QUAESTIO VI. Utrum sit maioris perfectionis et meriti diligere amicum, an diligere inimicum.

Sexto et ultimo quaeritur, quid sit maioris perfectionis et meriti, utrum diligere amicum, an diligere inimicum. Et quod diligere inimicum, videtur.

1. Matthaei quinto : Si diligitis illos qui vos Vdiligunt, quam mercedem habebitis? Glossa, ibi: " Nullam in caelo "; sed constat, quod de dilectione inimicorum magna merces habetur: ergo maioris perfectionis et meriti est diligere inimicos quam diligere amicos.

2. Item, diligere inimicos est de superadditis a Domino in Evangelio ; sed Dominus non superaddidit, nisi ea quae maioris perfectionis erant: videtur ergo, quod maioris perfectionis sit diligere inimicos quam diligere amicos.

3. Item, ubi est maior pugna, ibi gloriosior est victoria: et ubi maior difficultas, ibi maior est ratio virtutis et meriti, pro eo quod "ars et virtus est circa difficilia "; sed maior est pugna et difficultas in diligendo inimicos quam in diligendo amicos: ergo maior residet perfectio et meritum circa dilectionem inimicorum quam circa dilectionem amicorum.

4. Item, quanto homo magis supra se elevatur in aliquo motu virtutis, tacto motus ille et actio est perfectior et excellentior: sed in dilectione inimicorum plus elevatur homo supra se et supra ea quae sunt naturae, quam in dilectione amicorum: ergo motus dilectionis circa inimicos est magis meritorius et perfectus quam motus dilectionis erga amicos .

5. Item, quanto motus dilectionis est perfectior, tanto est liberalior et purior

amor enim spiritualis purus est et liberalis

sed motus dilectionis erga inimicos purior est et liberalior quam erga amicos: purior quidem, quia minus habet admixtum de carnalitate: liberalior, quia minus habet de obligationis necessitate: ergo videtur, quod sit multo perfectior et Deo acceptior et ad merendum efficacior .

Sed contra: 1. Dilectio inimicorum ponitur ab Ambrosio in ultimo gradu: ergo dilectio illa maxime recedit a primo gradu dilectionis, qui est maximus et nobilissimus: sed quanto aliquid recedit a primo et summo in illo genere, tanto minus habet de perfectione et complemento: si ergo dilectio inimicorum magis recedit, et dilectio amicorum magis accedit: ergo videtur, quod multo perfectior et excellentior sit motus dilectionis erga amicos quam erga inimicos.

2. Item, quanto dilectio est excellentior, tanto dilectioni Dei similior: sed Deus magis diligit diligentes se, iuxta illud quod dicitur Proverbiorum octavo : Ego diligentes me diligo: igitur dilectio amicorum magis assimilatur dilectioni Dei quam dilectio inimicorum: ergo est multo perfectior.

3. Item, motus dilectionis tanto melior est et excellentior, quanto ferventior et frequentior: sed motas caritatis erga amicos ferventior et frequentior est quam erga inimicos : ergo etc.

4. Item, quanto motus dilectionis rectior est et plus habet de rectitudine et aequitate, tanto melior et excellentior est in se: sed magis aequum et iustum est diligere amicos quam inimicos: ergo motus iste dilectionis est melior illo.

b. Item, in eo quod melius et perfectius est, magis debet homo se exercere: ergo si motus dilectionis erga inimicos esset melior et perfectior, frequentius deberet homo circa ipsos affici et pro ipsis orare. Quodsi hoc est inconveniens dicere, quod magis debeat homo orare pro inimicis quam pro amicis, quia hoc esset ordinem caritatis pervertere: ergo restat, quod non est maius bonum inimicos quam amicos diligere.

CONCLUSIO.

Si actus utriusque dilectionis comparantur ad diversos habitus, excellentius est diligere inimicos quam amicos: si vero ad eundem, mutuo se excedunt secundum diversas conditiones.

Respondeo: Ad praedictorum intelligentiam est notandum, quod cum quaeritur de comparatione istorum duorum motuum dilectionis, quorum unus est erga amicos, alter erga inimicos: dupliciter potest quaeri: aut prout comparantur ad diversos habitus et radices, aut prout comparantur ad eundem.

Si prout ad diversas radices et habitus comparantur, ita quod unus habitus habilitat tantum ad amicos, alter vero se extendit usque ad inimicos: sic absque dubio multo maius et excellentius est diligere inimicos quam amicos; et multo perfectiori habitu indigemus ad hoc. quod possimus exire in istum actum, quam ad hoc, ut exeamus in alterum. Et hoc est quod dicit Augustinus in Enchiridio, et habetur in littera : "Magnum est erga eum qui tibi nihil mali fecit, esse benevolum et beneficum; illud vero multo grandius et magnificentissimae bonitatis est, ut tuum quoque inimicum diligas ".

Si vero loquamur de istis actibus, prout ad eandem radicem comparantur et ab eadem caritate procedunt: sic quodam modo sunt aequales et quodam modo mutuo se excedunt. Quantum enim ad rationem merendi respectu praemii substantialis aequalitatem habent, quia quantitas illius praemii respondet quantitati radicis ; quantum vero ad rationem merendi respectu praemii accidentalis et quantum ad vigorem ipsius actus et motus mutuo se excedunt. Nam mollis dilectionis erga amicos excedit quantum ad fervorem et frequentationem ; motus vero dilectionis erga inimicos est purior et difficilior ; et ita quodam modo unus istorum motuum est maior alio, et e converso, secundum varium modum accipiendi magnitudinem. Nam in dilectione amicorum virtus caritatis magis exercetur intensive, sed in dilectione inimicorum, magis exercetur extensive: sicut virtus caloris ignis amplius calefacit propinquiora quam: remotiora, et quodam modo plus apparet efficacia illius virtutis in his quae sunt propinqua, quodam modo in his quae sunt longinqua: ratione tensionis plus in calefactione propinquorum, et ratione extensionis plus in calefactione longinquorum Sic et in proposito intelligendum est, quod dilectio amicorum et dilectio inimicorum, prout ab eadem radice procedunt, secundum diversas conditiones et respectus mutuo se excedunt.

Et secundum hoc dissolvi possunt rationes, quae ad diversas partes adducuntur: diversis enim viis procedunt, secundum quas utraeque verum sine repugnantia concludere possunt

Sed si ulterius quaeratur, quis istorum duorum motuum, omnibus pensatis, excedat reliquum: hic sunt diversae opiniones. Nam quidam volunt dicere, quod motus ille, qui est in amicum, melior est, quia intensior est, et plus habet de ratione boni; et istum modum dicendi videtur Magister approbare in littera .

Et si nunc modum, qui satis videtur probabilis, sustinere velimus, responderi potest ad rationes, quae primo inducuntur, quod ab insufficienti procedunt. Cum enim dicitur, quod motus, quanto difficilior et purior et magis supra vires naturae, tanto perfectior et excellentior: dicendum, quod hoc verum est, ceteris paribus. Sed cum assumit de motu dilectionis inimicorum, quod est hu:usmodi: responderi potest, quod non sunt cetera paria, quia multo maior et ferventior est motus dilectionis erga amicos, quam ille sit.

Alius vero est hic modus dicendi, quod dilectio inimicorum est excellentior, simpliciter lo quendo, et magis in ea exercitatur perfectio cari talis. Et si hunc modum dicendi sustinere velimus quoniam videtur auctoritas Augustini ipsum satis probabilem facere, potest responderi ad ea quae in contrarium adducuntur.

1. Ad primum quod obiicitur de ordine diligendorum , dici potest, quod Ambrosius in gradibus illis non intendit ponere vel assignare gradus per fectionis in dilectione, sed gradus exhibitionis se cundum maiorem et minorem obligationem .

2. Ad illud quod obiicitur, quod dilectio ami corum est dilectioni Dei similior: responderi potes per, interemptionem: quia perfectio dilectionis di vinae magis manifestata est in hoc, quod dilexi nos, cum essemus inimici, quam si essemus amici iuxta illud Apostoli ad Romanos quinto : Commen dat autem Deus caritatem suam in nobis, quia cum adhuc peccatores essemus, secundum tempui Christus pro nobis mortuus est. Unde etsi in di lectione amicorum caritas Dei ostendatur esse magna, in dilectione inimicorum ostenditur esse nimia: iuxta illud ad Ephesios secundo: Propter nimiam caritatem suam, qua dilexit nos etc

3. Ad illud quod obiicitur, quod tanto motus dilectionis est melior, quanto ferventior: dicendum, quod illud rerum est, ubi est par difficultas et resistentia. Ubi autem non est par difficultas, sicut in proposito, non habet veritatem; quod patet, quia modicus ignis citius adurit foenum, quam magnus ignis adurat forte lignum.

4. Ad illud quod obiicitur, quod quanto motus dilectionis est rectior, tanto perfectior: dicendum, quod verum est. Sed cum assumit, quod motus dilectionis erga amicum magis est rectus et aequus; respondendum est per distinctionem , quod maior aequitas potest esse dupliciter: aut propter exigentiam meritorum et dignitatis a parte dilecti, et sic magis est aequum diligere amicum quam inimicum: aut propter abundantiorem rectitudinem a parte diligentis, et sic non est magis aequum diligere amicum quam inimicum, immo magis e converso, quia hoc est abundantioris iustitiae quam illud.

5. Ad illud quod obiicitur, quod magis debet homo se exercere in eo quod est maioris perfectionis; responderi potest, quod in exhibitione alicuius beneficii et exsecutione alicuius actus duplici intentione potest homo se exercere: aut propter profectum alterius, aut propter meritum suum: nec debet homo in operibus suis tantum meritum suum intueri, sed etiam profectum proximi. Licet ergo in exercitatione circa dilectionem inimici maior sit via proficiendi et lucrandi et ad perfectionem perveniendi: quia tamen magis obligatur homo amico quam inimico, frequentius debet in dilectione amici se exercere. Unde quod dicit, quod magis nos debemus exercere in his quae sunt maioris perfectionis: dicendum, quod illud non est usquequaque verum, immo magis debemus nos exercere in his quae sunt maioris obligationis.

Et sic patet, quomodo potest satis rationabiliter utralibet pars sustineri.