CAPUT I.

De distinctione nominis differentiae quod multipliciter dicitur.

Consequenter de universali quod dife- rentia vocatur, pertractare est. Haec enim quia constituit speciem, et praedicatur de specie et de ratione diffinitiva ipsius speciei, ideo ante speciem erat ponenda, nisi obstitisset correlatio ad invicem speciei ad genus, et generis ad speciem, quemadmodum in praehabitis dictum est. Antequam autem notificemus differentiam quae sola una est de quinque universalibus, et determinemus de ipsa, oportet nos distinguere multiplicitatem nominis differentiae : haec enim multipliciter dicitur secundum prius et posterius.

Differentia igitur multipliciter dicitur, ut dicit Avicenna, non sicut genus et species : quia in genere et specie primo fuit usus horum nominum in physicis et politicis, et ab illis haec nomina ad usum philosophiae sumpta sunt. Sed in differentia factum est e converso. Nomen enim differentiae primo fuit in usu Philosophorum, et ab illa transsumptum est ad usum communiter loquentium. Haec igitur est causa vera, quod multipliciter dicitur nomen differentiae, communiter scilicet, proprie, et magis proprie.

Communiter autem dicitur differentia, quae est apud communiter loquentes considerando ea quae sensibus primo objiciuntur. Communiter ergo alterum ab altero differre differentia dicitur, quando unum ab altero alteritate quadam cujuscumque communiter apprehensibilis accidentis differre dicitur, quocumque modo secundum omnia genera formarum accidentium. Nec tales differentiae communes ideo dicuntur, quia rebus insint communiter quas faciunt differre : si enim sic esset, non dicerentur differentiae, sed convenientiae. Sed dicuntur differentiae communiter, quia a communiter loquentibus sunt in usu. Vulgus enim assignando differentias rerum, talibus res differre facit, qualia forinsecus in rebus per sensum communiter apprehendit.

Sic autem in tali differentia individuum unius speciei differt ab alio individuo ejusdem speciei, ut Socrates a Platone differt accidentium sensibilium alteritate quadam, sicut dicit Apulejus, quod Plato latus fuit facie, Socrates autem non. Hac etiam differentia unum individuum unius speciei differt a seipso in duobus temporibus, sicut Socrates jam virvel senex existens, differt a se puero per accidentia juventutis et senectutis,quae non cito derelinquunt subjectum. Sic etiam Socrates differt a seipso quando aliquid facit, scribit, vel legit, quiescente seipso a tali opere, quae sunt accidentia cito separabilia. Et ut generaliter dicatur, haec differentia semper consideratur secundum aliquem modum diversimode se habendi ad seipsum, vel ad alium alteritatibus quibuscumque: vel cujuslibet generis accidentia cito vel non cito separabilia. Haec igitur est acceptio differentiae secundum intentionem nominis dicta apud communiter loquentes : propter quod eliam communis vocatur differentia, hoc est, quam attendunt communiter loquentes.

Juxta istum modum magis vicine ad verum modum accipitur differentia quae vocatur propria : eo quod ei in quo est, per causam connaturalem est appropria-

ta, ut quando unum differre dicitur ab altero per accidens inseparabile: quod ideo inseparabile est, quia causam habet quae est in subjecto in quo est, sicut est nasi simitas in simo, cujus nasus simiae comparatur : vel cicatrix aliqua indurata vel inseparabilis, cum ex vulnere occaluerit: simitas enim inest per naturam, sed cicatricem habens differt ab eo qui cicatricem non habet, et aliquando idem cicatricem habens nunc a seipso antequam cicatricem haberet. Haec autem dicitur propria : quia per aliquam rationem acceditadillam, quaeveronomine differentia vocatur: haec enim quamvis non sit de essentia ejus in quo est et quod differre facit, habet tamen causam in essentialibus ipsius sive sint essentialia complexioni, sive sint essentialia compositioni ipsius, et sic accedet ad verae differentiae rationem. Quando autem dicimus, quod talis differentia causam habet in subjecto in quo est, et quod differre facit, non intelligimus de subjecto quod est specie tantum, sed de illo in numero subjecto in quo est id quod differre facit, sicut simitasinnaso, vel claudicatio in tibia. Hanc differentiam considerare per rationem necesse est: et ideo jam ad usum verum differentiae (secundum modum quo philosophia utitur differentia) appropinquat.

Secundum autem modum magis et maxime proprium alterum ab altero differre dicitur : quoniam sub alia et universali et specifica differentia differt, sicut differt homo ab equo specifica differentia : quae quidem differentia est qualitas essentialis hominis, quae ratio dicitur. Haec enim differentia quamvis sit forma essentialis hominis, tamen est qualitas naturalis generis et perfectiva potentiae ipsius et determinativa communitatis et confusionis ejus, ut dicit Avicenna, et ideo substantialis est speciei, et substantia et principium substantiae sicut forma: et perfectiva est materiae, et determinativa confusionis ejus, et principium rei quae composita est ex materia et forma. Igitur ista distinctio differentiae vel di- visio est multipliciter dicti per analogiam ad unum actum qui est facere differre unum ab altero: qui quidem convenit verae, hoc est, secundum veram rationem differentiae magis propriae, aliis autem secundum quod plus vel minus faciunt differre. Et ideo prima differentia vocatur simpliciter ea quae dicitur magis propria, secundario illa quae vocatur propria, tertio autem illa quae vocatur communis. Quoad nos autem per prius dicitur differentia quae communis est: propter hoc quod prima facie notitiae nostrae se objicit. Secundario autem dicitur ea quae dicitur propria: quia minus communiter est apprehensibilis. Ultimo vero quae paucioribus substantia et intellectu utentibus innotescit.

Hac igitur divisione sic posita, per proprios effectus uniuscujusque membri declaremus partes hoc commune dividentes, quod est differentia. Dicamus igitur, quod in hoc conveniunt duae primae, ea scilicet quae est communiter differentia, et ea quae est proprie vocata differentia, quod id in quo sunt et differre faciunt per id quod est causa differentiae, non faciunt suum subjectum nisi solum alteratum quando cuilibet subjecto adveniunt. Illa autem differentia quae est magis propria per id quod est causa differendi, facit aliud in substantia esse id quod differt ab eo a quo differt.

Concluditur ergo proprius effectus differentiarum, quod differentiarum quaedam per id quod faciunt differre, faciunt alteratum esse solum id quod differt ab eo a quo differt. Aliae vero per id quod differre facit, faciunt aliud in substantia esse quod differt ab eo a quo differt. Hujus autem causa est, quia differentia communis et propria non faciunt differre nisi per accidens, quod aut habet causam in subjecto, aut non habet causam in subjecto : et quocumque modo sit accidens, nullo modo potest esse perfectivum vel constitutivum substantiae : et ideo per se non potest facere aliud, quia aliud non est nisi quod secundum substantiam est

aliud. Et quamvis simum et aquilum sit aliud per substantiam nasi, hoc tamen non est per simitatem et aquilinitatem quae sunt accidentia, sed potius per diversitatem substantiae simi nasi, et per substantiam nasi aquili : sicut risibile et hinnibile differunt per substantiam, sed hujus differentiae non est causa risibile vel hinnibile, sed formae specificae, et differentiae substantiales, quibus substantialiter differunt homo et equus.

Ex hoc autem iterum surgit istarum differentiarum dividentium manifestatio, quod illae quidem differentiae quae faciunt aliud in substantia et specie per id quod facit differre, dicuntur esse specificae differentiae, hoc est, ad speciem pertinentes et in specie constituentes. Illae vero quae alteratum solum faciunt, dicuntur simpliciter differentiae: non ita quod nomen differentiae praedicetur simpliciter de illis ratione absoluta et perfecta, sed quia super nomon differentiae nihil addunt quod ponat eas in formam verae et propriae differentiae : sicut cum dicimus, quod ens in potentia dicitur simpliciter ens, non ita dicimus hoc, quod ens in potentia entis simpliciter habeat nomen vel rationem, cum sit ens secundum quid et nonsimpliciter, sed dicitur ens simpliciter, hoc est, sine determinatione alicujus per quod ad ens actu trahatur et determinetur.

Hoc autem quod dictum est manifestatur exemplariter : quia huic generi quod est animal, rationale adveniens in diffinitione hominis vel Dei facit id quod in substantia est alicujus aliud ab eo a quo differt per illam differentiam, facit enim rationale animal, et facit speciem subalternam animal. Illa vero quae est communiter differentia per id quod est causa differentiae, ut movendi quo differt aliquis a quiescente, non facil nisi alteratum et non aliud, quantum est de eo quod est causa differentiae quod est separabile aedens. Concludit ergo quod quaedam differentiarum facit aliud secundum sub- stantiam, quaedam autem non facit nisi alteratum.

Ex his igitur ostenditur, quod in prooemio istius libri dictum est, quod scilicet notitia universalium valet et utilis est ad divisiones et ad diffinitiones : quia secundum differentias quae faciunt aliud, divisiones faciunt generum in species : et secundum easdem et per easdem diffinitiones specierum assignantur, eo quod diffinitiones verae sunt ex genere et talibus differentiis. Sed secundum eas quae solum faciunt alteratum et non aliud, alteratio sola in accidente consistit generaliter dicta secundum omne accidens et secundum aliquem modum se habendi per mutationes secundum omne genus praedicamenti, sive in ipso sit motus per se, sive ad ipsum sit motus per accidens. Alteratio enim proprie solum est in una specie qualitatis quae est passio vel passibilis qualitas. Motus autem per se non est nisi in tribus praedicamentis quae sunt qualitas, quantitas, et ubi. Per accidens etiam in omnibus est, ut dicit Aristoteles , et hoc modo dicimus communiter sumi penes alterationem accidentalem quamcunque sive sit per se sive per accidens : quia sequitur actum differentiae, qui est differre facere unum ab alio, vel idem a seipso.

Sumuntur enim differentiae istae ab accidentibus communibus sive propriis. Et hujusmodi accidentis triplex consideratio est : si enim in se consideretur, tunc est accidens vel proprium, quae sunt duo de quinque universalibus e diverso dividentiacum differentia hoc commune quod est universale : et sic nec differentia est accidens, nec proprium. Considerantur etiam in comparatione ad subjectum in quo sunt, et sic sunt comparata ad sua singularia de quibus praedicantur, et est similis comparatio sicut speciei ad individua. Considerantur etiam secundum quod per ea est convenientia vel differentia ad illa comparata, et sic ab ipsis su-

muntur duo differentiae modi, qui sunt communis, et propria differentia.

Illa autem differentia quae facit aliud, sumitur a forma specifica, quae etiam tripliciter consideratur, in se scilicet prout est substantia quae estforma substantiam faciens, et prout est in specie constituta, et sic est specificata : et prout per ipsam id quod ea formatum est comparatur ad aliud secundum convenientiam vel differentiam, et hoc solum modo differentia vocatur, primo autem modo forma, secundo veromodo species, secundum quam species unum est quinque universalium, dividens hoc commune quod est universale cum differentia et aliis universalibus.

Et ista quidem differentia est unum ex quinque universalibus, cujus assignationem secundum diffinitionem primam dat Avicenna dicens, quod est universale simplex praedicatum de specie in quale quid. Haec enim est differentia magis proprie vocata differentia, quae aliud fa-I cii, et non alteratum. Dico autem alteratum vel qualitate accidentali vel essentiali. Sed differentia magis propria non tantum alteratum, sed etiam facit aliud, quia alteratum qualitate essentiali aliud factum est. Haec est igitur differentia magis propria, quae est unum de quinque universalibus in quale praedicatum de specie : eo quod differentia qualitas substantialis est generis : sicut qualitas non substantialis, sed ex substantialibus manans sive fluens, est proprium : et sicut qualitas individui accidentalis non ex substantialibus fluens, est accidens commune.

Nec valet argumentum si quis objiciat: Differentia substantialis facit alteratum : id autem quod alteratum facit, est accidens proprium: ergo differentia substantialis est accidens vel proprium. Quia alteratum esse contingit dupliciter, qualitate scilicet essentiali vel accidentali, arguit autem ac si solum qualitate accidentali fieret alteratum. Haec omnia autem dicta, sunt ab antiquis sub compendio com- prehensa tali modo, quod differentia communiter, et proprie, et magis proprie dicitur, secundum divisionem multiplicis, quod medium est inter aequivocum et univocum. Communiter autem differre alterum ab altero dicitur, quando alteritate quadam differt: et quocumque modo cujuscumque accidentis quod est causa differentiae vel a seipso in diverso tempore: differt enim Socrates a Platone alteritate quadam cujuscumque accidentis quod est in Socrate, et non in Platone. Et ipse Socrates differt a seipso in diversis temporibus : sicut Socrates jam vir factus, differt a se puero : sicut Socrates faciens aliquid, differt a seipso quiescente a tali opere. Et causa hujus differentiae est propter aliquem modum se habendi in aliquo accidente, quod alteritatibus aliquibus per se vel per accidens inducitur. Proprie autem differre dicitur alterum ab altero, quando inseparabili accidente alterum ab altero differt: et ideo inseparabili, quia causam inseparabilem habet in subjecto : unde quamvis inseparabile sit actu, tamen est separabile intellectu, eo quod subjectum intelligibile est sine illo, potest enim intelligi nasus sive curvitate, et homo sine risibilitate. Inseparabile antem accidens est ut nasi simitas, et cicatrix cum ex vulnere oocalueril. Magis proprie tam alterum ab altero differre dicitur, hoc est, per magis propria et per magis substantiae intrinseca, quando specifica differentia differt, quemadmodum differt homo ab equo specifica differentia, rationali scilicet quali tale, quae est essentialis qualitas generis, potentiam generis determinans et perficiens.

Et quia hae differentiae ab actu differendi dicuntur, quia scilicet differre faciunt, ideo sciendum est quod omnis differentia facit alteratum adveniens cuilibet: alteratum dico essentiali vel accidentali qualitate. Sed ea differentia quae communiter et proprie dicta quantum est de se cum utraque sit accidens, facit alteratum solum. Illa autem quae est magis proprie

dicta differentia, facit aliud in substantia per hoc quod alteratum facit in qualitate substantiali. Differentiarum quidem igitur aliae faciunt alterationem sive alteratum tantum : aliae vero facit aliud. Illae quidem quae faciunt aliud in substantia formali, specificae vocantur. Illae vero quae faciunt solum alteratum, vocantur simpliciter differentiae sine additione alicujus determinationis, per quam et ad magis et vere propriam differentiam inclinentur. Huic ergo generi quod est animal differentia adveniens quae est rationale, aliud facit, quia speciem animalis facit, quae substantia est perfecta in forma et specie. Illa vero differentia quae est causata per moveri vel quiescere, solum facit alteratum, et non aliud : differt enim qui movetur a quiescente. Quare haec quidem differentia magis propria facit aliud: illa vero communis facit alteratum solum. Secundum igitur differentias aliud facientes divisiones fiunt generum, et sic dividuntur genera in species. Et secundum illas differentias diffinitiones assignantur, quia diffinitiones verae sunt ex genere et hujusmodi differentiis. Secundum autem eas quae solum faciunt alteratum, alteratio large et universaliter dicta sola consistit in eo quod aliquo modo se habet aliquid secundum permutationes quascumque quae in aliquo genere fieri possunt.