Notae ad caput X.

Constanter, scilicet pro continuo, seu statim: ut idem Noster in L. de Pat. cap. 3, de Christo ait: Parum est, si non etiam proditorem suum secum habuit, nec constanter denotavit. At alibi pro audacter et intrepide usurpat, ex. gr. in L. de Spect. cap. 26, ubi daemon ex obsessa quadam muliere, Constanter et 1172C justissime quidem (inquit) feci.

Credentes. Alludit utique ad id, quod Is. VII, 9, habetur; ubi quidem Hebraeus textus ita sonat: ad literam: Si non credideritis, neque fideles eritis, vel confidetis. Symmachus autem ita transfert: Ἐὰν μὴ πιστεύσητε, οὐ διαμενεῖτε; atque ex hoc Vulgatus noster: Si non credideritis, non permanebitis. Paulo aliter Theodoret. οὐδ᾽ οὐ μὴ πιστευθείητε, nequaquam credetur vobis; demumque LXX: ἐὰν μὴ πιστεύσητε, οὐδὲ μὴ συνῆτε, si non credideritis, neutiquam intelligetis; secundum quem tenorem Joan. Chrysost. Cypr. August. et alii Patres saepius hunc locum allegant. Videtur huic quoque consonare illud Joan. VI, 9, ubi Petrus ad Christum; Καὶ ἡμεῖς πεπιστεύκαμεν, ἐγνώκαμεν κ. τ. λ. et nos credidimus, et cognovimus, quia tu es Christus, etc. Et Joan. X, 38: ἐὰν ἐμοὶ μὴ πιστεύητε, τοῖς ἔργοις πιστεύσατε, ἵνα γνῶτε, καὶ πιστεύσητε ὅτι ἐν ἐμοὶ ὁ Πατὴρ κ. τ. λ. Si mihi non vultis credere, operibus credite, ut cognoscatis, 1172D et credatis quia Pater in me est.

Itaque si volumus mysteria a Deo revelata intelligere, antea debemus credere, ut adeo fidem praecedere oporteat, et ex fide sequi intelligentiam; quod Tertullianus etiam alibi confirmat, ut in L. de Cor. mil. cap. 2, ubi: Laudo fidem, quae ante credit observandum esse, quam didicit. Et L. IV, adv. Marc. c. 20, ubi, cum illo Isaiae testimonio similiter usus fuisset, mox subjungit: Haec erat fides, quae contulerat etiam intellectum. Denique ibid. c. 25, idem confirmat: Abscondit, inquiens, praemisso obscuritatis prophetico instrumento, cujus intellectum fides mereretur; nisi enim credideritis, non intelligetis. At quid Protestantes nostri? Prius nimirum intelligere volunt, deinde credere, propriae suae rationis lumini fidem suam commensurantes, et nequaquam vulgatum illud attendentes: Discentem oportet credere, antequam nimirum id, quod discit, intelligat. Vide ergo quid inter nos, illosque intersit. Hi non credunt, nisi 1173A intelligant: nos credimus, ut intelligamus. Atque hoc est illud, quod Apostolus nos II. Cor. X, v. 5, monet, ut simus consilia (humana) destruentes, et omnem altitudinem extollentem se adversus scientiam Dei (seu adversus ea, quae nobis per fidem de Deo innotescunt) et in captivitatem redigentes omnem intellectum in obsequium Christi.

Mandatu tamen. Mandatus, us, quartae Declin. legitur apud JCtos: quae proin vox Tertulliano facile ex Jurisprudentia civili haerere potuit; nam civilium Legum apprime peritum fuisse, in Epitome Vitae ejusdem, Libro de Praescr., a nobis praefixa docuimus.

Conditione. Seu secundum intrinsecam suam naturam, aut, ut alias loquimur, secundum substantiam. Erat ergo Baptismus ille tantum extrinsece, scilicet quantum ad mandatum illud Dei, ex quo fuit a Joanne administratus: non vero intrinsece, et quantum ad naturam suam, Divinus, sed omni virtute, sibi indita, destitutus.

Praestabat. Baptismus ergo Joannis nullam habebat 1173B efficaciam ad aliquid supernaturale in anima producendum, sicut tamen Christus baptismo suo vim inseruit ad producendam gratiam sanctificantem, et peccata per eamdem abolenda. Hanc Baptismi utriusque differentiam ipsemet Joannes, Marc. I, V. 8, luculenter significavit, inquiens: Ego baptizavi vos Aqua, ille vero baptizabit vos Spiritu Sancto.

Praeministrabat. Sicut enim ipse Joannes tantum erat Praecursor Domini, praeparans nimirum viam ejus, Marc. I, 2, ita etiam Baptismus Joannis tantum erat prodromus quidam Baptismi Christi, velut ad eumdem per excitatos actus poenitentiae a peccatis avocans, et ad meliorem vitam disponens, non ipsam vitam conferens. Ita enim Author 22 ad orthodox. Respons. ad 2, XXXVII, ait: Baptismus Joannis proaemium fuit Evangelii gratiae. Et S. Basil. Hom. 13, de Exhort. ad Baptismum, inquit: Initiatorum erat Joannis Baptisma: istud vero perfectorum. Ac peccato illud avocabat: istud cum Deo conjungit, et familiarem reddit.

1173C Potestate, seu libertate, scilicet per vites gratiae adjuta.

Egere. Est enim Fides, ut Concil. Trident. Sess. VI, de Justific. cap. docet, dispositio quaedam, ipsam poenitentiam necessario antecedens, ut ibi latius. Cum ergo Luc. VII, v. 29, Omnis populus audiens, et publicani justificaverunt Deum (credentes nimirum Christo, Joannis dotes tam insigniter commendanti) baptizati Baptismo Joannis. Et mox pergit Evangelista: Pharisaei autem et Legisperiti consilium Dei spreverunt in semetipsos (increduli nimirum Joanni, Baptismum poenitentiae praedicanti, et ipsi Christo eumdem tam efficaciter suadenti), non baptizati sunt ab eo, neque digni hoc poenitentiae Baptismo, quoniam Fide, tam pertinaciter nimirum repulsa, destituti.

Humanum. Seu res ab arbitrio hominis, ejusque liberis actibus necessario dependens.

Necesse est. Pariter scilicet humanus, ut supra dixit. Vide Not. Conditione. Baptismus ergo Joannis 1173D nonnisi ad poenitentiam excitabat, gratiae auxilia ad eamdem necessaria largiendo, non ipsa peccata delendo: utpote quod per actum perfectae poenitentiae seu contritionis, tanquam opus ipsius operantis, perfici necesse erat.

Si coelestis fuisset. Sicut Baptismus ipsam gratiam sanctificantem et remissionem peccatorum, Divina sibique intrinseca virtute, seu, ut loquimur, ex opere operato, conferebat, ut jam alias diximus.

Deus solus. Atque id quidem intelligendum est de potestate principali et authoritativa. Caeterum autem hanc etiam hominibus, velut instrumentis, per quos peccata nomine Christi dimittantur, et Spiritus S. conferatur, communicabilem esse, itaque etiam a Christo Apostolis, eorumdemque successoribus Episcopis, et per hos Presbyteris, communicatam fuisse, ex Joan XX, v. 22, et seq. constat, ubi Christus Apostolis insufflavit et dixit: Accipite Spiritum S. Quorum remiseritis 1174A peccata, remittuntur eis, etc. Nihilominus vero, ut S. Pacianus Ep. 1, ad Sympronianum ait, quod per suos Sacerdotes facit Christus, sua Potestas est. Et Ep. 3. Quod ego facio, non meo jure, sed Domini; Dei enim sumus adjutores. Quare, pergit, sive baptizamus, sive ad poenitentiam cogimus, seu veniam petentibus relaxamus, Christo id auctore tractamus. Atque haec contra Protestantes nostros notanda erant, Sacerdotibus non veram potestatem remittendi, sed nonnisi mere declarativam jam factae a Deo remissionis, asserentibus.

Descensurum. Si non abiero (ait Christus Joan. XVI, V, 7) , Paracletus non veniet ad vos: si autem abiero, mittam eum ad vos. Quo testimonio Tertullianus utitur ad probandum, quod Baptismus Joannis gratiam Spiritus S. nondum conferre potuerit, eo quod Spiritus S. ante Christi in coelos Ascensum nondum se in Ecclesiam effuderit. Ex quo non pauci etiam ex nostris contendunt, neque Baptismum, a Christo institutum, ante Passionem et Resurrectionem, 1174B imo et ejus Ascensionem, efficaciam conferendae gratiae obtinuisse. Verum hac de re potius Cap. seq.

Ne auditu quidem noverant. Act. XIX, 2, et seqq. Paulus ad discipulos suos ait: Si Spiritum S. accepistis credentes? At illi dixerunt ad eum: Sed neque si Spiritus Sanctus est, audivimus. Ille vero ait: In quo ergo baptizati estis? Qui dixerunt: In Joannis Baptismate. Dixit autem Paulus: Joannes baptizavit Baptismo poenitentiae populum, etc. Ex quibus facile infertur, Baptismum Joannis non collatum fuisse in nomine S. Trinitatis; alias enim Spiritum S. ignorare non potuissent, utpote in quem antea credere debuissent, tanquam per cujus gratiam remissio peccatorum fieri debebat, et animae sanctificatio conferri. Erant igitur hi ex Judaeis Ephesiis, qui a Joanne aliquando in Jordane baptizati fuerant, intereaque Ephesum reversi, nihil, antequam Paulus illuc pervenisset, de Baptismo Christi, hactenus ab Apostolis collato, neque 1174C de impositione manuum, seu Sacramento Confirmationis, quod tunc Baptismo mox subjungebatur, donisque Spiritus S. illud comitantibus, quidpiam inaudierant. Et vero Paulus minime putabat, ipsis suffecisse Baptismum Joannis, eo quod per eundem nondum Christi Ecclesiae initiati fuissent. Quare loc. cit. v. 5 et 6, subjungitur: His auditis baptizati sunt in nomine Domini Jesu. Et cum imposuisset illis manus Paulus, venit Spiritus S. super eos, et loquebantur linguis, et prophetabant. Vide igitur quam multo infirmior fuerit Baptismus Joannis prae altero Christi.

Spiritus prophetiae. Propheta enim erat Joannes, imo (quod Christus Matth. XI, v. 9, ad turbas dixit) plusquam Propheta. Vide et c. XXI, v. 26. Prophetabat enim, non ut antiqui illi Christum diu postea, sed mox post se venturum.

Translationem. Scilicet quando Christus, a Joanne baptizatus, vidit Spiritum Dei descendentem sicut columbam, et venientem super se, Matth. III, v. 16.

Sciscitatum. Nimirum Matth. XI, v. 3, cum Joannes 1174D ad Christum mittens duos de discipulis suis, ait illi: Tu es, qui venturus es, an alium expectamus? Ex hoc autem credidit Tertullianus, Joannem de Christo, quem Messiam venturum toties tamque aperte praedicaverat, postea, Christo ipso suum praedicationis munus obeunte, de eodem, an verus esset Messias, dubitare incoepisse, ut idem Noster L. de Praescr., Cap. VIII, satis prodit, et in L. IV, advers. Marc., c. 18, adhuc apertius et prolixius significat, ubi in haec verba ait: Ipso Domino virtutum sermone et Spiritu Patris operante in terris, et praedicante, necesse erat portionem Spiritus Sancti, quae ex forma prophetici moduli in Joanne egerat praeparaturam viarum Dominicarum, abscedere jam ab Joanne, redactam (revocatam) scilicet in Dominum, ut in massalem suam summam (in quo nimirum tota massa et plenitudo Gratiae residebat). Itaque Joannes communis jam homo (quia jam a spiritu prophetico sibi ipsi relictus) et 1175A unus jam de turba, etc. Hactenus et porro Tertullianus.

Verum probabilius alii et Patrum et Interpretum existimant, Joannem nunquam de Christo dubitasse, sed discipulos suos, quos de miraculis Christi sibi nuntiantes, fortasse tamen de Divinitate ejus dubitantes invenerat, ad Christum misisse, interrogaturos; ut sic ex ejus praesentia, et miraculis coram patratis de ejus Divinitate plane convincerentur. Vide etiam S. Ambros. in Luc. Cap. VII, ubi praeterea mysticas et allegoricas missionis illius significationes affert.

Candidatus remissionis. Qui apud Romanos ad honores publicos aspirabant, et in Comitiis singulas tribus circuibant, suffragia pro se exorantes. Candidati, a candida sua veste, appellabantur. Unde Tertull. in L. de Idol., c. 18, ait: Qui familiaritate Regum utebantur, Purpurati Regum vocabantur, sicut apud nos a toga candida Candidati. Extendi postmodum coepit haec appellatio latius, non ob vestis quidem, sed muneris similitudinem. Sic enim, qui Principis epistolas et decreta in senatu recitabant, itidem Candidati 1175B appellabantur; quia per hoc munus ipsis erat aditus ad altiores honores, ipsosque magistratus, ut Ulp. in L. un. § 4, ff. de Off. quaest. docet. Sic etiam qui aetate juniores in tyrocinio exercebantur, paulo post ex ephebis egressuri, Candidati appellabantur; quo ferme sensu Quintil. Instit. L. V. Candidatos eloquentiae nuncupat. Proinde et Noster in L. de Orat., c. III, eos Angelorum Candidatos nominat, qui meruerant coelestem illam in Deum vocem, et officium futurae claritatis ediscunt; quia ejusmodi secundum promissionem Christi, Matth. XXII, v. 30, erunt sicut Angeli Dei in coelo. Sic et L. ad Uxor., c. 7, velut in tyrocinio timoris Dei agentem, Candidatum Timoris appellat, et alibi ejusmodi alia habet. Ita igitur etiam Noster Baptismum Joannis vocat candidatum remissionis, quod eo initiati, ad Baptismum Christi, per quem fit plena peccatorum remissio, praeparati ac dispositi fuerunt. Caeterum et in sequiori sensu L. de Coron. c. 7, idololatras candidatos diaboli, 1175C et in L. de Anim. c. 39, proles quasdam adhuc in utero matris genimina daemoniorum candidata appellat.

In Christo. Scilicet in Baptismate Christi.

Enuntiatum est. Quae nimirum fieret non in ipsius Baptismi Joannis, sed Baptismi Christi, postea secuturi, virtute; sic enim solus ex operato, seu intrinseca sua virtute, remittebat peccata, ut jam saepe alibi diximus.

Spiritu et igni. Ita enim Luc. III, v. 16, Joannes ait: Ego quidem aqua baptizo vos: veniet autem fortior me, ipse vos baptizabit in Spiritu Sancto et Igni. Non utique exclusit aquam a Baptismo Christi, sed id solum significare intendit Joannes, suam ablutionem solum simplicem esse, simplici nimirum aqua exterius factam; at illam in futuro Christi Baptismo fore ad altius mysterium et ad interiorem quoque ablutionem animae, quae sine gratia Spiritus Sancti nequit, elevandam.

Quis vero sit ille Baptismus, ἐν Πνεύματι ἁγίῳ, καὶ 1175D πυρὶ, in Spiritu Sancto et igni, multos exercuit, quin et quibusdam vehementer errandi occasionem praebuit. Fuere enim veterum haereticorum quidam, qui ignem illum simpliciter, ac de vero et elementari igne nostro intelligendum, ideoque in Baptismo non minus ignem quam aquam adhibendam putarunt. Sic enim Clemens Alexandr. vel quisquis alius hujus scripti author est, in Eclogis Propheticorum testatur: ἔνιοι δὲ, ὥς φησιν Ἡρακλέων, πυρὶ τὰ ὧτα τῶν σφραγιζομένων κατεσημήνατο, hoc est: Quidam, ut ait Heracleon, igne aures sigillatorum (baptizatorum) adurebant. Sed et Author Carm. in Marcion. L. I, de igneo quodam Valentini haeresiarchae baptismo memorat, ceu qui Bis docuit tingi, traducto corpore flamma.

S. Aug. quoque de Haeres. ad Quodvult. haer. 59, Seleucianos haereticos igne Baptismum contulisse perhibet. Quidquid vero de his sit, certum est, ab Apostolis nunquam ignem ad Baptismum adhibitum, adeoque 1176A id a Christo minime praeceptum fuisse, ac proin Ecclesiam ab hac praxi semper abhorruisse.

Quare Catholicorum Interpret. nonnulli rectius putant, per illud in spiritu et igni denotari ipsum Baptismum Christi, in quem supervenit Spiritus S. in specie columbae, simulque (ut S. Justinus M. in Dial. cum Tryph. p. m. 246, perhibet) κατελθόντος τοῦ Ἰησοῦ ἐπὶ τὸ ὕδωρ, καὶ πῦρ ἀνήφθη ἐν τῷ Ἱορδάνῃ, h. e. Cum Jesus in aquam descendisset, etiam ignis in Jordane accensus fuit. Sed et in nostro Baptismo accenditur invisibilis quidam ignis, cum gratia Spiritus S. cordibus nostris illabitur, et, ut S. Ambr. in L. de Elia et jejun. cap. ult. loquitur, peccata nostra consumit, animamque ab horum scoriis purgat. Sunt dein, qui cum S. Aug. in Ps. 65, de exorcismis, Baptismo nostro communiter praemitti solitis, intelligunt; ait namque: Unde plerumque immundi spiritus clamant: Ardeo; si ille ignis non est? Post ignem autem exorcismi venitur ad Baptismum. Alii per Baptismum illum ignis cum Authore Operis imperf. in 1176B Matth. Hom. 3, designant (metaphorice nimirum) tribulationes et persecutiones, quibus fidelium justorum in fide constantia, et in adversis patientia, velut aurum in fornace ignis, probatur. S. Basil. in Hom. de Bapt. intelligendum contendit ignem illum de verbo doctrinae, quod et peccatorum malitiam arguit, et justificationum gratiam manifestat: quae quidem expositiones satis commodae, sed nonnisi metaphoricae sunt. Denique autem Tertullianus noster de die judicii, atque igne infernali damnatorum exponit, ut paulo post videbimus.

Interea mihi, fateor, praeplacet eorum sententia, qui ad literam intelligunt de Spiritus S. non in Apostolos duntaxat, sed in eorumdem discipulos quoque, recens baptizatos, visibili descensu in forma ignis: cujus exemplum sat fulgidum et illustre Act. XI, vers. 11, habetur, ubi ita S. Petrus: Cum autem coepissem loqui, cecidit Spiritus S. super eos, Sicut Et In Nos In Initio, adeoque etiam in forma ignis, sicut cecidit 1176C in Apostolos in die Pentecostes. Sensus igitur dictorum S. Joannis Baptistae hic esse optimus, planeque literalis videtur: Ego quidem aqua (sterili scilicet elemento, nec vim gratiae in se habente) baptizo vos, etc. Ipse autem vos baptizabit (non sola aqua) sed in Spiritu S. (aquam Baptismi ad progenerandam gratiam foecundante) et igni, scilicet gratiis Spiritus S. in igne per impositionem manuum superventuris. Atque hic est ille Baptismus igneus, quem Christus ipse Act. I, v. 5, praenuntiavit. Joannes quidem baptizavit aqua, vos autem baptizabimini Spiritu Sancto non post multos hos dies. Et paulo post v. 8: Accipietis virtutem supervenientis Spiritus Sancti in vos, etc., quae mox 10 diebus postea, cum complerentur dies Pentecostes, adamussim impleta esse novimus.

Aquae fides. I. e. illa fides, quae est in aquam seu Baptismum aquae, est stabilis, firmiter perseverans, ac perpetuo largiens id, quod ad nostram salutem necessarium est. Aut: aqua illa fidelis est, 1176D servans promissa, eo nimirum sensu quo Isa. XXXIII, v. 16, dictum fuit: Aquae ejus fideles sunt. Aut denique sensus est: sola fides vera et sincera est, in qua ad salutem abluimur, etc., simulata vero et instabilis seu non seria, moxque iterum deserenda, tingitur in judicium.

In judicium. Hunc supra prolixius expositi textus sensum Tertullianus ex illo S. Pauli 1. ad Cor. III, v. 13, et seqq. hausisse videtur, Uniuscujusque opus manifestum erit; Dies enim Domini declarabit: quia in Igne revelabitur: et uniuscujusque opus quale sit, Ignis probabit. Si cujus opus manserit—mercedem accipiet: si cujus opus arserit, detrimentum patietur; ipse autem salvus erit: sic tamen, quasi Per Ignem. Idque ipsum est, quod ab Isaia c. IV, v. 4, praedictum fuerat: Abluet Dominus sordes filiarum Sion—in Spiritu Judicii, et Spiritu Ardoris, seu ignis; in quem locum S. Basilius ait: 1177A Baptismus Joannis erat expurgatio sordium, haec autem ipsa regeneratio per Spiritum S. id quod examen fit per Ignem Judicii. Et in L. de Spir. S. ad Amphil. c. XXXV, inquit: Ignis Baptismum illam esse probationem, quae fiet in Judicio.