DCB. IV.

Item quaeritur de hoc quod dicit Augustinus: Fidem ipsam videt quisque in corde suo esse. Si enim virtutes ad invicem connexae sunt, et aliquis scit, se habere fidem: videtur per consequens, quod sciat, se habere caritatem: cuius contrarium in primo libro ostensum fuit distinctione decima septima

Item, si fides videtur et certissime cognoscitur, eo quod essentialiter sit in anima, cum caritas et gratia essentialiter sint in anima; est quaestio, quare non cognoscatur certissime ab his, a quibus habentur.

Iuxta hoc etiam quaeritur de modis visionis,

quos assignat Angustinus in littera ; videtur enim illa divisio esse superflua, cum super Genesim ad litteram in libro duodecimo et in Glossa secundae ad Corinthios duodecimo non distinguantur nisi tria genera visionum.

Respondeo: Dicendum, quod secundum verbum Augustini , fides essentialiter existens in anima cognoscitur per sui essentiam; et hoc communiter omnes tenent.

De caritate autem quidam dicunt, quod videtur essentialiter, et scit homo, se habere caritatem, 1 qui habet: sed nescit, utrum in ea perseveret . Dicunt enim, hoc esse generaliter verum, quod de omnibus, quae sunt essentialiter in anima, habet anima certam scientiam, quia cognoscit ea per eorum essentiam, sive sit habitus gratiae, sive caritatis, sive alterius virtutis.

Sed haec responsio contrariatur ipsi cognitioni experimentali. Multa enim sunt in nobis, quae nos latent: et multae animae sunt deformes, quae suas deformitates nullo modo noverunt: et multa sunt in nobis, quae patent . Et propterea non est dicendum, quod omnia quae sunt in anima essentialiter, teneantur visione et cognitione certa. Et de caritate et gratia satis est planum, quia pauci vel nulli Sunt, qui sciant certitudinaliter, se esse in gratia: et hoc melius scitur, si inquiratur a viris sanctis et bonis.

Ideo aliter dicunt alii, quod dupliciter scitur aliquid , videlicet scientia notitiae et scientia discretionis , secundum quod traditur ab Augustino in libro de Trinitate , quod aliud est rem nosse, aliud cogiture et distinguere. Dicunt ergo, quod omnia quae essentialiter sunt in anima, certissime sciuntur scientia nolitiae; qua quidem scientia dicit Augustinus quod anima non potest se ipsam ignorare: et sic cognoscuntur tam fides quam caritas quam etiam alia. Sed si de scientia discretionis loquamur ; sic non habet veritatem, pro eo quod ea quae essentialiter sunt in anima, etsi scientia notitiae cognoscantur, tamen ab aliis non semper discernuntur, sicut dicit Augustinus de ipsa anima, quod etsi non possit se ipsam non nosse, nescit tamen aliquando se ab aliis discerneret sicut patet de illis qui posuerunt, auimani esse corpus, vel aquam, vel ignem. Et hoc modo non habet quis notitiam de caritate, quae est in se, nec de gratia gratum faciente, quia nescit eam discernere a dono gratiae gratis datae, propter ipsius mentis obnubilationem ex phantasmatum incolulione .

Sed nec adhuc istud sufficit, quia non solum cognoscit quis habens fidem ipsum habitum scientia notitiae, sed etiam discretionis et cognitionis: discernit enim ipsum ab aliis habitibus virtutum.

Et propterea aliter dicendum, quod cognitio, qua anima cognoscit illud quod habet in se, est cognitio cuiusdam experientiae; per hoc enim cognoscit aliquis, se habere fidem, dum ad se ipsum introrsus ingrediens experitur, utrum sit promptus ad credendum: sic de aliis habitibus virtutum et aliis omnibus, quae latent introrsus. Quoniam igitur anima non potest habere experientiam, nisi de eo quod est in potestate sua, et de eo quod respicit actum animae, cum experientia dicat usum alicuius poten tiae ;hinc est, quod quando aliqua sic sunt in anima, quod reddunt eius potentiam habilem ad aliquod opus, vel circumstant alicui operi interiori, talia possunt cognosci ab ipsa anima certitudinaliter. Unde si aliquis est habilis ad aliquod opus, certissime se novit habere illum habitum, sicut fidelis habitum credendi, et amans habitum amandi, et sic de ceteris. Quando vero aliqua sic sunt in anima, quod ipsa principaliter non respiciunt usum alicuius potentiae, sicut character, vel sicut deformitas culpae praeteritae, vel quae sunt supra potestatem ipsius animae, sicut gratia, in quantum reddit acceptum Deo, et caritas similiter: quia de talibus non potest habere anima experientiam,non potest habere certam notitiam. Ideo cum dicitur, quod illa quae sunt essentialiter in anima, certitudinaliter co- gnoscuntur; hoc intelligitur de illis, de quibus potest sumere anima certum experimentum: de his autem, de quibus non potest sumere experimentum nisi per coniecturam, non cognoscit nisi coniecturando. Et quoniam de fide, secundum quod reddit habilem ad credendum, certissima potest haberi experientia; secundum autem quod suum credere est Deo acceptum, certa experientia haberi non potest, sed solum coniectura: hinc est, quod fides quantum ad habitum substratum certissime videtur ab anima: in quantum autem est formata, non cognoscitur nisi per coniecturam: et sic est aliis connexa.

Et per hoc patet responsio ad illud quod obiicitur de caritate et gratia.

Ad illud quod obiicit de sufficientia illorum modorum, dicendum, quod modi videndi possunt dupliciter distingui: vel a parte virtutis cognoscentis, vel a parte medii. Si a parte virtutis cognitivae , cum illa sit triplex, scilicet sensitiva exterior, imaginativa et intellectiva: sic triplex distinguitur visio, videlicet corporalis, imaginativa et intellectualis.

Si autem a parte medii, tunc sex sunt differentiae, quarum sufficientia patet sic. Omne enim, quod videtur ab anima, aut videtur per sui essentiam, aut videtur per sui speciem, aut videtur per rem aliam, ab ipsa simpliciter differentem. Si per sui essentiam videtur, sic est unus modus, qui ponitur sexto loco . Si per sui speciem, hoc potest esse tripliciter: nam illa species aut est omnino concreta materiae, aut abstracta, aut partim concreta, partim abstracta. Concreta est, prout apprehenditur a sensu exteriori , licet sit ibi aliqua abstractio ; simpliciter abstracta, prout apprehenditur ab intellectu: medio modo, prout apprehenditur ab imaginatione: et sic sunt tres primi modi.

Si antem res habet cognosci per rem ab ipsa differentem, hoc potest esse dupliciter: aut quia comparatur ad ipsam sub ratione similis, aut in ratione effectus. Et sic duo sunt modi, videlicet quartus et quintus. Et si tu obiicias, quod aliquid potest comparari ad alterum in ratione disparati, vel in ratione contrarii; dicendum, quod nec disparatum nec contrarium facit cognoscere aliquid, nisi in quantum innuit aliquem modum in ratione similis. Unde qui cognoscit, quod "album disgregat " per consequens cognoscit, quod " nigrum congregat ", quia " similiter se habet oppositum ad oppositum, sicut propositum ad propositum ".