0641D Scripserat Tertullianus, ut ipse ait, contra Hermogenem librum de censu seu origine animae; qui liber, hodie desideratus, quantum datur, mentionem habet in sectione sequenti: nunc autem in hoc tractatu, Auctor, jam montanista, de animae statu et reliquis ad eam pertinentibus quaestionibus, adversus philosophos dimicat, cui tamen falsa inspersit principia, variosque errores ipse Tertullianus inseruit.

I. In primis autem docet non a Socrate immortalitatem animae, sed a Deo discendam.

II. Etsi enim a natura pleraque suggerantur, aut etiam ex prophetis hausta fuerunt, tamen philosophi multa mixta versis falsa tradiderunt.

III. Utinam, nulla haeresi existente, nihil omnino cum philosophis, patriarchis haereticorum, experiendum foret: 0642D nec essent tum illa quibus a philosophia haeretici capiuntur, destruenda, tunc haec quibus fideles ab haeresi concutiuntur, retundenda.

IV. Deinde ad institutum accedens, primum adversus Platonem animam natam et factam dicit, utpote ex Dei flatu.

V. Plures etiam philosophos, etsi Aristotele et Platone corpulentiam ei auferentibus, corpus animae vindicasse.

VI. Quod paradoxon etiam Auctor hic secutus, Platonicorum argumenta, quibus incorporalem ammam asserebant, satis frivole refellit.

VII. Imo corporalitatem animae ex Evangelio perperam probare nititur.

0643A VIII. Ad alia iterum Platonicorum argumenta respondens.

IX. Quid? quod effigiem quoque non vereatur animae quantumvis immortali affingere, eamque coloris aerei et lucidi.

X. Rectius deinceps unum esse docet animam et spiritum, vivere et spirare, vel ex eo quod ad statum fidei pertinet, simplicem animam determinare secundum Platonem.

XI. Ita tamen spiritum animam dici, ut neque Dei spiritus sit, quod videbatur Hermogenes sentire, neque spiritale nescio quod semen Valentinianorum animae collatum sit.

XII. Animum item ab anima non separari, utpote qui non aliud quam suggestus, sive ornatus sit animae quo 0643B sapit: idque contra Anaxagoram et Aristotelem, quorum ille commiscibilem, iste passibilem animum negabat.

XIII. Quod etiam inde probat, quod principalitas animae, non animo tribuatur; etiam animam Deus semper alloquatur, non animum.

XIV. Cum autem dividitur anima in partes a Platone aut aliis, vires et efficacias et operas diversas intelligi, sicuti de quibusdam etiam Aristoles indicavit, utpote etiam ipse cum aliis plerisque unitatem animae agnoscens.

XV. Hegemonicon interim, id est, summum in anima gradum sapientialem, contraquam sentiebant Asclepiades et Dicaearchus, cum Platone et Aristotele agnosci etiam a Christianis, idque in recessu cordis.

XVI. Ad fidem quoque pertinere, quod Plato partitur 0643C animam per rationalem et irrationalem; ita tamen ut naturae primaevae deputetur rationale, irrationale vero transgressioni; non tamen placere irrationalis distinctionem in indignativum et concupiscentivum, quod utrumque etiam Christo et rationali animae competat.

XVII. Etiam in hoc non probari Platonem et Academicos, quod sensualitatem quinque sensuum irrationalem pronuntient: neque enim licere sensus istos in dubium revocare, ne et in Christo de fide eorum deliberetur.

XVIII. Neque audiendos haereticos, qui non aliter quam suas Plato Idaeas, intellectualia faciunt veritates, sensualia vero imagines veritatis dumtaxat, sed perinde animam per corpus corporalia sentire, quemadmodum 0643D per animum incorporalia intelligit; sic tamen ut etiam sentiat, cum intelligit.

XIX. Atque adeo intellectum semper animae inesse, uti etiam reliqua animae naturalia.

XX. Etsi autem uniformis anima, foetu tamen ingeniorum multiformem, pro conditione coeli et soli, pro ratione operis et curae, pro temporum eventu, pro licentia casuum, et corporis etiam valetudine; ut ne de fati necessitate quid dicatur, de qua suo titulo disseruerit.

XXI. Proinde etiam animam, contraquam sentiunt Valentiniani, convertibilem fuisse liberi arbitrii potestate, juxta quod Marcioni jam et Hermogeni ostenderit.

0644A XXII. Quocirca animam definiri: Dei flatu natam, immortalem, corporalem (en iterum paradoxon Auctoris) effigiatam, substantia simplicem, de suo patientem, varie procedentem, liberam arbitrii, accidentiis obnoxiam, per ingenia mutabilem, rationalem, dominatricem, divinatricem.

XXIII. Dum deinceps quaeritur unde anima, haereticos quosdam non recte eam e coelis deferre, atque eodem indubitate redituram asserere, quorum omnium condimentarium Plato.

XXIV. Novum itaque Platonis argumentum elidit: discentias reminiscentias esse, hoc est, venientes e coelo animas oblivisci eorum in quibus fuerint prius, dehinc ex his visibilibus recordari eorumdem.

XXV. Agit deinde adversus Stoicos, et ipsum interdum 0644B Platonem, qui post partum corpori animam inducunt, ex aeris frigidi pulsu, aut prima spiratione.

XXVI. Eorum sententiam, etiam ex Scripturarum christianarum fundamento, impugnans.

XXVII. Definiens simul ambas animae corporisque substantias, et concipi, et confici, et perfici.

XXVIII. Porro etiam Platonis secundum Pythagoram temerarium mendacium μετεμψύχωσιν impugnat, id est, recidivatum animarum, revolubilem ex alterna mortuorum et vivorum suffectione.

XXIX. Etsi enim ex vivis fiant mortui, non tamen ideo ex mortuis vivos.

XXX. Dein, si ex mortuis semper vivi, unum omnino et eumdem oportere fuisse hominum numerum; cum e contrario inveniamus paulatim humanum genus exuberasse.

0644C XXXI. Etiamsi ita sit, singulas animas in singula corpora reverti oportere; eadem aetate, eisdem institutis, ingeniis, artibus, et ex omni gente, sexu, dignitate; quod tamen ipse Pythagoras non admisit.

XXXII. Delirare vero magis Empedoclem, qui μετενσωμάτωσιν induxerit, bestias ex hominibus, et homines ex bestiis revolventem.

XXXIII. Neque vero etiam judicii nomine vindicari hoc dogma; evacuari enim, si crimina non aliter puniantur, aut merces non alia bonis detur, quam in animalia restitutio.

XXXIV. Eadem repercussione caedi, etiam Simonis samaritae haeretici similem opinionem de sua Helena, quam per alios atque alios habitus foemineos volutatam, 0644D etiam illam fuisse aiebat Priamo perniciosissimam.

XXXV. Imo etiam Carpocratis animarum recorporationem, qua toties volebat animam in corpora revocari, quoties minus de delictis satisfecisset; qui etiam Heliae reditum frustra pro se interpretatus sit.

XXXVI. Reversus inde ad prius institutum, etiam sexum animae et corporis simul oriri tradit.

XXXVII. Omnem autem hominis paraturam aliqua potestate divinae voluntatis ministra (ab angelo nempe aliquo) modulari; simul etiam crescere et proficere, animam ingenio et sensu, corpus modulo et habitu.

XXXVIII. Pubertatem quoque, uti in corpore, ita et anima, simul exsurgere suggestu sensuum; et etiam ciborum concupiscentiam esse in anima, sed necessitate 0645A corporis, non sui proprietate, ne quis hinc mortalem credat.

XXIX. Item nullam ferme animam sine daemonio esse, saltem in ethnicis, donec in Christo nascantur.

XL. Tandiu enim animam ex carnis societate in Adam immundam censeri; et peccatricem tam animam, quam carnem dici.

XLI. Atque adeo, malum animae non solum ex obventu spiritus nequam superstrui, sed et ex origine; quo obfuscatur bonum ejus prius, donec reformetur per secundam ejus nativitatem ex aqua et superna Spiritus Sancti virtute: a quo ibi excipitur, sicuti a profano spiritu in pristina.

XLII. Atquin mortis quoque tractatum ad nos pertinere (secus quam Epicurus sentit) in qua anima consummat.

0645B XLIII. Proinde etiam somnum mortis speculum; quem non supernaturalem, sed naturalem esse, tum aliis rationibus, tum Scripturis sacris probat.

XLIV. Nam quod de Hermotimo scribunt, anima illum in somno caruisse, id subornatum; uti somnus, non otium animae, sed secessio crederetur.

XLV. De somniis quoque, et accidentibus somni, quatenus ab extasi differunt, dicendum; quibus significatur anima perpetuo negotiosa, quod immortalitatis est ratio; in quibus interim non magis ob stupri visionem damnabimur, quam ob martyrii coronabimur.

XLVI. Neque enim vana esse in totum somnia (uti judicabat Epicurus) multis exemplis probari; et varios esse commentatores, ac in hanc rem affirmatores.

0645C XLVII. Christianam vero eam esse sententiam: a daemoniis plurimum incuti somnia, etiam vera interdum; Deo interim deputanda, si quae honesta, sancta, prophetica, revelatoria, aedificatoria, vacatoria; quaedam etiam sibimetipsi animam fingere ex intentione circumstantiarum; reliqua denique extasi separanda.

XLVIII. Atque adeo ex ingenio magis quam constantia, somnia a Platone aestimari, tanquam certiora ab extimo noctis, certis anni temporibus, quietis situ, aut ciborum distinctione, aut derogatione.

XLIX. Et vero etiam infantes ac atlantes somniare; cum et somnia a Deo sint, nullaque jam gens Dei sit extranea, in omnes terminos orbis Evangelio coruscante.

L. Nunc ad mortem quod attinet, debitum esse toto humano generi naturae finem, quamtumvis Epicurus id 0645D neget, et Menander haereticus ad suo baptismo initiatos 0646A pertinere neget, apud quem nec pro Deo mori lex est; nam etiam Enoch et Heliam morituros, et Joannem jam obiisse.

LI. Opus autem mortis esse separationem corporis et animae; quantumvis quidam philosophi crediderint, post mortem quasdam animas haerere corporibus.

LII. Atque omnem mortem, sive ordinariam, sive extraordinariam, non ex natura esse, sed ex culpa, nec ipsa naturali.

LIII. Excedere porro animam, non deficere, dilabentibus paulatim corporis instrumentis, jam clariorem obtutu, ac si de somno emergentem instante morte; utpote, quae tum exsultat aut trepidat, prout paraturam deversorii sui sentit, de ipsius angeli facie evocatoris animarum.

0646B LIV. Quo autem deducantur animae, varias esse philosophorum sententias; inter quos Stoici prudentum animas in supernis mansionibus collocant, reliquas apud inferos; quos inferos Christiani non in gremio terrae, ut Plato, sed in intimis visceribus collocant.

LV. Suam vero eam esse sententiam (quae interim ab Ecclesia non probatur) quod in sinum Abrahae seu paradisum (de quo librum ediderit) martyrum solae animae commigrent, reliquae vero ad inferos.

LVI. Atqui vanas eas esse opiniones, quibus putabant, tantisper in terris animas detineri, donec justa perceperint; aut immatura morte praeventas, isthic vagari, donec reliquatio compleatur aetatis.

LVII. Neque vero ab inferis animas ex imperio daemonum per magicam (cujus species aliquot recenset) aut 0646C ex arbitrio huc redire.

LVIII. Atqui illic, interim dum corpus exspectant, animas innocentium gaudere, et nocentum dolere ac puniri; vel ob cogitatus solos, quos censura divina persequitur; maxime, cum etiam modica delicta ad novissimum usque quadrantem illic luenda, ex Evangelio intelligatur.