Notae ad Caput XVIII.

Dignatis, i. e. gratia. Vide supra.

Praerogativas, i. e. singulares praevias dispositiones, mirabilesque circumstantias, ex quibus facile perspiciatur, quid et quomodo Deus ab hominibus extra communem ordinem ac regulam fieri velit.

Decipi. Potest enim inordinate petens baptismum, ejus ministrum decipere, sine legitima videlicet dispositione, neque vero, sed simulato duntaxat animo accedens. Potest et ipse decipi, dum ex immaturo zelo accedit, et ab ipso Deo se impulsum credit, nondum tamen necessaria rerum credendarum cognitione instructus, ut illum fructuose suscipiat.

Utilior est. Olim baptismus a plerisque differebatur in adultam, et aliquando ad extremam ferme aetatem. Sic sanctus Martinus jam anno aetatis suae 1195A 10 factus catechumenus, nonnisi 8 annis postea fuit baptizatus, ut testatur Sev. Sulpit. in ejus Vita l. I cap. 2. Aliqui ad 30 annum differebant, exemplo Christi innixi, ut videre est apud S. Greg. Naz. Orat. in sanctum Lavacrum. De Constantino imp. communis jam opinio est, eum paulo ante mortem Nicomediae baptizatum fuisse. Sic etiam Constantius imp. ultimis demum suis temporibus ab Euzoio Antiochiae baptizari voluit. Quid vero, quod etiam Theodosius M. post superata in bellis plurima pericula, ultimo demum in gravem morbum incidens ab Ascholio, Ep. Thessalonicensi, se ablui petierit? Forte idem Noster, baptismum cunctando longius differri jubens, in causa fuerat, ut multi, ex nimia religione et conscientiae formidine, baptismum antea, et bona utique fide, recusarent.

Erant autem, qui eo pejori fide cunctabantur baptismum suscipere, ne videlicet severitati legum ecclesiasticarum deinceps adstringerentur, sicque interea eo liberius peccare possent. Hoc autem consilium, 1195B tanquam temerarium, sancti Gregorius Nazianzenus et alter Nyssenus, itemque sanctus Joannes Chrysostomus et alii Patres, merito, acerrimeque perstrinxere.

Quod vero aliorum, ex aliis causis baptismum nimium diu olim procrastinantium, exempla attinet, ea imitationi nostrae minime proposita sunt. Sufficiat nobis inde gravitatem negotii metiri, ad quod non subito irruere, nec taliter irruentes suscipere, sed eousque, donec desiderium satis creverit, et sufficiens probatio praecesserit, differre oportet. Hoc idem vero facere cum quis jam se satis praeparatum senserit, id vero periculo non vacat, subrepentis interea somnolentiae, aut occasionis deinceps amittendae. Novimus certe, Valentinianum Jun. Imp. violenta morte praeventum, cum nimis diu distulisset baptismum, adhuc catechumenum ex hac vita ereptum fuisse.

Audiendus denique in hanc rem est sanctus Basilius in Exhort. ad bapt. ubi inter alia multa sic loquitur: 1195C Si aurum Ecclesia distribueret, non profecto diceres: Cras mitte, cras dabis; verum tuam sedulus portionem velociter peteres, differri autem aegre ferres. Quoniam vero non materiae alicujus fucum, sed animae purgationem tibi rex munificus pollicetur, moras excusationesque nectis, impedimenta causasque affers, qui debebas ad hoc donum accurrere. Et post alia: Enimvero si publicis tributis obnoxius esses, debitorum autem remissio reis circumquaque nuntiaretur, deinde quispiam te hoc publico munere privare conaretur, doleres clamaresque, communis gratiae parte te per injuriam privari. Postquam vero non solum praeteritorum remissio, sed etiam futurorum dona palam proponuntur, non audis, sed te ipse laedis, quantum nec inimici forte laederent. Iterumque post pauca: Si quis medicus commentis ac machinis quibusdam te juvenem et sene reddere in se receperit, ad eam profecto diem omni studio venire curares, in qua aetati floridae te restituendum videres. At nunc cum anima tua, quam omni scelere contaminatam reddidisti, per baptismum renovari 1195D ac regenerari nuntietur, tantum despicis beneficium, nec ultro properas, aut id pollicenti, Fis obviam. Et denique: Cunctatio ad baptismum, nihil aliud clamare videtur, quam: In me ante regnet peccatum, donec aliquando regnet etiam Dominus; adsint mihi membra injustitiae, et iniquitatis arma, deinde assumam etiam arma justitiae Deo, etc. Atque haec contra eos Basilius, qui, jam antea debite instructi, baptismum (atque idem est etiam de sacramento Poenitentiae) assiduo differre cogitant.

Circa parvulos. Haec equidem sententia uni Tertulliano (sicut etiam, adhuc catholicus, in nimiam semper religionem atque severitatem propensus erat) propria, neque ab ullo antiquorum Patrum adoptata fuerat, multo minus autem Henricianis, Petro Abeillardo, Petro de Brixia, aut Anabaptistis, aliisve haereticis, quidpiam praesidii in ea collocatum erat, quippe qui infantes baptismi valide suscipiendi omnino 1196A incapaces, ideoque hunc, cum ad usum rationis illi pervenissent, repetendum esse censebant. Dissuadentis autem solum Tertulliani illa vox fuerat, et hoc ipso contrariam, etiam in ipsis Africanis Ecclesiis, et iisdem illis temporibus, consuetudinem haud ambigue significantis, uno, quem scimus, Tertulliano eidem contranitente, et ex rationibus quidem nulli coaevorum, aut etiam alteri sanctorum Patrum, neque sancto Cypriano, alias circa baptismum tam delicato, qui tamen Tertullianum, tanquam magistrum suum assiduo volutasse perhibetur, probatis. Etenim is, cum Fidus, episcopus, ea de re quaestionem excitasset, atque parvulos nonnisi post octavam diem baptizandos esse contendisset, nulla jam amplius Tertulliani ratione habita in Conc. Carthag. 66 episcoporum, anno 253 ita conclusit: Infantes debere baptizari tantum post octavum a nativitate diem, nemo consensit, sed universi potius judicavimus, nulli hominum nato misericordiam Dei et gratiam esse denegandam. Ita ille in sua Ep. 69 ad Fidum.

1196B Porro Paedobaptismum, seu parvulorum ablutionem, ab ipsa praxi et traditione apostolica descendisse testis locuples est sanctus Augustinus, qui in Serm. X de Verb. apost. de parvulis loquens ait: Ipsi portantur ad Ecclesiam, et, si pedibus illuc currere non possunt, alienis currunt, ut sanentur; accommodat illis mater Ecclesia aliorum pedes, ut veniant, aliorum cor, ut credant, aliorum linguam, ut fateantur; ut quoniam qui aegri sunt, alio (Adam videlicet) peccante praegravantur, sic cum hi sani sunt, alio (patrino nimirum) pro eis confitente salventur. Nemo ergo vobis susurret doctrinas alienas. Hos Ecclesia semper habuit, semper tenuit, hoc a majorum fide percipit, hoc usque in finem perseveranter custodit. Et in l. X de Gen. ad Lit., c. 23 idem confirmat, inquiens: Consuetudo matris Ecclesiae in baptizandis parvulis nequaquam spernenda est, neque ullo modo superflua deputanda, nec omnino credenda, nisi apostolica esse traditio. Cujus quoque testis est multo antiquior Origenes, qui in cap. XIII Ep. 1196C ad Rom.: diserte ait: Ecclesia traditionem ab Apostolis suscepit, etiam parvulis dare baptismum.

Quapropter saluberrime, et quidem sub gravibus poenis in pluribus conciliis sancitum fuit, ne parvulorum baptismus (quia nempe repentina saepe mortis pericula iisdem supervenire possunt) diutius differatur. Singulariter vero sanctus Carolus Borromaeus in Concil. mediol. I constituit, ut natum infantem ii, quorum est ea cura, ante nonum diem ad suscipiendum baptismum in Ecclesiam deferendum curent. Quod si neglexerint, excommunicationis poenam subeant.

Necesse. Haec verba: Si non tam necesse, tuto abesse posse putat Junius, reque ipsa in multis exemplaribus deesse testatur. At cur non aeque retineri possint? Sane enim sensum satis commodum faciunt: Si non aliunde urget necessitas.

Sponsores. Alias patrini dicuntur, quoniam nimirum velut patres spirituales sunt, aut fidejussores, de quibus sanctus Chrysostomus in psalm. XIV, ait: Statim sacerdos exigit ab infirma aetate pacta conventa, 1196D et minoris aetatis fidejussorem susceptorem interrogat, etc. Quia nimirum pro infante spondere, et respondere debent, etc.; unde sponsorum quoque supradicta appellatio ipsis imposita est.

Ex hoc sane loco Tertulliani patet, patrinos jam ex antiquissimo usu, et ab ipsis Ecclesiae velut incunabulis, in baptismo adhiberi solitos, ut etiam sanctus Basilius, Ep. 128, et sanctus Augustinus, compluribus in locis, aliique passim testantur.

Possunt Si scilicet sponsores ipsi moriantur, antequam infans baptizatus ad usum rationis pervenerit, ut ab illis admoneri possit, quam obligationem in baptismo contraxerit, aut quid patrini illi pro ipso spoponderint.

Falli. Si infans interea adultus factus baptismi gratiam per vitam pravam expellat, porroque renuat illas sponsiones per seipsum, cum jam posset, implere, etc.

1197A Christiani. Per baptismum tales futuri, per quem scilicet fit initiatio in Christianos.

Innocens aetas. Sane autem aetas illa satis nocens est, quippe peccati originalis rea, quod anima mox cum prima sua in corpus infusione contrahit. Neque autem verisimile est, quod Tertullianus per hoc parvulos ab illo peccato immunes facere cogitaverit, qui in Tr. de Testim. animae, c. 3, tam diserte ait: Homo a primordio (per diabolum) circumventus, ut praeceptum Dei excederet, et propterea in mortem dotus, exinde Totum Genus de suo semine infectum, suae etiam damnationis traducem fecit.

Peccatorum. Eapropter ergo parvulorum aetatem innocentem dixit quod sint immunes a peccatis actualibus, seu propria voluntate commissis, in quorum remissione, quoad culpam simul et poenam, praecipuum esse finem ac vim baptismi esse crediderat. Cum ergo nonnisi unus sit baptismus, isque deinceps repeti nequeat (cap. XV, not. Non habent) ac proin in adultis per Poenitentiam quidem omnis culpa, non 1197B tamen aeque poena, deleri queat (cap. V, not. Poena) satius esse arbitratus est Tertullianus, baptismum ad adultae aetatis tempus reservari, ut tunc simul cum originali etiam omnia peccata actualia, omnisque reatus poenae eisdem debitae, una tolli possit, ad quem tollendum alias diuturnis poenitentiae laboribus et satisfactionis operibus opus esset. Interea tamen non attendit idem Noster, parvulis, sine baptismo mortuis, omnem porro spem salutis adimi, damno utique nulla jam amplius ratione reparabili.

In saecularibus, i. e. Rebus hujus saeculi, seu temporalibus.

Substantia terrena, seu haereditatis ac bonorum temporalium administratio non committitur, sed neque committi potest.

Divina credatur. Probat Junius Latinium, haec εἰρωτικῶς legentem, cui facile adstipulor. Caeterum imbecille hoc Tertulliani argumentum est; nam pupillis committi non potest rerum suarum administratio, quoniam 1197C hujus penitus incapaces sunt; at bona tamen ex haereditate ad illos transeunt. Quanto tempore (ait Ap. ad Gal. IV, 1) haeres parvulus est, nihil differt a servo, cum sit dominus omnium: sed sub tutoribus et actoribus est, usque ad praefinitum tempus, etc. Bona autem illorum vel maxime interea administratione indigent, atque omnimodo necesse est, ut sit, qui ea tueatur, qui ab injuriis aliorum vindicet, etc. At vero gratia semel parvulo credita, quae deinceps contra omnem vim secura quiescit, qua administratione opus habet? Quis enim parvulo acceptam semel gratiam adimet? Quis eidem vim afferet? Nihil enim contrarium gratiae est, nihil eidem adversum, praeter peccatum, propria deinceps voluntate commissum; at quomodo id in parvulo, quamdiu usu rationis caret, locum habebit? Nihil ergo insidiarum gratiae in parvulo, at eae bonis ejusdem temporalibus interea metuendae sunt; quare haec alienae tutelae, ipsaque illius persona, utique aliorum injuriis vehementer exposita, committi opus habent.

1197D Dedisse videaris. Quidni etiam non petenti, quamdiu petere per sese non potest, eodem tamen ad salutem suam aeque indiget, ac adultus, qui petere potest? Sic ergo parvulo quoque denegabitur cibus, quoniam, utcumque sibi necessarium, petere non potest?

Procrastinandi. Insolens haec Tertulliani sententia est, rigidamque ejus indolem demonstrat, a nemine unquam alio asserta, et eodem infirmo argumento, quod supra exposuimus, nixa.

Permaturitatem. Cum nimirum nubiles sunt, maturaeque viro.

Pervagationem. Non assequor, nisi ita intelligat Tertullianus, quod nimirum comite, ac velut pudicitiae suae praesidio, destituta, sola sit, et sic inter viros vagetur.

Corroborentur, seu diuturniori tempore in viduitate permanserit, eique aliam custodiam, se videlicet 1198A consortio penitus subtrahens, circumdederit, ac statum suae viduitatis diutius servando, firmiorem quemdam continentiae habitum contraxerit, porroque nuptiis serio penitusque renuntiaverit.

Pondus, i. e. momentum ac gravitatem negotii.

Consecutionem. Ea, quae baptismum consequi possunt, scilicet periculum amittendae gratiae per peccata (quae, singulariter ratione adjunctae ingratitudinis, graviora erunt post baptismum, quam ante eum commissa), et difficultas ejusdem gratiae recuperandae. Et fortasse hic respexit Noster illud Apostoli ad Hebr, VI, 4: Ἀδύνατον τοὺς ἅπαξ φωτισθέντας, γευσαμένους τε τῆς δωρεᾶς τῆς ἐπουρανίου, καὶ μετόχους γενηθέντας πνεύματος ἁγίου . . . . καὶ παραπεσόντας, πάλιν ἀνακαινίζειν εἰς μετάνοιαν, ἀνασταυροῦντας ἑαυτοῖς τὸν υἱὸν τοῦ Θεοῦ, καὶ παραδειγματίζοντας. Id est, impossibile est, eos, qui semel sunt Illuminati (seu baptizati, ut cap. I, not. Caecitatis), gustaverunt etiam donum coeleste, et participes facti sunt Spiritus Sancti, . . . et prolapsi sunt, rursus renovari ad poenitentiam, rursum crucifigentes sibimetipsis 1198B Filium Dei, et ostentui habentes. Ubi τὸ ἀδύνατον, non quod absolute impossibile est, sed quod difficulter (id est non humanitus quidem, attamen divinitus, sed nonnihil aegrius, et cum periculo relapsus, fieri potest) significat, ut Marc. X, 17, ubi quaerentibus discipulis, quis possit salvus fieri? Respondit Christus: Παρὰ ἀνθρώποις ἀδύνατον, ἀλλ οὐ παρὰ τῷ Θεῷ᾽ πάντα γὰρ δύνατά ἐστι παρὰ τῷ Θεῷ, i. e. Apud homines (nimirum humanis viribus) hoc impossibile est, sed non apud Deum; omnia enim possibilia sunt apud Deum; ubi non dixit, Deo, sed apud Deum, id est, viribus divinae gratiae, qua nobis adjutis nihil jam tam arduum est, quod a nobis superari ac perfici nequeat. Omnia possibilia sunt credenti, ait Christus Marc. IX, 22. Caeterum ergo iis, qui adhuc infantes baptizati sunt, securior utique est gratiae per baptismum consecutio, quam fuisset ejusdem dilatio: quippe cum in hac perdendae, neque jam amplius recuperandae salutis, periculum sit: in baptizatis gratia difficilius amittatur, 1198C et amissa saltem per Poenitentiam reparari queat.

Integra, i. e. per baptismum obtenta integre, et sine contaminatione deinceps servata.

De salute. Qui autem perseveraverit usque in finem, salvus erit Matth. X, 22.