CAPUT V.

De divisione logicae, et quae sint partes ipsius, et de voce significante ad placitum, quid et qualiter significet,

Divisio autem logicae, et quae sunt partes ipsius, ut dicunt Avicenna et Alfarabius, accipienda sunt ex intentione ipsius. Sicut vero jam ante dictum est, logica intendit docere principia per quae per id quod notum est, devenire potest in cognitionem ignoti. Est autem incomplexum, de quo quaeritur quid sit: aut complexum, de quo quaeritur an verum vel falsum sit. Sciri autem non potest incomplexum de quo quaeritur quid sit, nisi per diffinitionem. Complexum autem, de quo quaeritur an verum vel falsum sit, non potest sciri nisi per argumentationem. Istae ergo sunt duae partes logicae. Una quidem ut doceantur principia per quae sciatur diffinitio rei et quidditas: ita quod per principia illa doceatur quae sit vera rei diffinitio, et quae non, et quae videatur esse et non sit. Alia vero ut doceantur principia qualiter per argumentationem probetur enuntiationis veritas vel falsitas. Et ut doceatur illius argumentationis forma, quantum ad figuram et modum, et quietationem seu complexionem : et ut doceatur ejusdem argumentationis materia. Et ut doceatur quae videatur esse argumentatio, et non sit: eo quod apparentiam aliquam quidem habet, sed veram existentiam non habet. Et ut doceantur cautelae quibus opponens vel respondens per aliquam occasionem impediatur vel commoveatur a conjectu veritatis, vel ad hoc quod perfecte videat veritatem et non divertat ab ipsa.

Sed prima harum partium vel ab Antiquis tradita non est, vel ad nos non pervenit. Hanc etiam partem dicunt Avicenna et Alfarabius ad Arabes non pervenisse.Dicit tamen Aristoteles in plerisque locis hanc causam erroris fuisse Antiquis : quia artem difiniendi non habebant. Quod autem quidam dicunt hanc tradidisse Aristotelem in sexto Topicorum, frivolum est: ibi enim partem diffiniendi non tradidit, sed docet terminare problema illud quo quaeritur quid insit ut diffinitio. Adhuc autem quidam alii dicunt haec pertinere ad metaphysicam, et Aristotelem hanc tradidisse in septimo et octavo primae philosophiae : sed hoc absurdum est. Aristoteles enim ibi docet quae sint diffinientia tam substantiam quam accidens, et quae sit diffinitio physica, et qualiter diffinitio est unum et non multa, et talia hujusmodi. Sed qualiter diffiniendo respondetur ad quaestionem qua quaeritur quid est res per essentiam et quidditatem, non docet : quia hoc ad logicam pertinet, et non ad primam philosophiam. Patet igitur, quod haec pars nondum ad nos pervenit. Sunt et harum partium subdivisiones quae exequitur logica : de quibus in sequentibus erit tractatus.

Quia autem logica omnia considerat prout sunt in anima sive in intellectu ejus, qui quaerit per notum sibi venire in notitiam ignoti: gratia horum consi-

derat de voce significante ad placitum, et quid et qualiter significet: quod antiquiores Peripateci (ut dicunt Alfarabius et Algazel) in quinque modis distinxerunt. Primo quidem et principaliter dictio significat id ad quod prima institutione significare est instituta, ut homo hominem, et domus domum, et sic de aliis. Secundo modo significare dicitur quod ex consequenti supponitur in ipsa, sicut domus significat fundamentum et parietem, et quodlibet totum integrale sic significat suas partes integrales et principales. Tertio modo quando res comitatur significationem ipsius : sicut si paries est, fundamentum esse significat, et si tectum est, fundamentum et parietem esse significat. Quarto quando unum est in intellectu alterius, sicut homo significat animal, et significat rationale. Et ad hunc modum reducitur, quod accidens et passio significat subjectum, sicut simus significat nasum, et sicut album significat corpus terminatum, et caetera hujusmodi. Quinto sicut oppositio significat oppositionem, et oppositum significat oppositum : sicut disgregatio albi significat aggregationem nigri, et motus ad centrum frigidi significat motum a centro calidi, et caetera hujusmodi. Et hoc ad logicam pertinet per hoc, quod logica est disserendi scientia : disseri autem non potest, ut dicit Aristoteles , nisi detur quod nomina aliquid significant, eo quod non significant infinita. Gratia hujus etiam considerat de communibus et vocibus incomplexis.

Complexio autem et incomplexio non accidunt rei secundum quod ras est, nec etiam voci secundum quod est vox : sed accidunt voci secundum quod refertur ad intellectum simplicem vel compositum. Simplicem autem dico intellectum, qui simplex unius rei est intuitivus. Talis enim intellectus non significatur ad alium, nisi voce sive dictione incomplexa.

Compositum autem dico intellectum, qui accipit rem unam in alia vel ut divisam ab alia : qui intellectus voce incomplexa designari non potest, sed potius complexa : sicut homo est animal, vel homo ambulat, vel homo non est lapis, et hujusmodi. Propter quod diffinientes incomplexum veteres Peripatetici dixerunt, quod dictio significativa ad placitum incomplexa est , cujus partes nihil significant de intentione totius : sicut cum dicitur homo, pars ita quae est ho, et pars alia quae est mo, nihil significant de hominis intentione. Quod si etiam nomen aliquod rei unius simplicis sit compositum, sicut Adeodatus, tamen, secundum quod unius simplicis rei nomen est, incomplexa dictio est. Et hoc quod dico Adeo, et hoc quod dico datus, nihil significant de intentione totius nominati per hoc nomen Adeodatus. Complexa autem dictio est, cujus partes aliquid significant de intentione totius, sicut cum dicimus, homo ambulat ; et haec dictio homo, et haec dictio ambulat, aliquid significant de intentione hujus complexi, homo ambulat. Adhuc autem vox secundum quod rel. fertur ad intellectum ejus qui quaerit invenire ignotum per notum, habet quod dividitur in commune, seu universale : et proprium, sive singulare : talium enim nihil accidit ei secundum quod ad rem designatam refertur. Res enim omnes sunt singulares quae cadunt sub sensu et secundum quod constituuntur a natura : et commune quod est in eis, accipitur ab intellectu. Et ideo dicunt Aristoteles et Boetius, quod universale est dum intelligitur, singulare vero dum sentitur. Commune tamen quod est in eis, est tribus

modis, scilicet id quod est actu in pluribus, ut homo quod actu divisibile est in plures, ita quod totum est in singulis per naturam et rationem : et id quod actu est in uno, aptitudine vero naturae potest esse in pluribus, sicut hoc commune quod

est sol: et id quod nec actu est in pluribus, nec in aliquo vel uno solo, sed aptitudine non repugnat et ratione quin possit esse in multis, sicut eptangulum si ponimus, nihil esse eptangulum secundum actum, tamen secundum aptitudinem est et potest esse in multis. Et ut generaliter dicatur, omne nomen vel dictio, quod imponitur a forma communicabili multis, sive illa forma sit accidentalis, sive substantialis, commune est et universale, sive secundum actum multis communicetur, sive non.

Proprium autem sive singulare est quod imponitur a forma accidentali significante accidentium collectionem quam impossibile est inveniri nisi in uno solo, ut socratitas, vel platonitas : quae ex parentibus subjectis, et loco nativitatis, et aliis hujusmodi, non nisi uni convenire potest, et impossibile est ut in alio reperiatur. Et hoc dupliciter fit: vel enim fit nomine proprio, vel nutu demonstrationis ad hoc singulare, ut cum dicimus, hoc lignum, vel hoc album : hoc enim sic est hoc, quod non potest esse aliud.

Adhuc dictio sive vox significativa est articulata, non ex hoc quod refertur ad rem designatam, sed ex hoc quod est in intellectu quaerentis scire ignotum per notum : licet etiam quaedam ipsius sit nomen, quaedam autem verbum. Pronomen autem (sicut et nomen suum testatur) vice nominis in supponendo accipitur : et participium cum suppletione verbi substantivi in apponendo vel praei dicando supplet vicem verbi: sicut cum dicitur, homo est amans, vel homo amat, vel homo fuit amans, vel homo amavit, vel homo erit amans, vel homo amabit. Caeterae autem partes indeclinabiles sine adjunctis nullum habent intellectum : ut si dicatur, homo est in, non intelligitur nisi addatur in quo sit, ut in domo.YX similiter cum dicitur,homo est supra et non addatur supra qvid ,et si dicatur, homo autem, et non addatur cui adverset conjunctio : vel si dicatur, homo ergo, nisi addatur quid inferatur. Nomen autem, ut in sequentibus habebitur, significativum est ad placitum sine tempore .verbum autem cum tempore quod ei subjicitur.Idem praedicatur, vel dicitur, vel negatur, vel affirmatur uni.

Adhuc autem voci significativae ad placitum secundum quod est in intellectu quaerentis scientiam ignoti per notum, accidunt quinque, scilicet quod sit univoca, et quaedam diversivoca, quaedam autem multivoca, etiam quaedam aequivoca, quaedam vero analoga sive proportionata, quae apud Arabes vocantur convenientia. Univoca autem sunt, quae a tali forma imposita sunt, ad quam omnium participantium eam est respectus unus secundum rem et rationem sine magis et minus : sicut animal participatur a speciebus animalium, et homo participatur ab individuis quae sunt sub ipso. Diversivoca autem sunt diversa nomina unius et ejusdem rei secundum substantiam : eo quod instituens nomina illa instituendo diversis rei proprietatibus fuit affectus, ut ensis, mucro, spata, gladius, vestis, tunica, et hujusmodi. Multivoca sunt diversarum rerum diversa nomina : eo quod instituens diversis diversarum rerum proprietatibus instituendo fuit affectus, ut equus, et asinus. aequivoca sunt quando unum nomen diversis secundum diversam rationem impositum est: eo quod una aliqua proprietas inventa in diversis afficit instituentem: quae tamen proprietas non per unam rationem est in illis, ut canis, quod nomen est impositum latrabili, et stellae caelesti, et marino pisci propter unam proprietatem inventam in illis, quae est omnia haec esse mordacia, cum tamen non una ratione mordacia sint. Analoga autem sunt proportionaliter dicta, ut Arabes dicunt, convenientia : et sunt media inter univoca et aequivoca, quae sunt imposita

diversis secundum esse et substantiam per respectum ad unum cui proportionantur, sicut ens, quod dicitur de substantia primo et principaliter, et de accidente secundario, quia est aliquid entis : et quantitas dicitur ens, quia est mensura entis : et qualitas dicitur ens, quia est dispositio entis. Et hoc, ut dicit Joannes Damascenus in logica sua, fit tribus modis, scilicet proportione ad unum subjectum, ut ens: et proportione ad unum efficiens actum, ut medicus dicitur vere medicus qui secundum eam quae in ipso est medicinam operatur : et medicus dicitur idiota, medicum per experta vel experimenta imitans in opere medicandi, et non secundum eam quae in ipso sit artem medicinae : et medicus dicitur instrumentum medicinae per quod fit medicatio, ut clyster, vel embotum, vel aliud hujusmodi: tertio proportione ejusdem, sicut sanum quod principaliter consistit in aequalitate complexionis animalium, et est in cibo sicut in conservante eamdem sanitatem, et in urina sicut in indicante, et in aere vel in loco sicut in fovente, et similiter est in aliis. Haec autem omnia de logicis extracta sunt: eo quod haec conveniunt voci significativae et articulatae, secundum quod per institutionem afficit intellectum ejus, qui per notum certificari quaerit de ignoto. Volumus enim secundum consuetudinem quam in aliis habemus, omnia quantum possimus ponere, quae ad illuminationem pertinent doctrinae .