QUAESTIO XIX

Utrum diversa ratio construendi requiratur ad Amphibologiam

Oceam 3. part. Logicoe, cap. 5.

Quod sic videtur; quia omnes paralogismi ejusdem fallaciae, dicuntur habere unum principium non existentiae , sicut unum principium apparentis : sed aliqui paralogismi, hujus fallaciae, non habent aliud principium non existentiae, quam diversam rationem construendi: ergo diversa ratio construendi ad Amphibologiam requiritur.

Si dicatur quod omnes loci hujus fallaciae habent unam causam communem non existentiae, scilicet diversitatem sententiae, et per consequens quod illud assumptum est falsum, quando accipitur, quod aliqui paralogismi habent diversam rationem construendi pro non existentia. Contra, in aliquibus paralogismis hujus fallaciae, diversitas sententiae resultat ex diversitate constructionis, sicut ex causa : modo unius effectus secundum rationem una est causa secundum rationem. Cum ergo diversitas sententiae in omnibus paralogismis hujus loci reperiatur, et in aliquibus, ut planum est, resultet ex diversitate constructionis, videtur quod diversa ratio construendi requiratur ad Amphibologiam.

Item in oratione amphibologica tria requiruntur, scilicet vox, significatum, et modi significandi dictionum. Sed diversi tas sententiae non resultat ex voce, nam vox manet eadem. Nec ex diversitate significati : nam haec per se requiritur ad aequivocationem. Oportet ergo,quod diversitas sententiae in amphibologia resultet ex diversitate modorum significandi dictionum, quae causat diversitatem constructionis.

Item, hoc patet per signum, nam Aristoteles instruens nos circa istam fallaciam, non ponit aliquem paralogismum, quin in eo contingat reperire diversitatem constructionis.

Ad oppositum, quandocumque duo sic se habent ad invicem, quod contingit reperire unum sine altero, unum non est de ratione alterius, licet e converso. Quia enim contingit reperire animal sine homine, ideo homo non est de ratione animalis, licet e converso. Sed contingit reperire Amphibologiam, sine diversa ratione construendi,ut patet hic, Littus aratur; ergo, etc. Ad primam quaestionem dicendum, quod unitas vocis complexae secundum materiam, et formam, est sufficiens principium distinguendi Amphibologiam a quolibet alio loco Sophistico in dictione, et extra. Per hoc enim, quod ejus apparentia accipitur ex parte vocis, distinguitur a locis extra dictionem. Et per hoc, quod dicitur secundum materiam, et formam, distinguitur a compositione. et divisione, et accentu. Et per hoc, quod est ibi vera multiplicitas, distinguitur a figura dictionis, ad quam non exigitur nisi unitas phantastica. Per hoc quod dicitur, vocis complexae, ab aequivocatione distinguitur. Est enim complexum sufficiens principium distinguendi ipsam Amphibologiam ab aequivocatione. Nam diversitas aliquorum secundum speciem, provenit ex diversitate materiae, et formae: sed complexum, et incomplexum differunt ex parte materiae, et formae, ergo loci qui accipiuntur secundum complexum, differunt specie. Quod autem complexum, et incomplexum differant ex parte materiae, hoc patet per simile. Nam alia est materia propria ipsius lapidis, et ipsius domus. Similiter alia est materia complexi, et incomplexi. Propria materia autem complexi, sunt dictiones per se significativae : sed materia incomplexi, sunt syllabae, et litterae non per se significativae. Differunt etiam ex parte formae: nam forma complexi consistit in unione dictionum, quae per se significant. Sed forma incomplexi consistit in unione litterarum, et syllabarum, quae per se non sunt significativae. Differunt ex parte materiae, et formae: ergo,etc.

Ad primum argumentum dicendum, quod complexum, et incomplexum magis differunt, quam secundum materiam, quia secundum formam, ut dictum est.

Ad secundum dicendum, quod duplex est totum, scilicet homogeneum,et heterogeneum. In toto autem primo modo dicto, est idem nomen totius, et partis; quaelibet enim pars ignis, est ignis, et quaelibet pars carnis, est caro. Et ideo in toto homogeneo, pars non differt a toto, specie. In toto autem secundo modo dicto, nomen totius non convenit cuilibet parti, quaelibet enim pars hominis non est homo. Et sicut duplex est totum,sic duplex est pars, scilicet homogenea, et hererogenea. Pars autem primo modo dicta, non differt a suo toto, specie. Sed secundo modo dicta potest dupliciter considerari, aut ut est per formam totius ; et adhuc talis pars a suo toto non differt specie ; aut ut est quoddam compositum in se, habens esse distinctum ab esse totius ; et talis pars potest differe a suo toto, specie. Et sic intelligimus Amphibologiam accipi ex parte vocis complexae, et a qui vocationem ex parte vocis incomplexae, prout scilicet incomplexum, habet esse distinctum a complexo.

Ad aliam quaestionem dicendum, quod ad Amphibologiam, sicut ad quemlibet alium locum Sophisticum, duo requiruntur, scilicet apparentia, et non existentia. Si enim aliquid appareat, et simul cum hoc existat, deceptionem non causat. Similiter si aliquid non existat, nec apparentiam habeat, nullam causabit fallaciam.

Sed sciendum, quod duplex est multiplicitas, in dictione, et extra dictionem. In dictione est triplex multiplicitas, scilicet actualis, potentialis et phantastica. Actualis multiplicitas est, quando est ibi identitas vocis secundum materiam, et formam quae est prolatio. Potentialis est, quando est ibi identitas vocis secundum materiam, et non secundum formam. Phantastica est, quando aliqua dictio unum significat, sed propter similem figurationem videtur aliquid aliud significare. Nam omnis multiplicitas aut est vera,aut non vera. Si non vera, tunc ibi est figura dictionis. Si est vera multiplicitas, aut ibi est identitas vocis secundum materiam, et formam, aut secundum materiam tantum. Si secundum materiam tantum, aut hoc erit in voce complexa, et tunc habemus compositionem, et divisionem; si in voce in complexa, tunc habemus accentum. Si sit identitas secundum materiam, et formam, et ista identitas sit in voce complexa, sic est Amphibologia ; si in voce incomplexa, sic est aequivocatio.

Nunc videndum est, utrum ad Amphibologiam requiratur diversitas constructionis. Et dicendum, quod tum Amphibologia operetur actualem multiplicitatem, quae provenit ex diversitate sententiae : diversitas autem sententiae haberi potest sine diversa ratione construendi. Concludendum est ergo, quod ad Amphibologiam non requiritur diversitas constructionis.

Quod autem diversitas sententiae non semper proveniat ex diversitate constructionis, hoc patet: nam inter constructibilia quae tantum uno modo construuntur ad invicem, potest esse diversitas sententiae,quia inter illa potest esse diversitas habitudinis, et ex diversitate habitudinis sequitur diversitas sententiae : verbi gratia, si dicatur liber Aristotelis. Hic potest esse habitudo efficientis ad effectum,ut sitsensus,liber est Aristotelis, ut efficientis. Vel potest esse habitudo possessi ad possidentem, ut sit sensus, liber est Aristotelis ut possidentis. Similiter aliqua oratio, potest significare aliquem conceptum, ita quod paries illius orationis significent partes conceptus, ut si dicatur, Littus aratur. Haec enim oratio significat scissionem littoris, et partes orationis significant partes illius conceptus. Et ista oratio absque diversa ratione construendi, potest tranferri ad significandum amissionem temporis. Et hoc propter aliquam similitudinem, nam omnes transferentes secundum aliquam similitudinem transferunt.

Ad primum argumentum dicendum,quod omnes paralogismi istius loci habent unum principium commune non existentiae, scilicet diversitatem sententiae, cui etiam multoties annectitur diversa ratio construendi.

Ad rationem in contrarium, cum dicitur, Unius effectus, etc. dicendum, quod ista propositio non est generaliter vera. Nam sanitas potest induci a natura,et per artem. Et quaedam animalia ejusdem speciei possunt generari per putrefactionem, et per propagationem. Unde licet diversitas constructionis quandoque fuerit causa diversitatis sententiae, hoc tamen non concludit, quod ubicumque fuerit diversitas sententiae, quod ibi fuerit diversitas constructionis.

Ad aliud principale dicendum, quod si penes nullum istorum accidat diversitas, adhuc potest tota oratio complexa diversa significare. Sicut patet in ista oratione multiplici secundum compositionem, et divisionem, Possibile est sedentem ambulare. Eadem enim significata,et eumdem modum significandi habet ista oratio in sensu composito, et diviso. Et similiter, ut videtur, potest esse in Amphibologia. Sed illud non solvit, nam modus proferendi conjunctim, vel divisim, est modus proferendi, sive significandi ipsius complexi, inquantum tale est. Et ideo in compositione, et divisione accidit diversitas sententiae propter tales modos significandi: sed in Amphibologia non sunt tales modi significandi, propter quod videtur, quod in Amphibologia resultet diversitas sententiae, ex diversitate modi significandi dictionum. Et dicendum est nunc ad rationem, quod in Amphibologia quandoque ex diversa ratione construendi resultat diversitas sententiae, vel saltem diversitati sententiae annectitur diversa ratio construendi. Quandoque autem in Amphibologia diversitas sententiae resultat, eo quod tota oratio transfertur a propria significatione ad impropriam, ut si dicatur, Littus aratur.

Ad ultimum dicendum, quod Aristoteles sufficienter instruxit nos, quantum ad hoc quod per se requiritur ad Amphibologiam, quia ad illam requiritur unitas vocis secundum materiam, et formam, et diversitas sententiae. Et quantum ad haec duo, sufficienter instruxit nos, sed quia diversitati sententiae accidit diversa ratio construendi, ideo Aristoteles ponit tales paralogismos.

Putas est tacentem dicere, duplex enim est tacentem dicere, et hunc dicere, et quae dicuntur. Cap. 2. primi hujus.