CAPUT IX.

De communitatibus et differentiis differentiae et proprii.

Nunc dicamus differentias et communia differentiae et proprii. Differentia igitur et proprium commune quidem habent prima communitate, quod aequaliter et non secundum intentionem et remissionem a suis de quibus praedicantur suppositis participantur : utrumque enim illorum in termino participatur, eo quod unum, videlicet differentia, pars formalis est ipsius esse, quod (sicut dictum est saepius) unum est et non recipit magis et minus: proprium autem ab aptitudine naturalis potentiae formaliter imponitur: quae aptitudo in potentia per habitum completur, et non actum qui est operatio, cum sit completio major qua potentia completur per habitum, et rem suam dicit in termino : et ideo non potest suscipere magis et minus : quamvis, sicut in ante habitis dictum est, impedientia vel expedientia ad actum in substantia possit habere, quibus expeditius vel minus expedite agat per potentiam illam : sed haec non variant potentiam stantem in habitu naturali : participantur ergo haec duo aequaliter ab his quae participant ea. Ea enim quae rationalia sunt (de quibus praedicatur rationale) aequaliter et non secundum magis et minus rationalia sunt, et similiter ea quae sunt risibilia (de quibus praedicatur risibile) sunt aequaliter et non secundum magis et minus risibilia.

Amplius et in hoc conveniunt, quod utrumque, differentia scilicet et proprium, semper et omni sive universaliter adsunt illis de quibus praedicantur : quia secundum naturae potentiam et aptitudinem attribuuntur illis de quibus praedicantur et non secundum actum. Quamvis enim uno vel utroque pede careat qui secundum naturam bipes est, non propter hoc perit substantia formalis in ipso qua formatur ad habendos duos pedes, sed potius id quod tali natura ad bipes formatum est, semper bipes dicitur per naturae aptitudinem, sicut et risibile a potentia naturali cum naturali habitu completa semper dicitur risibile, quamvis non semper rideat secundum effectum, nec plus habet potentiam naturalem in actu quando ridet, quam quando plorat, Si aliter habet eam et ad aliquid habuerit eam, semper est in aptitudine aequali quam non exercet secundum actum.

Proprium autem quo differentia a proprio distinguitur, est quod aliqua differentia, quae scilicet ultima non est et verae differentiae nomen habet, semper dicitur de pluribus speciebus sicut et genus. Et hoc exemplo probatur : quia rationale quod est differentia, praedicatur de homine, et de Deo secundum Stoicos et Epicureos, qui deos et deas multas rationales esse posuerunt. Proprium vero non praedicatur nisi de una sola specie cujus est proprium, et de illius speciei individuis. Et haec omnia plana sunt ex praemissis.

Adhuc etiam differunt in hoc, quod differentia quidem sequitur universaliter ad ea quorum est differentia absque conversione sicut genus : sequitur enim, si homo est, rationale est : sed non convertitur, quod si sit rationale, propter hoc sequatur hominem esse secundum Stoicos. Propria vero conversim praedicantur de his quorum sunt propria : si enim homo est, risibile est, et si risibile est,

homo est. Et haec quidem fere sub eisdem verbis dixit Porphyrius, et ideo verba ejus ponere non oportet.