CAPUT II.

Utrum logica sit pars philosophiae ?

Hanc autem scientiam qui modus est omnis philosophiae, quidam nullam par- tem esse philosophiae contendunt, dicentes non nisi tres esse partes philosophiae, scilicet physicam, mathematicam sive disciplinabilem, et metaphysicam sive divinam. Cum enim diffinitio dicens quid et propter quid medium sit in scientia, et diffinitio non possit variari nisi tripliciter, scilicet quod aut concipiat materiam sensibilem, quae cum motu est et mutatione ; aut concipiat materiam intelligibilem, cujus essentia non est cum motu et mutatione secundum rationem, quamvis secundum esse sit in materia quae est cum mutatione et motu, sicut est magnitudo et numerus ; aut nec secundum essentiam, nec secundum esse concipiat materiam sensibilem : videtur quod philosophia non habeat nisi tres partes essentiales, sicut et Aristoteles dicere videtur . Propter quod nonnulli logicam scientiam sive rationalem, nullam partem dicunt esse philosophiae.

Addunt etiam ad suae assertionis confirmationem, quod nullius rei modus, cum re cujus modus est, venit in generis sui divisionem. Constat autem, quod logica generaliter dicta modus philosophiae est. Non ergo venire videtur ad philosophiae divisionem, nec videtur in aliqua parte hujus generis quod est philosophia contineri.

Hanc autem opinionem alii quidam impugnantes dicunt philosophiae generalis esse intentionem omnem, omnium quocumque modo entium comprehendere veritatem, quantum homini possibile est Comprehendere eam secundum rationem et intellectum. Ea autem quae sunt, dicuntur esse aut ab opere nostro, sive a voluntate, sive etiam ab intellectu scientiam quaerente : aut a natura generaliter dicta, quae ab opere nostro causari non potest. Et cum ea quae a natura sunt, nostrae sint causae scientiae, et non nos sumus causa ipsorum, non potest de illis esse scientia practica. Relinquitur ergo, quod de talibus apud nos non est nisi

scientia contemplativa, quae lumine intelligentiae perficitur. Eorum autem quorum nos sumus causa per voluntatem, non potest esse apud nos scientia speculativa, sed tantum practica. Eadem enim sunt in quolibet scibili principia et causae et elementa cognoscendi, quae sunt principia essendi: quia aliter sequeretur, quod id quod scitur a nobis , non scitur secundum id quod est, sed potius sciretur secundum id quod non est. Et sic falso modo sciretur omne quod scitur, quod absurdum est. Relinquitur igitur quod de entibus a natura causatis, non potest esse scientia per ea quae sunt a nobis, sed potius scientia eorum habetur ex principiis causantibus essentiam et esse eorum in natura, quae non nisi per contemplationem sunt in omnibus. Eorum autem quae sunt a nobis, non potest esse scientia vera apud nos nisi per ea principia quae sunt in nobis, per quae nos sumus causa eorum, quae a nobis sunt: cujus finis non est verum, sed bonum, quod nobis bonum est. Similiter igitur alicujus philosophiae erit intentio comprehendere veritatem ejus quod in nobis est, secundum rationem qua nititur comprehendere veritatem ejus quod rationis ductu via est in omnem cognitionem omnium eorum quorum cognitio fit in nobis per ea quae cognita sunt apud nos, ex quibus nos proficiscimur ad scientiam incognitorum. Erit igitur de intentione philosophiae eliam logica scientia quae est rationalis.

Adhuc autem hujus signum dicunt, quod apud Peripateticos philosophia in tres partes prima divisione divisa est, in physicam scilicet generaliter dictam, et ethicam generaliter dictam, et rationalem similiter acceptam. Dico autem physicam generaliter dictam, quae comprehendit et naturalem et disciplinalem et divinam. Ethicam autem generalem, quae in se continet et monasticam et oeconomicam et civilem. Rationalem autem generalem quae comprehendit omnem modum deveniendi de noto ad ignotum quocumque modo: quo dp cr multa genera probationum fit, ut in sequenti ostendetur. Manifestum est igitur, quod logica aliqua pars est philosophiae.

Adhuc autem si aliquid est de intentione philosophiae : tunc hoc maxime de intentione philosophiae erit, sine quo nullus in philosophia in aliquam devenire potest cognitionem. Ignorans autem logicam nullus ignoti perfectam potest acquirere cognitionem, eo quod ignorat modum per quem devenire oportet de noto ad ignoti notitiam. Videtur ergo logicam praecipue esse de intentione philosophiae.

Hanc autem contentionem Avicenna et Alfarabius dicunt esse frivolam et infructuosam. Frivolam quidem, quia in contradicendo sibi intentionem ad idem eodem modo dictum non referunt. Dicentes enim logicam philosophiae partem non esse, realem et contemplativam philosophiam vocant. Contradicentes autem his, et dicentes logicam partem philosophiae esse, omnem comprehensionem veritatis qualitercumque existentis, sive in se, sive in nobis cognoscentibus vel operantibus, vocant philosophiam. Et sic frivole contendunt non ad idem suam referentes intentionem. Infructuosa etiam hujus contentio, quia de proposita nihil declarat intentione. Et sic nihil prodest ad propositum.

Est igitur logica una partium philosophiae generaliter dictae, quae omnis admirabilis intendit comprehendere veritatem secundum modum, secundum quem possibile est comprehendere eam ex propriis principiis ejus quod admiratur. Hoc enim variatur secundum uniuscujusque scientiae proprietatem. Sicut enim in philosophia reali secundum diversitatem diffusionis ( quae medium in demonstratione est) variatur philosophia, sic in logicis sive rationalibus secundum varia-

tiones ratiocinationis variatur scientia, hoc est, sciendi modus. Si enim ratio procedit ex signis facientibus praesumptionem, erit logicae generalis pars una quae rhetorica vocatur. Si autem procedit ex fictis facientibus delectationem vel ab omina lionem, erit alia pars logicae quae vocatur poesis vel poetica. Si autem procedit ex probabilibus communibus, quae in pluribus inveniuntur, erit pars alia quae vocatur dialectica. Si autem procedit ex causis essentialibus et propriis, erit alia pars quae vocatur demonstrativa. Si ex his quae videntur et non sunt, erit pars alia quae vocatur sophistica. Si autem ex cautelis provocantibus respondentem doceat procedere, erit alia pars logicae generalis quae vocatur tentativa : et sic facile de omnibus aliis intelligere.

Horum autem quae dicta sunt, rationem ponit Avicenna dicens res omnes tripliciter esse accipiendas, scilicet quod primo accipiantur in essentiae suae principiis : secundo in esse quod habent in singularibus propriis : tertio autem secundum quod acceptae sunt in intellectu.

Multa enim secundum essentiae suae principia separata sunt a motu et a materia quae tamen secundum esse sunt vel possunt esse in motu et materia, sicut substantia, unitas, identitas, multitudo, et diversitas,et alia hujusmodi, quae quidem in essentiae suae principiis ingenerabilia et incorruptibilia sunt: et hoc modo seeundum Platonem sunt rerum principia formalia, propter quod ingenerabilia et incorruptibilia talia Plato esse dicit. Et si talia dicantur generari vel corrumpi, hoc non erit nisi secundum accidens, hoc est, secundum esse quod habent in generatis et corruptis. Acceptio autem rei secundum esse quod habet in suppositis, erit secundum existentiam illorum suppositorum, et secundum diffinitionem quam habere possunt secundum esse quod habent in illis. Acceptio autem rerum secundum quod sunt in intellectu, est secundum cognitionem quam habent, non secundum quod in se sunt, sed secundum quod acceptae sunt per intellectum. Et secundum omnes istos tres modos sunt etiam consequentia accidentia quae vocantur propriae passiones ipsius. Et sic quolibet istorum modorum trium philosophia de ipsis intendit acquirere veritatem. Et hoc est per ductum rationis aliquem qui ad logicam pertinet. Res enim prout habent esse in anima, accidentia habent propria, sicut aliquid esse notum apud hominem, et aliquid esse ignotum: et cum comparata ad invicem in aliquo se conjungant, erit via rationis, procedendo de noto ad ignotum, per comparationem noti ad ignotum secundum convenientiam vel differentiam noti ad ignotum. Ex quo comprehenditur, quod unum componitur cum alio, et praedicatur de illo : vel unum dividitur ab alio, et removetur ab ipso : secundum enim hunc modum devenitur de uno in alterum. Hoc igitur modo logica est de intentione philosophiae generalis.