Notae ad caput IV.

Ipso habitu, seu, per illam, quam mox post sui creationem in se receptam habebat, initialem quamdam 1147D vim sanctificandi.

Super aquas. Ut Cap. praec, Not. Spiritus et ferebatur.

Reformaturum. Ib. Not. Reformari.

Mutuabatur. Sic etiam Exod. III, 2, mons Horeb, in quo apparuit Dominus Moysi in flamma ignis de medio rubi, ex praesentia Dei singulari quamdam sanctitatem contrahebat, atque ideo ad illum Deus: Solve, inquit, calceamentum de pedibus tuis; locus enim, in quo stas, Terra Sancta est. Ib. v. 5. Simile exemplum occurrit Jos. III, 5, et alibi plura.

Rapiat. Contrahat, velut vi quadam ad se rapiens.

Insidere facilem. Hellenismus est; sic enim Graecus diceret: εἰσδῦναι καὶ ἐγκαθέζεσθαι πρόχειρον, cum Latinus, facile penetrantem et insidentem.

Subtilitatem. Similitudine quadam corporali, et ad sensus accommodata uti videtur, de oleis quibusdam 1148A ac tincturis, solidissimas etiam substantias penetrantibus. Quomodo autem substantia, aut qualitas spiritualis, in subjecto eorporeo recipiatur, id enimvero Philosophis multo difficilius explicatu est.

Concepit, pro incepit fortasse: aut sensus est: vim sanctificandi concepit, i. e. in se recepit.

Ex ea parte qua, i. e. in tantum, in quantum genus quidem, etc.

In specie. Fors legendum in speciem.

Diluatur. Quidam Codices deluatur habent; veteres enim deluere pro eluere, et apud Festum deluvium pro diluvio dicebant.

In Tiberi. Romae nimirum, quam utique per Tiberim, flumen huic Urbi interfluum, designat. Petrum igitur Romae fuisse illicque cum Paulo passum, Tertullianus non hoc duntaxat, sed aliis quoque locis, ceu rem penitus indubitatam supponit. Sic enim L. IV adv. Marc. c. 5, ait: Videmus, quid etiam Romani de proximo sonent, quibus Evangelium et Petrus et Paulus, 1148B sanguine suo signatum reliquerunt. Huic gemina sunt, quae in L. de Praescript., cap. 36, habet: Sed et Romanorum Ecclesia Clementem a Petro (ubinam vero nisi Romae? nam Clemens Romanus ortu fuerat, nec Roma, nisi jam Romanorum Episcopus, et a Trajano in exilium actus, discesserat) ordinatum edit. Rursus autem in Scorp. c. 15, ita loquitur: Orientem fidem Romae primus Nero cruentavit. Tunc Petrus ab altero cingitur, cum cruci adstringitur: tunc Paulus civitatis Romanae consequitur nativitatem, cum illic martyrii renascitur generositate. Igitur jam sub initium saeculi III, haec in Carthaginiensi Ecclesia, quin et per totam late Africam, invaluerat traditio, nemine, ne haereticorum quidem, quos tam acriter, et ubilibet, insectatus fuerat Tertullianus, eamdem quidquam convellere auso.

Sed neque ita seclusa a Romanis erat Carthago, ut nonnisi tardius, ac incerto rumore, res paulo magis insignes, noviterque gestas, ultro citroque perferri 1148C opus fuerit; nam et a Julio Caesare traducta illuc integra Romanorum civium colonia, et ab Augusto successore ipsa Africa Senatus potestati tradita, et ceu Provincia romana per annuos Proconsules deinceps administrata, et ab Italis navibus ob frumenti prope quotidianam exportationem (Africam enim Italiae horreum illis temporibus audiisse, ex Tacito l. III Hist., cap. 48, ac plerisque tum Graecis, tum Latinis rerum Romanarum Scriptoribus nimis quam notum est) tum aliorum mercimoniorum causa perpetuo frequentata fuerat. Oro igitur, obtestorque, quo Authore non Carthago tantum, sed tota Africa, sibi tantum, tamque constans mendacium alliniri passa fuisset, aut quomodo veritatis ipsius, per innumeras occasiones melius explorandae, tam incuria esse potuisset, ut non saltem Tertullianus, alias in Romanam Ecclesiam, praesertim postquam ad Montanum suum, impius desertor, transfugerat, convitiorum minime parcus, traditioni illi mendacem suam larvam detraxisset, non utique cessaturus, Romano Clero 1148D hanc imposturam objicere, si in ejus saltem suspicionem unquam perductus fuisset? Aut annon ipsi Proconsules, ac imprimis, qui, teste Tacito, Hist. l. I, cap. 7, ultimis Neronis temporibus Africae praeerat, Clodius Mater, aut qui eum consecuti sunt, Vipsanus Apronianus, Vigellius Saturninus, etc., et maxime Scapula, ad quem Africanae Ecclesiae persecutorem, Tertullianus tam animose pro Christianis scripserat, traditionem his tam gloriosam, et ad eosdem in sua fide confirmandos tam validam, deprehensa falsitate evellere dubitassent? Ac deinde si Petrus alibi, an solus Apostolorum tam obscuro in loco martyrium subiisse credendus est, ut ne quidem rumor illius ad Tertullianum, aut quemvis ante vel postea alium, seu Carthagine, seu Romae, aut ubilibet demum versantem pertigerit? Aut denique Ecclesia Romana sola tam ignotae originis est, ut cum caeterarum prope omnium et longe ignobiliorum, primi fundatores ex 1149A propabili saltem notitia designentur, in Romanae autem illius ortu assignando tota antiquitas decepta fuerit?

Itaque haec Carthaginensis Ecclesiae traditio non temere illic exorta, aut subdole conficta, sed ab iis omnibus qui Petrum Romae viderant, praedicantem audierant, martyrio ejusdem oculati testes interfuerant, ad posteros propagata, Carthagini indeque reliquis africanis Ecclesiis, una cum Evangelio, quod hae a Romana Ecclesia, ut S. Aug. in Ep. 162 testatur, acceperant, illata fuisse, indubitato credi debet, tam fortiter per omnes ubivis terrarum Ecclesias stabilita, ut contra tot testium, et publicorum monumentorum, lapidum, templorum, etc., fidem nunquam deinceps vacillare potuerit.

Vides ergo, vel solum hoc Tertulliani testimonium (nil enim jam dicam de aliorum antiquissimorum Patrum, et partim quoque ipsi Petro coaevorum, accedente prorsus unanimi consensu) ad traditionem hanc ipsis a suis fontibus accersendam, et sectariorum 1149B audaciam, qua rem tam apertam, et cui ne alias quidem haereticorum aut schismaticorum ullus ante XVI Ecclesiae Saec. vel minimum contradicere ausus est, in controversiam jam pertrahunt frangendam. Nimirum moderni demum nostri tam nasuti, aut nasutuli potius sunt, ut, quae veteres omnes subolfacere non potuerant, ipsi jam odorari incipiant. Atque si mihi quidem contra hos tales pluribus agere collibitum, aut operae pretium esset, eos etiam, qui, ut a nostris sacris maxime alieni, ita apud illos alias maxima authoritate sunt, Pearsonium, Grotium, Usserium, Chamierium, Blondellum, Petrum Molinaeum, aliosque, quorum vel solis nominibus pauculi alii, et nuper nati, facile opprimi possent, longo agmine adducerem. Nunc ex illis vel duos, Samuelem Basnagium, et Guil. Caveum, attulisse sufficiat; quorum prior, licet in Annal. suis Politico-Eccles., ad an. 42, n. 8, pertinaciter neget, Petrum Romae Episcopum fuisse, attamen Romae fuisse, ad A. C. 64. num. 9, in haec 1149C verba inconcusse affirmat: «Nulla unquam traditio «fuit, quae majore testium numero cingatur; ut de Petri in Urbem adventu dubitari non possit, quin omnia historiae monumenta convellantur.» Alter vero in Script. Ecclesiastic., Historia Litteraria, p. 5, ita ait: Petrum Romae fuisse, sedesque in ea aliquamdiu tenuisse, cum toto antiquitatis coetu intrepide affirmamus. Postquam deinde testes produxisset omni exceptione majores, et ex ultima antiquitate petitos, S. Ignatium Antiochenum, ipsius S. Petri discipulum, Papiam Hierapolit., Irenaeum, S. Polycarpi, Viri Apostolici, discipulum, Dionysium Corinthium, Tertullianum, Caium, presbyterum Romanum, et Origenem laudasset, ita pergit: «Post tot veneranda nomina, tam clara primae vetustatis monumenta, quis rem, tam perspicue, tam constanter traditam, in dubium revocabit? Certe si tam densa testium nubes, tam concors veterum sententia, pro cujusvis ingenii pruritu sit vellicanda, actum erit penitus de primorum Saeculorum memoria, nec cuiquam ultra 1149D suam aetatem sapere licebit.» Ita nimirum quidam ex heterodoxis nostris, cum propria sua judicia ubilibet pro veritate obtrudant, cum tot contumeliosas contra Religionem nostram fabulas undique corradant, partim ipsi quoque excogitent; fidem sibi dari illico postulant, quibus neque tota antiquitas par est, ad fidem ab illis mutuo impetrandam. Verum cum hactenus ferme extra instituti nostri limites abrepti fuerimus, si quis insuper plura desideret, apud Calmetum nostrum in Diss. peculiari de itinere Romano S. Petri abunde inveniet.

Philippus, qui communius creditur non Apostolus, sed unus ex septem primis Diaconis, Act. 6, v. 5, electis, fuisse.

Fortuita, i. e. fortuito oblata.

Retulit. Haec utique sententia ironiam sapit. Caeterum non hic Tertullianus Baptismum a Petro collatum cum Baptismo Joannis, qui prioris duntaxat praevia 1150A quaedam figura, et quasi praecursio fuerat, penitus exaequare (manifestam enim, neque unicam, inter utrumque illum differentiam infra cap. 10, ponit); sed id duntaxat confirmare voluit, quamcunque aquam, per orbem hunc nostrum diffusam, utpote cum primigenia illa prorsus eamdem, aeque a Spiritu Sancto jam nunc adaptatam fuisse, ad salutem hominibus quocumque demum modo conferendam: etsi utique negandum non sit, Baptismum nostrum, utpote Sacramentum a Christo ipso institutum, longe efficacioris virtutis fuisse, quam Baptismum Joannis, qui non per se conferebat remissionem peccatorum, sed solum ad actus poenitentiae, per quos illa fiebat remissio, excitabat: qua de re Interpretes ac Theologi nostri passim videri possunt, nosque suo loco uberius confirmabimus.

Praerogativa. Participantes nimirum, velut per transfusionem, privilegium illud, et aquae illius primitivae indolem.

Sacr. sanctificationis, seu occultam illam, ac spiritualem 1150B virtutem sanctificandi animam.

Invocato Deo. Quae invocatio fit in benedictione fontis baptismalis: quem ritum jam Tertulliani temporibus adhibitum fuisse, et verisimiliter ab ipsis Apostolis descendisse, vel ex solo hoc loco satis colligitur.

Aquis superest, seu super aquas est, iisque velut supernatat.

Combibunt. An haec virtus sit vere realis ac physica a Spiritu S. aquis impressa, et physice causans gratiam baptismalem, an moralis duntaxat, in Tr. de Baptismo vehementer disputant Scholastici.

Ad simplicem actum, pro simplici actui, ablutionis videlicet.

Vice sordium, i. e. instar; vel loco sordium.

In spiritu, seu in anima; peccatum enim, sola voluntate perpetratur, et in anima maculam spiritualem, quae Scholasticis peccatum habituale dici solet, relinquit.

Reatum. Equidem nullam caro, seu corpus, culpam proprie dictam contrahit, neque fomes ille, quo caro 1150C concupiscit adversus spiritum (ad Gal. 5, v. 17) peccati, nisi improprie dicti, rationem habet; quia tamen, ut rursus in scholis loquuntur, actiones sunt suppositorum, ac proinde non sola anima, sed totus homo, ceu ipsum suppositum, ex corpore et anima constans, in carne, ac per carnem peccat, inde etiam, propter intimam animae cum corpore unionem nimirum, tum culpae, tum poenae reatus quodammodo ad ipsum corpus, seu carnem, protenditur, adeo ut non quidem corpus per se, et propter se, sed anima in corpore, et per corpus, itaque totus homo, qui peccavit, puniatur.

Ob ministerium. Igitur antea dicta praecipue vera sunt in peccatis carnalibus, seu quae carne, eaque quomodolibet demum concurrente, perficiuntur.

Medicatis quod aquis, i. e. virtute medica imbutis, ut in naturalibus sunt thermae, et acidulae. Alias etiam, sed rarius, pro venenatis sumi solet, ut Suetonius Claudium imp. boleto medicato e vivis sublatum esse refert, et Silius L. VI, tela medicata veneno canit.

Interventum. Alludit ad Piscinam probaticam, de 1150D qua Joan. 5, et Noster cap. seq. apertius.

Diluitur, scilicet propter eam culpam quam per corpus, et corporales ac sensibiles voluptates, incurrit.

Mundatur. Ab ea videlicet macula, quam in anima, sibi intime innexa, contraxit.