Et hoc est quod sequitur :

" Et conveniunt iterum turbae ad. eum, et sicut consueverat iterum docebat illos. "

Hic tangitur doctrinae occasio sumpta ex turbarum devotione.

Dicuntur autem hic tria : turbarum ad audiendum devotio, consueta Domini ad docendum dignatio, et doctrinae salutis impertitio.

De primo dicitur : " Et convenerunt " in cor unum et animam unam, " iterum turbae ad eum, " sicut saepius fecerant turbae : quae quamvis per errorem Pharisaeorum se turbarent, tamen turbationem erroris eorum vincentes, conveniunt ad eum sicut ad salutis doctorem. Genes. xlix, 2 : Congregamini, et audite, filiiJacob, audite Israel patrem vestrum. Eccli. LI, 31 : Appropiate ad me, indocti, et congregate vos in domum doctrinae et disciplinae. Deuter. XXXIII, 3 : Qui appropinquant pedibus ejus, accipient de doctrina illius.

Convenerunt autem turbae tripliciter : primo, per principia fidei adjuvante intellectu ex ipsis errorum varietatibus. II ad Corinth. x, 5 : In captivitatem redigentes omnem intellectum in obsequium Christi. Sic congregari oravit qui dixit, Psal. cv, 47 : Congrega nos de nationibus, hoc est, de errore nationum : ut confiteamur nomini sancto tuo (libera confessione fidei), et gloriemur in laude tua. Secundo, convenerunt adunatione sensuum in puram cordis contemplationem. Isa. xlvi, 8 : Redite, praevaricatores, ad cor. Redite, inquam, per sensuum exteriorum a mundi vanis spectaculis aversionem. Et iterum : Redite per aversionem sensuum interiorum (qui sunt sensus communis, imaginatio, phantasia, aestimativa, et memoria) ad intellectum simplicem. Psal. lxxxiv, 9 : Loquetur pacem in plebem suam, et super sanctos suos, et in eos qui convertuntur ad cor. Sicut, Joan. IV, 16, mulieri auditurae verba Domini (quae ante per quinque viros dissoluta, lascivia ferebatur) dicitur : Voca virum tuum, unica unicum., et veni huc. Tertio, convenerunt omnem vim cordis per intentionem adunantes in Christi verbum. Nehem. seu II Esdrae, viii, 3 : Aures omnis populi erant erectae, hoc est, ad superiora actae : quia totam mentis convolutionem, ut dicit Dionysius, adunaverant in Deum.

" Et ideo sicut consueverat. "

Consuetae enim benevolentiae exhibuit effect Eccli. XXIV, 46 : Adhuc doctrinam quasi prophetiam effundam. Antequam enim ad ipsum lux cordis, et intelligentiae nostrae sibi praebeatur, ipse praevenit docens : probans illud Joannis, I, 9, esse verum : Erat lux vera, quaeilluminat omnem hominem venientem in hunc mundum. Unde sicut consuetum est luci lucere, sic consuetum erat Christo docere. Sic ergo

" Docebat illos. "

Docere autem, ut dicit Chrysostomus, est id quod suadetur et proponitur, Immanis exemplis et rationibus probare et credibile facere. " Isa vili, 1 : Scribe in eo stylo hominis, hoc est, quod humanus possit accipere intellectus. Habacuc, II, 2 : Scribe visum, et explana eum super tabulas, ut percurrat qui legerit eum. Quidam autem hoc non faciunt, sed alta docent : et dicunt quae docere similitudinibus et rationibus intelligibilibus sibi fastum excitant, et non auditoribus utilitatem faciunt. Contra quod dicitur, 1 ad Corinth. II, 4 : Non in persuasibilibus humanae sapientiae verbis, sed in ostensione spiritus. Isa. XXXIII, 19 : Populum impudentem non videbis, populum alti sermonis, ita ut non possis intelligere disertitudinem linguae ejus, in quo nulla est sapientia. Quidam autem loquentes non docent nisi opiniones contentiosas, quae doceri non possunt : quia phantasticae sunt, et erroribus vicinae : cujus signum est, quia sunt singulares et Christianae fidei non concordantes. II ad Timoth. ii, 14 : Noli contendere verbis : ad nihilum enim utile est, nisi ad subversionem audientium. Et ideo verbum Dei modo hominis doceri debet, et digito Dei cordibus inscribi. Modo hominis, sicut dicitur, II Esdrae, vili, 8 : Legerunt in Libro Esdras et Nehemias et Levitae distincte, et aperte ad intelligendum : et intellexerunt audientes, cum legeretur. Ad hoc in Ecclesia datur clericis Ordo, qui vocatur Lectorum. Digito autem Dei scribitur, quando indicio expresso divinae virtutis et Spiritus sancti hpc quod dicit confirmatur. I ad Corinth.II, 13 : Loquimur non in doctis humanae sapientiae verbis, sed in doctrina Spiritus, spiri-tualibus spiritualia comparantes. Sic, Exod. XXXIIV, 29, descendit Moyses de monte, populo quem docturus erat, per modum docendi se coaptans. Sic portavit in manibus, hoc est, in operibus tabulas digito Dei conscriptas.

Sic ergo, " sicut consueverat docebat illos : " aliter enim indocti a sapientia sua recessissent.

" Et accedentes Pharisaei interrogabant eum : Si licet viro uxorem dimittere, tentantes eum. "

Tangitur hic hujus doctrinae occasio sumpta ex malitia tentantis. Sicut enim docendo ex charitate, profuit studiosis : ita ex veritate retundit dentem rabidi canis, ne lacerare possit doctrinam conventus malignantium, error professus, et interrogando malignus syllogismus cornutus, et quarto, perversus intentionis eorum conatus.

Primum notatur in hoc quod dicit : " Et accedentes, " scilicet, ad se invicem et ad multitudinem, ut se anmarent : et ad turbas, ut studiosos se callide simularent : et ad Christum, ut pietatem falsam praetenderent, sub cujus pallio facilius decipere possent. De primo dicitur, Matth. XXII, 15 et 16 : Abeuntes Pharisaei, consilium inierunt ut caperent Jesum in sermone. Et mittunt ei discipulos suos cum Herodianis. Ubi dicit Chrysostomus : " A veritate se nudos esse professi sunt, qui multitudine se armaverunt. " Sic ergo ad se accesserunt, ut sibi fierent mutuae malitiae praesidium. Psal. lxvii, 31 : Congregatio taurorum in vaccis populorum. Ad turbas autem accesserunt, ut amorem studii mentirentur : unde Glossa : " Magna est distantia inter turbas, et Pharisaeos : hae conveniunt ut doceantur et infirmi curentur, sicut aperte dicit Matthaeus, xx, 29 et seq., et Matth. xii, 23 et 24, ubi turbae attribuerunt virtutes Christo filio David in lege promisso : Pharisaei autem e con- tra spiritui immundo. Illi autem, hoc est Pharisaei, ut tentando decipiant accedunt. Has enim devotio pietatis, illos adducit stimulus livoris.)) Matth. vii, 15 :Attendite a falsis Prophetis, qui veniunt ad vos in vestimentis ovium, intrinsecus autem sunt lupi rapaces. Job, I, 6 : Quadam die cum venissent filii Dei ut assisterent coram Domino, affuit inter eos etiam Satan, Accesserunt etiam ad Christum, ut pietatem falsam praetenderent. II ad Timoth. III, 5 : Habentes speciem quidem pietatis, virtutem autem ejus abnegantes. Eccli. I, 40 : Accessisti maligne ad Dominum, et cor tuum plenum est dolo et fallacia.

" Pharisaei. "

Ecce malignantium error professus. Exsecrata enim invidia sub falso nomine religionis, veniunt in hypocrisi mendacium loquentes. Pharisaei enim divisi interpretantur : quia specie falsae religionis, vel potius superstitionis, ab aliis se diviserant : sicut qui majus studium haberent, propter quod hypocritae saepe vocantur . Proverb. XI, 9 : Simulator ore decipit amicum suum : justi autem liberabuntur scientia. Job, xxxvi, 13 : Simulatores ei callidi provocant iram,''

" Interrogabant eum. "

Ecce interrogando malignus syllogismus cornutus. Cornutus enim syllogismus est, qui quidquid dicatur ad contradictionem tentat arguere : quem Philosophi elenchum vocare consueverunt. Dicuntur autem hic duo, scilicet, modus, et syllogismus. Modus innuitur in hoc quod dicit : " Interrogabant eum. " Interrogatio enim propositio est quaerens, et eliciens respondentis consensum. Eccli. xiii, 14 et 15 : Ne credas multis verbis illius : ex multa enim loquela tentabit te, et subridens interrogabit te de abs-conditis tuis. Immitis animus illius conservabit verba tua, et non parcet de malitia et de vinculis.

" Si licet. "

Haec enim est materia cornuti syllogismi : unde Glossa : Cornuto syllogismo tentant, et quidquid respondeat capere putant. Si dicit dimittendam, et aliam ducendam, pudicitiae praedicator sibiipsi videtur contraire : si non dimittendam, reus sacrilegii et contra doctrinam Moysi, et per Moysen contra doctrinam Dei facere. In hoc autem cornuto syllogismo significatur, Genes. xlix, 17 : Fiat Dan coluber in via, oerastes in semita, mordens ungulas equi, ut cadat ascensor ejus retro. Dan enim est, ex quo semen procedit Antichristi : quod in veritate fuerunt Pharisaei colubri, quia umbras latebrarum insidiando semper coluerunt. Cerastes autem sunt, per cornutum syllogismum quo tentant, quia cerasi es serpens est cornutus. Hi. momorderunt ungulas equi, quia vectorum Dei semper observaverunt vestigia per insidias detrahentes : et quam potuerunt etiam ipsum ascensorem Christum cadere facere conati sunt. Psal. lxxiv, 11 : Cornua peccatorum confringam : et exaltabuntur cornua justi.

Dicunt ergo, si licet

" Viro uxorem dimittere. "

Matth. XIX, 3 : Si licet homini uxorem suam dimittere quacumque ex causa ? Quia secundum traditiones Hebraeorum diversis ex causis dimiserunt. Deuter. XXIV, 1 : Si acceperit homo uxorem, et habuerit eam, et non invenerit gratiam ante oculos ejus propter aliquam foeditatem, scribet libellum repudii, et dabit in manu illius, et dimittet eam de domo sua. Super hanc igitur legem fundant quaestionem, non curantes discere, sed potius salutis doctorem in sermone capere, et reprehensibilem coram turba facere : et sic salutis fructum in turba impedire. Psal. x secundum Hebraeos, 9 : Insidiatur in abscondito quasi leo in spelunca sua. Insidiatur ut rapiat pauperem : rapere pauperem dum attrahit eum. Proverb. XI, 27 : Qui investigator malorum est, opprimetur ab eis.

Est autem notandum quod quamvis in jure matrimonii ad paria judicentur vir et mulier, tamen lex non facit mentionem de muliere, quod possit dimittere virum propter aliquam foeditatem : quamvis a Judaeis semper observetur, sic quod aequaliter possit uxor dimittere virum sicut vir uxorem. Et hoc est factum tribus de causis : quarum una est, quia non adeo fortis et dura est indignatio uxoris in virum, sicut viri in uxorem : et ideo non ita in periculo est vir ex odio uxoris, sicut uxor ex odio viri : et ideo tacuit lex de muliere quando permisit libellum repudii : mulier enim mollis est, et cordis humidi, et de facili placatur : et hoc significatum est, Genes. XXXIV, 3, ubi corruptam Dinam Sichem tristem delinivit blanditiis, ita quod adhaesit ei contra patrem, et matrem, et fratres : et contra consuetudinem suae religionis. Alia causa est, quia viro per legem datur, quod sit caput uxoris, quod regere vel reficere habet corpus : et non e converso. Genes. III, 16 : Sub viri potestate eris, et ipse dominabitur tui. Tertia causa, quia mulier per se subjacens multis foeditatibus, et laxaret habens carnem et non porosam, non ita corrumpitur foeditatibus viri, sicut vir propter oppositam complexionem corrumpitur foeditatibus mulieris : et ideo in dimittenda uxore mentio fit de viro et non de uxore. Ezechiel. XVI, 7 : Eras nuda, et confusione plena.

Adhuc autem notandum, quod secundum antiquam legem Romanorum, non dimittebatur uxor nisi ex unica causa :

si scilicet sterilis ad unum et non ad alium esse credebatur. Tunc Imperator et Senatus, cujus erat intentio populare regnum, permisit dimitti uxorem : et sic Marcia separata fuit a Catone : et sic aliquando fuit in lege naturali : et de hoc secundum litteralem sensum loquitu beatus Job, XXIV, 20 et 21, ubi loquitur de maledictione ejus, qui in nuptiis quaerit sterilem, et abjicit foecundam, dicens : Non sit in recordatione, sed conteratur quasi lignum infructuosum. Pavit enim sterilem quae non parit, et viduae bene non fecit, hoc est, ei quam a se separavit, ut suae libidini cum sterili vacaret, sicut ''equus et mulus quibus non est intellectus . Ex omnibus his patet quod non fuit umquam intentio legislatoris per se de libello repudii, sed per accidens : et hoc posterius erit manifestum.

Hoc est igitur quod dicunt : " Si licet viro uxorem dimittere ? " Et quia permissio haec legis multorum malorum fuit occasio in populo, eo quod multi dimittebant uxores suas, et alias ducebant, ideo Dominus hanc legem quasi arguere videtur, Malach. II, 13 et 14 : Operiebatis lacrymis altare Domini fletu, et mugitu, ita ut non respiciam ultra ad sacrificium, nec accipiam placabile quid de manu vestra. Et dixistis : Quam ob causam ? Quia Dominus testificatus est inter te et uxorem pubertatis tuae, et quam tu despexisti : et haec partioeps tua, et uxor foederis tui. Ac si dicat : Sub praetextu repudii violatis foede ra sacramenti a Deo instituta, et uxoris sic per calumniam dimissae, plorantis ante altare meum : et ideo vobis placari non possunt: sed propter duritiam odii vestri ad eas, permissum est vobis, ne occidatis eas : sed coram Deo peccatum est, qui propter sacrificia non placatur. Haec omnia attendentes Pharisaei perplexam et cornutam ex perplexa et cornuta lege proponunt quaestionem.

" Tentantes eum. "

In quo intelligitur perversus intentionis eorum, conatus : non enim intentione discendi, sed tentandi quaestionem proposuerunt. Matth. XXII, 18 : Quid me tentatis, hypocritae ? Psal. lxxvii, 41, et CVI, ll : Conversi sunt et tentaverunt Deum : et consilium Altissimi irritaverunt. Contra hoc quod dicitur, Deuter. VI, 16 : Non tentabis Dominum Deum tuum. " Tentator autem est, ut dicit Hugo de sancto Victore, qui quaerit movere et inducere ad aliquod illicitum. " 1 ad Corinth. x,9 : Neque tentemus Christum, sicut quidam eorum tentaverunt, et a serpentibus perierunt. Congrue autem tentatores perierunt a serpentibus, quia serpentes primi fuerunt tentatores.

" At ille respondens, dixit eis : Quid vobis praecepit Moyses ?

Qui dixerunt : Moyses permisit libellum repudii scribere, et dimittere. "

Occasionata ex praemissis ponitur doctrina salutis.

Dividitur autem in partes tres : in quarum prima, de Scriptura legis quaeritur ut doctrinae detur occasio : in secunda, doctrinae veritatis ponitur promulgatio : in tertia, doctrinae non satis intellectae ponitur plena interpretatio.

In primo horum tria dicuntur, scilicet, Christi ad tentantes responsio, praecepti Moysi inquisitio, et ipsius praecepti per Pharisaeos propositio.

Et hoc est quod dicit : " At ille, " doctor veritatis, " respondens, dixit eis. " Sic dicit Glossa : " Dominus sic temperat responsum, ut transeat decipulam. " Proverbs. I, 17 : Frustra jacitur rete ante oculos pennatorum.

" Quid vobis praecepit Moyses ? "

Inquisitio est praecepti Mosaici. Dicit autem : " Quid vobis praecepit Moyses ? " et non dicit, quid vobis praecepit Deus ? Quia istud non a Deo, neque secundum Dei intentionem, et justitiae ordinem, et legis intentionem spiritualem processit : sed potius malitia carnalium, et concupiscentia carnis hoc extortum est: unde Glossa:" Sane intellectam in testimonium adducit naturalem legem, primamque Dei sententiam secundae opponens, quae non voluntate Dei, sed peccantium necessitate concessa est. " Eccli. XXIV, 33 : Legem mandavit Moyses in praeceptis iustitiarum. Joan. IX, 28 : Tu discipulus Christi sis, nos autem Moysi discipuli sumus.

" Qui dixerunt. "

Praeceptum Moysi adducunt in medium tamquam legis zelum habentes :

c( Moyses permisit. " Coacti ipsa veritate dicunt Moysem hoc permisisse. Quod autem sic permittitur, a necessitate peccantium extorquetur, ne pejus aliquod fiat : sicut et lex humana (sicut dicit Augustinus) permittit meretricem, et usuras : et quae sic permittuntur, sic fiunt ut temporaliter a judice non puniantur, sed aeternum et divinum judicium non evadunt : unde doctorum distinctio est, quod quaedam praecipiuntur, et quaedam conceduntur, quaedam autem indulgentur, et quaedam permittuntur. Praecipiuntur quidem, sine quibus non est salus : conceduntur autem specialia privilegia pro dignitate personarum et meritorum, sicut dicitur, I Machab. II, 54 et seq. : Phinees, pater noster, zelando zelum Dei, testamentum sacerdotii aeterni. Jesus, dum implevit verbum, factus est dux in Israel. Caleb, dum testificatur in ecclesia, accepit haereditatem. David, in sua misericordia, consecutus est sedem regni in saecula. Elias, dum zelat zelum legis, receptus est in coelum. Ananias, et Azarias, et Misael, credentes, liberati sunt de flamma. Daniel, in sua simplicitate, liberatus est de ore leonum.

Quod autem indulgetur est veniale, sicut dicit Augustinus: sicut ex libidine uxorem cognoscere: et ideo dicit Apostolus de talibus, I ad Corinth. VII, 6 : Hoc autem dico secundum indulgentiam, non secundum imperium. Permissum autem in lege a legislatore, extortum est, ne pejus aliquid fiat : sicut libellus repudii : quia sicut dicitur, Jerem. v, 8 : Equi amatores et emissarii facti sunt : unusquisque ad uxorem proximi sui hinniebat . Et amore secundarum nuptiarum primas uxores occidebant. Et ideo ne occiderentur, maluit Moyses ut sub foeditatis nomine dimittentur : et ideo lacrymas uxorum dimissarum Dominus improperat Judaeis, Malach. II 13 et 14, dicens : Operiebatis lacrymis altare Domini fletu, et mugitu, ita ut non respiciam ultra ad sacrificium vestrum... Et dixistis : Quam ob causam ? quia Dominus testificatus est inter te et uxorem pubertatis tuae, quam tu despexisti : et haec particeps tua, et uxor faederis tui.''

Adhuc autem quaedam consulit lex, et quaedam in exemplum proponit, et quaedam laude magna extollit. Consulit autem, sicut, consilia ad quae non omnes obligantur, sicut virginitatem, viduitatem, et voluntariam paupertatem. 1 ad Corinth. VII, 25 : De virginibus autem praeceptum Domini non habeo : consilium autem do, tamquam misericordiam consecutus a Domino. In exemplum proponit eximiae sanctitatis viros, propter quorum merita aliis parcitur. Exod. xxxii, 13 : Recordare Abraham, Isaac, et Israel quibus jurasti per temetipsum, etc. . Laudat vero opera supererogationis, Luc. x, 35 : Quodcumque supererogaveris, ego cum rediero reddam tibi. II ad Corinth. XII, 15 : Ego libentissime impendam, et superimpendar ipse pro animabus, vestris.

Sic ergo Pharisaei non intelligentes dicunt veritatem, dicentes : "Moysespermisit libellum, " in memoriam facti, ne postea negari posset, "repudii, " quia causam repudii continebat, quae secundum legem erat aliqua foeditas conjunctionem maritalem impediens : sicut est maxime sterilitas, vel arctitudo, propter quam cognosci non poterat, vel immunditia continui fluxus menstrui, vel putredinis in inguinibus : haec enim et alia impediebant conceptum, et abominabilem reddebant uxorem : et has foeditates postea carnalis populus ad solum odium convertit, propter odium uxorem dimittens : unde, Malach ii, 15 et 16 : Custodite spiritum vestrum, et uxorem adolescentiae tuae noli despicere. Cum odio habueris, dimitte, dicit Dominus Deus Israel. Odium autem cum sit inveterata ira, causa est homicidii : et adhuc si mulier certitudinaliter experta est odium viri quaerentis eam occidere, non teneretur viro cohabitare durante tali odio, nisi cautionem praestaret quod eam nec affligeret, nec occideret. Non enim fides thori servatur ab eo, qui uxorem ad thorum ideo afficit et recipit, ut eam in thoro occidat. Et ideo uxoricidae secundum antiquas leges puniebantur in matrimonio contra quod deliquerunt, ut scilicet deinceps uxores non acciperent. Hac ergo de causa permisit libellum repudii " scribere, " in quo foeditates superius inductae scribebantur : et quas vir de muliere probare tenebatur : " et " sic " dimittere " a thoro per divortium. Et sic per odium multae bonae mulieres dimittebantur, quod erat contra fidem matrimonii, et contra substantiam sacramenti : cujus substantialis diffinitio est, quia est legitimarum personarum conjunctio, individuam vitae consuetudinem retinens. Et erat contra hoc bonum matrimonii, quod bonum Sacramenti vocatur : quod est signum individuae conjunctionis spiritus creati cum increato : quae unitas nullo modo est dividenda : unde

de talibus conqueritur Dominus, Malach. ii, 11 et 12: Contaminavit Judas sanctificationem Domini, quam dilexit, et habuit filiam dei alieni. Disperdet Dominus virum qui fecerit hoc, magistrum et discipulum, scilicet in Israel. Sanctificatio enim Domini, quam dilexit Dominus, est castitas matrimonialis, individuitatem spiritus creati cum increato significans. Hoc autem contaminatur quando propter libidinem alterius mulieris, separatio quaeritur. Et filia dei alieni ducitur, quando alia quae divisionem libidinis, et non unitatem spiritus designat. Hoc est enim fornicari a Domino. Psal. lxxii, 27: Perdidisti omnes qui fornicantur abs te. Divisio enim in plures indicat fornicationem et divisionem spiritus. a Domino : qui in plures spargitur allidente libidine.

" Quibus respondens Jesus, ait : Ad duritiam cordis vestri scripsit vobis praeceptum istud.

Ab initio autem creaturae, masculum et foeminam fecit eos Deus.

Propter hoc relinquet homo patrem suum et matrem, et adhaerebit ad uxorem suam.

Et erunt duo in carne una. Itaque jam non sunt duo, sed una caro. "

Tangit doctrinae veritatis probationem, et veritatis probatae conclusionem.

In probatione veritatis dicit tria, scilicet, duritiae cordis extorquentis libellum repudii, detestationem : ad naturalem legem, repudii discrepationem : ad legem disciplinae in Paradiso ante peccatum datam, dissimilitudinem.

Dicit igitur : " Ad duritiam, etc. " Unde, Matth. XIX, 8, dicitur sic: Quoniam Moyses ad duritiam cordis vestri permisit vobis dimittere uxores vestras. Et est sensus : " Ad duritiam cordis vestri " cogentem et extorquentem permissio- nem legis, " scripsit " Moyses " vobis, " non Deo vel legislatori, " praeceptum istud. " Jerem. xvii, 1 : Peccatum Juda scriptum est in ungue adamantino , exaratum super latitudinem cordis eorum. Unde Glossa : Moyses dicit, quasi dicat : Hominis est consilium, non Dei, hoc est, Moyses tunc humane consuluit uxoribus dimittendis : et non attendit fidem, et significatum sacramenti, et naturae legem, et institutionem : quia illa tempore Moysi peccatum vitiaverat : et ideo oportuit ut intentio legislatoris aliquantulum cederet iniquitati et furori concupiscentiae, tempore non revelatae gratiae : unde Dominus ratione talium carnalium legum dicit corrigendam esse legem. Jerem, xxxi, 31 et 32 : Feriam domui Israel et domni Juda foedus novum, non secundum pactum quod pepigi patribus, eorum, in die qua apprehendi manum eorum ut educerem eos de terra aegypti, pactum quod irritum fecerunt : et ego dominatus sum eorum. Quod Apostolus exponens, ad Hebr. viii, 7 et seq.,ait : Nam si illud prius culpa vacassct, non utique secundi locus inquireretur. Vituperans enim eos dicit: Ecce dies venient, dicit Dominus, et consummabo super domum Israel, et super domum Juda, testamentum novum : non secundum testamentum quod dedi patribus eorum, in die qua apprehendi manum eorum, ut educerem illos de terra aegypti: quoniam ipsi non permanserunt in testamento meo, et ego neglexi eos, dicit Dominus. Ex quo patet quod tales leges negligunt observantem, et non beatificant : quia per necessitatem peccati sunt excrtae, ne pejus aliquid committeretur.

Hoc est igitur quod dicit : " Ad duritiam cordis vestri scripsit vobis Moyses praeceptum istud. " Deuter. XXXI, 27 : Scio contentionem tuam, et oervicem tuam durissimam. Adhuc vivente me et ingrediente vobiscum, semper contentiose egistis contra Dominum : quanto magis cum mortuus fuero ? Isa. xlviii, 8 : Scio quia praevaricans praevaricaberis , et trans-

gressorem ex ventre vocavi te. Act. vii, 51 : Dura cervioe, et incircumcisis cordibus, et auribus, vos semper Spiritui sancto resistitis.

" Ab initio autem, etc. "

Scilicet, non fuit sic.

Inducit ad legem de libello repudii naturalis legis discrepationeni.

Dicit ergo : " Ab initio autem creaturae, " cum Deus ad imaginem suam crearet hominem, et institueret eum lege naturali, " non fuit sic : " quia naturalis lex omnino ad licita instituit hominem : de qua dicitur in Psalmo IV, 6 et 7 : Multi dicunt : Quis ostendit nobis bona ? Signatum est super nos lumen vultus tui, Domine. Ac si dicat : Non oportet quod sequamur ignorantiam multorum quaerentium : quis ostendit nobis bona facienda, vel mala vitanda? quia lumen vultus tui in lumine naturalis legis signatum et descriptum est super nos, hoc est, in ratione mentis nostrae quae super nos est : quod docet quae secundum intentionem Dei facienda sunt, et quae peccatis hominum permittuntur : haec enim ratio dictat fidem uxoriam, et foedus matrimonii non esse violandum : et ideo, Malach. II, 15, ubi de eadem lege loquitur, mittit nos ad spiritum mentis et rationis dictantem quid de talibus sit tenendum, dicens : Custodite spiritum vestrum, ei uxorem adolescentiae tuae noli despicere.

Et hoc est " ab initio creaturae. " Et hoc est, quando in natura nihil fuit nisi quod Deus creavit. Eccle. VII, 30 : Fecit Deus hominem rectum : et ipse se infinitis miscuit quaestionibus, Eccli. XVII, 1 et 2 : Deus creavit de terra hominem, et secundum imaginem suam fecit illum. Et iterum convertit illum in ipsam, et secundum se vestivit illum virtute.

Et hoc est quod intendit per hoc quod sequitur : " Masculum, " unicum, " et faeminam, " unicam, " fecit eos Deus. " Non enim fecit uni foeminae duo masculos, vel plures : nec uni masculo fecit duas, vel plures foeminas : ut cum repudiaret unam, assumeret aliam. In quo facto ostendit foeminam per fidem et legem Dei conjunctam masculo numquam esse repudiandam. Hoc enim omni naturae consonum est, sicut naturae ab ipso Creatore inditum, et insitum et inseminatum. Nullum enim mobile plus habet quam unum motorem immediatum : nec aliquod patiens pius habet, quam unum agens proximum : et in omnibus animalibus (cum quidem distincti sexus) in ipsis embryonibus, et ovis eorum, non nisi duo sexus congregantur. Quia sexus masculinus est ingrediens in guttam foeminae, sicut spiritus in corpus, ut dicit Philosophus, nec umquam duo spiritus in unum corpus ingrediuntur : nec duo corpora uni aptantur spiritui.

Si autem objicitur quod est in uno conceptu : sed nihil prohibet unam foeminam successive concipere a duobus viris, et sic separari ab uno, et conjungi alii. Dicemus ad hoc quod natura hominis alia est, quam natura alterius animalis : natura enim hominis ratio est, et ideo rationes vocis naturales dicuntur, quia sunt homini naturales : unde Tullius dicit in fine Primae Rhetoricae, quod " jus naturale est, quod non opinio ge-" nuit: sed innata quaedam vis inseruit. " Natura autem homini dictat, non tantum de generatione prolis, sed etiam de cura et educatione prolis, usque ad perfectionem virium et aetatis, quousque curare possit de se ipsa : ad hoc autem exigitur quod pater certitudinem habeat de nato quod suus sit, et de corpore suo exierit. Quia ex hoc dictat ei natura, sicut dicit Philosophus, quod sicut de corpore exivit cum parte substantiae corporis, per quam negotiari potuit in substantia nutrimentali ad corporis perfectionem, ita exire deberet de domo cum parte facultatum domus patris, per quam negotiari possit ad perfectionem suae domus : quia sic natus, pignus naturae mortalis vocatur : et sic homo naturaliter est animal conjugale, et oeconomicum, et civile.

Talis autem cura de nato non potest esse patris, nisi certa sit uxor : quia si certa sit uxor, tunc fide uxoris certificatur suus esse natus. Certa autem non potest esse uxor, nisi per thori fidem : et sic fides thori facit matrimonium. Fides autem thori est de individuitate vitae: individuitas autem vitae, non nisi ad unam haberi potest: et ideo nisi per dispensationem aliter fiat, secundum legem naturae non potest esse nisi unica unius. Dispensationem autem dicimus sicut factum fuit tempore non revelatae gratiae, quando pauci erant fideles : tunc enim dispensabatur quod unus foecundaret plures, ut cum propagatione seminis fieret etiam propagatio religionis. Et hoc est quod ex ordine naturae hic probat summa sapientia Christus, quod " ab initio creaturae masculum " unum, " et " unam " foeminam fecit Deus. " Et addit:

" Propter hoc, "

Scilicet matrimonium, " relinquet homo patrem et matrem, " ita quod filia relinquet patrem, ne sibi matrimonialiter societur : et filius relinquet matrem, ne eam ducat in matrimonium. Et est haec lex disciplinae matrimonii: quia naturale uon est quod pater et mater qui de suo habent in natis, jungantur ei quod suum est. Hoc enim in nulla natura contingit, quod aliquid ei quod suum est iterum conjungatur. Jam enim id quod patris est, ei quod matris est in procuratione prolis est conjunctum : et ideo non amplius conjungendum.

Dicit autem : " Relinquet, " non relinquit : quia Heva de costa Adae accepta fuit, et quasi filia Adae fuit, et illi conjuncta : sed ulterius filia patri conjungenda. Et haec sola persona in lege naturae a conjugio excipiebatur, scilicet, quod filia non accepit patrem, et filius non accepit matrem : et hoc ideo, quia naturae fugientis per mortalitatem pignus est nata vel natus : nec retineri potest natura in parentibus, quae fugit et deficit: et ideo per pignus ordine retinenda est in aliis posteris, abeuntibus parentibus : sicut succus a radice propagatur in ramos, ut dicit Augustinus, et non e converso : unde, Levit. xx, per decursum, praecipit Dominus, quod pater et mater natis in matrimonio vel concubitu non conjungantur.

" Et adhaerebit, "

Per individuam vitam, quae cum pluribus esse non potest, " uxori suae, " cujus et ipse est vir: suus autem, et per reciprocam servitutem esse non potest duarum. I ad Corinth. VII, 4 et 5 : Mulier sui corporis potestatem non habet, sed vir. Similiter autem et vir sui corporis potestatem non habet, sed mulier. Nolite fraudare invicem. Si autem haberet duas, si poneretur quod simul uno tempore peterent debitum, oporteret quod altera a suo debito defraudaretur. Adhuc autem, sicut dicit Aristoteles, quod veros amicos decet esse non multos, eo quod ea quae pro amicis sunt facienda, multis non possunt exhiberi: sic etiam uxores non decet esse multas : quia fides thori, et uxorius affectus, et redditio debiti, et procuratio domus, et cura natorum et familiae non possunt multis exhiberi. Matrimonium enim est officium civile, et ad beatitudinem civium in cura domus est exhibendum, ut dicit Aspasius.

Sunt enim quatuor in matrimonio attendenda, scilicet quod est officium naturae, quod est bonum mortalis vitae, et quod est officium civile, et quod est sacramentum Ecclesiae. In haec enim quatuor genera incidit matrimonium. In officium naturae est simpliciter institutum in paradiso : et sic est unica uni : hoc enim sufficit ad naturae generationem : et sicut dicit Philosophus, " natura numquam " deficit in necessariis, et numquam " abundat superfluis. " Et si dicitur quod masculus naturaliter movetur ad plures. Hoc sicut dicit Philosophus, per accidens est, scilicet, ex humoris abundantia superflua, quae non convenit homini secundum statum naturae primum et simplicem : et sic loquitur hic Dominus, et Matth. XIX, 9.

Secundum autem, quod ipsum est bonum mortalis vitae, sicut dicit Augustinus in libro de Bono conjugali, sic ipsum est ad solam prolis procreationem, in qua tamquam in pignore, natura fugiens teneatur ne deficiat : et hoc modo attendendum est, quod non est proles, quae statum naturae dissipat et confundit, et quae humanis non studet, sicut Plato in Politegiis (alias, Politegnis) dicit : sed illa est pignus naturae, quae parentem restituit in omni bono humano, hoc est, quae justitiam amat, et pietatem colit, et intellectualibus (quae sola humana sunt) dat operam et studium impendit.

Hanc autem prolem tam In profusione seminis, quam in casu seminis in matricem, et in toto tempore impraegnationis, et in cibis matris, et in exitu de matrice, et in omni educatione oportet esse perfectam : quia aliter nec complexionem, nec compositionem membrorum, nec vires animae, nec operationes habebit ad justitiae amorem, et ad pietatis cultum, et studium intellectualium perfectionum. Talis autem cura non potest pluribus impendi uxoribus : ex coitu enim multo cum pluribus mulieribus virtus in masculis destituitur, et efficitur semen immaturum. Si autem mulier saepe cum pluribus coeat, pro certo sterilis efficitur: quia saepe in matrice semen fusum, per frequentem coitum exsiccata, non retineretur : sed exstillatur et ejicitur : et sic ad talem prolem pertinet, quod una sit unius, secundum quod matrimonium est bonum naturae, et officium civile : quod per constructionem domus est populans civitates.

Jam ex praedictis patuit, quod unus

non sufficit ad plures domos procurandas. In domo enim, sicut dicit Aristoteles, paterfamilias est sicut Imperator et Rex : et uxor, sicut Imperatrix et Regina : et nati sunt sicut principes: et clientuli, sicut vasalli. Et ideo sicut corruptio urbanitatis et regni est plures simul imperare, sic corruptio boni oeconomi est plures viros conjungi in una domo, vel plures uxores jungi uni viro in una domus dispensatione. Et ideo conditores antiquarum legum Romanorum praeceperunt, quod una esset unius uxor, et non plures : sicut dicunt Cetina et Achalus antiquissimi Pontifices Romanorum in libro quem de Religione deorum conscripserunt. Hac ergo de causa quamvis gentes Babylonicae et Persarum et Graecorum, quae civilitatem colebant, plures habere concederent uxores, tamen una sicut domina domus prae aliis habebatur, ne dispensatio domus per plures dissolveretur. Sic legitur Judic.v, 29, de Sisara cui erat una sapientior caeteris uxoribus ejus. Hac ergo de causa Assuerus prae caeteris coronavit primum Vasthi 1: et postmodum illa repudiata coronavit Esther, cum tamen plurimas haberet uxores. Sic etiam dictum est illud, Cantic. VI, 7 et 8, secundum sensum litteralem : Sexaginta sunt reginae, et octoginta concubinae, et adolescentularum non est numerus. Una est columba mea.

Quartum autem est, quod cadens matrimonium in genere sacramenti, sic fundatur super fidem Christi implicitam vel explicitam : et sic consensus legitimarum personarum ad contrahendum efficit ipsum, et copula carnalis perficit ipsum : ita quod ex tunc non pari voto continentiam solemniter voventium potest separari : quae perfectio in matrimonio ex solo consensu non fuit, cum ante carnalem copulam alter conjugum etiam reclamante alio ad frugem melioris vitae poterat convolare, et alteri dabatur nu- bendi licentia. Et sic matrimonium est

in duplici usu : prout enim est Ecclesiasticae congregationis, sic per fidem thori honestas conservatur officii: per bonum prolis multiplicatio fit fidelium, quia bonum prolis est quod in fide et timore Dei suscipitur, et ad religionis Christianae observantiam educatur : et per bonum sacramenti, hoc est, signi illius quod est individuitas personarum, deservit fidei Christianae : quia sic praesignat individuam unionem spiritus creati et increati ad perfectam omnium bonorum foecunditatem tam in gratia quam in gloria, sicut dicitur, I ad Corinth. VI, 17 : Qui adhaeret Domino, unus spiritus est. Et hic est usus matrimonii in bonum. Alium autem usum habet in ordine a malo : sic est in medicinam, ut dicit Augustinus : quia morbida concupiscentia, quae ruitura esset in praeceps per solutum concubitum, per medicamentum matrimonii honestate excipitur nuptiarum : et sicut dicit Apostolus, I ad Corinth. VII, 2 et 5 : Propter fornicationem unusquisque uxorem suam habeat, et unaquaeque virum suum habeat... Nolite fraudare invicem, nisi forte ex consensu ad tempus, ut vacetis orationi. Hoc igitur modo accipiendo matrimonium, sic cum tempore fuit sacramentum Ecclesiae : quia Ecclesia numero fidelium numquam deficit, ex quo esse mundus incepit : sed non fuit in medicinam actualem, nisi post statum vel lapsum peccati. Si autem isto quarto modo consideretur, non potest esse nisi unica unius : quia individuitas sacramenti ad plures salvari non potest.

Omni ergo modo consideratum matrimonium, si secundum perfectum et optimum statum suum consideretur, semper requirit quod una sit unius : et sic Dominus dicit :

" Et erunt duo, "

Agens, et patiens : impraegnans, et impraegnatum : unum ad spiritum, et alterum ad corpus : unum regens, et alterum rectum : unum ex se in altero generans, et alterum in se ex altero suscipiens generationem, " in carne una " conceptae prolis. Quia quamvis sexus distincti sint in conjugibus, vires tamenet humiditates sexuum uniuntur in carne susceptae prolis: et gutta maris ingreditur in guttam foeminae, sicut spiritus pulsans et vitalis ingreditur in corpus : quia in vitalem pulsantem spiritum convertitur semen, quod est gutta viri. Et ex paucioribus quam duobus una caro prolis constitui secundum naturam non potest. Ex pluribus etiam quam talibus fieri non potest: quia duae (alias, duo) agentes se invicem corrumpunt, et nihil efficiunt secundum naturam. Similiter duae guttae patientes non movent se invicem, sed coadunatae simul, putrescunt et corrumpuntur. Duae etiam guttae agentes in uno et eodem patiente, et se et patiens corrumpunt secundum naturam. Et ideo quando duae guttae ex. uno et eodem coitu dividuntur in matrice, oportet dividi sanguinem matris, ut gemini nascantur : quod utraque gutta divisim habeat suum patiens, ne monstruosa fiat generatio, et corrupta. Et si ex duobus coilibus duas concipiat mulier guttas vel plures, oportet etiam successive ministrato sanguine menstrui, fieri impraegnationem super impraegnationem. Et ideo in generatione gutta viri est faciens : et in adjutorium assumitur gutta foeminae, in qua gutta viri perficiat convenientem sibi generationem. Genes. II, 18: Non est bonum esse hominem solum : faciamus ei adjutorium simile sibi. Tob. viii, 8 : Tu fecisti Adam de limo terrae, dedistique ei adjutorium Hevam.

Haec est igitur expositio litteralis.

Tamen quaedam Glossa dicit, quod " erunt duo in carne una, " hoc est, in uno carnali opere : vel " una carne, " hoc est, in una reciproca carnali servitute. Sed prima expositio litteratior est:

quia et una carnalis commistio, et reciproca servitus ordinantur (ut ad finem) ad unitatem carnis in prole constituta : unde Glossa Interlinearis : " Praemium nuptiarum est, e duobus unam carnem fieri: castitas juncta spiritui efficitur unus spiritus. " Alia Glossa dicit : " in carne una, " faciendo unam carnem viri, et foeminae.

" Itaque jam non sunt duo, sed una caro. "

Conclusio est ex inductis necessario consequens.

Et dicuntur hic duo, scilicet, matrimonii individuitas, et responsio solvens objectionem Pharisaeorum.

De individuitate dicit concludendo : " Itaque, " ex quo Deus dicit, et matrimonii societas hoc requirit, " jam, " ex quo matrimonialiter conjuncti sunt, " non sunt duo, " divisa jura, vel corpora, ab invicem habentes : vel divisa jura oensentes : " sed una " individua " caro. " Semper in omni natura agens proximum et movens individuum est a patiente et moto, sicut patet in primis generantibus, quae sunt plantae : in quibus unum generans conjunctum est uni impraegnabili per ipsum, et numquam duo in talibus conjunguntur nisi per adulterinam insertionem : et tunc male proficiunt. Levit. XIX, 19 : Agrum tuum non seres diverso semine.

" Quod ergo Deus conjunxit homo non separet. "

Conclusio est manifestans solutionem objectionis Pharisaeorum.

Dicit ergo : " Quod ergo, " matrimonium unius ad unam, " Deus conjunxit, " per suam quae plena auctoritate est institutionem, " homo, " qui de humo est et humum in concupiscentia sapit, " non separet, " quia individuitatem sacramenti separaret. I ad Corinth. III, 3: Nonnecarnales estis, ei secundum hominem ambulatis ? Homo enim de divinis non debet per humanum sensum se intromitterre, quia divina sunt super hominis sensum et rationem. Sapient. IX, 14 et 15 : Cogitationes mortalium sunt timidae, et incertae providentiae nostrae. Corpus enim quod corrumpitur, aggravat animam : et terrena inhabitatio deprimit sensum multa cogitantem. Ad Romam IX, 20: 0 homo, tu quis es, qui respondeas Deo ? Numquid dixit figmentum ei qui se finxit : Quid me fecisti sic ? Temerarius est homo qui mutat ea quae instituit Deus : cum etiam par in parem non habeat potestatem, quanto magis inferior non habet potestatem in superiorem.

" Et in domo iterum discipuli ejus de eodem interrogaverunt eum.

Et ait illis : Quicumque dimiserit uxorem suam, et aliam duxerit, adulterium committit super eam.

Et si uxor dimiserit virum suum et alii nupserit, moechatur. "

Hic incipit doctrina veritatis facta ad discipulos interpretatio.

Dicuntur autem duo, scilicet studiosorum iterata interrogatio, et benigni doctoris facta ad quaestionem explanatio.

Dicit igitur : " Et in domo, " ubi familiariter cum Magistro convenerant. Sapient. viii, 16 : Intrans in domum meam, conquiescam cum illa, scilicet sapientia : non enim habet amaritudinem conversatio illius, nec taedium convictus illius,

" lierum," quia studiosi erant frequenter de verbis Domini meditantes. Psal. I, 2 : In lege Domini meditabitur die ac nocte.

" Discipuli ejus, " disciplinis ejus imbuendi. Joan. viii, 31 et 32 : Si vos manseritis in sermone meo, vere disci-puli mei eritis : et cognoscetis veritatem, et veritas liberabit vos.

" De eodem, " non plene intellecto, " interrogaverunt eum, " quia frequens interrogatio, una clavium est scientiae. Eccli. VI, 36 : Si videris sensatum, evigila ad eum : et gradus ostiorum illius exterat pes tuus,

" Et ait illis, "

Dignis qui perfectiora aliis audirent documenta. Supra, IV, 34 : Seorsum discipulis suis disserabat omnia .

" Quicumque, "

Cujuscumque conditionis, " dimiserit uxorem suam, " quam consensus secundum legem contrahentium suam fecit. Matth. v, 32, additur : Qui dimiserit uxorem suam, excepta fornicationis causa. Sed excludit Marcus per hoc quod addit : " Et aliam duxerit, " quia qui propter incontinentiam et adulterium a thoro separat uxorem, non potest aliam ducere illa vivente. I ad Corinth. VII, 10 et 11 : Praecipio... uxorem a viro non discedere: quod si discesserit, manere innuptam, aut viro suo reconciliari.

Et hoc est quod addit :

" Adulterium committit super eam. "

Haec est enim doctrina veritatis tempore revelatae gratiae, discipulis promulganda, I ad Corinth. ii ,6 et 7 : Sapientiam loquimur inter perfectos : sapientiam vero non hujus saeculi, neque principum hujus saeculi, qui destruuntur : sed loquimur Dei sapientiam in mysterio, quae abscondita est. Haec enim duro populo non erat propalanda, ne pejus eveniret de occisione uxorum, ut superius dictum est. Matth. vii, 6 : Nolite dare sanctum canibus, neque mittatis margaritas vestras ante porcos. Si qui autem devoti erant in illo populo, et ex fide matrimonii intelligebant uxores non nisi propter fornicationem esse dimittendas, et corporales foeditates, quae in eis erant : has propter fidem thori intelligebant esse tollendas. Dicunt tamen quod sicut sub dispensatione divina tunc plures habebantur uxores (quod tamen fuit contra matrimonii individuitatem), ita etiam dispensatione tunc dabatur libellus repudii, quod fuit contra thori fidem. Causa autem dispensationis fuit duritia populi, cui ex operibus legis gratia non conferebatur.

"Et si uxor dimiserit virum suum : "

Quia ad paria in jure matrimonii judicantur viret mulier. Dimittit autem uxor virum, si excepta causa fornicationis recedit a viro, dans ei libellum repudii.

" Et alii nupserit. " Hoc dicit, quia propter adulterium dimitti potest, sed non potest alius duci, primo vivente. Et si alii nupserit, " moechatur, " hoc est adulterium committit. Proverb. ii, 16 et seq. : Ut eruaris a muliere aliena, ei ab extranea quae mollit sermones suos, et relinquit ducem pubertatis suae, et pacti Dei sui oblita est.

" Et offerebant illi parvulos ut tangeret illos : discipuli autem comminabantur offerentibus.

Quos cum videret Jesus, indigne tulit, et ait illis : Sinite parvulos venire ad me, et ne prohibueritis eos. "

Hic ponitur doctrina simplicissimae humilitatis ostensa in exemplo Salvatoris.

Dividitur autem in quatuor paragra phos : in quorum primo continetur devotio eorum qui parvulos offerebant, ex quo sumitur hujus doctrinae occasio : in secundo, discipulorum ex compassione prohibitio : in tertio, erroris discipulorum correctio : in quarto, doctrinae istius promulgatio.

Dicit igitur : " Et offerebant, " homines ex devotione, " illi, " Salvatori, " parvulos. " Glossa : Forsan quia parvulum statuerat in medio discipulorum, quem Jesus complexatus fuerat, sicut dicitur, Matth. xviii, 2 : Advocans Jesus parvulum, statuit eum in medio discipulorum : quem doctores dicunt fuisse beatum Martialem Lemovioensium Apostolum.

Hoc autem videntes homines de turba, qui jam fidem inceperunt habere, suos parvulos certatim Domino offerebant, " ut tangeret illos, " tactu corporis, in quo latebat divinitatis substantia. Psal. xxviii, 1 : Afferte Domino, filii Dei, afferte Domino filios arietum, " hoc est, ducum gregis dominici filios, quos fide imbuerunt, et domino offerunt benedicendos. Numer. VI, 27 : Invocabunt nomen meum super filios Israel, et ego benedicam eis. Genes. XXVII, 21 : Accede huc, ut tangam te, fili mi. Daniel. viii, 18 : Tetigit me, et statuit me in gradu meo. Ideo dicit, quod intendebant ad offerentes Domino parvulos, ut manu benediceret eis. Ad tactum enim vis divinitatis operabatur ad gratiam, et fomitis mitigationem : sicut ad tactum fugabat infirmitatem corporalem. Matth. viii, 3 : Extendens Jesus manum, tetigit leprosum, dicens : Volo, mundare. Luc. VII, 14 et 15, tetigit loculum, et revixit mortuus. Tangit igitur Dominus gratiam conferendo. Jerem. l, 9 : Misit Dominus manum suam, et tetigit os meum, et dixit Dominus ad me : Ecce dedi verba mea in ore tuo, hoc est, do tibi gratiam prophetalem. Tangit etiam aliquando flagellando. Job, XIX, 21 : Miseremini mei, miseremini mei, saltem vos amici mei, quia manus Domini deligit me. Tangitur autem Dominus per fidei de-

votionem. Luc. viii, 46 : Tetigit me aliquis, nam ego cognovi virtutem de me exisse 1. Tenetur autem Deus orationis devotione. Genes. XXXII, 26 : Non dimittam te, nisi benedixeris mihi. Isa. lxiv, 7 : Non est qui invocet nomen tuum : qui consurgat, et teneat te. Vulneratur autem fe rvorc charitatis, et simplicitate intentionis. Cantic. IV, 9 : Vulnerasti cor meum, soror mea, sponsa : vulnerasti cor meum in uno oculorum tuorum, et in uno crine colli tui.

" Discipuli antem, etc. "

Secundus est paragraphus.

" Discipuli autem, " compatientes lassitudini Domini, qui in turba per doctrinam afflictus fuerat, " comminabantur . " Non poenam comminantes, sed a lasso prohibentes : unde, Matth. XIX, 13 : Discipuli autem increpabant eos. Sic ergo, non aliter, comminabantur " offerentibus. " Glossa :.Non quia nollent eis et manu et voce Salvatoris benedici: sed nondum plenam fidem habentes, putabant eum more hominum, offerentium importunitate lassari. Et in hoc laudatur compassio et reverentia discipulorum, quamvis non esset secundum scientiam. Ad Romam x, 2 : Testimonium perhibeo illis quod aemulationem Dei habent, sed non secundum scientiam.

" Quos cum vidisset Jesus, "

Discipulos suos prohibentes. Et hic est tertius paragraphus. Sapient. IV, 15 : Respectus ejus in electos ejus." Indigne tulit, " hoc est, ad modum indignantis se habuit propter imperitiam, et modicitatem fidei discipulorum. Matth. xv, 16 : Adhuc et vos sine intellectu estis ?

Et corrigendo errorem eorum subdit : " Et ait illis, " discipulis :

" Sinite parvulos venire ad me, "

Et subservite ut veniant. Psal. viii, 3 :

Ex ore infantium et lactentium perfecisti laudem propter inimicos tuos. I sa. VIII, 18 : Ecce ego et pueri mei, quos dedit mihi Dominus.a Ei ne prohibueritis eos, " obstaculo aliquo vetantes accessum. Chrysostomus. " Si sarictificaturi sunt, quid vetatis " ad patrem venire filios. Si peccatores " futuri sunt, ut quid sententiam con-" demnationis profertis antequam cul-" pam videatis. Quales modo sunt, " meum est : quales futuri sunt, ipsorum. " Quod meum est, honorate : quod ipso-" rum erit, miseremini. " Ad Roman. XIV, 4: Tu quis es, qui judicas alienum servum ? domino suo stat, aut cadit stabit autem, potens est enim Deus statuere illum. Ad Roman. XIV, 13 : Hoc judicate magis, ne ponatis offendiculum fratri, vel scandalum. Matth. xviii, 10 : Videte ne contemnatis unum ex his pusillis : dico enim vobis, quia Angeli eorum in coelis semper vident faciem Patris mei, qui in coelis est . Et ideo ne prohibueritis eos.

" Talium est enim regnum Dei. "

Doctrina veritatis. Quartus paragrapho ponitur hic de simplicitate humilitatis.

Dicuntur autem hic tria, scilicet ostensio humilitatis per similitudinis exemplum, generalis doctrina promulgata per veritatis verbum, et ostensio veritatis dictorum per charitatis signum.

Dicit igitur : " Talium, " non istorum solum, sed his similium. Proprietates enim bonae in pueris sunt novem, quas qui imitatur, regnum Dei consequitur: quae sunt innocentia, munditia, obedientia, simplicitas, humilitas, veritas, malorum illatorum immemoratio, fortuitorum nulla reputatio, et praesentium et valde parvorum ad sufficientiam acceptatio.

De innocentia quidem dicitur, Psal. XXIV, 21: Innocentes et recti adhaeserunt mihi. Psal. xxv, 6 : Lavabo inter innocentes manus meas, et circumdabo altare tuum, Domine.

De munditia mentis et corporis, Apocal. III, 4 : Qui non inquinaverunt vestimenta sua, scilicet cum mulieribus, ambulabunt mecum in albis, quia digni sunt. Matth. v, 8 : Beati mundo corde, quoniam ipsi Deum videbunt.

De innocentia simul et munditia dicitur, Job, XXII, 30 : Salvabitur innocens, salvabitur autem in munditia manuum suarum.

De obedientia autem, ad Galat. IV, 1 et 2 : Quanto tempore haeres parvulus est, nihil differt a servo, cum sit dominus omnium, sed sub tutoribus et actoribus est usque ad tempus praefinitum a patre. Ad Ephes. VI, 1 : Filii, obedite parentibus vestris in Domino : hoc enim justum est. Ad Hebr. XIII, 17 : Obedite praepositis vestris, et subjaoete illis : ipsi enim pervigilant quasi rationem pro animabus vestris reddituri.

De simplicitate dicitur, Proverb. III, 32 : Cum simplicibus sermocinatio ejus. Matth. VI, 22 : Si oculus tuus fuerit simplex, totum corpus tuum lucidum erit. Sapient. i, 1 : In simplicitate cordis quaerite illum. Ad Roman. XVI, 19 : Volo vos sapientes esse in bono, et simplices in malo. I ad Corinth. XIV, 20 : Nolite pueri effici sensibus, sed, malitia parvuli estote.

De humilitate autem dicitur, Matth. xviii, 4 : Quicumque humiliaverit se sicut parvulus iste, hic est major in regno coelorum. Matth. XI, 29 : Discite a me, quia mitis sum et humilis corde. Eccli. III, 20 : Quanto magnus es, humilia te in omnibus.

De veritate autem dicitur, Apocal. XIV, 5 : In ore eorum non est inventam men-daeium. Ad Ephes. IV, 25 : Loquimini veritatem unusquisque cum proximo suo, quoniam sumus invicem membra.

De malorum illatorum immemoratione, Luc. xxiii, 34 : Pater, dimitte illis, non enim sciunt quid faciunt. Act. VII, 60 : Ne statuas illis hoc peccatum.

De nulla reputatione fortuitorum, ad Philip. iii, 8 : Existimo omnia detrimentum esse propter eminentem scientiam Jesu Christi Domini mei, propter quem omnia detrimentum feci, et arbitror ut stercora, ut Christum lucrifaciam. I Reg. xii, 3 : Si de manu cujusquam munus accepi, contemnam illud hodie, restituam que vobis. Luc. XIX, 8, dixit Zachaeus, qui statura pusillus erat: Ecce dimidium bonorum meorum, Domine, do pauperibus : et si quid aliquem defraudavi, reddo quadruplum.

De hoc autem quod praesentia etiam valde parva acceptant tamquam sufficientia dicitur, ad Hebr. xiii, 5 : Sint mores sine avaritia, contenti praesentibus: ipse enim dixit: Non te deseram, neque derelinquam. I ad Timoth. VI, 7 et 8 : Nihil intulimus in hunc mundum : haud dubium quod nec auferre quid possumus. Habentes igitur alimenta et quibus tegamur, his contenti simus.

Hac igitur de causa dicit : Non tantum horum, sed " talium est enim regnum Dei. " Regnum autem istud est in quo regnat Deus : quod consistit in decore justitiae, et confirmata potestate, et beatitudinis opere. Hoc enim regnum Dei est, quo Deus regnat in nobis, hic per gratiam., et in futuro per gloriam, Luc. XVII, 21 : Regnum Dei intra vos est. Matth. VI, 10 : Adveniat regnum tuum. Dionysius in libro de Divinis nominibus : " Regnum Dei est omnis finis, et legis, " et ordinis distributio. " Ad Roman. XIV, 17 : Non est regnum Dei esca, et potus : sed justitia, et pax, et gaudium in Spiritu sancto. Hoc enim regnum Dei maxime est talium, qui sunt sicut parvuli. Luc. XII, 32 : Nolite timere , pusil-lus grex, quia complacuit Patri vestro dare vobis regnum.

" Amen dico vobis, quisquis non receperit regnum Dei velut parvulus, non intrabit in illud.

Et complexans eos et imponens manus super illos, benedicebat eos. "

Ponit doctrinam generalem ad similitudinem sumptam a parvulis, et utitur confirmatione dicens : " Amen dico vobis, " quia dicit Chrysostomus, quod " ab " Apostolis errorem aufert, qui putabant " ut corpore tantum mundos laudaret, et " non corde. "

Et ideo generalem infert doctrinam dicens : " Quisquis, " juvenis vel senex. Sapient. VI, 8 : Pusillum et magnum ipse fecit: et aequaliter cura est illi de omnibus.

" Non receperit regnum Dei, " per gratiam et gloriam, " velut parvulus, " in praeinductis proprietatibus parvuli existens, " non intrabit in illud. " Numer. XIV, 31 : Parvulos vestros, qui nesciunt boni et mali distantiam, introducam, ut videant terram quae vobis displicuit I Petri, II, 2 : Sicut modo geniti infantes, rationabile, sine dolo lac concupiscite, ut in eo crescatis. Sicut enim dicitur, Matth. vii, 14 : Quam angusta porta, et arcta via est, quae ducit ad vitam ! et pauci sunt qui inveniunt eam. Magni autem impingunt in eam et excluduntur.

" Et complexans eos, "

Per signum charitatis ad parvulos ostensum : probat doctrinam, ut Glossa, dicit. Ut significet tales sua dilectione et gratia et benedictione esse dignos. Cantic. ii, 9: Laeva ejus sub capite meo, et dextera illius amplexabitur me Genes. xlvi, 29: Videns eum, irruit super col tum ejus, et inter amplexus flevit.

" Et imponens manus super eos. " Actuum, VIII, 18, ut per impositionem manuum daretur Spiritus sanctus ad robur. A quo initium sumpsit confirmatio ab Episcopis facta, quia etiam ab ipso Domino est celebrata. Act. viii, 17 : Imponebant manas super illos, et accipiebant Spiritum sanctum. Marc. XVI, 18 : Super aegros manus imponent, et bene habebunt.

" Benedicebat eos, " aliqua vocali benedictione quae non est scripta. Eccli. xliv, 25 : Benedictionem omnium gentium dedit illi Dominus : et testamentum confirmavit super caput Jacob. Genes. xlviii, 15 et 16 : Deus in cujus conspectu ambulaverunt patres mei Abraham et Isaac, Deus qui pascit me ab adolescentia mea usque in praesentem diem, Angelus qui eruit me de cunctis malis, benedicat pueris istis, et invocetur super eos nomen meum.

" Et cum egressus esset in viam, procurrens quidam, genu flexo ante eum, rogabat eum: Magister bone, quid faciam ut vitam aeternam percipiam? "

Hic ponitur doctrina salutis cum fastigio perfectionis.

Dividitur autem in partes duas: in quarum prima totam promulgat doctrinam. In secunda, doctrinae hujus ostendit difficultatem, ibi, v. 23 : " Et circumspiciens Jesus ait, etc, "

Prima harum dividitur in partes duas : in quarum prima ostenditur perfectio. vitae, quae est in observantia mandatorum. In secunda autem ponitur fastigium perfectionis in observantia consiliorum, ibi, v. 21 : " Jesus autem intuitus eum, etc. "

Adhuc in prima dicuntur quatuor : scilicet, salutaris doctrinae inquisitio : erroris in requirente reprehensio : salutis in observantia mandatorum declara- tio : et obedientiae ad mandata professio.

In primo horum paragraphorum dicuntur tria : scilicet, devotio interrogantis, reverentia ad responsionem provocantis, et sapientia interrogantis.

Dicit igitur: " Et cum ingressus esset in viam, " ubi liber accessus ad salutis doctorem habebatur. Psal. cxlii, 2 : Notam fac mihi viam in qua ambulem : quia ad te levavi animam meam. Psal. XXIV, 4 : Vias tuas, Domine, demonstra mihi, et semitas tuas edoce me. Psal. XVI, 5 : Perfice gressus meos in semitis tuis, ut non moveantur vestigia mea. Via enim pedum occasio fuit ostendendi viam morum. Proverb. IV, 11 et 12 : Ducam te per senitas aequitatis: quas cum ingressus fueris, non arctabuntur gressus tui.

" Praecurrens quidam. "

Devotio interrogantis ostenditur hic in quinque : in fervore devotionis, in dignitate petentis, in reverentia se .ad Christum humiliantis, in supplicitate orantis, et in sapientia orationis.