Dicit igitur :

" Circa quartam vigiliam, " Quatuor sunt noctis vigiliae, conticinium, intempestum, gallicinium, antelucanum. Conticinium est, quando bestiis collectis ad antra sua, et hominibus ad silentia, cuncta conticescunt. Osee, IV, 5 : Nocte tacere feci matrem tuam. Sapient. XVIII, 14 : Cum quietum silentium contineret omnia. Et haec vigilia vocatur crepusculum, quando lux solis et lux sensuum perfecte occidit.

Secunda vigilia vocatur intempestum, quando tempestas somni super sensus fortiter irruit. III Reg. III, 20 : Consurgens intempestae noctis silentio, tulit filium meum de latere meo ancillae tuae dormientis, et collocavit in sinu suo : suum autem filium, qui erat marius, (dormiens quippe oppressit eum) posuit in sinu meo.

Tertia vigilia vocatur gallicinium, a media nocte incipiens, quando galli ex aurae maturatione cantare consueverunt. Matth. XXVI, 31 : In hac nocte, antequam gallus cantet, ier me negabis. Et hoc est, quando somnus a profundo saporis attenuari incipit.

Quarta vigilia est antelucanum, quando tenebrae noctis cum aurora miscentur reorientis solis. Exod. XIV, 24 et 25 : Jamque advenerat vigilia matutina, et ecce respiciens Dominus super castra aegyptiorum per columnam ignis et nubis, interfecit exercitum eorum : et subvertit rotas curruum, ferebanturque in profundum.

Prima aptatur juventuti, secunda aetati virili, tertia senectuti, et quarta aetati decrepitae in homine : unde, Marcc. XIII, 35 : Nescitis quando dominus domus veniat : sero, an media nocte, an galli cantu, an mane ?

Item, prima aptatur legi naturae, secunda legi scriptae, tertia Prophetiae, et quarta adventui Christi, quando Christus venit ad discipulos in mundum. Isa. XXI, ll et 12 : Custos, quid de nocte ? custos, quid de nocte ? Dixit custos : Venit mane, ei nox. ita enim quaesierunt sancti Patres, quae horae, sive vigiliae longae noctis transierunt : et quantum adhuc restaret usque ad lucem Christi.

Adhuc autem, istae vigiliae aptantur Ilicibus nostris : quia prima est lux naturae in ratione per peccatum occumbentis : secunda autem est lux virtutis civilis, obtenebrata perfecte per peccatum : tertia autem, lux fidei, micans obscure in recogitante de peccatis suis : quarta autem est lux gratiae in poenitente, quando Christus venit. Duabus enim primis vigiliis lux cadit, et duabus secundis resurgit : unde in tertia vigilia Dominus respexit Petram : et quarta, respexit supra castra aegyptiorum . Psal. c, 8 : In matutino interficiebam omnes peccatores terrae. In prima vigilia fit nox a nocendo dicta. Joan. IX, 4 : Venit nox, quando nemo potest operari. In secunda vigilia percutiuntur primogenita aegyptioram. Sapient. XVIII, 14 et 15 : Cum... nox in suo cursu medium iter haberet, omnipotens sermo tuus de coelo, a regalibus se- dibus, durus debellabor, in mediam exterminii terram prosilivit. Et post pauca sequitur, v . 16 : Stans, scilicet in terra, replevit omnia morte.''

Sic ergo, " circa quartam vigiliam noctis, " tota alia parte noctis expensa in oratione contra timores nocturnos, " venit, " per gratiae suae respectum et salutis paenitentiam, " ad eos, " scilicet discipulos suos, quos diu in periculo relinquere non poterat. Psal. xc, 15 : Cum ipso sum in tribulatione : eripiam cum, ei glorificabo eum.

Venit autem " ambulans supra mare, " non quidem assumpta agilitate, ut quidam dicunt : sed potius hoc fecit ut Deus : quia corporis gravitate manente, et liquiditate aquarum salvata, super liquidum ambulavit elementum : et hoc est miraculum miraculorum, quando remanente impotentia ad actum, actus tamen demonstratur : sicut quando virgo manens virgo, peperit : et quando manente corporis soliditate et continuitate, per clausa ostia Dominus intravit. Et hoc alibi a nobis est declaratum.

" Et volebat, " hoc est, ad modum volentis se habebat, " praeterire eos. " Glossa interlinearis, ut gratior esset liberatio. Simile, Luc. XXIV, 28 : Ipse se finxit longius ire, ut instantius invitaretur ad manendum.

" At illi ut viderunt eum, "

Hoc est, postquam discipuli respexerunt eum gravi corpore super liquidum ambulare elementum : et ignorabant adhuc potentiam deitatis ipsius. Psal. lxxvi, 20 : In mari via tua, et semitae tuae in aquis multis : et vestigia tua non cognoscentur.

" Putaverunt, " falsa phantasia decepti, quia judicaverunt corpus deitati unitum, ejusdem esse impotentiae cum corpore non unito deitati, " phantasmaesse, " et non veritatem. Glossa interlinearis : Non. enim putabant verum corpus super aquam incedere posse, quia non intellexerunt prophetam Isaiam, Isa. xliii, 2: Cum transieris per aquas, tecum ero, et flumina non operient te.

" Et " ideo " exclamaverunt, " alio clamore de intimis erumpente. Jonae, I, 14 : Clamaverunt ad Dominum.

Causam autem clamoris universalis subjungit, cum dicit :

" Omnes enim viderunt eum, "

Supra mare, contra consuetum humani corporis ambulantem : " et conturbati sunt, " quia talia phantasmata non apparent, nisi tempore quo futurum est aliquod infortunium. Isa. xxx, 19 : Ad vocem clamoris tui statim ut audierit, respondebit tibi.