CAPUT IV.

Qualiter per differentiam abundet species a genere, et qualiter potestate genus habet differentias.

Omnibus (quae de multiplicitate differentiae dicenda videbantur) jam habitis, nunc intendendum est de differentia secundum quod unum est de quinque universalibus, et secundum quod de ea intenderunt Philosophi qui Peripatetici dicuntur. Hi enim differentiam determinantes sive describentes dicunt, quod differentia est qua abundat species a genere. Quod exemplariter simul et inductive probant: quia homo cum sit species tantum, et non genus, plus habet ab animali (quod est genus hominis) rationale et mortale quae sunt differentiae. Animal enim secundum quod est genus, neque ipsum secundum se acceptum, actu aliquid horum est. Neque enim animal est rationale secundum seipsum : quia si secundum se esset rationale vel mortale, sequeretur quod omne animal esset mortale, quod falsum est secundum ea quae ante determinata sunt.

Cum autem dicimus quod species differentia vel differentiis abundat a genere, intelligimus, quodidquod abundat aliquo, habet illud intra se quo abundat et actu et intellectu : ita scilicet quod posita specie intra ipsius essentiam, actu speciem constituens, ponitur differentia: et quod intellecta specie intelligitur differentia, et est principium intelligendi speciem: quorum neutrum facit genus. Si enim genus actu haberet differentiam, omnia quae exiguntur ad speciei positionem haberet. Et si differentia prout est principium intelligendi speciem, esset in intellectu generis, non oporteret, quod in diffinitione speciei posito genere poneretur differentia : quia in nomine generis intelligeretur, et esset nugatio, quando in diffinitione cum genere poneretur. Igitur differentia nec actu nec intellectu est in genere : in specie autem et actu et intellectu. Differentia igitur est, qua abundat species a genere, sive superat genus et actu et intellectu. Abundat autem actu, ut species sit in actu sive in effectu : intellectu vero abundat, quia est de intellectu speciei differentia, nec intelligi potest in actu nisi per differentiam sine qua non intelligitur nisi in potentia.

Tali autem assignatione non potest diffiniri neque differentia communis, neque differentia propria. Hae enim, ut per antedicta manifestum est, non constituunt simpliciter, sed secundum quid, sive secundum esse formae accidentalis : et ideo non sunt in actu constitutionis in esse specifico, quando sunt in specie: sed sunt in ipsa sicut in subjecto, quod non constituitur ab accidente, sed potius in esse constituit accidens quod est in eo : et hoc est quod dicit Avicenna, quod subjectum est ens in se completum, quod est occasio alteri, hoc est, accidenti existenti in eo. Hae etiam differentiae, communis scilicet et propria, non sunt de intellectu speciei, sed principium intelligendi eam : quia accidens, ut docet Aristoteles , non diffinit subjectum, sed potius subjectum cadit in diffinitione ipsius loco differentiae, et non e converso : sicut patet cum diffinitur simum, et dicitur quod est nasi curvitas. Curvitas enim quod est formale ad simum, est ut genus ambiens et curvitatem in naso et in tibia. Nasus autem in diffinitione illa positus, contrahit curvitatem ad simitatem. Cum igitur differentia in diffinitione sit contrahens genus et deter-

minans ad speciem, patet quod subjectum est ut differentia : et curvitas quae formale est, in diffinitione est ut genus : et hoc est ideo, quia accidens causatur a subjecto, et non essentialiter ab eo quod formaliter est in ipso, eo quod essentialitatem propriam a seipso non habet, nec etiam est ens proprie loquendo, sed in hoc habet entitatem, quia est entis vel mensura vel dispositio vel aliqua alia passio ipsius. Planum igitur est, quod assignatio nec convenit communi, neque propriae differentiae, sed tantum ei quae est magis propria et per se, et per essentiam differentiae.

Si autem quaeritur, cum proprium sit qualitas speciei, accidens autem qualitas individui, sicut differentia est qualitas generis, quare differentia quae est unum quinque universalium potius sumitur a qualitate generis quam a qualitate speciei vel individui, maxime cum unum posset comparari ad alterum per qualitatem speciei et individui, sicut per qualitatem generis Dicendum quod differentia in vero actu et effectu differentiae sumi non posset, nisi ab eo quod vere facit differre, vere autem non facit differre, nisi illud quod facit aliud secundum substantiam formae, quia ea quae differunt per materiam non differunt per verum esse: cum, sicut dicit Boetius, species sit totum esse individuorum. Cum igitur communis et propria differentia non faciant aliud, non potest ab eis sumi verum praedicabile quod est differentia, quod est unum quinque universalium. Sed remanent simpliciter propria vel accidentia, et secundum quid facientia differre ea quae secundum ipsa comparantur ad invicem. Differentia autem per se et substantialis secundum respectum quem habet ad subjectum, est forma determinans materiam: et secundum hoc non est praedicabile, sed potius secundum respectum quem habet ad genus, quod dividit et determinat et habet deducere ad speciem. Et sic divisio secundum intellectum prior est in ea quam constitutio : quia dividendo determinat ad speciem, et constituit eam. Et ideo per actum dividendi (qui prior est in ea) nomen accipit differentiae quae est unum de quinque praedicabilibus, ut dictum est. Sic ergo patet quod assignatio conveniens est, qua dicitur quod differentia est, qua abundat species a genere.

Sed his sic determinatis, quaestio est, unde species habent differentias quibus sic abundant a genere : aut enim habebunt a seipsis, aut a nihilo, aut a genere. Et siquidem habent eas a seipsis, tunc idem est constituens seipsum seipso : et sic idem erit faciens et factum, et formatum : eo quod differentia est faciens et formans et constituens speciem. Si enim species a seipsa habet differentiam, tunc oportet quod differentia secundum seipsam sit species, et species secundum seipsam sit differentia : quia aliter species a seipsa et secundum seipsam non haberet differentiam : secundum seipsam enim habere, et essentialiter habere idem est.

Si autem a nihilo haberet differentiam, tunc sequeretur aliquid fieri perfectum in esse ex nihilo : quod omnes negaverunt Philosophi. Sequeretur etiam, quod differentia esset ens primum creatum, quod solum fit ex nihilo. Fit enim non supposito quodam alio per intellectum. Hoc autem falsum est, quia differentia supposita quoddam aliud supponitur secundum intellectum, sicut patet in hoc quod est rationale : supposito enim rationali supponitur vivum, et substantia, et ens.Patet igitur quod non habetex nihilo.

Si autem haberet eas ex genere, tunc cura non sit differentia, nisi per oppositionem, eo quod oppositio causa est differendi, sequitur quod habet oppositas in genere : non enim est ratio, quod una unius speciei differentia sit in genere, et non alia sibi opposita. Adhuc autem op-

posita nata sunt circa idem fieri. Si autem sic est, tunc sequitur quod opposita sunt simul in eodem : quodest impossibile.

Solvunt autem hoc antiqui Philosophi Peripatetici dicentes, quod potestate omnes differentiae positae sunt sub genere in eodem genere, et a potestate generis sunt in specie, sed actu non sunt simul in ipso genere. Nec est inconveniens, ut dicunt, in eodem potestate esse opposita. Et sic dicunt quod ex hoc non sequitur, quod ex nihilo aliquid fiat: fit enim ex aliquo quod est in potentia aliquid quod est in actu. Nec etiam sequitur quod opposita secundum actum simul sint in eodem.

Haec autem determinatio Peripatcticorum multas videtur habere difficultates. Videtur enim genus actu habere differentias oppositas simul. Istae enim actu verae sunt, animal est rationale, animal est irrationale : sicut istae actu simul sunt verae, homo est albus, homo est niger: nec essent simul verae nisi actu animal esset rationale, et actu animal esset irrationale : videtur ergo, quod in hoc genere quod est animal, simul actu sint differentiae oppositae, quae sunt rationale et irrationale.

Sed adhuc quaeritur, concesso quod potestate et non actu oppositae differentiae sint in uno et eodem genere, qualis sit illa potestas : aut est materialis, aut activa, aut formalis, aut finalis ; oportet enim, quod secundum aliquam sit alicujus causae potestatem. Si enim materialis est, tunc oporteret quod per motum vel per mutationem educeretur de illa: quia, sicut dicit Aristoteles , potentia passiva sive materialis est principium transmutandi ex alio secundum quod est aliud: et tunc oporteret assignare quod esset movens in educendo hujusmodi potestatem ad actum : eo quod, sicut vult Aristoteles ''et Averroes , nihil est in potentia in aliquo, nisi quod uno motore educitur de illo ad actum. Quid autem sit movens ad hoc, quod potestas generis materialis in actum exeat, a Peripateticis non est assignatum. Postea quod est in potestate materiali, est sicut in imperfecto. Imperfectum autem causa perfecti esse non potest. Differentia autem causa est perfectionis speciei. Et sic differentia non potest esse in specie a potestate generis (ut videtur) etiam si dicatur potestate esse in genere. Adhuc autem Peripatetici dicunt quod differentiae in genere sunt potestate. Quaeritur igitur, utrum idem sit habere differentias potestate, et habere differentias potentia ? Si enim hoc dicatur esse idem, tunc videtur quod differentiae sint in genere sicut formae sunt in materia. Materia autem nullo modo causa est quod forma sit, vel quod actu sit: et sic videtur quod genus nullo modo sit causa quod differentia sit, vel quod actu sit. Adhuc autem quaeritur, an differentia sit in genere per hoc, quod genus habet potestate differentias? Si enim in genere sit differentia, cum idem sit esse in genere et esse sub genere, tunc differentia erit generi supposita. Suppositum autem generi species est. Videbitur ergo differentia species esse, quod omnino falsum est. Adhuc autem si differentia esset in genere, esset ut genus participans secundum essentiam et intellectum, quod omnino est absurdum: quia tunc differentia esset composita ex genere et quodam alio contrahente, quod contrahens non posset esse nisi differentia, et sic differentiae esset differentia : et tunc idem sequeretur de illa differentiae differentia, et abiret hoc in infinitum.

Si autem non est in genere, tunc videtur falsum quod in ante habitis determinatum est, quia decem genera sunt sicut prima decem rerum principia: non enim primum principium in ordine rerum esse potest, ad quod non omnes res illius ordinis reduci possunt: differentiae enim substantiae, substantiae sunt, quia substantiam perficiunt: et tamen ad substantiam ut ad genus primum reduci non

possunt, ut videtur per inductam rationem.

Si forte aliquis dicat, quod sunt in genere potestate secundum potestatem causae formalis, tunc sequetur quod genus sit forma differentiae : quod penitus est falsum, cum Porphyrius dicat quod genus est sicut materia, et differentia ut forma, species autem sicut constituta ex materia et forma. Adhuc autem si genus esset sicut forma, esset genus ut qualitas essentialis. Praedicaretur ergo in quale, et non in quid, quod est contra ea quae de genere praedeterminata sunt.

Quod autem non sint in genere sicut in potestate causae finalis, ex eodem probatur : quia in naturis eorum idem est forma et finis secundum rem, quamvis differant secundum rationem suae causalitatis, quia finis est secundum quod quiescit in ea motus moventis, forma autem secundum quod dat esse ei, quod est secundum formam.

Quaeratur ergo, si sunt in genere secundum potestatem causae efficientis? Hoc enim videtur dicere quidam, quia quaestio haec quam fecerunt Peripatetici, unde habeant species differentias, nihil videtur quaerere, nisi de causa efficiente. Si enim detur quod sint in genere sicut in potestate materiali differentiae, adhuc restat quaerere, unde sive quo movente et educente differentiam de genere ad actum species habeat differentias, et sic videtur differentia esse in genere secundum potestatem causae efficientis. Si autem hoc concedatur, videbitur accidere inconveniens : quia potestas efficientis per hoc est completa ad agendum, quod agit ad speciem et formam qua ipsum agens est actu. Genus ergo similiter agens ad actum differentiae, est in actu differentiae. Et sic genus ut genus habet actu differentias. Et sequitur inconveniens supra dictum, quod scilicet in eodem essent actu opposita, quod absurdum est. Videtur ergo, quod nullo modo potestatis differentiae potestate sunt in genere.

Si forte aliquis dicere velit, quod sunt in genere sicut in semine sive in causa seminativa vel causa seminali: dicit enim Aristoteles quod semen per virtutem seminativam quae in ipso est, in spiritum naturalis seminis (praeter substantiam sicci et humidi quae in ipso sunt sicut materia) est causa movens, sive unde, sive efficiens: et quod genus haec duo in se habeat, scilicet subjectum, quod quidem formabile est per differentiam, et virtutem formativam differentiae, qua ipsum genus formatur ad speciem. Quaeratur de ipsa formativa virtute, unde sit in genere : non enim genus habet eam a seipso, secundum quod ipsum primum subjectum est: secundum enim quod est subjectum, non est formativum, sed formabile, nec de facili videri potest aliquid aliud in genere, a quo concipiat hujusmodi virtutem. Adhuc autem concesso quod talis virtus formativa sit in genere, quaeratur ex quo format differentiam quam producit in specie : non enim format eam de formabili specie, quod est generis substantia, quia sic formabile et formans essent idem, quod esse non potest. Si autem format ex alio, quaeratur quid sit illud, et qualiter sit in genere : hoc enim et hujusmodi valde difficile est invenire, et ab antiquis videntur esse non tacta per determinationem sufficientem.

Ad omnia autem haec determinanda praenotandum est, quod ut dicit Averroes , genus non est materia, sed forma generalis, et confusa, et indistincta, et diffusa in materia non determinata per formam : quam diffusam formam et confusam vocant quidam formae inchoationem : propter quam inchoationem formae in materia diffusam ipsa materia a quibusdam antiquis locus formae dicebatur, in quo latent formae: et ideo latentiam formarum principium fecerunt, ut dictum est in Physicis,et erat hoc dictum Anaxagorae : propter quod etiam Aristoteles et omnes Peripatetici dixerunt educi de ma-

teria omnes formas, et non esse eas a datore extrinseco. Cum autem jam ante probatum sit, quod forma non praedicatur secundum quod est forma materiae, nec etiam secundum quod est forma totius, sed praedicatur prout ipsa est notio totius esse, vel in potentia existentis, vel existentis in actu, sequitur necessario quod genus est forma totius existentis in potentia, et quod nomen generis et res praedicatur secundum quod genus per abstractionem intellectus dicit notionem totius existentis in potentia. Differentia autem dicit notionem actus totum esse determinantis, secundum quod est actu indeterminato : quia aliter praedicari de specie non posset. Species autem dicit notionem totius sic determinati et distincti, et ideo quia quod distinctum dicit et determinatum, in quid et non in quale praedicatur. Similiter autem et genus, quia quid distinguibile dicit, in quid et non in quale praedicatur. Differentia autem, quia actu distinguens dicit, et non distinguibile secundum potentiam, nec distinctum secundum actum, ideo in quale et non in quid habet praedicari. Si autem esset notio differentiae nomen, quod diceretur distinguere potentia, et non actu distinguens, praedicaretur in abstracto et non in concreto, et diceretur quod homo esset rationalitas, et non rationalis, quod absurdum est.

Dicemus ergo, quod differentiam habet species a genere, et differentia est in generis potestate sicut distinctio in indistincto confuso: sicut color secundum esse formale est in lumine indistincto et confuso diaphani sive perspicui, qui distinguitur non alio quodam distinguente, sed esse formale ipsius ejusdem luminis diffusione determinata ad superiorem determinati corporis : propter quod dicitur, quod ipsum lumen et ex se et de se format colores secundum esse formale quod est in ipsis. Et haec est Avicennae determinatio,sicut colligi potest in prima philosophia ipsius. Propter quod dicitur genus potestate habere differentias potius quam potentia: quia potentia ad esse et non esse indifferens est, potestas autem est potentia stans per actus inchoationem. Et haec est causa, quare inter genus et differentiam cum in una et eadem diffinitione colliguntur, non est naturarum diversarum congregatio : quia si hoc esset, diffinitio esset multa et non unum. Non tamen hoc dicere intendimus, quod genus et differentiae non sint diversae naturae. Sed intendimus quod non sunt naturae diversorum generum, sicut sunt substantia et accidens, quantitas et qualitas : sunt enim naturae ejusdem generis ordinabiles ad unum idem sicut potentia et actus. Nec posset aliquis dicere quod actus hujus potentiae esset actus, et non alterius, nisi per aliquid actus esset inchoatus in potentia : neque haec potentia inchoaret hunc actum, nisi aliquid simile actui esset inchoatum in potentia.

Sic ergo et tali potestate genus habet potestate differentias : et non est inconveniens sic habere simul oppositas, quia opposita sibi non repugnant, nisi distincta, non confusa : aut cum omnium oppositorum sit radix una ex qua oriuntur, non est inconveniens ea sic simul esse in eodem : propter quod generaliter verum est unum esse genus oppositorum, sicut in Phaedone dicit Socrates unum esse caput omnium oppositorum . Et sic dicit Empedocles multorum capite germanorum in prima confusione fuisse sine cervice: cervix enim distinguit capita germana, ita quod unum est unius, et alterum alterius. Hoc igitur modo differentiae sunt in generis potestate.

Quod autem quaeritur: secundum quam causam sit illa potestas, dicendum, in veritate est, sicut et Averroes dicit quod est causae formalis confusae in materiae confusione : quae tamen similis est potes-

tati materiae, quae materia non est materia per hoc quod est nudum subjectum formae ab omni forma denudatum, sed potius in materia ad formam per inchoationem formae in ipsa. Et ideo dicitur quod materia desiderat formam, sicut foemina masculum : non in quantum est foemina, sed in quantum est imperfecta. Nec imperfectum est (supple quod est impossibile ad perfectionem) sed potens perfici imperfectum : nec perfici potest, in quo non est aptitudo ad perfectionem. Aptitudo autem illa necessario aliquid est perfectionis, quia aliter non appeteret ad perfectionem. Per hoc autem quod est simplex subjectum non in potentia ad formam, sed in composito est alterum componentium. Genus ergo quod est notio existentis in potentia, secundum totum esse formale ipso suo nomine significat, sicut dictum est potestate in se habere differentias.

Et quod objicitur de potestate finis, patet jam esse solutum : quia sicut idem est forma et finis, sic etiam una est potestas formae et esse finalis : et ideo forma finis est desiderii quod materia habet quando desiderat formam, non ut imperfectionis tantum, sed prout distinguens et determinans est causa perfecti.

Quod autem de potestare causae efficientis objicitur, et de causa seminali, valde est conveniens : quia per inchoationem confusam differentiae quasi seminaliter sunt in genere. Et ideo, ut dictum est, ad idem secundum naturam pertinent cum genere, et non ad diversum. Virtus autem quae ex generante effectivo est in semine, (et formativa vocatur in physicis), aliquid simile etiam habet in genere: et hoc est lumen intelligentiae agentis, quod agit omnes formas : virtute enim illius luminis (quod expansione spirituali non corporali confusum perducit ad distinctum per distinguens et determinans) actualiter differentiam educit de genere in ipso esse speciei: et hoc modo genus habet in se aliquid de virtute efficientis: propter quod etiam supra in tractatu de Genere genus ipsum patri est assimilatum. Sic igitur intelligitur genus habere differentias potestate.

Et quod quaeritur, an differentia sit in genere, jam planesolutum est. Cum enim genera sint prima rerum principia, oportet quod differentiae sint in genere, si non sunt in genere sicut genera, vel species, vel individua. Et generaliter dicendo non sunt in genere, sicut ipsum genus per essentiam et intellectum participantes, sed sunt in genere, sicut in principio confuso suae inchoationis. Multipliciter enim aliqua sunt in genere: aliqua eni msunt in genere, sicut coordinata sub genere per modum participantis, et participati: et hoc modo sunt in genere genera, et species, et individua. Quaedam sunt in genere sicut via ad rem generis : et sic motus et mutatio sunt in genere. Quaedam vero sunt in genere sicut principia rei generis illius, sicut forma et materia dicuntur esse in substantia sicut in genere. Quaedam tandem sunt in genere ut in principio suae inchoationis, et haec secundum potestatem sunt in genere, et non secundum actum participantia genus: et sic differentiae cujuslibet generis sunt in genere. Quaedam etiam in genere sunt sicut principia, unde fluunt naturae generum secundum imaginationem, sicut punctum et unitas sunt in genere quantitatis. Pro eis quae dicta sunt, patet quod differentia simplex actus est, constituens speciem cum genere, et qualiter potestate differentia est in genere, et qualiter species habet differentiam ut formantem, genus autem est in specie, ut imperfectum formabile, vel formatum : et sic facile est solvere omnia quae sunt quaesita, vel dubitata.