum gloriae in futuro, et gratiae in praesenti.

Quantum ad primum dicit, quod sine pace et sanctimonia nemo videbit deum, in quo consistit beatitudo. Io. XVII, 3: haec est vita aeterna, etc.. Quasi dicat: sine pace quo ad proximum, et munditia et puritate quo ad seipsum, nemo potest esse beatus. Matth. V, V. 9: beati pacifici, quoniam filii dei vocabuntur.

Solum autem filiis debetur haereditas divinae visionis. Item Apoc. XXI, 27: non intrabit in ea aliquid coinquinatum. Ps. XIV, V. 1: domine, quis habitabit in tabernaculo tuo, etc.. Item: quis ascendet in montem domini, etc..

Quantum ad secundum damnum, scilicet gratiae dei in praesenti, dicit contemplantes, ne quis desit gratiae dei. Gratia enim per discordiam et immunditiam amittitur. I Cor. XIV, 33: non est deus dissensionis, sed Cor. XIV, 33: non est deus dissensionis, sed pacis. Ps. Lxxv, 3: in pace factus est locus eius. Hab. I, 13: mundi sunt oculi tui, domine, ne videant malum, et respicere ad iniquitatem non poteris. Sap. I, 5: spiritus sanctus disciplinae effugiet fictum, et corripietur a superveniente iniquitate.

Figurative autem loquitur apostolus. Gratia enim etsi non habeatur ex meritis, alioquin gratia non esset gratia, tamen oportet quod homo faciat quod in se est. Deus autem, voluntate sua liberalissima, dat eam omni praeparanti se. Apoc. III, 20: ecce sto ad Ostium et pulso, si quis aperuerit mihi, intrabo ad eum. I Tim. II, 4: qui vult omnes homines salvos fieri. Et ideo gratia dei nulli deest, sed omnibus, quantum in se est, se communicat: sicut nec sol deest oculis caecis. Dicit ergo contemplantes ne quis desit gratiae dei.

Sed contra. Quia si gratia non datur ex operibus sed tantum ex hoc quod aliquis non ponit obstaculum, ergo habere gratiam dependet ex solo libero arbitrio, et non ex electione dei, quod est error Pelagii.

Respondeo. Dicendum est quod hoc ipsum, quod aliquis non ponit obstaculum, ex gratia procedit. Unde si aliquis ponat, et tamen moveatur cor eius ad removendum illud, hoc est ex dono gratiae dei vocantis per misericordiam suam. Gal. I, 15: cum autem placuit ei qui me segregavit ex utero matris meae, et vocavit per gratiam suam, etc.. Hoc autem donum gratiae non est gratum faciens.

Quod ergo a quibusdam removetur istud obstaculum, hoc est ex misericordia dei: quod autem non removetur, hoc est ex iustitia eius.

Non autem dicit, ne tu desis, sed ne quis, idest quicumque, quia quilibet debet esse sollicitus de proximo. Eccli. XVII, 12: unicuique mandavit de proximo suo.

Deinde cum dicit ne qua radix, specialiter descendit ad monitionem vitationis peccatorum contrariorum unicuique praedictorum remediorum. Et primo monet vitare peccata contraria paci; secundo contraria sanctimoniae, ibi ne quis fornicator.

Dicit ergo ne qua radix amaritudinis, etc.. Illud dicitur amarum, quod non potest gustari nisi cum offensa. Conversatio ergo alicuius dicitur amara, quando non potest esse sine offensa eorum cum quibus conversatur.

Quod contra dicitur de sapientia.

Sap. VIII, 16: non habet amaritudinem conversatio illius, nec taedium convictus eius, sed laetitiam et gaudium. Qui ergo in sapientia scit conversari, non est amarae conversationis, quod fit quando non habet dura verba vel facta. Et ideo dicit contemplantes ne qua radix amaritudinis, id est, amaritudo paulatim inchoata et in corde radicata, sursum germinans impediat pacem, et per consequens gratiam et visionem dei. Deut. XXIX, 18: ne sit inter vos radix germinans fel et amaritudinem.

Os. XII, 14: ad iracundiam provocavit me ephraim in amaritudinibus suis.

Vel radix amaritudinis est mala cogitatio noxiae delectationis, quae sursum germinat, quando per consensum ad opus venitur. Et per illam inquinantur multi, quia non solum ille in quo est, sed et alii malo eius exemplo.

I Cor. V, 6: modicum fermentum totam massam corrumpit.

Deinde cum dicit ne quis fornicator, monet vitare peccata contraria sanctimoniae, cui specialiter opponuntur peccata carnalia, scilicet luxuria et gula, quae perficiuntur in delectatione carnali, per quam mens inquinatur. Unde ista mentem et carnem inquinant. Et ideo specialiter monet ista vitari.

Et primo luxuriam, dicens contemplantes.

Et non solum quilibet in seipso, sed ne quis fornicator, ita quod quilibet in proximo suo hoc contempletur. Augustinus: invicem vestram pudicitiam custodite, etc.. Eph. V, 3: fornicatio autem et omnis immunditia aut avaritia nec nominetur in vobis, sicut decet sanctos. Tob. IV, 13: attende tibi ab omni fornicatione.

Secundo prohibet gulam, dicens aut profanus, et dicitur quasi procul a fano, et tales sunt gulosi qui de ventre suo deum faciunt.

Sicut esau. Quod dixerat, ostendit in exemplo esau, qui propter gulam vendidit primogenita.

Sic etiam gulosus pro minima esca vendit haereditatem aeternam. Prov. VI, 26: pretium scorti vix est unius panis. Esau autem non solum fuit gulosus, sed etiam luxuriosus: quia contra voluntatem parentum duxit uxores alienigenas. Ius autem primogeniti erat, quod habebat duplicem portionem, et ante sacerdotium Aaron habebat honorem sacerdotalem. Unde in hoc commisit ipse simoniam.

Ergo videtur quod etiam Iacob qui illud emit, similiter commisit simoniam, quod falsum est. Iacob enim per spiritum sanctum intellexit illud sibi deberi, iuxta illud Mal. I, V. 2 s.: Iacob dilexi, esau autem odio habui.

Et ideo non emit, sed quod sibi debebatur ab iniusto possessore redemit. Et hoc est quod dicit qui, scilicet esau, propter unam escam vendidit primitiva sua, vel primogenita, ut dicitur Gen. XXV et XXVII.

Et poenam consecutam ostendit, subdens scitote enim quoniam et postea cupiens haereditare benedictionem, reprobatus est. Sicut enim dicitur Gen. XXVII, 30 ss., postquam Isaac benedixerat Iacob, venit esau et petiit benedictionem, quod tamen non obtinuit, licet pater fecisset ignorans, quia in illo stupore quem habuit, factus in extasi, edoctus est a spiritu sancto, quod non retractaret quod fecerat. Unde dicit: benedixi ei, et erit benedictus. Et sic esau, consilio spiritus sancti, reprobatus fuit.

In quo datur intelligi quod nullus debet negligere dum adhuc vivit benefacere, quantumcumque sit reprobatus in praescientia divina, quia post vitam ad haereditatem dei, etiam si desideretur, naturaliter non pervenitur.

Sequitur non enim invenit poenitentiae locum, quamquam cum lacrymis inquisisset eam. Sicut enim dicitur gen.

C. XXVII, 34, irrugiit clamore magno, etc..

Sed contra, quia dicitur Ez. XVIII, 27: quacumque hora ingemuerit peccator, etc..

Respondeo. Dicendum est quod quamdiu praesens vita agitur, potest agi vera poenitentia.

Interdum tamen aliquis poenitet, non propter amorem iustitiae, sed propter timorem poenae, vel damni temporalis. Et sic poenituit esau, non quia vendiderat primogenita, sed quia perdiderat. Unde non dolebat de peccato venditionis, sed de damno perditionis. Et ideo poenitentia eius non fuit accepta, quia non erat vera. Sic enim poenitent damnati in inferno, ut dicitur Sap. V, V. 3: poenitentiam agentes, non quia peccaverunt, sed quia exclusi sunt.

Tamen secundum Glossam hoc quod dicit hic fornicator et profanus, aliter intelligi potest, ut fornicator dicatur, qui cum fide carnales caeremonias observat: sicut habens concubinam cum uxore propria. Sed profanus, id est, procul a fano, sicut penitus infidelis.