Dicit igitur : " Pilatus autem, " ambitiosus nolens amittere principatum,

" volens, " voluntate placendi, " satisfacere populo " insano. Psal. lii, 6 : Confusi sunt qui hominibus placent, quoniam Deus sprevit hos. Ad Gala. I, 10 : Si adhuc hominibus placerem, Christi servus non essem,

" Dimisit illis, " sicut pejus elegerunt, " Barabbam " flagitiosum. Proverb. 1, 25 et 26 : Despexistis omne consilium meum, ... ego quoque in interitu vestro ridebo, et subsannabo cum vobis id quod timebatis advenerit.

" Et tradidit eis Jesum, "

Innocentem, " flagellis caesum, " ut vel sic poenis ejus saciati non peterent eum crucifigi, " ut crucifigeretur, " post tot opprobria et flagella. Isa. lvii, 1 : Justus perit , et non est qui recogitet in corde suo : et viri misericordiae colliguntur, quia non est qui intelligat, a facie enim malitiae collectus est justus.

" Milites autem duxerunt eum in atrium praetorii, et convocant totam cohortem.

Et induunt eum purpura, et imponunt ei plectentes spineam coronam.

Et coeperunt salutare eum : Ave, rex Judaeorum.

Et percutiebant caput ejus arundine, et conspuebant eum., et ponentes genua adorabant eum. "

Hic incipit pars illa in qua Christi continetur illusio.

His autem quinque illuditur : scilicet purpura, corona, arundine, sputo, et adoratione : quae per ordinem in littera continentur.

Dicit igitur: Milites autem, " qui semper ad omne facinus proni fuerunt pro pecunia : hi enim ad hoc conducti fuerunt. Unde etiam et Joannes Baptista quod a talibus cessent violentiis, Luc. III, 14, dixit militibus : Neminem concutiatis, neque calumniam faciatis, et contenti estote stipendiis vestris,

Iii ergo milites, satellites Satanae, condemnatum " duxerunt eum, " Jesum, " in atrium, " tamquam in aulam regiam, "praelorii,) ubi sedebat Praeses et Senatus, ut omnes tali interessent spectaculo. I ad Corinth. IV, 9 : Spectaculum facti sumus mundo, et Angelis, et hominibus.

" Et convocant totam cohortem, " ut sicut mortis, ita omnes participes sint illusionis. Psal. xxx, 12 : Qui videbant me foras fugerunt a me.

" Et induunt eum purpura, "

In illusionem : quia objectum fuit ei quod fecerat se regem. Isa. lxiii, 2 : Quare rubrum est indumentum tuum, ei vestimenta tua sicut calcantium in torculari ? Hoc enim mirantes patientiam Domini clamabant Angeli. Et tamen quamvis ignorantes et inimici fuerint, tamen induunt eum purpura : mysterium regni coelestis significantes, quod incepit per Christum : cujus vestis purpurea fuit vestis humana, sanguine redemptionis perfusa. Isa. lxiii, 1 : - Quis est iste qui venit de Edom, tinctis vestibus de Bosra ? Iste formosus in stola sua. Cantic. vii, 5 : Comae capitis tui sicut purpura regis vincta canalibus. Hoc dicitur de Ecclesia, cujus mens caput est : comae dependentes sunt cogitationes et affectus, e quibus comis numquam separatur haec purpura sic rubricata. Eccli. xlv, 12 : Circumduxit eum purpura, opus textile viri sapientis. Contexta est haec rubea purpura de multis guttis sanguineis a purpure nostro dicitis : purpur enim nostrum Christus est, sine virili semine in claustris uteri virginalis conceptus de sanguine purificate a sancto Spiritu, qui coloravit purpuram istam.

Et hanc regalem dignitatem eliam inviti

" Imponunt ei, "

In capite, " plectentes, " ut aculeorum acumen caput undique pungeret, " spineam coronam, " de juncis spinosis valde acutos angulos habentibus : ostendentes se esse spinetum, qui sic Dominum majestatis pupugerunt, Isa. vii, 23 : In spinas et in vepres erunt, II Reg. xxiii, 6 et 7 : Praevaricatores quasi spinae evellen- tur universi, quae non tolluntur manibus: et si quis tangere voluerit eas, armabitur ferro et ligno lanoeato, igneque succensae comburentur usque ad nihilum. Christus enim rex noster quamvis manu se tunc non defenderit, tamen adhuc armabitur ferro judiciariae potestatis : et longe distans ab eis spatio immortalitatis et impassibilitatis acuet diram iram in lanceam, et evellet eos, et dabit in ignem aeternum. Sic ergo spinatum est caput regis nostri docens eum spinis nostris esse compunctum. Malach. III, 8 : Si affiget homo Deum, quia vos configitis me ? Cantic. iii, 11 : Egredimini et videte affiget filiae Sion, regem Salomonem in diademate quo coronavit illum mater sua, hoc est, Judaeorum synagoga,spinis peccatorum compungens caput ipsius. Inter has spinas florent omnes qui in Christi innocentia, et humilitate, et patientia refloruerunt. Cantic, II, 2 : Sicut Ulium inter spinas, sic amica mea inter filias.

" Et coeperunt salutare eum, "

Per irrisionem regia salutatione, dicentes probrose : " Ave, rex Judaeorum, " quia (sicut dixerunt) regnum voluit usurpare Judaeorum. Salutatio haec non est salutis imprecatio, sed potius poenarum et exprobrationis inflictio, Isa, XXIX, 13 : Appropinquat populus iste ore suo..., cor autem ejus longe est a me, id est, sine causa colunt me. Jerem, xii, 2 : Prope es tu ori eorum, et longe a renibus eorum. Tales autem sunt qui Christum voce praedicant, et factis irrident. AdTit.

I. 16 : Confitentur se nosse Deum, factis autem negant.

" Et percutiebant. "

Tertium irrisorium est quod hic semiplene tangitur, quia perfectius, Matth. xxvii, 29 et 30, continetur, ubi sic dicitu r : Posuerunt arundinem in dextera ejus. Ei genuflexo ante eum, illudebant ei, dicentes : Ave, rex Judaeorum. Et exspuentes in eum, acceperunt altitudinem, et percutiebant caput ejus. Arundinem autem dabant pro sceptro, significantes vacuum a decore et fragile esse regnum regis, qui seipsum non defenderet. Haec autem arundo regnum est Judaeorum (in quo rex fuit Dominus) jam vacuum et fragile, et transferendum ad alios significabat. Matth. XXI , 43 : Auferetur a vobis regnum Dei, et dabitur genti facienti fructus ejus. Et ideo, Isa. xxxvi, 6, dicitur de rege Judaeorum, quod innititur super baculum arundineum, qui cum fractus fuerit, intrabit et perforabit manum innitentis super eum. In regno autem Christi nihil significat nisi arundinis rectitudo : unde, Apocal. XXI, 15, arundinea mensura erat in manu mensurantis civitatem : quod novae gratiae et novorum sacramentorum significat institutionem.

" Et percutiebant caput ejus arundine, " Arundo haec sambucus fuit, quae est arundo magna in exterioribus dura, et ictibus suis livores inducit plus quam moderatus baculus. Sicut Philosophus dicit de percussuris ferulae in quibus etiam ideo livet, quia dura valde est, et non cedit in se quando percutit. Praeterea spinae erant in capite, quas ictibus arundinis necesse fuit profunde pungere caput Domini. Psal. ci, 5 : Percussus sum ut faenum, et aruit cor meum.

" Et conspuebant eum. "

Irrisio quarta est. Job, xxx, 10 : Fa-cient meam conspuere non verentur. Sic conspirant eum qui blasphemant eum.

" Et ponentes genua. "

Quinta irrisio est. " Adorabant eum, " falsa et irrisiora adoratione. Luc. XXII, 65 : Alia multa blasphemantes dicebant in eum. Joan. XIX, 2 et 3 : Et milites, plectentes coronam de spinis, imposuerunt capiti ejus, ei veste purpurea circumdederunt eum. Et veniebant ad eum, et dicebant : Ave, rex Judaeorum : et dabant ei alapas,

" Et postquam illuserunt ei, exuerunt illum purpura, et induerunt eum vestimentis suis : et educunt illum ut crucifigerent eum.

Et angariaverunt praetereuntem quempiam, Simonem Cyrenaeum, venientem de villa, patrem Alexandri et Rufi, ut tolleret crucem ejus.

Et perducunt illum in Golgotha locum, quod est interpretatum Calvariae locus.

Et dabant ei bibere myrrhatum vinum : et non accepit. "

Hic agitur de Domini crucifixione.

Dividitur autem haec pars in tres partes : in quarum prima continetur de modo crucifixionis : in secunda, de modo irrisionis crucifixi, ibi, v, 29 : " Et praetereuntes blasphemabant eum, etc. " In tertia autem, describitur de modo mortis, ibi, v. 33 : " Ei facta hora sexta, etc. "

In prima harum continentur septem paragraphi : in quorum primo describit Christi ad. crucifigendum eductionem : in secundo, loci in quo crucifixus est horrorem : in tertio, interiorem ejus afflictionem : in quarto, spoliationem : in quinto, temporis congruitatem : in sexto, tituli inscripti dignitatem : in septimo, per latronum societatem Scripturae impletionem : quae per ordinem plane continentur in littera.

In primo horum duo dicuntur ; scilicet, Christi eductio, et per angariatum Simonem crucis Christi portatio.

Quatuor in primo horum continentur : scilicet, purpurae exilitio, vestium suarum resumptio, eductio, et crucifixionis proposita a Judaeis intentio.

Dicit igitur : " Et postquam illuserunt ei, " Isa. XXVIII, 14 : Viri illusores, qui dominamini super populum meum qui est in Jerusalem.

" Exuerunt eum purpura, " ne regalem vestem crucifixione foedarent. Vestis autem hujus depositio significat Judaeorum depositionem, ne amplius decore Judaeorum regnum vel domus induatur. Cantic. v, 3 : Exspoliaui me tunica mea, quomodo induar illa ?

" Et induerunt eum vestimentis suis " pauperculis, quibus ante utebatur. Zachar. III, 3 : Jesus erat indutus vestibus sordidis.. In suis ergo eduxerunt eum.

Et hoc est quod dicit:

" Et educunt eum, "

Sicut vitula rufa (cujus sanguis inferebatur intra Sancta sanctorum) extra castra eduoebatur cum immolabatur . Ad Hebr. XIII, 11 et seq.: Quorum animalium infertur sanguis in Sancta per pontificem, horum corpora cremantur extra castra. Propter quod et Jesus, ut sanctificaret per suum sanguinem populum, extra portam passus est. Exeamus igitur ad eum extra castra, improperium ejus portantes.

" Ut crucifigerent, " Haec enim erat intentio eorum, ut eum et morte multarent, et cruce turparent. Sapient. ii, 20 : Morte turpissima condemnemus eum.

" Et angariaverunt. "

Secundarii est primae partis. Est autem sensus, quod primo exivit Jesus in eum locum, qui dicitur Calvariae locus, bajulans sibi cruceni : sicut dicitur, Joan. XIX, 17. Sed cum lassus esset sub pondere crucis, tunc quemdam casu sibi obvium Simonem Cyrenensem angariaverunt, ut crucem portaret per viae residuum usque ad crucifixionis locum.

Et hoc est quod dicit : " Et angariaverunt, " violenta coactione, " quempiam " casu sibi obvium, " venientem de villa, " ad civitatem causa mercationis, vel operis alterius, " praetereuntem, " scilicet in via qua educebant Jesum.

Et describit illum nomine, et patria, et cognatione, quia omnia haec nota fuerunt : " Simonem " nomine, " Cyrenaeum " patria, quia gentilis fuit, " venientem, " casu tunc temporis, " de villa, " habitationis suae ad civitatem sanctam Jerusalem, " patrem " carnalem " Alexandri et Rufi, " quia illi noti erant apud eos, ne res veniat in negationem : " ut tolleret, " portandam, " crucem ejus, " jam lassi Jesu Christi. Quod significabat quod gentilitas ab ipsis humeris immediate crucem susceptura erat ad redemptionem : quae et tenebras ignorantiae exstirpare, quod Alexander interpi etatur : et totam Ecclesiam de gentibus sanguine suo decoraret, quod significat Rufus : et per omnia moerorem gentium per obedientiam deponeret, quod interpretatur Simon : et haeredes regni sui faceret, quod interpretatur Cyrenaeus: et crucem Christi in altum per poenitentiam extolleret, quod sustollere crucem Christi significat : et ad hoc compellerent Judaei per hoc quod

verbum, crucis rejeoerant, quod significat angaria. Ach xiii, 46 et 47 : Vobis oportebat primum loqui verbum Dei: sed quoniam repellitis illud, et indignos vos judicatis aeternae vitae, ecce convertimur ad gentes : sic enim praecepit nobis Dominus. Isa. xlix, 6: Dedi te in lucem

gentium, ut sis salus mea usque ad extremum terrae,

" Et perducunt illum in Golgotha. "

Secundus paragraphus, in quo tangitur horror loci in quo crucifixus est Dominus. Quid autem sit Golgotha, interpretatur Evangelista, subdens : " Quod est interpretatum, " in latino, " Calvariae locus, " ubi multae calvariae damnatorum hominum jacebant. Est enim calvaria, testa denudata pilis et pelle : quia ibi per publicam justitiam suspendio, et decollatione jacebant calvariae eorum plurimae, inter quos mori voluit Dominus : ut ostenderet quod pro peccatoribus moriebatur, quia ipsi in omnibus vilificare eum intenderunt. Deuter. xxxii, 10 : Invenit eum in terra deserta, in loco horroris et vastae solitudinis, Psal. lxxxvii, 7 : Posuerunt me in lacu inferiori, in tenebrosis, et in umbra mortis. Non autem ideo dicitur Calvariae locus, quod ibi sit sepulta calvaria Adam: quia illa in Hebron sepulta est, ut dicitur, Josue, XIV, 15.

" Et dabant ei bibere. "

Tertius est paragraphus, in quo ostenditur quod etiam interiora dulcissimi Domini amaricaverunt,

" Et dabant ei bibere, " ex mala intentione, amaritudinem suam declarantes, " myrrhatum vinum, " acidum, quod amaritudine myrrhae amarius fecerunt: spongiam implentes, et spongiam sambuco arundineo circumponentes, quo ad os in alto crucifixi Domini porrigerent: et ipsum felle miscuerunt, et hyssopo herba amarissima circumposuerunt, sicut dicunt Matthaeus, et Lucas, et Joannes. Et hoc fecerunt quando dixit : Sitio. Jerem. II, 21 : Quomodo conversa es mihi in, pravum, vinea aliena? Deuter. XXXII, 32 et 38 : Uva corum uva fellis, et botri amarissimi. Fel draco-num vinum eorum, et venenum aspidum insanabile.

Et ideo sequtur : " Et non accepit, " quia felleam amaritudinem in hominibus dulcis et rectus Dominus numquam acceptavit : de quibus, Act. viii, 23 : In amaritudinis felle et obligatione iniquitatis video te esse.

" Et crucifigentes eum, diviserunt vestimenta ejus, mittentes sortem super eis, quis quid tolleret.

Erat autem hora tertia, et crucifixerunt eum, "

Quartus est paragraphus de Domini spoliatione, in. quo tangitur et truculentia in Domini spoliatione, et avaritia in spolio, et sors illicita in divisione spolio-

rum.

Dicit igitur: " Et crucifigentes eum, " truculenter et atrociter : non sunt contenti inuicta mortis, imo " diviserunt " sibi inter se " vestimenta ejus, " quae tamen paupercula fuerunt: et in hoc notatur avaritia eorum qui tam modica et parum valentia concupierunt. Hieronymus : " Credenti totus mundus di-" villarum est, infidelis etiam obolo in-" diget. " Ezechiel. XIII, 19 : Violabant me ad populum meum propter pugillum hordei et fragmen panis. Job, XXIV, 7 : Nudos dimittunt homines, indumenta tollentes, quibus non est operimentum. Quia (sicut tradunt Patres) totum denudaverunt coram hominibus : et pannum, qui in picturis ejus circa lumbos ejus repraesentatur, dicitur quod Virgo mater de velo sui capitis sibi circumligavit.

" Mittentes sortem. "

Plenius hoc narratur, Joan. XIX, 23 et 24, ubi dicitur, quod quatuor milites acceperunt vestimenta ejus, ei fecerunt quatuor partes, unicuique militi partem, ei tunicam. Erat autem tunicainconsutilis, desuper contexta per totum. Dixerunt ergo ad invicem : Non scinda -mus eam, sed sortiamur de illa cujus sit. Psal. XXI, 19 : Diviserunt sibi vestimenta mea, et super vestem meam miserunt sortem. Est autem miranda patientia et dispensatio misericordiae Salvatoris, qui sicut agnus tondentem et occidentem se suo vellere vestit, ita se tondentes et spoliantes, et occidentes se, suo vestitu vestivit : ostendens quod nisi suis exemplis vestirentur, ignominiosa nuditas eorum esset coram oculis Dei et Angelorum apparens Ezechiel. XVI, 7 et 8 : Eras nuda, et confusione plena... : et expandi amictum meum super te.

Hoc est ergo quod dicit: " Super eis, " vestimentis, " sortem mittentes, " fortuitam, " quid " de vestitu, " quis " militum " tolleret, " in usus suos redigendo.

" Erat antem hora tertia. "

Quintus est paragraphus, in quo tangitur hora crucifixioni congrua.

Et hoc est quod dicit: " Erat autem " tunc " hora tertia, " ab ortu solis quae medium ascensum solis ostendit ad meridiem. Videtur autem contrarium id quod dicitur, Joan. XIX, 14, ubi dicitur quod erat hora quasi sexta, quando sol est in puncto meridiei. Sed ad hoc dixit Beda et quidam alii, quod, hora tertia crucifixus est coram Pilato linguis Judaeorum : hora autem sexta suspensus in ligno crucifixus est manibus gentilium : et sic verificat utrumque dictum, et solvit contrarietatem. Alii probabilius dicunt quod in veritate in hora tertia Dominus jam condemnatus, eductus erat : et in hora tertia incepta est crucifixio ejus : et occupatis eis in crucifixione, fluxit tempus in crucis erectione, et deinde ad crucem aptatione, et conclavatione usque ad sextam : et in hora sexta crucifixio fuit consummata : et ideo quod hic dicitur verum est de cru- cifixionis principio, et quod dicit Joannes verum est de crucifixionis consummatione.

Et est sensus : " Erat autem, " hoc est, esse incipiebat, " hora tertia, "

" Et crucifixerunt, " hoc est, crucifigere inceperunt eum. Haec autem hora conveniens erat: quia ex quo post meridiem Adam jam peccaverat et abscondit se, turpitudinem suam considerans, a luce praesentiae Domini: oportuit quod ante meridiem tentatio ejus ageretur, et mulier ad consensum induceretur, quae viro gustum necis obtulit: et ad hoc probabiliter tres horae exiguntur : et sic tempus redemptionis conveniebat tempori proditionis, sicut lignum redemptionis congruebat ligno proditionis. Eccle. III, 1 : Omnia tempus habent, ei suis spatiis transeunt universa, Hoc tempus est quod cum desiderio Patres exspectaverunt. Eccli. XXXVI, 10: Festina tempus, et memento finis, ut enarrent mirabilia tua. cc Et erat titulus causae ejus inscriptus : Rex Judaeorum. "

Hic est sextus paragraphus, in quo honestas causae et innocentia Domini describitur.

Dicuntur autem hic tria : modus, et materia, et virtus.

Modum notat cum dicit : " Titulus, " quod derivatur a Graeco AdminBookmark quod est

radius, quia totum mundum suo lumine titulus iste irradiavit: erat enim simul et memorialis, et praeconialis, et triumphalis. Memorialis, qui numquam oblivione deleatur. Thren. iii, 20 : Memoria memor ero, et tabescet in me anima mea. Propter hunc enim titulum ponimus Dominum super cor nostrum, ut numquam operis redemptionis obliviscamur ad gratiarum actiones. Cantic. viii, 6 : Pone me ut signaculum super cor tuum, ut signaculum super brachium tuum : quia fortis est ut mors dilectio, Cantic. I, 12: Fasciculus myrrhae dilectus meus mihi, inter ubera mea commorabitur.

Praeconialis est, ut omni laude extollatur. Eccli. xliii, 32 : Glorificantes Dominum quantumcumque poteritis, supervalebit enim adhuc. Psal. cxliv, 21 : Laudationem Domini loquetur os meum, ei benedicat omnis caro nomini sancto ejus. Eccli. xliii, 33 : Benedicentes Dominum, exaltate eum quantum potestis : major est enim omni laude. Quis enim digne laudare valeat opus redemptionis : in quo Pater ut servum redimeret, Filium tradidit : in quo Filius pro suis seipsum. in oblationem obtulit : in quo Spiritus sanctus sanctitate omnia complevit?

Hic titulus etiam triumphalis est, in quo Christus de morte et mortis auctore triumphavit, et mortis carcerem confregit, et suos liberatos eduxit. Isa. lxiii, 1 : Ego qui loquor justitiam, et propugnator sum ad salvandum, Osee, xiii, 14 : Ero mors tua, o mors ! morsus tuus ero, inferne !

Materia tangitur, cum dicit: " Causae ejus, " hoc est, causa pro qua crucifigebatur. Non enim ut homicida et seditiosus, sed potius ut suo cruore etiam homicidas et seditiosos liberans : quod Barabbae significat dimissio, et latronis in paradisum introductio . Haec igitur est sibi causa passionis: et ideo significatur per agnum paschalem, qui sua morte captivos liberavit, et suo cruore liberatos assecuravit ab Angelo percussore .

cc Inscriptus " autem est, ut nulla eum deleret oblivio. Habacuc, ii, 2 : Scribe visum, ei explana eum super tabulas : ut percurrat qui legerit eum. Erat autem, ut Joannes, XIX, 20, dicit, scriptus hebraice propter patrum religionem et virtutem : graece propter Graecorum sapientiam, ut sciamus quod dicitur, I ad Corinth. I, 23 et 24 : Nospraedicamus Christum crucifixum, Judaeis quidem scandalum, gentibus autem stultitiam, ipsis autem vocatis Judaeis, atque Graecis, Christum Dei virtutem, et Dei sapientiam. Latinis autem litteris scriptus fuit, propter Latinorum potestatem et monarchiam, ut seianius quod dicitur, Matth. xxviii, 18 : Data est mihi omnis potestas in caelo et in terra. Sic ergo in titulo est perfectio virtutis, et sapientiae, et potestatis : virtutis ad bene vivendum, sapientiae ad bene intelligendum, potestatis ad a contrarietatibus se defendendum : et ideo hic titulus corrumpi Judaeis petentibus non potuit, quia Spiritus sanctus non permisit.

" Rex Judaeorum."

Hoc enim et non aliud obiciebant, et quia in hoc Romano contradixisset Caesari : sed Spiritus sanctus hoc voluit ut honestas passionis omnibus legentibus ostenderetur. Est enim Rex. (secundum diffinitiones eorum qui de urbanitatibus tractaverunt) rector regni (quod est boni, hoc est, honesti, et delectabilis, et utilis non sibi sed patriae) et legum aequissimarum, et ordinis officiorum, et finium quibus beatitudo vitae attingitur, perfecta potestate distributio. Unde Dionysius in libro de Divinis nominibus: " Regnum est omnis finis, et legis, et " ordinis distributio. " Distribuitur autem a rege omnia continente : quando uniuscujusque sua, et ea propria dignitate quilibet ad sibi aptatur conveniens : et haec nullus umquam perfecit distribuens in mundo nisi Christus : et ideo dicitur, Isa. XXXIII, 22 : Dominus legifer noster, Dominus rex noster. Jerem. xxxiii, 16 : Hoc est nomen quod vocabunt eum, Dominus justus noster,

" Judaeorum " autem dicitur, quia Judaeus confitens et glorificans interpretatur : quia confessio et pulchritudo est in conspectu ejus . Quia in talibus qui veritatem verbi, operis, et judicii, et fidei habent in confessione (in quibus gloria Dei semper est in conversatione) regnat Christus rex noster. Luc. i, 32 et 33 : Dabit illi Dominus Deus sedem David patris ejus : et regnabit in domo Jacob in aeternum., et regni ejus nomen erit finis. Huic titulo additur, Joan. XIX, 19 : Jesus Nazarenus. Sed quia hoc in causam crucifixionis sibi non objiciebatur, ideo hic non ponitur : non enim negari poterat quin Jesus, hoc est, Salvator esset, qui tot in anima et corpore salvaverat. Nec objiciebatur quod Jesus Nazarenus esset, qui inter eos germinaverat cum flore conversationis. Eccli. XXIV, 23 : Flores mei fructus honoris et honestatis. Hic igitur est titulus,

" Et cum eo crucifigunt duos latrones, unum a dextris, et alium a sinistris ejus.

Et impleta est Scriptura quae dicit : Et cum iniquis reputatus est. "

Septimus est iste paragraphus, in quo quidem turpare intenderunt, sed non poterant ad Scripturae et veritatis impletionem.

Et ideo duo ista simul hic dicuntur : et hoc est : " Et cum eo, " non simili causa, " crucifigunt duos latrones, " propter scelera damnatos. Matth. IX, 13 : Non veni vocare justos, sed peccatores, scilicet ad poenitentiam. Et ideo quos causam habuit incarnationis, hos socios voluit habere passionis.

" Unum a dextris, " qui in fine poenituisse dicitur, et Dismas vocari perhibetur. Matth. xxv, 33 : Statuet oves quidem a dextris suis, hoedos autem a sinistris.

" Et unum a sinistris, " qui in pertinacia remansit, et desinas vocatus esse dicitur. Proverb. IV, 27 : Vias quae adextris sunt novit Dominus : perversae vero sunt quae a sinistris sunt. Unde Glossa : Matth. XXIV, 40 : Unus assumetur, et unus relinquetur. Ad Homan. IX, 13 : Jacob dilexi, Esau autem odio habui. Luctatorem enim in passionibus diligit, et reprobat eum qui propter carnis mollitiem conjungitur blasphemantibus.

Hoc igitur fecerunt ut in famem facerent ex societate crucifixorum.

" Et " tamen, sine voluntate ipsorum ad sua facta,

"Impleta est Scriptura. "

.. Isa. LIII, 12, " quae dicit, " praevidens ista in Spiritu sancto : " Et cum impiis reputatus est. " Littera Isaiae sic dicit : Pro eo quod tradidit in mortem animam suam, ei cum sceleratis reputatus est, et ipse peccata multorum tulit, et pro transgressoribus rogavit.

" Et praetereuntes blasphemabant eum, moventes capita sua et dicentes : Vah, qui destruis templum Dei, et in tribus diebus reaedificas,

Salvum fac temetipsum, descendens de cruce. "

Tangitur hic de irrisione crucifixi. Irrisio autem haec facta est a tribus generibus hominum : scilicet praetereuntibus, sacerdotibus, et latronibus : et secundum haec tria recipit divisionem.

Irrisio praetereuntium habet tria : blasphemiam, motus capitis, et improperium in verbis.

Dicit igitur : " Et praetereuntes. " Qui vagos in mundi vanitatibus significant, stabiliter in veritate non manentes. Jerem. XIV, 10 : Populus hic dilexit movere pedes suos, ei Domino non placuit. Job, XI, 12 : Vir vanus in superbiamerigitur, et tamquam pullum onagri se liberum natum putat.

" Blasphemabant cum, " dicentes eum virtutes quas fecerat in principe daemoniorum perfecisse. Supra, iii, 29 : Qui blasphemaverit in Spiritum sanctum, non habebit remissionem in aeternum. Isa. I, 4 : Dereliquerunt Dominum, blasphemaverunt sanctum Israel, abalienati sunt retrorsum.

" Moventes capita sua, " in signum comminationis et irrisionis : unde de Sennacherib dicitur, Isa. XXXVII, 22 : Post te caput movit filia Jerusalem. Et haec irrisio per comminationem propheticam est causa captivitatis ipsorum. Psal. cxxxix, 10 : Caput circuitus eorum, labor labiorum ipsorum operiet eos : quia movendo capita circumdabant ipsum.

" Et dicentes, " improperando : " Vah ! " Interjectio est indignantis. Job, xxxix, 25 : Ubi audierit buccinam, dicit : Vah.

" Qui destruis templum Dei, " sicut dixisti, Joan. ii, 19, " et in tribus diebus reaedificas " tua virtute, quae nunc tam infirma apparet. Habacuc, III, 4 : Ibi abscondita est fortitudo ejus.

" Salvum fac temetipsum, "

Virtute quam de te in potestate resedi ilcandi templum praedicasti, " descendens de cruce. " Sed isti non cognoverunt quod non venerat ut seipsum temporaliter salvaret, sed omnes : et ideo non descendet de cruce, sed potius ascendet. Joan. xii, 32 : Et ego si exaltatus fuero a terra, omnia traham ad meipsum. SI serpens de palo deponitur, nullus a morsu serpentis liberatur . Joan. III, 14 et 15 I Sicut Moyses exaltavit serpentem in deserto, ita exaltari oportet Filium hominis, ut omnis qui credit in ipsum non pereat, sed habeat vitam aeternam.

" Similiter et summi sacerdotes illudentes, ad alterutrum cum Scribis dicebant : Alios salvos fecit, seipsum non potest salvum facere.

Christus rex Israel, descendat nunc de cruce, ut videamus, et credamus. Et qui cum eo crucifixi erant convitiabantur ei. "

" Similiter et summi sacerdotes, " Secunda irrisio est. " Illudentes ei,." sicut et primo fecerant in domo summi Pontificis, " ad alterutrum, " in exsultatione, " cum Scribis, " qui nequam dederant consilium, " dicebant. " Proverb. ii, 14 : Laetantur cum male fecerint, et exsultant in rebus pessimis,

" Alios salvos fecit. " Hoc enim innegabile fuit. Act. x, 38 : Pertransivit benefaciendo, et sanando omnes oppressos a diabolo.

" Seipsum non potest salvum facere, " quia alios non salvaret, nisi seipsum non salvando : sicut pelicanus qui non salvat pullos, nisi seipsum non salvando. Psal. CI, 7 : Similis factus sum pelicano solitudinis." Christus rex Israel, "

Supple, sicut ipse de se dicebat : qui Christus omnia reformabit, et salvabit. Sed isti Scripturam dissimilant, quae dicit quod et Christus salvabit per mortem. Thren. IV, 20 : Spiritus oris nostri, Christus Dominus, capitis est in peccatis nostris, cui diximus : In umbra tua vivemus in gentibus.

" Descendat nunc de cruce : " imo secundum intentionem nostrae salutis exaltet se in cruce, " ut videamus, et credamus, " hoc est, ut videamus virtutem ipsius, et sic credamus ei. Luc. IV, 23 : Utique dicetis mihi hanc similitudinem : Medice, cura teipsum. Nos audivimus quia videmus effectum crucis, et ideo credimus ei. I ad Corinth. I, 21 : PlacuitDeo per stultitiam praedicationis salvos facere credentes. Ad Galat. VI, 14 : Mihi autem, absit gloriari nisi in cruce Domini nostri Jesu Christi, per quem mihi mundus crucifixus est, ei ego mundo. Unde Ecclesia cantat : " Nos autem gloriari " oportet in cruce Domini nostri Jesu " Christi, in quo est salus, vita et resur-" rectio nostra, per quem salvati, et libe- " rati sumus. "

" Et qui cum eo crucifixi erant, "

Latrones, " convitiabantur ei. " Et Glossa dicit quod plurale ponitur pro singulari : quia unus latronum convitiabatur ei, sicut dicitur, Luc. xxiii, 40 et 41 : Alter autem increpabat eum dicens : Neque tu times Deum, qui in eadem damnatione es ? Et nos quidem juste, nam digna factis recipimus : hic vero nihil mali facit. Tamen veritas historiae fuit quod primo ambo Christo convitiabantur, et postea visis signis quae fiebant, alter conversus est : et tunc veniam impetravit. Habacuc, iii, 2, secundum. Septuaginta : " in medio duum animalium cognosceris, " hoc est, brutaliter et animaliter viventium.

Hoc est igitur quod dicit.

" Et facta hora sexta, tenebrae factae sunt per totam terram usque in horam nonam. "

Tangitur hic de modo mortis Domini.

Dicuntur autem tria : scilicet, elementorum sive mundi in morte Christi dispositio, morientis in clamore ostensio, et eorum quae mortem Christi testabantur se sustinere non posse aperta confessio.

In primo dicit : " Et facta hora sexta, " quando lux clarissimae animae Christi est. mundo subtracta, " tenebrae factae sunt, " visibiles exterius per totam terram Judaeorum et etiam amplius : unde Origenes in Glossa super Exodum, ubi adaptat plagas aegypti operibus recreationis, dicit quod sicut per totam terram aegypti tenebrae factae sunt per triduum excepta terra Gessen, in qua habitabant Judaei , sic in Passione Domini per tres horas factae sunt tenebrae per solam terram Judaeorum, et non alibi. Sed hoc stare non videtur, quia dicit Dionysius in epistola ad Apollophanem, quod tenebrae illae extendebantur usque ad. regiones Iliacas, hoc est, usque ad Phrygiam ubi fuit Troja : et hoc longe est ultra terram Judaeorum. Adhuc autem has tenebras apud Heliopolim civitatem aegypti Dionysius cum Apollophane conspexit. In hora autem tenebrarum Dionysius concordat cum his quae hic dicuntur.

Tenebrarum autem modus (ut dicit Dionysius) iste fuit, quod luna cum esset quintadecima tam in circulo deferenti, quam in circulo aequinoctiali, a sole multum destitit. Cum enim esset quintadecima secundum gradus aequinoctialis, numerandoa sole in lunam, destitit per centum et tres gradus de gradibus aequinoctialis : quia tredecim gradibus plus destitit a sole quam per medium cccli. In gradibus autem deferentis circuli a deferente sole destitit per medium deferentis, et per spatium motus unius diei : et haec duo spatia infra momentum redivit, et se soli supposuit majori oppositione quam facere potuit: quia Dionysius dicit, quod aethiopicis velis totum solem obtenebravit : et ante tempus vespertinum totum illud spatium redivit in locum quem naturaliter tenuit : et sic in circulo aequincctiali dies motus reflexivos fecit, in quo necesse fuit duas quietes intercidere, quod secundum omnem naturam est impossibile. Praeterea, infra nonam ei duodecimam horam, eundo ad solem et redeundo, spatium centum et trium graduum bis peregit, quod est ducentorum et sex

graduum., quod est aliud impossibile, cum in spatio trium horarum non peragat luna naturali cursu parum plus quam duos gradus. Adhuc autem, in una parte circuli, et redivit ad solem et recessit ab ipso ad locum suum, quod erat omnibus aliis majus inconveniens : propter quod quaerens Dionysius ab Apollophane dixit.: " 0 speculum doctrinae " Apollophanes, quid his secretis adscis" his?" Et respondens Apollophanes Dyonysio, dixit : " 0 bone Dionysi, hic inju-" riae sunt divinarum rerum . " Haec au tern omnia si quis subtiliter inspiciat dicta Dionysii ad Apollophanem continentur, Amos, VIII, 9 : Occidet sol in meridie, et tenebrescere faciam terram in die luminis. Joel, ii, 10 : Sol et luna obtenebrati sunt, et stellae retraxerunt lumen suum. Quia si luna se soli supposuit, sicut dicit Dionysius, tuno oportuit lunam esse tenebrosam, et sic oportuit quod in tribus horis nulla, et novacularis sive monoides, et panselenos sive plena, et amphitrios, hoc est, plus quam plena appareret. Job, v, 14 : Per diem incurrent tenebras, et quasi in nocte sic palpabunt in meridie. Glossa : " Sol refugit, quia non poterat videre mortem Christi, et collaborabat laboranti : vel ne impii blasphemantes sua luce fruerentur. "

" Usque in horam Bonam. "

Quod quidam dicunt hoc esse miraculum, quod per tres horas eclipsis duraverit, non est satis perspecte dictum, quia eclipsis per tres horas durare poterat : sed illa quae ante diximus exaltant istud miraculum super omnia miracula quae facta sunt de coelo.

" Et hora nona, exclamavit Jesus voce magna, dicens : Eloi, Eloi, lam- ma sabacthani? quod est interpretatum : Deus meus, Deus meus, ut quid dereliquisti me ?

Et quidam de circumstantibus audientes, dicebant : Ecce Eliam vocat.

Currens autem unus, et implens spongiam aceto circumponensque calamo, potum dabat ei, dicens : Sinite, videamus si veniat Elias ad deponendum eum.

Jesus autem, emissa voce magna, exspiravit. "

" Et hora nona. " Eodem tempore quo in. peccatis absconsum inclamavit

adam.

Hic autem duo dicuntur : scilicet, clamor Christi, et perversus intellectus clamoris.

Dicit igitur : " Et horanona " quando a principio clamaverat Deus Adam : Ubi es ?

" Clamavit voce magna, " peccatum inclamando, quod tantae mortis et miseriae causa fuerat, " dicens " in clamore : " Eloi, Eloi, lamma sabacthani. " Et hoc Evangelista latinis interpretatur verbis, dicens : " Quod est interpretatum, " scilicet, latine : " Deus meus, Deus meus. " Bis dicit, Deus meus, quia Deus est Pater secundum deitatem per generationem aeternam : et Deus est Pater Filii, hoc est, secundum humanitatem quia fecit eum secundum generationem humanam .

" Ut quid, " hoc est, quare ? Ac si dicat : Quam nefaria et tibi molesta res erat, pro qua " me " unigenitum tuum, sic " dereliquisti, " ut me tam turpi et acerbae morti exponeres ? Littera nostra habet, Psal. XXI, 2 : Deus, Deus meus, respice in me, quare me dereliquisti ? Et addidit. Esdras, quod David subticuerat: Longe a salute mea verba delictorum meorum, hoc est, haec sunt verba deli- ctorum eorum qui sunt mei, quos ego redemi: et pro delictis. eorum et facta

sunt et dicta. Et attende quod in isto clamore non adhuc erant tenebrae: et ideo quod dictum est, accipiendum est per anticipationem.

" Et quidam de circumstantibus, "

Romanis militibus, qui Hebraeam linguam non intelligebant, " dicebant: Ecce Eliamvocat, " putantes quod eloi sonaret idem quod Elias, propter quamdam affinitatem soni.

" Currens autem unus, "

Qui prae caeteris curiosior erat, " implens spongiam " potu confortante, " aceto, " quod penetrativum erat, ut interiorem sitim exstingueret, " circumponensque " spongiam " calamo " sanibuci, quousque ad os Christi pertingere posset, " potum, " quo confortaretur, " dabat ei, " non pietatis, sed curiositatis causa, " dicens " ad consocios : " Sinite, " a tormentis cessate paulisper, " videamus, " per experimentum, " si veniat Elias, " qui in anteoessorem Christi venturus esse praedicabatur Propheta , " ad deponendum eum " de cruce. Psal. lxviii, 22: Dederunt in escam meam fel, et in siti mea polavevunt me aceto.

"Jesus autem, "

Intendens operi nostrae redemptionis, non in clamationem insultantium, " emissa voce magna, " quae magnae virtutis adhuc erat indicium, " exspiravit, " hoc est, in manus Patris spiritum tradidit. Luc. xxiii, 46: Pater, in manus tuas commendo spiritum meum. Joan. XIX, 30 : Cum accepisset acetum, dixit: Consummatum est. Et inclinato capite tradidit spiritum.

Et tunc tenebrae factae sunt per totam terram, de quibus dicit Hieronymus in

Glossa : " Hic adest Noe inebriatus ac " nudatus : coelo ac terra tenebroso pallio ((tectus, et ab homine irrisus. Hic stillavit " de ligno sanguis. " Noe enim Chr istum significavit: ebrietas ejus ebrietatem amoris in passione, ut quasi sui oblitus videretur. Nudatus autem est spoliatione militum, tectus autem tamquam duobus filiis, caelo lumen retrahente, et terra umbras expandente, ne nudatus oculis irrisorum appareret, Hic est irrisus a Cham imitatoribus. Hic de ligno crucis stillavit sanguis redemptionis de ligno vitae quod est Christus. Proverb. III, 18 : Lignum vitae est his qui apprehenderint eam : et qui tenuerit eam, beatus.

" Et velana templi scissum est in duo, a summo osque deorsum. "

Tangit Christi mortem consequentia.

Et sunt duo: apertio secretorum, et convei do infidelium.

De primo dicit: " Et velum, " quod a velando dicitur, " templi, " quod distinguebat sancta a Sanctis sanctorum. Et de velo isto dicitur, ad Hebr. IX, 8 : Hoc significante Spiritu sancto nondum propalatam es se Sanctorum viam, adhuc priore tabernaculo habente statum : sed modo, scisso velo, significatur quod in morte Christi via ad Sancta sanctorum est propalata. Apocal. XI, 19 : Apertum est templum Dei in coelo, et visa est arca testamenti ejus in templo ejus: quae omnia continent sacramenta nostrae redemptionis, hic enim est arca novi testamenti.

" In duas partes, " credentium Judaeorum, et fidelium Gentium. Ad Roman. iii, 29 et 30 : An Judaeorum Deus tantum ? nonne et gentium ? Immo et gentium : quoniam quidem unus est Deus, qui justificat cir cunis cisionem ex fide, et praeputium per fidem,

" A summo usque deorsum, " hoc est, a maximo usque ad minimum: vel a littera usque ad spiritum. II ad Corinth. III, 18 : Nos omnes revelata facie gloriam Domini speculantes, in eamdem imaginem transformamur,

" Videns autem centurio qui ex adverso stabat, quia sic clamans exspirasset, ait: Vere hic homo Filius Dei erat. "

Ecce conversio infidelium qui ante velum habebant supra cor eorum. Centurio autem fuit qui centum sub se habebat milites, et erat gentilis. " Videns autem centurio qui ex adverso stabat, " ordinans eos qui occidebant damnatos : et videns ea quae fiebant, ut dicitur, Luc. xxiii, 48. Quia sic clamans in tenebris, et scissura petrarum, et monumentorum apertione, divisione veli templi, et maxime in clamore valido vocis, quae in morientibus acui solet. Ad Hebr. v, 7 : Cum clamore valido, et lacrymis offerens preces supplicationesque ad Deum. Et pro crucifixoribus, Luc. xxiii, 3-4 : Pater, dimitte illis: non enim sciunt quid faciunt.

Et " quia sic clamans exspirasset, " quod mirandae pietatis esse videbatur, " ait: Vere, ". sicut probant ista prodigia, " hic homo, " qui in humanitate apparuit extra, intus " Filius. Dei erat : " aliter enim tanta gloria Dei in morte ejus non appareret. Joan. I, 14: Vidimus gloriam ejus, gloriam quasi unigeniti a Patre. Et ideo dicitur, Luc. xxiii, 48, quod alii etiam videntes percutientes pe ctora sua reversi sunt in civitatem.

" Erant autem et mulieres de longe adspicientes, infer quas erat Maria Magdalene, et Maria Jacobi minoris, et Joseph mater, et Salome :

Et cum esset in Galilaea, sequebantur cum et ministrabant ei: et aliae multae, quae simul cum eo ascenderant Jerosolymam. "

Hic igitur de Domini sepultura. Et habet tres partes : in quarum prima descriptio ponitur eorum qui officium funeri Domini impenderunt pietatis : in secunda, qualiter impetratum fuit corpus a Pilato, sive modus describitur impetrationis, ibi, in medio v. 43 : " Et audacter introivit, etc. " In tertia, ponitur modus sepulturae, ibi, v. 46: " Joseph autem mercatus, etc."

Adhuc autem in prima harum duo dicuntur: scilicet, descriptio sanctarum foeminarum, et descriptio Joseph qui Christum sepelivit.

Mulieres autem describuntur in speciali, et in generali.

in speciali a tribus : a diligentia observationis, a nominibus, et obsequio pietatis.

Dicit igitur: " Erant autem mulieres, " affectu pietatis flentes, " de longe, " extra turbam stantes primo : postea autem aliis revertentibus in civitatem compunctis, audaciam accipientes et ad crucem accedentes. Unde, Joan. XIX, 25: Stabant autem juxta crucem Jesu mater ejus, et soror matris ejus, Maria Cleophe, et Maria Magdalene.

" Adspicientes " quae flebant et circa Dominum et in passionibus, et prodigia quae ostendit Deus.

Et tangit descriptionem earum in speciali : " Inter quas erat Maria, Magdalene : " quia multae fuerunt, sed istae erant inter eas principales. Maria Magdalene Domini Jesu dilectrix praecipua. Luc. vii, 47 : Remittuntur ei peccata multa, quoniam dilexit multum. Luc. VIII, 2 : De qua septem daemonia exierant,

" Ei Maria mater Jacobi minoris, " Apostoli, " et " haec eadem erat, " mater Joseph, " qui cognominabatur Barsa- bas, sive justus : qui. fuit unus de discipulis positus ad sortes cum Matthia . " Et " Maria, " Salome " filia : quae erant sorores beatae Virginis et ]materterae Domini.

" Et cum esset "

Dominus " in Galilaea, " per omne tempus suae praedicationis, " sequebantur eum, " propter doctrinam, " et ministrabant ei, " de facultatibus suis . Et haec est descriptio ab obsequio pietatis. Unde de bona vidua dicitur, 1 ad Timoth. v, 10 : Si hospitio recepit, si sanctorum pedes lavit, si omne opus bonum subsecuta est,

" Et aliae multae. "

Descriptio est in generali sive communi : " quae simul cum Domino ascenderant, " ad diem festum, ad quem tota terra ascendere tenebatur ex lege .

Et hoc est : " Cum eo, " Jesu, " Jerusalem, " sicut ioanna et Susanna uxor Chusi procuratoris Herodis, et quibus dixit Dominus, Luc. xxiii, 28 et 31 : Filiae Jerusalem, nolite fiere super me, sed super vos ipsas flete...: quia si in viridi ligno haec faciunt, in arido quid fiet ?

" Et cum jam sero esset factum, quia erat parasceve, quod est ante sabbatum.

Venit Joseph ab Arimathaea, nobilis decurio, qui et ipse erat exspectans regnum Dei. "

Hic describitur pietas Joseph ab Arimathaea, qui in nullo a virtutibus praedecessorum nominis sui minor apparuit. Sicut enim Joseph Patriarcha captivita- tem et venditionem Christi, et salutem gentium per Christum factam, virtutibus suis praefiguravit : et sicut Joseph nutritius Domini diligenter obsecutus fuit : ita iste nunc paribus virtutibus mortuo Domino officium funeris impendit.

Describit autem in hoc illustri viro temporis ad obsequendum congruitatem, fidelitatem, nominis non vacuam proprietatem, gentem, generis nobilitatem, dignitatem, et religionem : quibus dignus habitus est ad obsequendum tanto funeri.