Lectio 3

Supra posuit apostolus exemplum fidei in patribus, qui fuerunt ante diluvium, qui fuerunt communiter patres tam gentilium, quam Iudaeorum, hic specialiter descendit ad patres, qui fuerunt post diluvium, qui specialiter fuerunt patres Iudaeorum.

Et primo ponit exemplum fidei Abrahae, qui fuit pater credentium. Unde et primus accepit signaculum fidei ante legem. Et primo ostendit quid fecerit Abraham; secundo quid fecerit Isaac; tertio quid fecerit Iacob; quarto quid fecerit ioseph.

Secundum, ibi fide de futuris; tertium, ibi fide Iacob; quartum, ibi fide ioseph.

Iterum prima in duas.

Primo enim ponit quid fecerit quantum ad exteriorem et humanam cognitionem; secundo quid fecerit quantum ad deum, ibi fide obtulit.

Circa primum tria facit.

Primo enim ostendit quid fecerit quantum ad habitationem; secundo quid fecerit quantum ad generationem, ibi fide et ipsa Sara; tertio quid fecerit quantum ad suam conversationem, ibi iuxta fidem.

Item quantum ad habitationem duo ostendit primo quid fecerit quantum ad primam loci mutationem; secundo quantum ad alterius inhabitationem, ibi fide moratus.

Ut autem ostendat exemplum suum de Abraham magnae auctoritatis esse, primo ponit celebritatem nominis eius, dicens: ille qui vocatur, scilicet a deo. Gen. XVII, 5: vocaberis Abraham. Item vocatur ab hominibus.

Eccli. XLIV, 20: Abraham magnus pater multitudinis gentium. Talis ergo a deo vocatus et ab hominibus praedicatus, dignus est exemplo.

Secundo ponit exemplum eius, dicens quia fide obedivit. Per fidem enim informamur ad obediendum deo de invisibilibus. Rom. I, 5: ad obediendum fidei, etc.. Exire in locum quem accepturus erat in haereditatem, de quo Gen. XII, 1: egredere de terra tua, et de cognatione tua, et de domo patris tui, et veni in terram, quam monstravero tibi. Dominus autem terram illam debebat sibi dare in haereditatem. Gen. XIII, 15: omnem terram quam conspicis tibi dabo.

Sed numquid non ipse cum patre suo thare exierat de terra sua? ergo non exivit ex praecepto domini, sed per patrem.

Respondeo. Dicendum est, quod cum patre exiverat reversurus iterum, sed ex praecepto domini exiverat in mesopotamiam syriae, ubi mortuo patre intendebat remanere, sed ex mandato domini venit in terram chanaan.

Et numquid erat hoc mirabile, ut sic de hoc oporteret habere fidem, et credere deo? sic, quia exivit nesciens quo iret, id est, ut iret ad rem ignotam. Quod autem est ignotum, est invisibile.

Per illam obedientiam Abrahae nobis designatur, quod debemus ab omni affectione carnali exire, si volumus haereditatem nostram habere. Ps. XLIV, 11: obliviscere populum tuum et domum patris tui. Is. Lxiv, V. 4: oculus non vidit, deus, absque te quae praeparasti expectantibus te. Unde haereditas ista est nobis ignota.

Deinde cum dicit fide demoratus est, etc., ostendit quid per fidem fecerit quantum ad inhabitationem. Et primo quid fecerit, ostendit; secundo subdit causam quare, ibi expectabat enim.

Videmus enim, quod aliquando aliquis exiit de terra nativitatis suae, et vadit alibi, ut faciat mansionem suam perpetuam.

Sic non fecit Abraham; sed sicut advena fuit in terra chanaan, et sicut advena mortuus est in ipsa, quod patet quia non fecit ibi domum nec firmam mansionem, sed habitavit in casulis et tabernaculis, quae sunt habitacula mobilia. Unde semper fit mentio de tabernaculis quando loquitur de Abraham. Unde ex praecepto domini habitavit ibi ut advena.

Act. VII, 5: non dedit illi in ea haereditatem nec passum pedis. Gen. XXI, 34: fuit colonus terrae Philisthinorum diebus multis. Quod quidem verum est quantum ad id quod dominus ei gratis donaturus esset, non quantum ad id quod emit.

Unde dicit, quod fide demoratus est in terra repromissionis, quia fuit ei frequenter promissa, sicut patet Gen. XII usque ad XXI cap., tamquam in aliena, quod patet, quia cap., tamquam in aliena, quod patet, quia habitando in casulis, quae dicuntur a cadendo, et in tentoriis mobilibus, et quia animo non redeundi in patriam suam, etiam si plus vixisset, patet, quia cum Isaac et Iacob habitavit non quidem simul, sed successive, qui erant filii promissionis, quia ipsis facta est promissio, Gen. XVII, 2 et XXVIII, 3.

Et dicit cohaeredibus repromissionis, in quo datur nobis intelligi, quod in mundo isto debemus conversari sicut alieni et advenae.

I Cor. VII, 31: qui utuntur hoc mundo tamquam non utantur. Infra ult.: non enim habemus hic manentem civitatem, sed futuram inquirimus.

Deinde cum dicit expectabat enim, ostendit quare morabantur sicut advenae, quia scilicet non reputabant se aliquid habere super terram, sed quaerebant haereditatem, caelestem civitatem. Ps. Cxxi, 2 s.: stantes erant pedes nostri in atriis tuis, ierusalem: ierusalem quae aedificatur ut civitas. Is. XXXIII, V. 20: oculi tui videbunt ierusalem habitationem opulentam, tabernaculum, quod nequaquam ultra transferri poterit. Non tabernaculum mobile.

Et dicitur civitas primo propter civium unitatem, quae unitas est per pacem. Ps. Cxlvii, V. 1: lauda, ierusalem, dominum, etc., et sequitur: qui posuit fines tuos pacem. Is.

C. XXXII, 18: sedebit populus meus in pulchritudine pacis, et in tabernaculis fiduciae, et in requie opulenta. Io. XVII, 22: ut sint unum sicut et nos unum sumus. Secundo est ordinata, quod fit maxime propter iustitiam, et non ad malum faciendum. Ibi autem est perpetua iustitia. Ez. XLVIII, 35: nomen civitatis ex illa die: dominus ibidem. Tertio per se sufficiens ad omnia quae sunt necessaria.

Quodcumque enim necessarium perfectissime ibi erit, quia ibi est status bonorum omnium aggregatione perfectus. Ps. Cxxi, 3: ierusalem, quae aedificatur ut civitas, cuius participatio eius in idipsum.

Ista civitas habet fundamenta, in quo significat eius stabilitatem. Is. XXXIII, 20: tabernaculum quod nequaquam ultra transferri poterit. Sunt autem fundamenta prima pars aedificii. Unde Angeli sunt eius civitatis fundamenta. Ps. Lxxxvi, 1: fundamenta eius in montibus sanctis. Homines enim assumentur ad ordines Angelorum. Ecclesiae vero fundamenta sunt apostoli, Apoc. XXI, 14.

Auctor autem huius civitatis est ipse deus, non humanae artis sapientia.

II Cor. V, 1: scimus quoniam si terrestris domus nostra huius habitationis dissolvatur, quod aedificationem a deo habemus domum non manufactam, sed aeternam in caelis.

Ad cuiuslibet autem civitatis aedificationem duo requiruntur. Primum est auctoritas principis, qua mediante firmetur, quia dicitur conditor eius, a quo et ipsa nomen accipit, sicut a Romulo Roma. Et sic illius civitatis dicitur deus conditor eius. Ps. XLVII, 9: in civitate dei nostri deus fundavit eam in aeternum.

Secundum est modus disponendi ipsam, qui commendat sapientiam artificis. Et sic deus dicitur artifex eius, quia ordinata est secundum dispositionem et sapientiam dei. Ps.

XLVII, 1: magnus dominus et laudabilis nimis in civitate dei nostri, etc.. Debita enim dispositio operis commendat opificem. Nusquam autem ita relucet divina sapientia sicut ibi. Et ideo nimis laudabilis dicitur.

Deinde cum dicit fide et ipsa Sara, ostendit quid ibi per fidem uxor eius consecuta est.

Et circa hoc duo facit quia primo ostendit quid consecuta est ipsa; secundo quid consecutum est in filiis, ibi propter quod et ab uno.

In uxore autem eius Sara duo defectus erant, propter quos omnino videbatur quasi impossibile ipsam posse concipere. Unde credere illa fuit magnae fidei. Unum erat, quia sterilis. Gen. XI, 30: erat autem Sara sterilis. Aliud, quia iam propter defectum aetatis non erat naturaliter apta ad generationem.

Gen. XVIII, 11: desierant Sarae fieri muliebria. Item ipsa dicit ibidem: ego iam senui, et dominus meus vetulus est. Istos duos defectus tangit apostolus. Primum cum dicit Sara sterilis; secundum cum dicit et praeter tempus aetatis.

Tamen, his non obstantibus, ipsa accepit virtutem in conceptione seminis fide, scilicet vel sua, vel Abrahae, quia etsi erat impossibile secundum naturam, quod nonagenaria de centenario conciperet, tamen uterque credidit deo, cui nihil est difficile. Unde dicit, quod fidelem credidit esse eum, qui repromiserat.

Sed contra, quantum ad Abraham, et videtur, quod non credidit, quia Gen. XVII, 17, dicitur, quod risit dicens in corde suo: putasne centenario nascetur filius, et Sara nonagenaria pariet? iterum quantum ad Saram, Gen. XVIII, 12, dicitur, quod risit occulte, dicens: postquam ego consenui et dominus meus vetulus est, voluptati operam dabo? respondeo. Dicendum est, quod quantum ad Abraham, risus eius non fuit dubitationis sed admirationis. Unde, Rom. IV, 20 s., non haesitavit diffidentia, sed confortatus est fide dans gloriam deo plenissime, sciens quod quicquid promisit deus, potens est et facere.

Unde nec reprehenditur risus eius a deo, qui corda omnium novit.

Sara autem primo dubitavit in prima promissione; sed quando Angelus recurrit ad potentiam dei, cum dixit: numquid deo quicquam est difficile? tunc credidit, et haec fuit quasi secunda promissio. Et ideo dicit, quod repromisit, quia in promittendo primo non credidit, sed in repromittendo.

Sed sciendum est, quod omnes conceptus miraculosi, qui fuerunt in veteri testamento, fuerunt quasi figura illius maximi miraculi, quod fuit in christi incarnatione.

Oportuit enim nativitatem eius ex virgine per aliqua praefigurari, ad praeparandos animos ad credendum. Non tamen potuit praefigurari ex aequo, quia necessario figura deficit a figurato.

Et ideo Scriptura partum virginis ostendit per partum sterilium, scilicet Sarae, Annae, et elisabeth.

Sed differentia est, quia Sara a deo miraculose accepit virtutem concipiendi, sed tamen ex humano semine. Et ideo dicitur hic in conceptione seminis. Beata vero virgo sine semine. Unde in Sara virtus divina praeparavit materiam ad concipiendum tantum ex semine; sed in beata virgine etiam praeparavit illam purissimam materiam ex sanguine, et cum hoc fuit ibi virtus spiritus sancti loco seminis. Non enim ex virili semine, sed mystico spiramine factum est verbum dei caro.

Deinde cum dicit propter quod et ab uno, ostendit quid consecutum est in filiis ex virtute dei, scilicet multiplicatio seminis.

Ubi primo consideranda est radix huius multitudinis, quae fuit una, scilicet Abraham; unde dicit propter quod, scilicet meritum fidei, ab uno, scilicet Abraham. Is. LI, 2: unum vocavi eum, et benedixi ei, et multiplicavi eum.

Secundo consideranda est conditio eius, quia iam emortuus. Unde dicit et hoc emortuo, quia iam vetulus erat, ut supra dictum est.

Sed contra, quia mortua Sara multos filios genuit ex alia uxore, sicut patet Gen. XV, 1 ss..

Ergo male dicit emortuo. Respondeo. Dicendum est, quod vetulus bene generat ex iuvencula, non autem ex vetula. Et sic erat in ipso mortua virtus generandi quantum ad Saram, non tamen ad alias. Vel dicendum est, quod intelligitur ab uno, scilicet utero Sarae, iam emortuo. Rom. IV, 19: et emortuam vulvam Sarae. Is. LI, 2: attendite ad Abraham patrem vestrum et ad Saram, quae peperit vos.

Tertio consideranda est differentia inter illos, qui ex Abraham processerunt. Sicut enim non omnes, ut dicitur Rom. IX, 6 s., qui sunt ex Israel, hi sunt Israelitae, sic nec hi qui sunt ex semine Abrahae omnes sunt filii, sed qui filii sunt promissionis aestimantur in semine. Ideo eius progenies dividitur in duas, scilicet in bonos et malos. Boni significantur per stellas, de quibus dicit, quod orti sunt tamquam sidera caeli in multitudinem. Bar.

C. III, 34: stellae dederunt lumen in custodiis suis, et laetatae sunt. Mali vero significantur per arenam maris contiguam, quia mali Iudaei de semine Abrahae conformantur gentilitati.

Arena autem fluctibus maris undique concutitur, ita et mali turbinibus mundi. Is.

C. LVII, 20: cor impii quasi mare fervens.

Iudaei autem non omnino fuerunt arena, sed quasi arena, quia communicabant cum gentibus in malis. Unde possunt dici terminus maris. Ier. V, 22: posui arenam terminum mari. Item arena sterilis est et infructuosa, ita etiam peccatores sunt steriles ab omni opere boni fructus. Unde dicit, quod etiam orti sunt sicut arena quae est ad oram maris innumerabilis. Et est sermo hyperbolicus.

Vel dicitur innumerabilis, non quia non possit numerari, sed quia non de facili potest numerari. Gen. XXII, 17: multiplicabo semen tuum sicut stellas caeli, et velut arenam, quae est in littore maris.