Notae ad caput III.

Reformari. Per aquam reformari dicimur, cum formam gratiae Divinae, per peccatum amissae, postea in Baptismo recuperamus.

Quid. Pro cur, ut Ovid. in Ep. Oenon. ad Parid.

. . . . . . . . . Quid arenae semina mandas?

Auctoritas. Praestantia quaedam, ac velut insita dignitas.

Exigenda est. Aliquibus tota haec sententia implexa videtur, ac propterea cum Junio ita legendum censent: . . . . aqua reformari tractamus, quid utique, etc. 1144D meruerit officium. Ut opinor, auctoritas, etc. At quae sic interpungendi necessitas? aut cur non potius has voculas ut opinor ironice, pro scilicet, accipiamus, ut sensus sit: quasi vero Deus nihil posset, quod supra vires, et exigentiam aquae, aut alterius creaturae, esset?

A primordio, ipsius mundi videlicet.

Suggestum, i. e. ornatum, seu in suas species evolutionem. Suggestus. Vid. Cap. praec. col. 1142. D.

Impolita. Seu rudia adhuc et informia.

Penes Deum. Pro apud Deum seu in Dei potestate ac voluntate, sita erant, quidnam ex quolibet efficere vellet; quo ferme sensu idem noster in L. de Patient. c. 1, ait: Quod maxime bonum, id maxime penes Deum, nec alius id quam qui possidet, dispensat, ut cuique dignatur.

Quiescebant. Velut inertia adhuc, nullaque agendi facultate praedita.

Inquit. Moyses nimirum. Genes. I, v. 1.

Invisibilis. Hebr. , in Vulgata inanis, Aquilae est 1145A κένωμα, inanitas: Symmacho ἀργὸν, otiosum ac iners: Theodotioni κενὸν, vacuum; LXX vero per ἄορατος, invisa, seu invisibilis (meris utpote tenebris adhuc involuta) transferunt: prout idem noster Vulgatus locum quem dam Sap. II, 18, ita reddidit: Creavit orbem terrarum ex materia Invisa, ubi Graecus: ἐξ ἀμόρφου ὕλης, ex Informi materia, habet.

Incomposita. Hebraicam vocem Vulgata nostra per vacua: Aquila et Theodot. per οὐθὲν, nihil: Symmachus per ἀδιάκριτον, indiscretum seu confusum; LXX per ἀκατασκεύαστος, imparata, inelaborata, Incomposita, seu confusa, reddunt.

Abyssum. Hebraicum Graecis omnibus ἄβυσσος, nimirum, ut Eustachius hoc nomen interpretatur, aqua nimia infinitum habens profundum, seu fundo carens, vel, ut Corn. a Lap. exponit, moles aquarum tunc terram omnem operientium, et demum Reverendiss. Calmeto nostro aquarum materia, terrae adhuc immixta, seu limus, est.

Spiritus Dei. Quis vero hic , Spiritus Dei? 1145B Non parva haec difficultas triplicem praecipue opinionem peperit.

Prima tenet, intelligendum hic esse ventum, seu aerem super aquas vehementius commotum. Ita sentit Severianus, Gabalensis Ep. Saec. IV Scriptor, quem Theodoretus Interrog. VIII, in Gen. disertius exponit: Verius putaverim, quod hic aerem vocet spiritum; nam cum dixisset, Deum creasse Coelum (scilicet Empyreum, ab Igne, qui Graecis est πῦρ, appellatum) et Terram, et Aquarum meminisset sub nomine Abyssi, necessario Aeris mentionem fecit, etc. Neque haec sententia a Ss. Basilio, Ambrosio, Augustino, etc. improbatur. Sane autem constat, quod Hebraei, quorum lingua superlativis destituitur, inter alia ad eosdem exprimendos adminicula non raro nomen quodpiam Dei proprium adhibere soleant, ut Gen. XXXV, 5. Terror Dei (id est maximus, ac velut a Deo ipso immissus) invasit omnes. Sic Psal. XXXV, 7, habetur: 1145C Justitia tua Sicut Montes Dei, i. e. montes altissimi. Et Psal. LXXIX, 11: Operuit montes umbra ejus, et arbusta ejus Cedros Dei, maxime nimirum sublimes ac proceras. Accedit quod iisdem, quibus Moyses Gen. I, 2, etiam Isaias XL, 7, vocibus utatur: Exsiccatum est foenum, quia Spiritus Domini sufflavit in eo; quod palam est de vento intelligendum esse.

Secunda sententia multorum est, qui per spiritum illum, teste S. Aug. de Gen. ad lit. imp. c. 4, intelligunt Vitalem Creaturam, qua universus visibilis mundus, atque omnia corporea continentur. et moventur, etc., aut, ut S. Joan. Chrysost. Hom. III in Gen. affirmat, quod ad fuerit efficax quaedam et Vitalis Operatio aquis (scilicet occulta ipsis impressa foecunditas ad progenerandas viventes creaturas, pisces nempe ac volucres Gen. I, 21), et non fuerit simpliciter aqua stans, et immobilis, sed mobilis, et Vitalem quamdam Vim habens.

Tertia opinio de Spiritu Sancto exponit: in quam 1145D me adigit louge major Ss. Patrum numerus. Verius est (ait S. Basil. Hom. II in Hexaëm.) , et a majoribus nostris probatum, quod spiritus ille Spiritus Dei Sanctus dictus est, etc. Et S. Ambr. L. I in Hex. c. 8, inquit: Nos cum sanctorum et fidelium sententia congruentes, Spiritum S. accipimus, etc. Nec minus S. Hier. de Trad. Hebr. in Gen. affirmat. non de spiritu mundi dici, sed de Spiritu S. qui et Vivificator omnium a principio dicitur. Atque idipsum in Ep. ad Ocean. confirmat, inquiens: Incompositam et invisibilem materiam abyssorum magnitudine et deformibus tenebris opprimebat: solus Spiritus Dei in aurigae modum super aquas ferebatur, et nascentem mundum in figura Baptismi parturiebat. Quid vero S. Augustinus? Praeclare et hic in L. XIII Conf. c. 3, mentem suam aperit: Tenebam, inquiens, jam Patrem in Dei nomine, qui fecit haec (coelum et terram) et Filium in Principii nomine, in quo fecit haec: et Trinitatem quaerens, quaerebam in 1146A eloquiis Scripturarum ejus: et ecce Spiritus tuus superferebatur super aquas, etc. Unde non mirum, quod ex tanto consensu Patrum hanc quoque sententiam adoptaverit Ecclesia in Benedictione Fontis Baptismalis ita canens: Deus, cujus Spiritus super aquas inter ipsa mundi primordia ferebatur, ut jam tunc virtutem sanctificationis aquarum natura conciperet, etc.

Sed quid vetat, tres has opiniones quasi in unam compingere? Dicamus igitur, per Spiritum Dei imprimis intelligi ventum, seu aerem elementarem, et hunc singulari virtute Dei commotum, perfluendo aquas, his velut incorporatum fuisse, sicque eas ad progeneranda viventia foecundasse, et Spiritum Sanctum sub hoc aere invisibiliter latentem, easdem aquas virtute, per Baptismum olim animam sanctificandi quodammodo initiasse.

Ferebatur. Hebraicum quod LXX per ἐπεφέρετο, superferebatur, exponunt, arcanioris nonnihil significationis apud Hebraeos esse dicitur. Enimvero S. Basilius in Hexaem. c. 1, Syri cujusdam interpretis 1146B (quem communiter putant fuisse S. Ephrem, Basilii insignem amicum) testimonium adducens, sic profatur: Illud itaque ἐπεφέρετο, Superferebatur, ait (Syrus ille), interpretatur pro συνέθαλπε, Confovebat secundum similitudinem ἐζωογόνει Animabat secundum similitudinem ἐπωαζούσης ὄρνιθος, Ovis Incubantis Gallinae, et vitalem quamdam virtutem immittentis τοῖς ὑποθαλπομένοις, Concalefactis, nimirum ovis illis. Consonat Diodorus Tars. in praefatum Genes. loc. ita disserens: Vult enim Hebraica dictio () verbo ἐπεφέρετο respondens, significare, quod, sicut gallina ovis incubat, alis suis ea tanquam animanda molliter contingens, sic etiam Spiritus aquis superferebatur, eas vitali calore imbuens. Atque hoc ipsum S. Hieron. in Ep. ad Ocean. et L. de Trad. Hebr. nec minus S. Ambr. L. I. in Hexaem. c. 8. confirmant, ut apud Natal. Alex. T. I. Aet. M. I. Diss. I. Art. 2. Prop. 2. diffusius videre est. Et denique adhuc subtilius id S. Aug. de Gen. ad Lit. c. 4. explicat: Sicut superfertur 1146C voluntas artificis ligno, etc., vel etiam ipsis membris corporis sui, quae ad operandum movet. Atque ita etiam individuus Augustini sectator S. Thomas. I. p. q. 66. a. I. exponit.

Substantia. Subaudi sit.

Dignationem, pro dignitatem.

Sedes. Igitur Tertullianus jam Patribus illis, de quibus supra: Spiritus Dei, facem praetulit, non minus L. IV adv. Marc. XXVI, eandem sententiam insinuans: quanquam, si verum dicere velimus, parum constanter; nam. L. adv. Hermog. c. 32, in illud Amos IV, 13 (ut quidem LXX legunt) στερεῶν βροντὴν, qui solidat tonitruum, καὶ κτίζων πνεῦμα, et condit spiritum, etc., ita disserit: Eum spiritum conditum ostendit, qui in terras conditas deputabatur, qui super aquas ferebatur, librator, et adflator, et animator Universitatis, non, ut quidam putant, ipsum Dei significari Spiritum ( neque enim aquae Dominum sustinere sufficerent); sed eum spiritum dicit, de quo etiam venti consistunt, etc. 1146D Aut igitur prioris suae sententiae immemor haec scripsit, aut in gratiam Montani sui (tunc enim huic jam se, eheu! plene addixerat) qui ipsemet se Spiritum S. sacrilege jactasse quorumdam relatione perhibetur, imo et ab ipsomet Tertull. in L. de Monog. c. 1, compellatione Paracleti salutatur, veterem suam sententiam fortasse expunxit.

Liquor. Liquidum aeris elementum.

Semper. Inde jam a primordio creationis suae.

Laeta. Opponitur tristi abysso.

Simplex. Uniformis per omnia substantiae.

Subjiciebat. In quo Spiritus S. aurigae in modum super aquas veheretur, ut S. Hier. in Ep. 83 ad Ocean. explicat. Vide supra.

Modulatricibus. Modulari est rem concinne, ad certum modum, seu elegantiorem modulum ac mensuram disponere. Unde modulatrices aquae hic vocantur, quoniam 1147A ex ipsis, velut modulantibus, ac praescriptos modulos cuilibet rerum speciei praebentibus, Universum hoc digestum aque coordinatum fuit.

Deo constitit. Alii a Deo constitit. Quanquam non est, quod ordinariam lectionem omnino damnem. Nam et Deo Graeca phrasi, pro per Deum: constitit vero pro firmiter stetit, aut potius pro constitutum est, intelligi potest.

In medietate distinctis, seu in medio per hoc ipsum firmamentum separatis. Ita enim Gen. I, 6 et 7, sacer textus inquit: Fiat firmamentum In Medio Aquarum Et Fiat Divisio, vel, ut Vulg. noster habet, dividat aquas ab aquis. Et fecit Deus firmamentum, divisitque aquas, etc. Gen. I, 6 et 7.

Suspenderet, in centro Universi nimirum; namque inibi Deus appendit tribus digitis molem terrae. Is. XL, 12.

Habili, ad recipiendas ejusmodi figuras tractabili, 1147B seu idonea.

Succida, pro succulenta, ut idem Varr. L. II, c. 11, ait: A sudore ovium recens lana tonsa succida appellata est.

Limo. Graeca phrasi pro in limum, in quem terra ex superstite humore aqueo emollita fuerat.

Aut gratia. Ut Cic. L. II, Ep. 3. ad Quint ait: Caetera quae sunt in rebus nostris hujusmodi, plena dignitatis et gratiae, id est, venustatis.

Ingenia. Ingenium de inanimatis quoque rebus, saltem improprie, dicitur, pro vi iisdem innata, seu intus genita, quam alias quoque indolem dicere solemus. Ego autem pro ingenia legendum ingenita i. e. ingenerata, suspicor.

Instrumentum, ad infinitos prope usus et effectus.

Parere, pro apparere, ut in L. de Spec. c. 8, idem Noster: Ante has tres Arae trinis diis parent. Vid. et L. I adv. Marc. c. 15, et alibi.

1147C Aeternam. Ex contextu vehementer suspicor terrenam legendum esse. Quanquam aeternam tolerari posse existimem, ut sensus sit: ex cujus velut nutu vita aeterna dependet, etc., cum vim sanctificandi vel in ipso sui primordio quodammodo consecuta sit, ut supra dictum fuit, partimque Cap. seq. amplius exponetur. Caeterum vero Aquam quoddam Vitae aeternae symbolum esse, Christus ipse mulieri Samaritanae Jo. IV, 10, etc. ac praesertim v. 14, praemonstravit, inquiens: Aqua, quam dabo ei, fiet in eo fons aquae salientis in vitam aeternam.

In coelesti, i. e. per aliquid coeleste, scilicet Sacramentum Baptismi, ceu medium ad salutem nostram, quam in coelis denique adipiscimur, summe necessarium.