COMMENTARIUS.

(a) Primum probo sic. Hic intendit Doctor probare quod sit status ad supremam gratiam, qua major dari non potest. Et intendit hic non tantum de gratia, sed etiam de qualibet forma permanente intensibili et remissibili. Et in ista ratione primo supponit quod voluntas divina potest producere in esse quodcumque unum creabile, sic intelligendo, quod si albedo ut centum, sit unum creabile, quod illud simul potest ponere in esse, et supponit quod si albedo esset in infinitum intensibilis, quod esset unum creabile, exponendo ly infinitum non ut exponit Gregorius de Arimino et alii, scilicet quod semper in infinitum potest dari major, et illa data erit semper finita ; sed sic debet intelligi, quod si aliqua potest in infinitum fieri perfectior, quod ista quae est perfectior in infinitum, non tantum sit in se formaliter infinita, sed quod etiam excedat in infinitum quamlibet aliam. Dicit ergo Doctor quod si aliqua albedo unica actione fit factibilis, ergo suprema albedo una actione factibilis erit, cum non sit major ratio de una quam de alia: et si albedo potest esse perfectior in infinitum, illa una actione potest poni in esse, quod est simpliciter impossibile ; ergo standum est ad aliquam supremam finitam, qua major intensive dari non potest, ita quod sibi quilibet gradus repugnaret, ut patet in responsione ad argumenta. Et dixi in permanentibus, sic, quod data quacumque forma permanente possibili danda, potest esse in actu quantum contingit in potentia. Non sic autem de successivis, quia numerus est in infinitum augmentandus in potentia, non tamen in actu, quia non potest esse unum totum factibile ; et similiter dico de animabus, sive de pluribus individuis ejusdem speciei, quia etsi infiniti homines possunt esse in potentia, non tamen in actu, quia aliud est loqui de uno factibili secundum quemcumque gradum perfectionis, et aliud de pluribus factibilibus; quod patet per experimentum, nam si calor sit intensibilis ut centum, poterit ab aliqua virtute simul produci, cum vere sit unum factibile ; et si esset intensibilis in infinitum a virtute infinita posset produci in actu, quod tamen non sequitur de infinitis factibilibus, ut alias patebit in libello meo super primo Metaphysicae Doctoris, sustinendo opinionem Doctoris contra Nominales.

Summa ergo rationis stat in hoc quod cum charitas vel gratia quantumcumque intensa sit unum creabile, oportet quod sit status in ista, quia si non sit status, oportet concedere quod aliqua charitas in infinitum perfectior sit unum creabile possibile poni in esse per divinam potentiam, ut patet experimento, quia si calor est intensibilis in infinitum, potentia imperfectior simul producet calorem ut unum, et perfectior ut duo ; ergo si calor est intensibilis in infinitum, potentia infinita potest illud simul ponere in esse, cum vere sit unum factibile. Et ab ista ratione sic intellecta habent evidentiam aliae duae rationes sequentes, etc. Nota istos terminos eundo ad formam, vel eundo ad materiam, nam ire ad formam est ire ad perfectionem, quod contingit in augmento, vel secundum intensionem, vel secundum extensionem ; ire vero ad materiam est ire ad partes materiales alicujus continui in quas dividitur, ita quod in primo est quodammodo tendere ad majorem vel minorem perfectionem et constitutionem ; in secundo vero est tendere ad resolutionem alicujus continui in partes, ex quibus constabat. Dicit ergo Doctor, quod quantum contingit esse in potentia, tantum contingit esse in actu eundo ad formam, supple ad perfectionem, id est, quod dato quocumque ente factibili, quantum contingit ipsum esse in potentia, vel secundum intensionem, vel secundum quantitatem molis, ut patebit infra, tantum contingit ipsum esse in actu, id est, quantum possibile est ipsum intendi in potentia, tantum potest intendi in actu, hoc idem dico de quanto molis. (b) Sed contra illam propositionem instatur. Hic Doctor instat contra propositionem Aristotelis, non improbando illam, sed ut magis declaretur. Et arguit sic de numeris, quia contingit esse infinitum numerum in potentia, et tamen est impossibile infinitum numerum esse in actu ; ergo falsum est dicere quod, quantum contingit esse in potentia, tantum contingit esse in actu.

Respondet secundum Averronem tertio Physicorum, com. 68. Dicit Averroes, quod non est simile, quia numerus causatur ex divisione alicujus continui, et quia illud continuum est divisibile in infinitas partes materiales, ex quibus causatur alius numerus, quia ex alia et alia unitate addita sit major et major numerus. Etideo, quia in numeris imus ad materiam per divisionem continuam, non sequitur quod quantum numerum contingit esse in potentia, tantum contingit esse in actu ; sed in augmento quantitatis continue imus ad formam, et perfectionem sibi competentem, et ideo erit ibi status.

(c) Sed contra hoc. Hic Doctor intendit improbare rationem Averrois, quia iste dicit quod quando imus ad formam, quantum contingit esse in potentia, tantum et in actu. Sed addit Doctor quod quilibet numerus includit formam propriam et specificam, cum quilibet numerus faciat propriam speciem, et per consequens in numeris itur ad formam ; et sic sequeretur quod ex quo infinitus numerus contingit esse in potentia, quod etiam contingeret esse in actu, quod est impossibile.

(d) Dico ergo. Doctor in ista littera multa tangit, primo quod propositio Averrois est intelligenda de quanto molis. Et dicit primo, quod nulla virtus finita potest majorare aliquod quantum sine additione alterius quanti, et ideo quantum contingit esse in potentia, tantum contingit esse in actu, imo simpliciter est tantum in actu, quia secundum Aristotelem, non contingit esse majorem quantitatem, nec potest esse quantitate coeli, et in inferioribus loquendo non potest esse major quantitas quantitate elementorum. Quantum ergo contingit esse in potentia, tantum contingit esse in actu, imo de facto tantum est in actu, quia nullum quantum potest majorari, nisi per additionem partium alterius quanti jam praeexistentis. Si ergo contingeret quantum molis posse esse in infinitum in potentia, tantum contingeret esse in actu, sed hoc non est possibile, quia majoratio quanti fit per additionem alterius, et quia illud aliud quantum est finitum, ideo partes illius quanti additi quanto crescenti, constituunt quantum finitum ; patet, quia illae partes non excedunt quantum divisum.

(e) Sed secundum Theologos. Dicit Doctor, quod Deus posset majorare aliquod quantum sine additione alterius quanti. Sed an posset ipsum majorare in infinitum, ita quod sicut ipsum quantum est unum factibile, ita et quantum majus videtur unum factibile ; ergo in infinitum, quantum videtur unum factibile, et per consequens poterit ipsum producere in esse. Dico breviter conformiter dictis distinct. 2. quod hoc non repugnat potentiae divinae, posse producere aliquod quantum actu infinitum, sed bene repugnat ipsi quanto, quia aliquis gradus quantitatis poterit sibi repugnare, ut patet infra in responsione ad argumenta in simili de gratia.

Dico ergo, quod virtus divina potest majorare aliquod quantum sine additione alterius quanti usque ad quantitatem sibi non repugnantem. Et quia quantitas ibi repugnat simpliciter, ideo non potest usque ad talem quantitatem majorare, non ex defectu potentiae divinae, sed ex repugnantia effectus.

(f) Ex hoc ergo. Hic Doctor intendit applicare ad propositum dictum Aristotelis de quantitate virtutis, cujusmodi est gratia, sic quod quantum virtutis contingit esse in potentia, tantum contingit esse in actu. Et probatio hujus propositionis est ista : quod sicut in permanentibus, sive secundum quantitatem molis, aliquod inferius, quantum est unum factibile et supremum erit unum factibile. Et patet de facto de supremo coelo, quod in se est unum factibile vel creabile, et si posset esse infinitum in potentia, cum sit unum factibile, posset esse infinitum in actu, quia quodlibet unum factibile est in actu ab aliqua potentia producibile. Et sic hoc modo applicatur ad quantum virtutis, quia sicut quantum virtutis inferius et imperfectius erit unum factibile. Exemplum, sit calidum ut duo, et agat in lignum dispositum quantum potest, producit in illo calorem ut duo, quia ille calor est vere unum factibile ; si vero sit calidum, perfectius producit calorem perfectiorem, ut unum producibile, et sic ascendendo. Dato ergo calore perfectissimo ab aliqua potentia perfecta poterit una productione produci, ut unum producibile ; ergo si calor sit in infinitum intensibilis, cum talis sit unum producibile, ut comparatur ad infinitam potentiam, sequitur quod actu simul possit produci, et sic quantum calorem contingeret esse in potentia, tantum contingeret esse in actu ; ergo si contingeret esse infinitum calorem in potentia, contingeret esse infinitum, sed consequens est falsum, ergo et antecedens ; ergo erit status in calore quantum ad intensionem, ita quod sit primus calor finitus, quo major dari non possit, et sic intelligitur dictum Aristotelis applicatum ad propositum, quamvis Gregorius in ista parte negat Aristotelem.

(g) Et istum intellectum tangit Commentator alibi, scilicet 3. Physic. com. 69. Hoc dictum, scilicet quod in majoratione, sive loquendo de quanto molis, sive de quanto virtutis: Omnes potentiae, quae sunt in tali majoratione, sunt unius potentiae demonstratae vel determinatae. Ad hoc, ut hoc dictum intelligatur, supponendum est quod dicit Doctor in 2. dist. 2. quaest. 9. quod si simul producatur calor ut octo, unus gradus saltem natura erit prior alio; vide ibi, quia potentia est ad quemlibet gradum, ita quod quilibet est natus per se produci. Si ergo simul producatur calor ut octo, qui constat ex octo gradibus, quorum quilibet natus esset per se produci, omnes potentiae quae essent ad illos gradus, sunt ordinatae ad potentiam octavi gradus. In majoratione ergo quantum productum, quod fuit in potentia ad tantam quantitatem, includit omnes alias potentias praecedentes, quia includit omnia alia quanta inferiora, quae per se essent producibilia. Sicut si ponatur quantum ut centum, nam quantum ut unum, inclusum in illo, est unum producibile, et sic una potentia erit ad illud, quantum vero ut duo, est unum producibile, et sic est una potentia ad illud, quae tamen includit aliam potentiam, quae est ad quantum ad unum, et sic deinceps, ergo quantum ut centum, cum sit unum producibile, erit una potentia, quae tamen includit omnes potentias praecedentes, quia sicut illud quantum constat ex omnibus illis quantis, quae per se essent producibilia, nisi essent partes ipsius, ita potentia ad illud includit omnes potentias praecedentes, idem dico de quanto virtutis.

Et sic applicatur propositio Aristotelis quod quantum contingit esse in potentia, tantum contingit esse in actu, quia potentia ad supremum quantum, sive molis sive virtutis, cum sit unum factibile, includit omnes potentias praecedentes modo praeexposito. Sed in divisione continui non dicimus quod quando continuum dividitur, quod sit una potentia, quae contineat alias potentias, ita quod quando aliquod quantum reducitur ad actualem divisionem, quod una actualis divisio includit aliam. Nam quantum in quolibet puncto potest dividi, et non est major ratio quod dividatur in uno quam in alio, neque una divisio de necessitate praesupponit aliam, cum sit in quolibet puncto divisibile. Cum ergo una actualis divisio non includat necessario praecedentes divisiones, ita nec una potentia ad unam actualem divisionem includit potentias ad alias actuales divisiones, et sic in divisione continui multae potentiae non sunt unius determinatae vel demonstratae potentiae. Non sic est in majoratione, quia quantum majus includit etiam et minus, loquendo de partibus constituentibus ipsum.

(h) Et ideo dicere sunt partes unius potentiae demonstratae. Dicit Doctor quod in quibuscumque actibus ordinatis, etc. id est, quando in aliquo quanto molis vel virtutis sunt plures actus, quorum quilibet esset per se factibilis, ibi supremum in potentia potest simul esse in actu, sic debet intelligi quod sicut calor secundum unum gradum est per se unum factibile, ita secundum alium gradum, si separetur, erit per se factibile, et ubi uniuntur isti duo gradus, erit per se unum factibile, et sic supremus calor erit per se unum factibile, qui tamen includit omnes gradus caloris praecedentes, et sic potentia ad supremum calorem includit potentias ad gradus inclusos in illo calore. Et hoc est quod dicit Doctor in quibus autem natis esse tantum in fieri sunt multae potentiae ordinatae. Dicit quod in illis quae tantum esse habent in fieri, vel in quibus sunt multae potentiae ordinatae in fieri, non potest unum summum possibile dari in actu. Exemplum, nam potentiae in numeris sic se habent, quod semper sunt ordinatae in fieri, quia semper secundum aliam et aliam divisionem continui modo praeexposito, ideo in numeris ubi major causatur secundum aliam et aliam divisionem continui, non potest dari supremus numerus, quia non potest dari aliqua minima divisio continui, quae includat necessario omnes divisiones, imo continuum semper est divisibile in infinitum, ideo non sequitur, quod quantum contingit esse in potentia in numeris, tantum possit esse in actu.

(i) Alia ratio ponitur. Hic intendit probare, quod sit status in gratia, et breviter in quacumque alia qualitate, et ratio stat in hoc, quia possibili posito in esse nullum sequitur impossibile 2. Priorum. Cum ergo gratia sit praevisa, ut unum creabile quantumcumque intensa, ut exposui in prima ratione ; ponatur ergo in esse, sic, quod quantamcumque Deus potest creare, id est,quantamcumque intensive potest creare ponatur in esse, supple, ut Deus ponit illam in esse, ut unum singulare quantumcumque intensum, aut illud singulare erit infinitum, et hoc est impossibile ; aut erit finitum, et ibi status, ita quod major non potest creari, et habetur intentum.

Si dicit quod majorem potest creare, ergo non quantamcumque potest creare ponitur in esse.

(k) Haec ratio declaratur sic. Tota vis est in illa propositione : Quantamcumque charitatem Deus potest creare, quae potest habere duplicem sensum ; primum, ut sit una hypothetica conditionalis, et ista conditionalis fit hoc modo, si tantam charitatem Deus potest creare, tantam potest creare ; et ista est necessaria, quia antecedens de necessitate infert consequens, nec debet poni sic : si quantam potest creare, tantam potest creare, sed commutamus ly quantum in tantum. Et dicit Doctor quod tam antecedens quam consequens hujus conditionalis, debet poni in esse in re. Antecedens conditionalis est hoc : quantam Deus potest creare ; et consequens est hoc : ergo tantam potest creare ; et hoc non accipitur pro antecedente, hoc scilicet: si tantam potest creare, quia hoc ponitur loco proprii antecedentis, quod est, quantam potest creare, quia non bene sonat dicendo, si quantam potest creare. Debet ergo sic poni antecedens in esse, quantam Deus creat, et consequens, ergo tantam creat, et tunc ista consequentia est necessaria. Si vero solum consequens poneretur in esse, quod est hoc, ergo tantam potest creare, et ponatur sic in esse ; ergo tantam creat, est fallacia consequentis, quia arguendo de possibili ad esse, est arguere, sicut a superiori ad inferius affirmative. Sicut enim non sequitur, animal currit ; ergo homo currit, sic non sequitur, quantam potest creare ; ergo tantam creat. Et quod dicit Doctor ibi : Non, enim oportet, quod ad quod sequitur consequens, ad idem sequatur et antecedens, hoc sic debet intelligi, supponendo quod in proposito accipit Doctor antecedens, non pro prima parte propositionis hypothetica, quae est ista, quantam Deus potest creare, sed accipitur antecedens eo modo quo accipitur in fallacia consequentis, quod est inferius sive minus commune comparatum ad magis commune, sive ad superius, sicut hic : homo currit, est antecedens ad hoc ; ergo animal currit. Accipiendo ergo antecedens pro inferiori, sive minus communi, et consequens pro superiori et magis communi, ista propositio de in esse, scilicet tantam creat, est antecedens ad illam, ergo tantam potest creare, et quia illa propositio ; ergo tantam potest creare, est consequens ad istam : quantam Deus potest creare, consequens dico formali consequentia, non eo modo quo accipitur consequens et antecedens in fallacia consequentis. Habemus ergo istam propositionem, tantam creat, quae est antecedens ad istam, ergo tantam potest creare, et ista propositio ; ergo tantam potest creare, est consequens ad duas, scilicet ad istam , quantam potest creare, et ad istam, tantam creat. Dicit ergo Doctor, quod non oportet quod ad quod sequitur consequens, quod ad illud idem sequatur antecedens ; nam hoc consequens, tantam potest creare, sequitur ad istam, quantam potest creare, sequitur ad istam, quantam potest creare, non tamen oportet quod similiter hic, scilicet tantam creat (quae est antecedens modo praeexposito) sequatur ad istam, quantam potest creare, et patet quod non sequitur, quantam Deus potest creare ; ergo tantam Deus creat. Si ergo ista conditionalis debet verificari, oportet quod tam antecedens quam consequens ponatur in esse,

hoc modo, quantam creat ; ergo tantam creat.

(1) Si autem accipiatur secundo modo. Alius sensus illius propositionis potest accipi secundum quod est una propositio categorica de conditionato praedicato, et tunc est sensus: tantam potest creare, quantam potest creare: Hic nota, quod non est ibi praedicatum conditionatum, sed debet sic conditionari : tantam potest creare, si tantam potest creare, ita quod hoc praedicatum conditionatum ponitur loco hujus quantam potest creare, quia non recte sonat, tantam potest creare, si quantam potest creare.

Et nota differentiam inter hypotheticam conditionalem, et categoricam de conditionali praedicato, quia in prima antecedens de necessitate infert consequens, puta si homo currit, necessario sequitur quod moveatur. In secunda vero non sequitur consequens formaliter, et de necessitate, nisi forte gratia materiae, ut hic, homo movetur si currit ; stat enim, quod moveatur, et non currat. Tamen in proposito, ista propositio : Quantamcumque gratiam Deus potest creare, tantam potest creare, est vera, sive sit una conditionalis hypothetica, sive sit una categorica de conditionato praedicato ; et utraque debet poni in esse quantum ad antecedens et consequens. Et cum dico, tantam potest creare, quantam potest creare, si ponatur in esse, erit summum creabile.

(m) Et sic, si notetur potentia unica modificans compositionem, id est, quod sit ad summam gratiam, vel charitatem possibilem creari, ita quod possit poni in esse, tunc non est vera de forma, scilicet tantam potest creare, quantam potest creare; sive tantam potest creare, si tantam potest creare, quia tunc sensus est, quod tantam potest actu ponere in esse una creatione, si tanta est possibilis. Non enim tenet de forma et in omnibus, quia non valet, nisi in quantitate permanente, ubi perfectissima quantitas potest esse unum factibile, ut supra exposui. In quantitate vero discreta non valeret, quia non sequitur, tantum numerum potest creare, quantum potest creare, quasi tot numeros possit ponere in esse, quot sunt in potentia ; nam infiniti numeri sunt in potentia, qui tamen non possunt esse in actu, et ad plures numeros semper sunt plures potentiae, quarum una non includit aliam, ut supra exposui. Et hoc est quod dicit, quod propositio non est vera de forma, nec sic subjectum includit praedicatum, scilicet hoc subjectum, tantam potest creare, sive ponere actu in esse, quantam potest creare, sive ponere in potentia. Sequitur : Quia praedicatum est specificatum per illam determinationem, quae non est per se nata inesse subjecto, scilicet illa, quod una potentia sit ad summum, quia licet hoc possit esse respectu alicujus permanentis summi, non tamen respectu quantitatis discretae.

(n) Et ita illae duae rationes tantum habent evidentiam ex prima. Dicit Doctor quod illae duae rationes, quarum prima sumitur a Philosopho : Si quantam contingit esse in potentia, tantam contingit esse in actu, et alia quae est ibi: Quantamcumque charitatem Deus potest creare, etc. sunt evidentes, supposito quod conclusum est in prima ratione, scilicet quod forma quantumcumque intensa sit unum creabile, et unum factibile, quo posito istae rationes demonstrant.