QUAESTIO XXVI

Utrum haec oratio, Sedentem ambulare est possibile, sub diversis prolationibus possit diversa significare

Occam ubi supra cap. 8.

Videtur quod non, nam omnis diversitas in orationibus, vel provenit ex diversitate significati, vel ex diversitate modorum significandi. Sed materialia diversimode prolata, habent eosdem modos significandi, et eadem significata ; ergo, etc. Major patet : nam diversitas in significando, resultat ex diversitate in intelligendo. Sed diversitas in intelligendo, vel provenit ex diversitate significati, vel modorum significandi ; ergo, etc.

Item, quod sensus compositionis non sit ibi possibilis, probatio : nam sedens, cum sit praesentis temporis, significat illum qui sedens est. Sed ly ambulare, potest ampliari per modum possibilitatis ; significatur igitur, quod iste, qui nunc est sedens, posset in futuro ambulare, et iste est sensus divisionis ; ergo, etc.

Item, quod sensus divisionis non sit ibi possibilis, probatio : nam terminus concretus, aut supponit formam tantum, et tunc est oratio falsa, qualitercumque constructibilia dividantur. Si supponat tantum subjectum, tunc haec est fallacia figurae dictionis, Quidquid fieri vidisti, hodie vides;album heri vidisti ;ergo, etc. Oportet igitur dicere, quod supponit formam, ut subjectum concernit. Sed tunc adhuc sequitur idem, quia tunc denotatur, potentiam esse in sedente, ut concernit subjectum. Sed sicut una forma non potest esse alia, sic nec subjectum sub tali forma est in potentia ad formam oppositam. Ad oppositum est Aristoteles in 1. hujus.

Ad quaestionem dicendum, quod materialia illius orationis, Possibile est sedentem ambulare, sunt in potentia, ut significent diversa sub diversis probationibus, ut ostendit Aristoteles in 2. hujus, per simile, in dictione prolata, sud gravi accentu, et acuto. Nam sicut ipsa dictio est in potentia, ut constituat intellectum simplicem sub accentu gravi, et alium conceptum sub accentu acuto. Sic materialia islius,Sedentem,etc. sunt in potentia ut diversas sententias sub diversis modis proferendi significent, vel repraesentent. Et ista similitudo patet: nam sicut accentus est quidam modus significandi attributus dictioni, per quem unum intellectum simplicem ab alio distinguit: sic modus proferendi est quidam modus significandi, per quem nos distinguimus unum intellectum ab alio. Unde sicut accentus variat potestatem dictionis, sic modus proferendi variat potestatem orationis. Unde quod dicitur, quod orationi non attribuitur modus significandi,nisi qui attribuitur partibus ejus ; hoc habet intelligi de modis significandi Grammaticalibus quae sunt principia construendi unam dictionem cum alia, sed tamen modi significandi Logicales ipsi orationi attribuuntur.

Sed contra, modus proferendi, qui est modus significandi orationis, ex parte nostra est: nam quod constructibilia sic, vel sic proferantur, hoc est ex parte nostra. Si ergo constructibilia sub diversis modis proferendi diversa significarent, sequeretur, quod multiplicitas eorum ex parte nostra acciperetur. Et talem diversitatem orationis increpat Aristoteles, etc.

Dicendum, quod diversitas modi proferendi est ex parte nostra. Sed quod oratio sic prolata, hoc significet, et sub alio modo proferendi significet aliud, hoc non est ex parte nostra. Unde Aristoteles non increpat multiplicitatem ex parte nostra, dummodo oratio habeat in se multiplicitatem, quod enim pendere proferatur sub accentu gravi, vel acuto ex parte nostra est. Sed quod dictio prolata sub gravi accentu, significet unum, et sub alio significet aliud, hoc ex parte nostra non est, sed ex parte dictionis.

Sed ulterius oportet videre, quis modus proferendi, facit sensum compositum, et divisum. Et dicendum est, quod continua prolatio ejus, quod est sedentem, cum hoc quod est ambulare, causat sensum compositum. Iste autem modus proferendi possibilis est in oratione, nam sic modi significandi Grammaticales ad invicem dependentes terminantur, et quae nata sunt conjungi conjunguntur. Iste autem sensus accidit orationi praeter aliquam violentiam, ideo iste sensus magis appropriatur orationi. Sensus autem divisionis accidit ex discontinua prolatione earumdem partium. Et quia quae nata sunt conjungi ad invicem separantur, ideo iste sensus minus appropriatur orationi, unde accidit ei cum quadam violentia.

In primo sensu ex continua prolatione ejus quod est sedentem, cum ambulare, intelligimus extrema referri ad idem. Unde secundum quosdam de hoc toto, sedentem ambulare, ponitur possibilitatis modus: secundum alios modus possibilitatis dicit dispositionem circa ista extrema. Sed sive sic, sive sic, semper ista extrema in sensu compositionis ad idem habent referri. Sed in sensu divisionis, ex discontinua prolatione istarum dictionum, potest ly sedenti accipi pro uno tempore, et ly ambulare pro alio: unde in sensu divisionis, modus non dicit dispositionem circa ista extrema pro eodem tempore, sed permittitur quod pro diversis temporibus accipiatur.

Ad rationes. Ad primam dicendum,quod si major intelligitur solum de modis significandi Grammaticalibus, qui sunt principia construendi unam dictionem cum alia, tunc falsa est major. Sed si intelligatur, quod omnis diversitas in oratione, vel provenit ex diversitate significati, vel modorum significandi Logicalium, tunc vera est et minor falsa . Nam modus proferendi est quidam modus significandi Logicalis, per quem unus intellectus ab alio distinguitur.

Ad secundam, cum dicitur, quod sedens significat illum, qui nunc est sedens, et ly ambulare ampliatur per modum possibilitatis: dico, quod in sensu composito ad idem tempus , ad quod ampliatur ly ambulare ad illud ampliatur sedentem. Unde a parte ly sedentem, est possibilitas ut amplietur. Nam Priscianus dicit, quod Participiis praesentis temporis insunt tempora, quemadmodum Infinitivis. Unde cum dicitur, Fuit legens, est legens, erit legens ; ly legens accipitur pro tempore praesenti, sed non pro tempore, quod est praesens, sed pro eo quod erit, vel fuit praesens.

Ad ultimam dicendum, quod terminus concretus supponit formam, ut concernit subjectum. Sed hoc dupliciter contingit, aut prout cum forma conjungitur aut prout in se, et absolute consideratur. Primo modo supponit in sensu composito, secundo modo in sensu diviso. Et cum dicit ulterius, quod in sedente denotatur potentia ad ambulandum, supposito quod hoc sit verum ; dicendum, quod in sensu diviso supponit subjectum ratione formae, cui inest sessio. Et ideo sufficit solum subjectum esse praesens ambulationi, quae terminat potentiam. Exemplum hujus est, materia prima, ut est in potentia ad formam, sed non est in potentia ad formam, nisi ut est sub privatione. Et ideo materia prima est in potentia per accidens. Et quod est sic in potentia, ut solum concomitans, non oportet esse praesens actui terminanti potentiam ; sic est in proposito, quia forma sessionis solum est in potentia ad ambulandum per accidens, ideo non oportet quod sit praesens, cum subjectum conjunctum est cum ambulatione.