CAPUT IX.

De. his quae similia sunt terrae et aquae, et a frigido coagulantur : in quo est de purgatione ferri et liquefactione.

Loquamur ergo nunc de his quae materialiter sunt terra et aqua, sicut dixi mus, et per gelida coagulantur. Haec ergo quae talia sunt et gelido coagulantur, propter causam quam diximus, necesse est esse humida : primo quia primum videlicet coagulatio motus est ad siccum secundum essentiam vel actum ex humido. Dicamus ergo cum sint humida et habeant terram, aut habent plus terrae quam aquae, aut habent aquae plus quam terrae. Si autem habent plus terrae, aut habent parum humidi, aut multum. Si tamen quod abundat in eis plus terrae, et si quid parum habeant humidi, id exhaliabit per adhaerens ejus calidum frigido circumstante, et de his diximus supra, et volvimus hic repetere de ipsis. Si autem abundat in eis humidum, id non evaporabit expulso ab eis calido. Quaecumque ergo talium a gelido coagulantur, quae sunt communia terrae et aquae, et plus habent terrae, haec pro certo coagulantur per calidi expulsionem, humido non evaporante cum ipso in toto : et ista rursus adveniente calido liquescunt necessario, quemadmodum lutum quod est terra humido aquae infusa : quoties enim lutum coagulatur frigido, toties solvitur a calido redeunte : et est calidum agens per epsesim, eo quod de profundo ad. exteriora in talibus ducit humidum. Si autem communia terrae et aquae sunt plus aquae, et coagulantur per frigidum, hoc contingit dupliciter : aut enim coagulantur solubiliter, aut insolubiliter. Et si solubiliter coagulantur, sunt sicut argentum et similia. Si autem insolubiliter, tunc sunt sicut ferrum.

Et primo loquamur de insolubiliter

coagulatis. Quaecumque ergo talium propter infrigidationem coagulamur, in universo exeunte ex ipsis uno, hoc est, unico calido praeter humidum, et insolu- bilia sunt, nisi fortissimo igne ex superabundantia calidi solvantur : haec sunt igne non superabundante rnollillcabilia, sicut ferrum et cornu. Dico autem igne non superabundante : quoniam si superabundabit ignis vehementia, potest liquari ferrum sicut faciunt illi qui operantur in ferro. Cum enim extra trahunt ipsum de terra, et est permixtum lapidi et terrae, et ejus scoria est multa, faciunt ignem maximum et calidum, et tunc in fundum distillant ferrum, et lapides et scoria ejiciuntur sursum, et tunc fit humidum et fluit : et si iterum coagulatur et iterum per vehementem ignem solvatur et fluat et saepius ita iteretur, purgabitur deorsum scoria semper ex ipso, et fiet chalybs : nam et chalybes ita fiunt ex ferro, quia chalybs est alia species metalli a ferro. Fabri autem hoc faciunt multis vicibus : quia multa fieret deperditio in ferro, et minus ponderaret propter multam consumptionem humidi, et adustionem multam partium terrestrium, et non lucrarentur inde. Melius autem ferrum est et nobilius, cujus purgamenta sunt pauca : quia hoc est melius mixtum, et ex meliori argento vivo et sulphure minus lutulenta. Si vero saepius purgatur ferrum, et ipsum efficitur siccius et frangibilis : et ideo non saepe liquefaciunt ipsum, ne emittat durabilitatem.

Est autem hoc dubium : quia nos diximus in fine tertii libri istius scientiae, quod ferrum differt in hoc ab aliis metallis, quod ipsum est mollificabile solum, 3t non liquabile : hoc autem concedimus nodo, quod est liquabile per vehemen-

tem ignem et magis difficulter quam alia : et sic contrarietas videtur esse in doctrina nostra : levis enim ignis et violentus non transmutant speciem : et ideo quod violento igne liquatur, ejusdem naturae est cum eo quod solvitur lento. Amplius forti igne videtur magis exsiccari : quod autem magis siccum est, minus solubile et liquabile est : ergo forti igne ferrum potius debet impediri a liquefactione quam liquefieri ab ipso.

Sed dicendum quod absque dubio ferrum difficulter dissolubile est, eo quod multa congelatio humidi inducitur in ipso per frigus : metallum enim in quo inducitur minor congelatio humidi, magis est producibile malleis : et in quo plus inducitur congelationis, minus est producibile : et ideo ferrum non est producibile frigidum, nisi calido primo aliquid de congelatione essentialis frigidi in ipso remittatur. Et bene concedendum videtur hoc, quod metalla non differunt specie per facile solubile et difficile solubile : sed potius per modum suae commixtionis et apprehensionis miscibilium differunt ex parte materiae, et per suas formas differunt ex parte speciei : et ideo quod supra dictum est in fine tertii, dictum est ad signum fortitudinis et apprehensionis et congelationis humidi, quod est in ferro ostendendum : quia ibi diximus quod ferrum aliquo modo liquescit. Ad objecta autem de calido et forti igne, dicendum quod lentus ignis aperit et dissolvit : sed non satis sufficienter supcrfluendo de partibus dissolutis congregat homogenia et segregat heterogenia : hoc enim facit calidum vehemens : illud enim solvit humidum, et adurit terreum, et segregat ea ab invicem : et cum humidum sit apprehensum, non potest totum evadere : et ideo distillare incipit cum subtili terreo, et liquatur, et tunc grossum terreum quod ipsum fortiter tenebat, aduritur in scoriam : et licet siccius efficiatur id quod manet, tamen non est siccum : quia humidum est apprehensum, et evadere non potest : unde si ali- qua juvant ignem ad separationem heterogeniorum, scilicet terrei grossi et aquei subtilis in ferro, illa cito liquabunt ferrum. Si enim limetur ferrum, et projiciatur desuper puluis sulphuris et auripigmenti, et bene temperetur cum limatura ferri, et postea sit in forti igne, cito liquescit, quia sulphur juvat adurendo, et solvendo grossum terrestre ab humido apprehenso in ipso : et hoc modo fit operatio Alcliimicorum, qui separando saepe terrestre et subtiliando humidum ferri, eliquant ex ferro tandem id quod simillimum est argento : efficitur enim curvabile subtile humidum, et incipit albescere terreo separato. De hujusmodi autem erit alibi tractatus. Eodem autem modo per calidum debile calefaciens chalybem mollescit chalybs : quia parum soluto humido quod est in chalybe, et non educto, eo quod debile sit calidum, incipit discurrere humidum per partes siccas chalybis et mollificat ipsas : et hoc modo gladii et caetera incidentia remittuntur et mollificantur calefacta, et postea paulatim lento frigore infrigidata. Est etiam. alius modus mollificationis, quem ponit Nicolaus Peripateticus in Alchimicis. Si enim chalybs cavetur ad modum semisphaerae, et fiant pori in chalybe multi, et super chalybem candens plumbum mittatur, evaporabit plumbum, et non relinquit in chalybe nisi tincturam modicam : et humidum ejus ad se trahit chalybs quo imbibito mollificatur: et si saepissime fiat hoc, chalybs tandem efficitur mollis, ita quod comprehensibilis et formalibis erit manibus. Indurantur autem quando candentia immerguntur aquae frigidae : quia tunc per frigus velox reprimitur calidum ferri in profundum, quod secum trahit humidum diffusum per ferrum : et cum congregatum fuerit in ipso calidum in centro frigidi, tunc bi aduritur multum de humido : et sic induratur ferrum : et si esset aqua vehementis siccitatis, in qua ferrum extinguitur, tunc multum induraretur, ita quod postea confricatione aliorum cor-

porum non cito consumeretur : et si esset gladius, secaret aliud ferrum fortiter, sicut si extingueretur saepius in aqua rafam commixta cum humore qui exprimitur de vermibus qui dicuntur lumbrici terrestres. Sic induraut ingeniatores axes in quibus volvuntur rotae : et quidam milites hoc modo indurant acies gladiorum et acumina lancearum suarum.

Liquatur hoc modo etiam lapis qui Graece dicitur pyrimacos : eoque igne liquatur ille qui Arabice dicitur mancida et alchali, sicut dicit Algazel. Quod vero praedicto modo coagulatur ut fluat, iterum duratur et coagulatur quando infrigidatur. Cujus causa est, quia humidum ejus adeo fortiter apprehensum est a sicco, quod per calidum evaporare non potest : et ideo reprimitur ad centrum ejus per frigidum, et manet essentialiter humidum, licet sit actualiter siccum et coagulatum. : hoc enim modo plumbum et caetera metalla liquantur et indurantur : plumbum vero si multum aduratur in fornace, et postea coaguletur a frigido, efficitur nigrum in colore : et si moveatur quando liquidum est donec constet frigido, nec permittatur quiescere, erit incineratum : et ejus est cinis albus similis caici. Causa autem nigredinis ejus postquam constat post fortem calorem, est quoniam frigus undique calidum multum plumbum subintrat et fortiter ipsum constringit, et poros claudit : et ideo niger color est ex eo quod non sicut prius diffunditur lumen in superficie ejus : et ideo etiam postea durius est, magis difficulter solvitur. Quod autem caici assimilatur pulverizatum per motum, contingit ex duabus causis : quarum una est ex parte materiae, altera est ex parte agentis. Et illa quidem quae est ex parte materiae : quia humidum ejus non est bene commixtum sicco terreo, et ideo separabiles sunt in minima partes ejus quando sunt fluidae per mo- tum. EX parte autem efficientis causa est : quod cum separatae sunt partes liquidi plumbi per motum, tunc frigus quamlibet attingit et coagulat : et cum coagulatae terminatae sunt, tunc quaelibet est infra suam superficiem terminata et incontinua ad alteram, eo quod humidum continuans ab exterioribus repressum, residet in centro. Haec ergo sunt de diversitate coagulatorum, sive per calidum siccum, sive per frigidum coagulentur,