QUAESTIO X

Utrum terminus aequivocus contineat sua significata per modum copulationis

Ioan de Magistr. ubi supra quaest, proeced. Tartar. hic quoest. 1. dub. 1.

Quod sic videtur, nam quod significat actu plura, significat hoc, et hoc ; sed terminus aequivocus, eo quod aequivocus est, significat plura actu, ergo, etc.

Item, illa significantur copulative per terminum, quae actu concipiuntur sermone prolato. Sed sic dicto, Canis currit, multa significata possunt apprehendi, ergo, etc. Item, per Aristotelem, in libr. Perihermenias, si tunica imponatur homini et equo, et dicatur, Tunica est alba, idem est ac si diceretur, homo est albus, et equus est albus. Sed hic multa importantur copulative, ergo, etc.

Item, per Philosophum non refert quaerere, utrum Callias, et Themistocles sint domi, quam si ei esset unum nomen, ipsis tamen existentibus diversis ; sed hic cadit copulatio, ergo, etc.

Ad oppositum, si sic esset, tunc ad orationem multiplicem non esset respondendum per distinctionem.Sed respondendum, quod esset simpliciter vera, vel simpliciter falsa. Vera enim, si praedicatum omnibus significatis attribueretur ; falsa, si alteri significato non conveniret : nam copulativa est falsa, cujus altera pars est falsa. Ad primam quaestionem dicendum, quod haec quaestio, Utrum terminus aequivocus contineat, etc. dupliciter potest quaerere. Uno modo, utrum terminus aequivocus significet unum, scilicet hoc totum disjunctum, Animal latrabile, vel coeleste sidus. Et alio modo utrum significet hoc, vel illud indeterminate. Et dicendum quod neutro modo : non primo modo, quia aequivocum unum solum significaret, hoc enim totum Animal latrabile, vel caeleste sidus, sub ratione determinata occurreret intellectui, et per consequens terminus aequivocus unum solum significaret. Sed de ratione aequivoci est plura significare. Nec secundo modo, nam quaelibet vox significativa aliquid determinate repraesentat intellectui. Quod enim unum significat, nihil significat: sed si significaret hoc vel illud disjunctive, nihil determinate significaret. Hoc idem patet per rationem sumptam in oppositum.

Ad primum dicendum est, sicut dicebatur.

Ad illud in contrarium dicendum, quod licet vox aequivoca in eo, quod secundum aliud, et aliud, respicit aliud, et aliud significatum, conveniat cum universali,quod secundum aliud, et aliud respicit sua supposita, in alio tamen est differentia, nam in termino aequivoco non contingit considerare aliquam rationem communem, in qua significata conveniant praeter solam vocem, sed in toto universali contingit considerare aliquam rationem, in qua supposita univocantur, et ideo non est simile.

In alio etiam est differentia, nam omnis ratio significandi actu importatur per terminum aequivocum : sed nullum suppositum importatur actu, per terminum communem, ideo non est simile.

Ad aliam rationem, cum accipit quod necesse est vocem significare solum, sicut possibile est eam cadere sub usu significantis, dico, quod illud falsum est : nam voces sunt finitae, res autem infinitae. Et ideo necesse est unum nomen plures res significare, et tamen utens non potest uti illa voce simul, et semel, nisi pro una significato. Vel potest dici, quod quia multa per terminum actu importantur, ideo utens potest uti hoc termino pro hoc significato, vel illo.

Ad aliud respondendum est per interemptionem minoris, quando accipit, sic dicto, Canis currit, contingit quaerere de quo cane fit sermo, hoc non est verum. Nam si dicatur, quod Gallias, et Themistocles sunt domi, non contingit quaerere utrum Callias sit domi. Similiter est in proposito, nam haec actu significantur prolato sermone.

Ad aliud dicendum, quod constructio habet intelligi, quando multiplicitas est latens, nam ipse subdit, quod utendum est hujusmodi loco in his, quae latent.

Ad ultimum dicendum, quod licet utens termino aequivoco, simul et semel non possit uti eo pro pluribus significatis, illa tamen dictio est plurium significativa.

Ad aliam quaestionem dicendum, quod illa quaestio triplicem potest habere intellectum, et duo intellectus sunt falsi,et tertius potest habere veritatem. Primo potest sic intelligi, quod terminus aequivocus significet unum conceptum copulatum, sicut faciunt isti duo termini, duo, et tria, in ista oratione, duo, et tria sunt quinque. Alio modo potest intelligi sic, quod significet duos conceptus ad invicem copulatos, mediante copulatione, sicut est in propositione copulativa. Tertio modo potest intelligi, scilicet quod inter actus significandi cadat copulatio, et iste intellectus potest esse verus.

Primus intellectus est falsus, nam de ratione aequivoci est significare plura, sicut de ratione univoci significare unum : et quod habet unam rationem intelligendi, si significetur, potest habere unam rationem significandi. Sed totum copulatum potest habere unam rationem intelligendi, cum sit extremum orationis; ergo habebit unam rationem significandi. Sed ad terminum aequivocum requiruntur plures rationes significandi ; ergo iste intellectus quaestionis est falsus.

Similiter secundus intellectus est falsus, scilicet, quod significet duos conceptus ad invicem copulatos. Nam de ratione prioris non est aliquid posterius : sed intentio significata per nomen, est naturaliter prior intentione significata per conjunctionem: ergo de intellectu nominis non erit copulativa conjunctio.

Item, fallacia Aequivocationis peccat secundum multiplex, sed si terminus aequivocus significaret duos conceptus ad invicem copulatos, non peccaret secundum multiplex, nam in omni oratione acciperetur nomen aequivocum, pro omni significato, et non quandoque pro uno, quandoque pro altero,et per consequens secundum multiplex non peccaret fallacia Aequivocationis.

Si tertio modo intelligatur, scilicet quod inter actus significandi cadat copulatio,non autem inter res significatas, et tunc intellectus potest esse verus, nam canis significat latrabile animal, et significat marinam belluam, etc. unde inter actus significandi cadit copulatio, non autem inter res significatas. Nam inter significata termini aequivoci nulla est habitudo.

Ad primum argumentum dicendum, quod si intelligitur quod inter actus significandi cadit copulatio, tunc concedo majorem. Si inter significata, nego.

Ad secundum nego majorem.

Ad tertium dicendum, quod idem est dicere, equus est albus,et homo est albus,et dicere, tunica est alba, et quantum ad pluralitatem propositionum, non autem quantum ad modum significandi : nam sicut haec, Homo est albus, et Equus est albus, significat plura, sic haec, Tunica est alba.

Ad ultimum dicendum, quod quantum ad pluralitatem interrogationum, verum est quod dicit Aristoteles. Et ideo subdit Aristoteles quod ideo si non est rectum, ad plures interrogationes respondere una responsione, non erit rectum ad nomen aequivocum una responsione respondere.