QUAESTIO V. Utrum virtutes cardinales sint a Dei dono, vel ab assuetudine.

Quinto quaeritur de virtutibus cardinalibus quantum ad originem, et est quaestio, utrum hu:usmodi virtutes sint a Dei dono, vel ab assuetudine. Et quod sint ab assuetudine, videtur.

1. Eadem est virtus cardinalis et consuetudinalis secundum rem et essentiam: sed virtus consuetudinalis completum esse habet ab assuefactione, secundum quod dicit Philosophus in principio Veteris Ethicae : "Innatis nobis a natura, perfectis vero ab assuefactione ": ergo etc.

2. Item, secundum quod vult Philosophos et ostendit: "Ex eisdem ipsis unaquaeque res generatur, per quae in esse salvator et promovetur ": sed per bonorum operum muliplicationem cardinales virtutes habent in nobis conservari et ad melius promoveri : ergo per bona opera habent in nobis generari.

3. Item, hoc ipsum videtur experimento. Videmus enim, quod malus homo, dum in bono exercetur et assuescit, semper plus et plus ad bonum iahel disponi et habilitati et facilior reddi ; sed hoc non esset, nisi per assuefactionem in bono acquireretur habitus, qui ad bonum habilitaret: cum igitur tales sint virtutes cardinales, videtur, quod originem trahant ex frequenti bene agere.

4. Item, multi habent et habuerunt huiusmodi virtutes cardinales et consuetudinales, qui nunquam crediderunt in Christum nec sunt membra eius: si ergo vera gratia per Christum habet derivari in eius membra, videtur ergo, quod cardinales virtutes acquiri possint per humanam industriam .

5. Item, sicut intellectus perficitur et dirigitur et rectificatur per habitum scientiae. sic et affectus per habitum virtutis: sed quamvis intellectus noster propria virtute non possit venire in cognitionem aeternorum , tamen per ea quae naturaliter habet, potest venire in cognitionem istorum inferiorum: ergo pari ratione, quamvis affectus non possit habere virtutes, quae elevent ipsum ad superna, videtur tamen, quod possit habere virtutes dirigentes ipsum et rectificantes circa ista inferiora. Sed cardinales virtutes sunt hu:usmodi : ergo etc.

Si tu dicas, quod non est simile, quia perfectio affectus multo nobilior est quam perfectio intellectus: obiicitur contrahoc, quod talis perfectio non videtur esse excellentior quam perfectio cognitionis. Videmus enim, quasdam creaturas irrationales huiusmodi virtutes quasi naturaliter possidere. Quoddam enim animal est, quod viget in liberalitate: quoddam, quod in prudentia: quoddam, quod in mansuetudine: quoddam, quod in virtutis strenuitate: quoddam, quod in castitate, sicut per exempla patet : ergo si natura hominis dignior est quam natura bestiarum, multo fortius videtur, quod homo istas virtutes cardinales aut habeat simpliciter sibi innatas, aut per illud quod est innatum, cum rationis industria possit acquirere.

Sed contra: 1. Iacobi primo : Omne datum optimum et omne donum perfectum desursum est: sed dona virtutum sunt dona optima, secundum quod innuit ipsa Glossa: ergo non videtur, quod huiusmodi virtutes sint a nostra assuefactione, sed potius ex divino munere.

2. Item, Sapientiae octavo : Scio, quod aliter non possum esse continens, nisi Deus det: ergo continentia non potest obtineri nisi per divinum munus, pari ratione nec alia cardinalis virtus: redit ergo idem quod prius.

3. Item, hoc ipsum videtur ratione: " Agens nobilius est patiente, et principium effectu "; sed virtus interior animi nobilior est quam operatio exterior: ergo ex frequenti bona operatione non videtur quod contingat acquirere aliquam virtutem cardinalem.

4. Item, si virtus acquiritur per operationes, aut per unicam operationem , aut per plures; constat, quod per unicam non : ergo per plures.-Sed contra: quando una illarum operationum incipit esse, alia desinit: ergo si nunquam operationes sunt simul: si una non potest facere, ergo nec plures, cum, novis operationibus supervenientibus, aliae transeant in praeteritnm.

a. Item, si virtus cardinalis generari habet ex operibus, aut ergo ex operibus virtuosis, aut non virtuosis. Ex operibus virtuosis non, quia opera virtuosa sive studiosa a virtute habent originem : ergo non sunt virtutis principium. Si ex operibus non virtuosis; sed contra: quales sunt actus, tales sunt habitus: ergo si opera illa non sunt virtuosa, non generabunt habitum virtuosum: ergo videtur, quod nulla virtus possit ex operibus generari.:

CONCLUSIO.

Virtutes cardinales, prout sunt politicae, tum a natura tum ab assuefactione ortum habent: sed prout sunt infusae et gratia informatae, sunt a divino munere.

Respondeo : Ad praedictorum intelligentiam est notandum, quod virtutes cardinales uno modo dicuntur virtutes, quia habilitant ad opera moralia: alio modo dicuntur virtutes non solum, quia habilitant ad huiusmodi opera, sed etiam, quia elevant ad opera meritoria. Secundum autem quod virtutes cardinales dicuntur virtutes, quia potentiam elevant : sic non habent ortum ab assuefactione, sed a divino munere; non a natura, sed a gratia. Quia enim elevant potentiam supra se, sunt supra naturam et actum ipsius potentiae, qui inest ei per se: et ideo necesse est, quod ab aliquo superiori et potentia et actu ipsius potentiae trahant originem. Et hoc modo cardinales virtutes sunt virtutes gra tuitae .

Alio modo est loqui de cardinalibus virtutibus, secundum quod habilitant ad opera moralia; et sic hu:usmodi virtutes cardinales sunt virtutes politicae et radicaliter sunt a natura, sed completive sunt vel ab operum frequentia et perseverantia, vel a gratiae influentia et praesidentia, vel ex utraque causa. A natura, inquam, sunt radicaliter, quia plantatam habemus in nostra natura rectitudinem, per quam apti sumus, licet imperfecte, ad opera virtutis et honestatis ; sed dum assuescimus, paulatim efficitur nobis facile quod prius erat difficile, secundum quod dicit Bernardus ad Eugenium . quod nihil est adeo difficile, quod consuetudo non reddat facile.

Nec solum ex assuefactione ducitur illa habilitas semiplena ad complementum, sed etiam per gratiae adiutorium. Nam cum ipsa gratia sit animae rectificativa, rectitudo superveniens naturae rectitudinem qualemcumque prius existentem amplificat et amplificando confirmat.

Ex utraque etiam causa virtus politica potest suscipere complementum , videlicet quando concurrit divinae gratiae adiutorium et bonae consuetudinis exercitium, per quae duo virtus cardinalis radicata in natura ducitur ad complementum perfectum.

Et sic virtus cardinalis, in quantum est politica, ortum habens a natura, ducitur ad quoddam complementum ex assuefactione subsequente, ad maius complementum ducitur ex gratia superveniente, sed ad perfectum complementum ducitur ex utraque causa concurrente, videlicet gratia et assuefactione.

Et potest hu:usmodi exemplum inveniri satis manifestum. Videmus enim, quod aliquis equus ex sua naturali compositione aptitudinem habet ad bene portandum et ambulandum; sed illa aptitudo ad complementum potest reduci per ipsius equi assuefactionem, vel per ipsius sessoris industriam, qui scit freno equum circumducere, vel per utramque. Sic et in proposito intelligendum est, quia secundum Augustinum liberum arbitrium assimilatur equo, et gratia assimilatur sessori, et bona operatio rectae ambulationi.

Sic igitur patet, quod loquendo de virtute cardinali, secundum quod est politica, et secundum quod est intentionis philosophicae determinare de ipsa, concedi potest, quod a natura et assuefactione trahit originem, secundum quod ipse Philosophus dicit, et rationes ostendunt ad primam partem inductae. Si autem loquamur de virtutibus cardinalibus, secundum quod sant gratuitae, et secundum quod de eis intendit theologus, sic sunt a divino munere. - Sed contra hoc non sunt rationes, quae ad primam partem inducuntur, quia solum procedunt de virtute, secundum quod dicit quendam habitum facilitantem potentiam animae. Et ideo rationes illae sunt concedendae.

1. Ad illud vero quod obiicitur in contrarium, quod omne datum optimum et omne donum perfectum etc., et virtutes sunt dona optima: responderi potest dupliciter. Primo, quia Glossa intelligit de virtutibus non quibuscumque et per omnem modum, sed in quantum sunt gratuitae et meritoriae, per quem modum dictum est, cardinales virtutes esse a solo munere gratiae. - Aliter etiam potest dici, quod per illam auctoritatem non probatur, quod tales virtutes non sint a nobis, quia tam naturalia quam gratuita dicuntur esse a Deo, sicut Glossa exponit ibi . Et propterea ex hoc haberi non potest, quod non sint ab operatione nostra. Opus enim nostrum non excludit opus et munus divinum, immo praesupponit et necessario exigit, secundum quod in secundo libro fuit ostensum, ubi quaesitum fuit, utrum omnis actio sit a Deo.

2. Ad illud quod obiicitur de auctoritate Sapientiae, iam patet responsio: quia vel intelligitur de continentia, secundum quod est Deo accepta et meritoria: vel intelligitur de actione Dei, qua Deus dicitur dare aliquid cooperando et adiuvando, non de illa speciali, qua dicitur dare ipsum habitum infundendo . Philosophi enim continentes fuerunt, et hoc Deo dante, non per ipsius continentiae infusionem, sed per liberalem et benevolam cooperationem.

3. Ad illud quod obiicitur, quod agens nobilius est patiente, et principium effectu: dicendum, quod illud habet veritatem, quando agens et movens substantialiter differt a patiente: sed quando sic est, quod idem movet ipsum, non oportet, quod veritatem habeat nisi secundum quid, ut idem ipsum sit magis nobile et minus secundum diversas comparationes. Unde liberam arbitrium, se ipsum assuefaciens ad bonum per actum suum, magis nobile est, in quantum se movet et assuefacit, et minus nobile, in quantum assuescit Et hoc modo respondendum est in omnibus habitibus acquisitis.

Et si ulterius insistat, quod actus exterior non est nobilior habitu interius generato: dicendum, quod virtus politica non perducitur ad complementum per actum exteriorem, sed per actum voluntatis interiorem: sicut patet, cum aliquis largitur eleemosynam, est ibi operatio manus exterius exsequentis, et ista non est principium virtutis, sed signum ; et est operatio voluntatis interioris moventis et dirigentis, qua vult largiri alii: et ex ista operatione frequentata cum perseverantia ad complementum habet duci virtus consuetudinalis sive politica.

4. Ad illud quod quaeritur, utrum una operatio , an plures perducant ad virtutis completionem; dicendum, quod plures, quia non ex una operatione generatur habitus, sed ex multis .

Et si obiiciat, quod una superveniente, reliqua transit, et nunquam erunt simul plures: dicendum, quod etsi prima operatio transeat quantum ad actum, manet tamen quantum ad effectum, qui quidem effectus per se ipsum non est tantus, ut mereatur dici dispositio vel habitus: sed prout ab actibus sequentibus adiuvatur et promovetur, crescit in dispositionem, et de dispositione crescit in habitum: sicut videmus, quod una gutta non sufficit ad cavandum, frequens tamen stillatio guttae facit foveam, secundum illud poeticum :

Gutta cavat lapidem non vi, sed saepe cadendo.

Sic etiam intelligendum est in proposito.

5. Ad illud quod obiicitur, quod virtus cardinalis non potest generari ex operibus virtuosis ; dicendum, quod generari habet ex operibus virtuosis: sed opus virtuosum sive studiosum, ut proprius loquamur, quoddam est virtuosum plene, quoddam semiplene. Illud est virtuosum plene, quod procedit ab habitu virtutis iam completo: illud est virtuosum semiplene, quod disponit ad habitum virtutis. Et hoc quidem opus non necesse est esse a virtute, sed potest esse ab aliquo, quod est virtuti consonum, utpote a voluntate deliberativa consonante naturali rectitudini, videlicet iudicio conscientiae et inclinationi synderesis, quibus virtus conformatur, sicut patet. Definitur enim virtus, quod est "habitus mentis in modum naturae rationi consentiens ". Et sic patet, quod ratio illa non cogit, quia procedit ex suppositione falsi.