CAPUT VII.

De parte logicae qua certificatur quaestio de complexo et de necessitate totius logicae, et quod varietur modus sciendi secundum diversitatem materiarum in quibus quaeritur scientia.

Sicut autem logicus docens quaerere scienliam incomplexi , docet instrumentum quo accipiatur notitia illius secundum diffinitionem, et ea quae ad diffinitionem faciunt, et quae diffinitionem circumstant, et quae diffinitionem perficiunt, et ea quae diffinitionem mutant: sic docens accipere scientiam complexi, docet syllogismum qui est illius proprium instrumentum, et docet alias species argumentationum, et principia syllogismi, et ea quae circumstant ipsum, et principia ipsius, et partes, et materiam in qua poni potest forma syllogismi, et aliarum argumentationum forma, et quae syllogismum immutant. Et ideo ea de quibus habet tractare logicus, secundum ista dividuntur et multiplicantur.

Ejus complexi cujus potest accipi scientia, non est differentia: quia sola indicativa oratio est, cujus est esse verum vel falsum. Et ideo tantum illius scientia potest accipi : quia scientia tantum veri est . Sed haec est duplex, categorica scip licet, et hypotethica : sive (ut Arabes dicunt) enuntiatio et conjunctio : propter quod duas species docet constituere syllogismorum. Docet enim constituere syllogismum categoricum, et syllogismum hypotheticum, quamvis hypothelicus ad categoricum habeat reduci.

Constructio autem syllogismi dupliciter fit, ut jam diximus in antehabitis, ad inveniendum scilicet, et judicandum. Inven- tio autem esse non potest, nisi per habitudinem noti ad ignotum, quae habitudo topica est et in topicorum scientia docetur. Judicandi autem scientia per resolutionem inventi est, quod resolvitur aut in formalia syllogismi principia, aut materialia, quae sunt principia certificantia rem per hoc quod sunt causae ejus quod sequitur, et illatum est. Et duae sunt partes, priorum scilicet Analyticorum, et posteriorum Analyticorum : et docere principia et regulas istorum logici proprium est. Ne autem fiat deceptio circa ea quae

dicta sunt, inventa est scientia de sophisticis elenchis. Adhuc autem ne fiat impedimentum ex parte ejus qui quaerit accipere, inventae sunt cautelae tentatoris, in quibus omnibus doctrina logici est, ut scientia complete accipi possit enuntiationis, cujus scientia quaeritur per argumentationem.

Quia vero syllogismus non scitur an sit compositum et complexum quid, nisi sciatur ex quibus et quot et qualibus est, et qualiter conjunctus, ideo habet agere logicus de enuntiatione et partibus et qualitatibus et compositione enuntiationis. Et in his perficitur opus logicum : quae omnia fiunt actu rationis, qui est ratiocinatio, qui actus discursus rationis est ex uno ad aliud. Et ideo tales scientiae a Dionysio vocantur discursivae disciplinae. Non autem potest sic ex uno in aliud discurrere ratio, nisi prius accipiat unum in alio esse divisum per se vel per accidens. Et hoc esse non potest, nisi accipiatur unum esse ordinatum ad aliud per se vel per accidens. Ordo autem est prioris et posterioris secundum naturam et esse: et sic accipit universale et particulare per se vel per accidens. Et sic invenit modum praedicandi unum de altero, vel negandi. Et quoad ordinem inventa est scientia Universalium,et scientia Praedicamentorum. Et quoad modum educendi unum de alio, inventa est scientia divisionum. Rationis enim opus est ordinare, componere, et colligere, et resolvere ea quae collecta sunt: quo opere utitur quasi instrumento in accipiendo scientiam quando procedit a noto ad ignotum : quorum notitia (si perfecte traditur) praeparatus est logicus ad acceptionem scientiae, dummodo sciat cavere errores et fallacias, de quibus sufficienter instruitur in sophisticis elenchis. Hae igitur sunt partes logicae quae generaliter habent docere modum accipiendi scientiam de quolibet scibili incomplexo vel complexo. Et hoc jam ante nos de- terminavit Alfarabius. Hic tamen modus secundum materiam in qua ponitur, variatur secundum diversitatem materiae in qua quaeritur scientia. Nam in sermocinalibus aliter est in grammatica, quae dictionum significantium attendit modum tam in flcxione quam in conjunctione constructionis. Aliter etiam est in poetica, quae ex fictis et imaginatione movere intendit ad delectationem, vel abominationem, vel appetitum, vel amorem, vel odium. Et ideo fabula et recitatione factorum heroicorum, et in oratione cantu utitur modulato brevi et longo, ut demulceat auditum, ut facilius provocet. Et aliter est in rhetoricis, quae dicendi docent copiam ad persuadendum judicem, ut provocetur ad vindictam vel privationem ejus de quo persuadet, sumens locos rhetoricos tam in persuadendo, quam etiam in conquestione et accusatione. Et sunt etiam colores orationis, ut lepida sit oratio, et vigeat accepta propter sermo-

nis culturam. Aliter etiam in laudabilibus et ethicis, in quibus laudis vel vituperationis demonstratione acceptabile et laudabile fit quod proponitur priusquam virtute persuasionis. Etenim in realibus scientiis, aliter est in probabilibus, et aliter in necessariis et demonstrantibus, et aliter in conjectantibus quae non sunt scientiae demonstrationum, sicut in physiognomia, et secunda parte astronomiae, et nicromantia, et aliis hujusmodi scientiis.

Talibus igitur et his quae dicta sunt habitis, perfectum erit omne negotium logicum, quo tradere intendimus methodum, qua omne quod ignotum est, notum fieri potest ex eo quod per se notum est vel positum vel acceptum ut notum. Quaedam enim sunt per se nota in quibusdam: quaedam autem sunt accepta ab aliis ut nota, sicut in scientiis conjecturalibus, in quibus nulla sunt secundum rem per se nota.