Capitulum I.

Primae responsionis prima particula primumque capitulum, in quo calumniatoris intentio perversa detegitur, et verae condescensionis Christi sublimis perfectio declaratur.

1. Igitur libellum illum calumniosum , cuius hoc initium est: " Tantum sibi praesumtionis assumserunt quidam homines " etc, aemulatione non secundum scientiam fuisse conscriptum neque sanam continere doctrinam, qui diligenter vult considerare luculenter valet advertere, primum quidem, quia in defensionem illius libri erronei, qui sic incipit : " Ecce, videntes clamabunt foris ", paucis revolutis temporibus per Sedem apostolicam reprobati, non absque nota rebellionis est editus, legislatoris spreta sententia, quam in Deuteronomio sanxit: Si difficile et ambiguum apud te iudicium esse perspexeris, venies ad sacerdotes levitici generis et sequeris sententiam eorum nec declinabis ad dexteram, vel ad sinistram. Qui autem superbierit, nolens obedire sacerdotis imperio, qui eo tempore ministrat Domino Deo tuo, ex decreto iudicis morietur. Quodsi tempore sacerdotii figuralis pontificis sententiae adversari malum erat mortis poena mulctandum ; multo fortius tempore veritatis et gratiae revelatae, quando Christi Vicario plenitudo potestatis collata esse dignoscitur , malum esse constat nullatenus tolerandum in fide vel moribus eius definitioni dogmatizare contrarium, approbando quod ipse reprobat, reaedificando quod ipse destruit, defensando quod damnat.

2. Dehinc, si quis libri totalis continentiam vigili circumspectione consideret, non sanam, sed potius insanam et impiam disseminare doctrinam, oculata fide perpendet. Nam in primo libro fugam persecutionis et mortis tanquam actum maxime competentem viris perfectis et sanctis magnis extollit praeconiis , abstinentiam vero et ieiunium tanquam spiritualium medicamenta morborum maxime astruit competere imperfectis. In secundo vero statum opes habentium ostendere nititur omni laude dignissimum, et econtra statum nihil habentium periculosum astruere conatur et imperfectum. In tertio quoque mendicantium religiosorum pauperiem et abiectionem quantis potest cavillalionum versutiis impugnare molitur.

Ex quibus patenter colligitur, quod hujusmodi perniciosa doctrina non tantum Sedi apostolicae, sed etiam sedi Dei et Agni adversatur aperte. Cum enim sacrum Evangelium beatos dicat pauperes, beatos, qui lugent, beatos, qui esuriunt, beatos, qui cum gaudio et desiderio persecutionem patiuntur, ut sic hos ad arctam inducat viam, quae ducit ad vitam: hic e contrario dogmatizat perfectos et beatos, qui persecutionem fugiunt, qui ieiunia solvunt, qui reditibus affluunt, qui etiam summis honoribus extolluntur. Quod quam sit alienum a Salvatoris doctrina, nemo Christianus ignorat, cum ipse magister omnium Christus non ad solatia carnis, sed ad supplicia crucis discipulos suos semper invitet .

3. Denique, quam perversi fuerit zeli amaritudine motus qui praefatum edidit librum et libri declarat titulus et processus et terminus. Nam cum adversus eum scribat, qui contra libellum damnatum opusculum quoddam composuit, cuius initium est: " Manus, quae contra Omnipotentem erigitur ", in quo secundum totalem intentionem scribentis et continentiam libri paupertatis eximiae perfectio defenditur, astruitur et laudatur: hic e contrario titulum libello suo praemittit, quod liber hic est " contra adversarium perfectionis christianae et praelatorum et facultatum Ecclesiae ", quasi non possit paupertatis celsitudo laudari nisi in iniuriam Christi et ecclesiasticae dignitatis: in quo se ostendit vel impium , vel ignarum, dum vel scienter innocenti falsum crimen impingit, vel ex inconsideratione propria non advertit, quod diversi status in Ecclesia Christi commendari possunt laudibus praecelsis et propriis, non tamen dissonis, quamquam diversis. Nunquam enim qui commendat virginitatem adversarius censendus est esse coniugii, aut qui laudat solitudinem adversarius dicendus est coenobiticae vitae. Certe sancta mater Ecclesia, quae in laudibus cuiuslibet Confessoris pie decantat : Non est inventus similis illi qui conservaret legem Excelsi, non propter hoc glorioso Apostolorum detrahit choro, vel candidato exercitui Martyrum, cum quilibet status suam habeat praerogativam, de qua potest sine aliorum iniuria specialiter commendari. Porro, si laus filiorum non diminuit, sed amplificat laudem patrum, commendatio spiritualium pauperum potius censenda est exaltatio et glorificatio quam depressio praelatorum.

4. Ex quibus aperte relinquitur, praefatum titulum a falsi criminis impositione sumsisse originem, per quam pauperum hostis molitur procurare dissidium inter patres et filios, tutores et orphanos, nutritios et alumnos, ut sic patronorum suorum praesidio destitutos deglutiat inopes, rapiat pauperes et interficiat innocentes . Hujusmodi enim pauperes, de quorum numero fuit ille, contra quem scribit, in ipso sui libri exordio de praesumtione notat, de amore privato, de sui complacentia, iactantia et arrogantia inaudita, videlicet, quod se praeferant Christo, dum in prima sui oris apertione sic ait: " Tantum sibi praesumtionis assumserunt quidam homines se ipsos amantes , sibimetipsis placentes ac suam, non Christi iustitiam praedicantes, ut, cum dicat Apostolus: Estote imitatores mei, sicut ei ego Christi, ipsi e contrario dicant: Estote imitatores nostri in quibus non sumus imitatores Christi ". Haec namque sunt prima verba ipsius, in quibus aperte declaratur, quod liber ipse totalis ab ipso trahit originem, qui est mendacii pater et in veritate non stetit, qui homicida fuit ab initio et accusator est fratrum.

5. Qui enim sunt tales inter Ecclesiae membra, certe si qui sunt, omnino tanquam luciferiana tumescentes superbia, ex hac et aeterna sunt vita delendi. Quodsi reperiri nequeunt, quia non sunt; vel in ventum loquitur , vel innocentes calumniatur, non attendens illud Sapientis: Qui calumniatur egentem exprobrat factori suo; honorat autem eum qui miseretur pauperis. Nec dubium, divina hoc providentia gestum esse, quod tali dogmati tale praemitteretur initium, ut qui legit agnoscat, quod libelli huius conscriptor ut detractor loquitur, non ut doctor. Sane, quia detractionis vitium excaecationem inducit, Gregorio in Registro dicente: " Quid aliud detrahentes faciunt, nisi quod in pulverem sufflant atque in oculos suos terram excitant, ut, unde plus detractionis perflant, inde magis nihil veritatis videant "? ideo perversi huius dogmatis cultor semper , dum scribit, in peius proficit et tanquam caecus in foveam ruit . Nam consequenter annectit: " Quid enim aliud dicere volunt qui in suis scriptis dogmatizant, quod Christus Dominus aliqua egit non in summae perfectionis ostensionem, sed in infirmorum seu imperfectorum condescensionem, cuius contrarium aliquando perfectis viris facere licet, non vituperabiliter, sed laudabiliter, immo laudabilius agitur, quam omittatur "? Hoc est, quod pro summo habet errore, quod tanquam venenum abhorret et respuit, quod Christus Deus, cuius perfecta sunt opera , aliquod opus effecerit, per quod imperfectis condescenderet et infirmis, ac per hoc condescensionem huiusmodi tanquam rectitudini perfectae contrariam ab exemplari omnimodae perfectionis omnino astruit esse alienam.

Quod quamvis superficietenus videatur excelsam iustitiae perfectionem in Christo praetendere, et ideo ad laudem eius pertinere ; quia tamen ab ipso actum summae pietatis excludit, nihil aliud est quam fontis misericordiae venas salutisque vias inique praecludere, nec non et Regis aeterni condescensivam clementiam impie blasphemare.

6. Ad defensionem igitur veritatis et improbationem erroris eligere disposuimus exemplo David quinque limpidissimos lapides de torrente redundantis sapientiae catholicorum doctorum, quibus si pia fide veritati assentiri voluerit, nobiscum armetur: si autem ut effrons resistere, in fronte feriatur.

Audiat igitur primo, quid super Psalmum centesimum tertium dicat Augustinus: " Habuit, inquit, Dominus loculos, sicut dictum est de quibusdam religiosis feminis, quod ministrabant ei de substantia sua. Futurus erat Paulus nihil tale aliquando quaerens et omnia provincialibus donans. Sed quia multi infirmi ista quaesituri erant, magis infirmorum personam suscepit Christus. Sublimius Paulus, nunquid et Christo? Sublimius Christus, quia misericordius. Cum enim videret, Paulum ista non esse quaesiturum, providit, ne damnaret quaesiturum, et praebuit exemplum infirmo: quomodo, cum videret , multos promptos et gaudentes ituros ad martyrium passionis, exsultaturos in ipsa passione, fortes, centenarios, maturos ad horreum, tamen quorundam infirmorum, quos videbat posse conturbari ventura passione, ne deficerent, sed potius voluntatem humanam voluntati Creatoris coniungerent, ipsorum personam voluit suscipere in passione Christus, dicens : Tristis est anima mea usque ad mortem ". Haec Augustinus.

Quid hoc clarius, quid limpidius contra veritatis adversarium dici potest? Non enim valet intorqueri ad infirmitatem carnis, quod ait, in loculis et in formidine passionis infirmorum personam suscepisse Christum: Nam et Paulus ipse et illi quos ad passionem dicit ire gaudentes, quos etiam ab hujusmodi infirmis in verbo praefato distinguit, a carnis infirmitate, cum mortales essent homines, nequiverunt esse immunes.

Beatus quoque Ambrosius super illud Salvatoris in Luca : Transfer calicem hunc a me: " Errant , inquit, in hoc loco, qui tristitiam Salvatoris ad argumentum inolitae potius a principio quam susceptae ad tempus infirmitatis inclinant et naturalis sensum cupiunt detorquere sententiae. Nusquam magis pietatem eius maiestatemque demiror: minus enim mihi contulerat, nisi meum suscepisset affectum". Haec sanctus Ambrosius.

Ex quibus aperte colligitur, quod praeter illum generalem mortis horrorem, qui communis est omnibus, tam in passione gaudentibus quam etiam ceteris, aliquem affectum susceperit ad condescendendum non tantum carne, sed etiam mente infirmis.

Chrysostomus etiam super Matthaeum homilia vigesima septima : " Vides, ait, quanta est Christi in condescensione diligentia, sicut cum comedat et bibat, cum videatur ex adverso Ioanni faciens: et hoc Iudaeorum gratia salutis facit, magis autem orbis terrarum universi".

Quid his clarius dici potest? in quibus Christum asserit condescendisse in cibo et potu ludaeis, qui utique infirmi erant, non tam carne quam mente; nam et infirmitatem carnis ipse Ioannes habebat.

Gregorius in Moralibus libro duodecimo super illud: Putasne mortuus homo rursum vivat ? " Solent, inquit, viri iusti in eo quod ipsi certum sentiunt, quasi ex dubitatione aliquid proferre, ut infirmorum in se verba transforment: sed rursum per fortem sententiam dubietati contradicunt, quatenus per hoc quod dubie proferre cernuntur, infirmis aliquatenus condescendant, infirmorum mentes ad soliditatem trahant. Quod dum faciunt, exemplum nostri capitis sequuntur, qui passioni propinquans, infirmantium in se vocem sumsit dicens : Pater, si possibile est, transfer calicem hunc a me; sed vim fortitudinis ostendens, ait: Non sicut ego volo, sed sicut tu ". Hucusque Gregorius.

Per quae patenter ostendit, condescensionem ad infirma et imperfecta mortalium non solum ad membra Christi fortia pertinere, sed etiam ad caput.

Tandem magister Hugo in Expositione Psalmi illius: Bonum est confiteri Domino, dicit sic: " Habebat Iesus loculos et ea quae dabantur, suscipiebat, conformans se imperfectis. Paulus autem noluit sumtus accipere de Evangelio, sed gratis factus est minister verbi, et invehitur Paulus aliquid maius fecisse quam Christus. Christus autem in numero imperfectorum inveniri voluit, ne praesumerent non accipientes, et confunderentur accipientes, et aestimaretur non esse Christianus, faciens quod noluit facere Christus ".

Hoc catholici doctoris testimonio quinto directe hostis condescensionis Christi in fronte percutitur , quo non solum astruitur, quod Magister perfectionis ex condescensione loculos habuerit, verum etiam, quod oppositum huius non solum laudabiliter, sed laudabilius habet fieri quam omitti.

7. Ut autem hoc clarius elucescat, consideratione pervigili attendendum est, quod sicut tripliciter dicitur bonum et etiam malum; sic et perfectum et imperfectum, videlicet in genere, ex circumstantia et secundum se .

Bonum namque in genere est actus transiens super materiam debitam, ut ire ad ecclesiam, dare eleemosynam. Bonum ex circumstantia est actus circumstantiis laudabilibus informatas, sicut dare eleemosynam, servatis debitis circumstantiis circa datum, dantem et accipientem, quantum ad loca, tempora et personas. Et haec duo bona depravari possunt per alicuius circumstantias defectum, et maxime propter inordinationem intentionis, utpote si quis in dando eleemosynam vel ieiunando vel eundo ad ecclesiam hoc faciat, ut gloriam captet humanam. Tertium autem est bonum secundum se, quod nullo modo potest male fieri, sicut est opus virtutis ex caritatis radice procedens.

Per hunc etiam modum tripliciter dicitur malum : malum, inquam, in genere dicitur actus transiens super materiam indebitam, sicut occidere hominem. Malum ex circumstantia dicitur actus informatus circumstantia deordinata, ut comedere extra horam. Malum secundum se est quod nullo modo potest bene fieri, ut sunt illa " quae mox nominata coniuncta sunt malo ", ut mentiri, fornicari, odire veritatem et approbare errorem.

8. Simili etiam modo perfectum tripliciter dicitur. Perfectum namque in genere est actus difficilis et excellens, utpote omnia relinquere, utpote intrare Religionem. Perfectum ex circumstantia dicitur actus difficilis debitis circumstantiis adornatus, ut relinquere divitias gaudenter et ad aedificationem proximi. Perfectum autem secundum se est actus difficilis a caritatis sublimitate procedens, ut est motus fervidae et ecstaticae dilectionis in Deum, vel purae et plenae dilectionis ad inimicum.

Iuxta hunc etiam modum imperfectum dicitur tripliciter. Imperfectum quippe in genere dicitur actus facilis et ad quem humana infirmitas inclinatur, sicut fugere mortem vel pecuniam possidere. Imperfectum ex circumstantia est actus informatus circumstantia inclinante ad infimum iustitiae statum, ut vim facienti dimittere vestem propter fugam maioris iniuriae. Imperfectum secundum se, quod nullo modo potest stare cum evangelica perfectione, sicut ducere uxorem, vel refugere paupertatem.

9. Cum igitur tam multiformiter dicatur tam . perfectus quam imperfectus actus , clarum est, quod sicut malum in genere potest fieri bonum ex circumstantia, ut occidere hominem, quia maleficus est, et quia lex iubet et reipublicae confert, et e converso bonum in genere potest fieri malum ex circumstantia, utpote dare eleemosynam propter vanam gloriam ; sic et perfectum in genere potest fieri imperfectum ex circumstantia, utpote sua relinquere modica, ut quis accipiat maiora ecclesiastica bona, vel ab omni actu carnalis libidinis abstinere propter vitam corporis prolongandam ; et e contrario imperfectum in genere potest fieri perfectum ex circumstantia, utpote fugere mortem, ut quis gloriosius et fructuosius et opportunius pro Domino patiatur, quomodo fugit Christus et etiam Apostolus Paulus. Sic et in consimilibus similiter est iudicandum.

10. Ex his patenter liquet, quid de Christi operibus veraciter sentiendum est. Nam cum loquimur de Christi operibus, potest fieri sermo de eius opere interiori, aut exteriori. Interius dicimus opus operans, exterius opus operatum. Omne autem opus Christi operans sive interius est perfectissimum, quia ex perfectissima caritate processit, et est actus perfectissimae voluntatis et virtutis. Opus vero eius exterius in se consideratum aliquando fuit perfectum de genere actus, utpote morti se offerre, vel animam pro ovibus ponere ; aliquando imperfectum, ut a facie persequentium fugere, ut se ipsum abscondere, ut pro amotione calicis exorare. Verumtamen hoc opus, relatum ad Christi caritatem et rationem et causam, quare hoc faciebat, et ad personam suam, efficitur perfectissimum.

Unde Bernardus in sermone de beato Andrea , tractans illud: Si fieri potest, transeat a me calix iste, ait: " Agnosco in duce belli pusillanimem trepidationem, agnosco aegroti vocem in medico, agnosco infirmantem gallinam cum pullis, considero caritatem, stupeo dignationem, expavesco humilitatem. Misericors Dominus non beati Andreae robustum sibi suscepit affectum, quia non est sanis opus medicus, sed male habentibus . Si quem forte dignatio scandalizat, plane meretur audire: An oculus tuus nequam est, quia ego bonus sum? Huic enim odor vilae in mortem est. Quid magnum fuerat, Domine Iesu, si, accedente hora, propter quam veneras, intrepidus stares, tanquam qui potestatem habebas ponendi animam tuam, et nemo tollebat eam a te ? Aut non longe gloriosius fuit, quandoquidem totum propter nos agebatur, ut non solum passio corporis, sed etiam cordis affectio pro nobis faceret, ut quos vivificabat mors tua, tua nihilominus et trepidatio robustos, et moestitia laetos, et taedium alacres, et turbatio quietos faceret, et desolatio consolatos"? Usque huc Bernardus.

Et hoc ipsum est, quod dicit Augustinus in auctoritate superius allegata, quod " sublimius aliquid fecit Paulus, quam fuerat opus, quod fecerat Christus, nec tamen Paulus sublimius Christo, immo Christus sublimius, quia misericordius". Quod ideo dicit, quia ipsa condescensio Christi, qua Christus membris condescendebat infirmis et imperfectis, ex sublimitate procedebat perfectissimae caritatis. Sicut enim humanam assumendo naturam, in nostris quidem factus est humilis, sed in propriis permansit excelsus sic ex summae caritatis dignatione ad actus quosdam nostrae imbecillitati et imperfectioni conformes deprimitur et a summae perfectionis rectitudine non curvatur.

11. Ac per hoc verum est, quod Christi perfecta sunt omnia opera ad ipsum relata; verum etiam est, quod Christus aliqua fecit opera, infirmorum in se suscipiendo personam et ad nostra condescendendo infirma et imperfecta: verum nihilominus, quod illorum opposita laudabiliter possunt fieri, et laudabilius est facere illa pro loco et tempore quam omittere: verum etiam, quod nunquam ex hoc est discipulus super magistrum , quia nullus tanta caritate ascendit ad illa fortia, quanta Christus condescendit ad ista infirma, et ideo semper magister est supra discipulum, Christus videlicet supra omnem hominem quantumcumque perfectum.

Haec omnia si diligenter et pie is cui respondetur, scivisset advertere, nunquam tot contra Christi condescensionem protulisset ineptias; et nunc, si misericordia Dei praeventus, ut per omnem modum optamus et suppliciter petimus, humiliter attendere velit, non alteri conabitur haereticae pravitatis crimen impingere, sed proprium corrigere ac deplorare studebit errorem, nisi forte, quod avertat Deus, de numero sit illorum qui, Christi sublimis et humilis altam et condescensivam ignorantes iustitiam et inflexibilem quendam magistro perfectionis attribuentes rigorem , verae ac piae Christi iustitiae convincuntur potius esse contrarii quam subiecti.