CAPUT XVI.

Et est digressio unde veniat ventus qui facit terraemotum.

Est autem hic locus dubitationis, unde veniat ventus faciens terraemotum: quod enim veniat ab exteriori et insuflet in terram., videbatur quibusdam Philosophis. Callisthenes enim vir in multis praeclarae intelligentiae, dicit sic : " Spiritus intrat terram per occulta foramina quemadmodum ubique, ita etiam sub mari. Deinde cum est obstrictus ille trames per quem descenderat, reditum autem illi a tergo resistens aqua abstulit, huc et illuc fertur, et sibi ipsi occurrens terram labefactat. " Probat autem hoc Callisthenes signis quatuor. Quorum unum est, quod deficiente vento exteriori crescit materia terraemotus : et hoc esse non videbitur, nisi quia ab exteriori intravit poros terrae, et ibi clauditur. Aliud signum est, quod nubes nigrae quae apparent in caelo ante terraemotum, contrahuntur : et hoc dicit ideo quia materia de sublimi tollitur, et ad ima refertur : et ideo cum dilatatur in imo, necesse est ut in supremo contrahatur. Tertium est, quod venti oppositi subterranei causantur sicut Aquilo et Auster : cum igitur oppositio ventorum non sit nisi super terram, ubi liberum habent flatum, oportet quod subterranei eau- sentur a superioribus. Quartum autem signum est, quod aqua elementum fluidum ingreditur in terram ab exteriori loco suo qui est Oceanus : ergo similiter acr qui est elementum magis fluidum, ingreditur in terram ab exteriori loco suo, et non intus generatur, quia generatio reiest in loco suo naturali: vapor autem est quiddam de forma aeris, et ideo in loco aeris generatur. Quantum enim res aliqua accipit de forma alicujus corporis in natura, tantum etiam accipit de loco ejusdem : cum ergo vapor accipiat multum de forma aeris, oportet quod accipiendo formam ejus accipiat et locum : et ideo extra generatur vapor, et in terra violenter impellitur, et non in terra generatur, sicut videtur Callistheni. Idem autem omnino licet sine ratione probante dicit Thucydides Philosophus et plures alii. Seneca autem econtra dicit hoc incredibile esse, accipiens argumentum in nostris corporibus, ubi cutis nostra quae tenuis et porosa est, respuit extrinsecum spiritum, et resistit ei, ita quod non in tanta quantitate intrare poterit, quod faciat motum fortem in corpore : terrae autem elementum magis est solidum, et ideo repellit magis. Amplius autem constat solem non solum in supremo terrae, sed etiam in intimis operari, cum videamus lunam de profundo maris vaporem elevare, quo movet mare ad influxum et refluxum. Si autem sol operatur in imo terrae, constat quod terra immutatur : immutatio autem sua est per evaporationem : patet ergo, quod terra in imis vaporem emittit. Adhuc autem calor conclusus in terra operatur sicut calor naturalis operatur in cibo : calor autem naturalis digestivus educit ventositatem in corpore, non ab extrinseco ingressam : educet ergo etiam calor terrae in ventre terrae ventum grossum, qui facit terraemotum qui non ab extrinseco ingreditur. Senecae ergo consentiendo videtur mihi, quod non ab extrinseco venit ventus faciens terraemotum. Potest tamen esse, quod ab extrinseco re-

primitur si exterior ventus per pulverem poros claudit, per quos posset fieri evaparatio : aut etiam si frigiditate constringit terram superius, ut calor descendat et in intimis faciat evaporationem, sicut diximus de vento qui dicitur Aquilo : aut quod humiditate descendente in cavernis terrae ventum coagitet ad faciendum motum terrae, sicut facit ventus Auster humiditate sua et pluviis. Signa ergo quae inducit Callisthenes fallacia sunt. Non enim ex hoc ventus et nubes. ventosae deficiunt in sublimi, quod intrent in terram, sed ex hoc quod tunc generari in sublimi non possunt: et hoc explanatum est supra ubi locuti sumus de signis antecedentibus terrae motum. Quod autem dicit Callisthenes de ventis oppositis, non habet veritatem : quia venti oppositi ex oppositis sitibus veniunt sub terra per cavernas et poros : ex oppositione autem quam habent super terram, non facerent diluvium : sed oportet quod hoc sit ex oppositione qua moventur sub terra a longis tractibus oppositis, concurrere et ebullire facientes aquas ex opposito sibi occurrentes. Nec negandum est aerem ab extrinseco ingredi in cavernas : et ille non facit terraemotum, sed vapor qui habet aliquid de forma raritatis aeris : et ideo nititur habere locum aeris, et ascendit ad ipsum nisi soliditas loci detinentis ipsum impediret : et ideo post rupturam terrae ascendit, et nubes nigras facit in coelo.