QUAESTIO XIII

Utrum terminus aequivocus possit contrahi per mediate adjunctum

Et videtur quod sic. Nam per Boetium, si dicatur, Canna Romanorum sanguinem sorbuit, hic ly Canna est aequivocum, et indifferens, ut accipiatur pro fluvio, et pro calamo. Si tamen dicatur, Canna Romanorum sanguinem sorbuit plenus, jam contrahitur, ut accipiatur pro fluvio, et additum est mediate adjuncto ; ergo, etc.

Item, amor est aequivocum ad nomen, et ad verbum. Si tamen dicatur, Amor est bonus, jam contrahitur ad nomen.

Ad oppositum, si terminus aequivocus per mediate adjunctum posset contrahi ad alterum significatorum, haec non esset distinguenda, Canis currit,sed hoc est falsum. Consequentia patet, nam ly currit contrahit ly canis ad illud significatum, cui competere potest cursus.

Ad primam quaestionem quidam dicunt, quod necesse est terminum aequivocum contrahi per immediate adjunctum. Et ratio eorum est ista, quia finis imponit necessitatem his, quae sunt ad finem, unde a fine accipitur necessitas in rebus. Quia enim finis serrae est dividere,in hunc autem finem non potest nisi sit dentala, nec dentata potest in illum finem, nisi sit ferrea ; et ideo a fine accipitur ratio, quare necesse est serram esse ferream, et dentatam. Similiter dicunt in proposito. Finis enim sermonis est, ut exprimamus quae apud nos sunt, id est, quae in mente concipimus, unde ad hunc finem ordinatur quaelibet vox significativa. Sed oratio in qua ponitur terminus aequivocus, in hunc finem non posset, nisi per immediate adjunctum contraheretur, nam cum actu plura per terminum aequivocum significentur, nisi posset contrahi, non possemus uti eo, pro altero significato : et per consequens, vel oporteret eo uti, pro omnibus significa tis, vel pro nullo ;

sed eo uti pro pluribus simul non possumus ; ut ergo sit instrumentum conveniens ad illum finem: necesse est, quod per immediate adjunctum contrahatur.

Et ulterius dicunt quidam, quod sicut in impositionibus vocum non est ratio quaerenda, cum imponantur ad placitum, sic in tali contractione aequivoci, non est ratio quaerenda, quia ex voluntate imponitur, terminum aequivocum sic contrahi.

Contra istos arguitur. Et primo videtur, quod sic dicentes fingant aliquid a parte impositionis, ut evitent difficultatem quaestionis. Nam si contrahitur per immediate adjunctum, et habeat hoc ex ipso imponente, ut sit instrumentum congruens in suum finem. Eadem ratione potuit impositor posuisse terminum aequivocum per mediate adjunctum , contrahi posse. Nam sic esset instrumentum magis congruum in suum finem. Et tolleretur ambiguitas in sermone: et per consequens hujusmodi propositiones, Canis latrat: Canis lucet: Canis natat, non poneremus esse distinguendas, eadem coacti necessitate,at propter finem sermonis.

Ulterius, quando accipiunt, quod in impositionibus vocum non est ratio quaerenda illud non videtur verum, Nam licet significata incomplexorum probare non possimus, significata tamen complexorum probare possimus, quia horum habemus media determinata, ut significata incomplexorum ; quod ergo hoc complexum, canis currit , et alia hujusmodi determinate significent aliquid, hoc non debemus accipere a voluntate imponentis, sed recurrere debemus ad significata incomplexorum.

Propter ista duo quaesita, intelligendum est, quod terminus aequivocus, proprie loquendo, non potest contrahi per immediate sibi adjunctum, nec per mediate. Nam contractio est determinatio alicujus communis ita quod aggregatum ex contrahente, et contracto necesse est repraesentare intellectum determinatiorem, quam sit intellectus ipsius contracti de se. Sed in termino aequivoco non est intellectus communis omnibus significatis, quia cum aequivocata per terminum aequivocum significentur sub propriis rationibus , nihil est eis commune praeter solam vocem, quae contrahi non potest, cum sit singularis. Propter quod vox aequivoca plura significans sub propriis rationibus de vi sermonis, non potest contrahi ad alterum suorum significatorum ; nam ibi sunt plures rationes significandi, actu correspondentes diversis significatis, quibus nihil est commune, nisi vox. Per accidens tamen, et per quemdam discursum possumus accipere terminum aequivocum pro altero significato. Nam audiens aliquem loquentem per terminum aequivocum, bene percipit quod non intendit significare nisi unum, nam non potest nisi unum simul intelligere: illud autem unum subito percipit audiens, ex determinatione addita ipsi termino aequivoco. Nam si dicatur, Petrus currit, audiens bene percipit, quod proferens intendit loqui de aliquo uno; quod autem sit illud unum, percipit ex determinatione sequente, cum dicitur, Petrus Heliae currit: sed non est ita intelligendum, quod haec determinatio Heliae faciat vocem primo plura significantem, tunc determinate significare unum: ita quod non aliud. Sed quod per quemdam discursum in ejus cognitionem facit devenire.

Ad primam ergo quaestionem, dicendum quod terminus aequivocus, per immediate adjunctum contrahi non potest: licet per tale immediatum adjunctum contrahi non potest: licet per tale immediatum adjunctum, possit audiens manuduci, ut accipiat terminum aequivocum pro altero suorum significatorum determinate.

Ad primum argumentum in oppositum dicendum, quod quaedam sunt nomina, penitus univoca: et illa sunt, quorum ratio substantiae eadem est et nomen idem. Quaedam sunt nomina, quae proprie dicuntur aequivoca: ut illa quae actu plura significant sub propriis rationibus ; et illa sunt, quorum nomen est idem, et ratio substantiae diversa : et aliqua sunt nomina analoga, quae significant primo aliquod commune, sed tamen illud commune diversimode reperitur in diversis. Sicut infinitum significat illud, cujus non est terminus ; sed hoc diversimode reperitur in magnitudine, et numeris: et in continuis, et discretis ; quia ergo hujusmodi nomina significant aliquid commune, ideo proprie non dicuntur aequivoca, Et quia illud commune diversimode reperitur in diversis, ideo talia nomina non dicuntur proprie univoca, sed dicuntur proprie analoga ; quia ergo hujusmodi nomina significant.aliquid commune primo, ideo per immediate adjunctum contrahi possunt. Hujusmodi autem nomina sunt multum, et Album: nam multum primo significat excessum in quantitate: et ideo contrahi potest. Similiter album primo significat aliquid faciliter movens sensum ; sed hoc diversimode reperitur in diversis, scilicet in colore, et in voce, quia in colore est albedo: et id etiam in voce reperitur, sumendo albedinem pro alta, et elata voce,et hujusmodi ; et ideo potest contrahi. Quia ergo multum, et album significant aliquid commune, ideo per immediate adjunctum contrahi possunt. Aequivocum autem, inquantum aequivocum, nihil commune significat ; et ideo contrahi non potest. : Ad secundum responsum est.

Ad tertium dicendum, quod ly idem potest manuducere, ut aliquid determinate apprehendat audiens ; hoc autem est per accidens, et per discursum, ut dictum est.

Ad quartum de cognomine patet quid dicendum per se.

Ad secundam quaestionem dicendum, quod terminus aequivocus per mediate adjunctum contrahi non potest ; nec per tale mediate adjunctum potest audiens manuduci, ut concipiat aliquem determinatum conceptum de virtute sermonis ; quia nihil tale mediate adjunctum cadit in identitate extremi,cui additur mediate. Et ideo non potest esse modus intelligendi alterum extremum.

Verumtamen intelligendum est, quod ipsi termino aequivoco annectitur quaedam univocatio in modis significandi respectivis sibi correspondentibus, penes res significatas diversas: verbi gratia, amor significat conceptum nominalem, et verbalem ; qui duo conceptus sufficiunt ad aequivocationem, in ipso tamen potest esse univocatio in modis significandi respectivis, qui ad contractionem requiruntur ; cujusmodi sunt persona, numerus, etc. sufficiens ad contractionem per accidens termini aequivoci. Et quia isti modi significandi sunt respectivi: ideo possunt se invicem determinari. Unde si terminus aequivocus sub uno modo significandi conveniat alteri significatorum, si ille modus significandi respectivus contrahat modum significandi, ipsius modi significandi per se erit contractio, aequivoci autem per accidens : verbi gratia, Canna est aequivocum ad fluvium, et ad calamum, si tamen dicatur, Canna Romanorum sanguine fluit plenus ; jam ipsius generis est contractio per se : aequivoci autem per accidens.Et per hoc patet ad argumenta.