CAP. I.

De substantia speculationem esse oportere ex antiquorum etiam opinionibus.

De substantia quidem Theoria est. Nam substantiarum principiata, et causae quaeruntur.

Postquam Philosophus in 11. lib. recollegit quaedam prius determinata, quae erant utilia ad principale intentum, nunc accedit, et prosequitur de intento, determinando de substantiis immaterialibus, quae sunt principia entis inquantum ens. Circa quod duo facit. Quia primo recollegit quaedam quae dicta sunt de substantia in praecedentibus libris. In secunda parte incipit determinare de substantia immobili. Secunda ibi : Quoniam tres erant substantiae. Prima in duas. Primo praemittit quod ad Metaphysicum pertinet determinare principia substantiae. Secundo exequitur determinando de substantia. Secunda ibi : Substantiae vero tres sunt. Prima in duas. Primo proponit intentam conclusionem. Secundo addit conclusionis probationem. Secunda ibi : Etenim si totum. Dicit ergo, quod Theoria, id est, consideratio Aristotelis est quod Metaphysicus agit principalius de substantia, ut de nobiliori parte sui subjecti primi, quod est ens, sicut etiam inter substantias principalius agit de substantiis immaterialibus, non obstante, quod agat de omni ente. Et ideo subdit : quod Principia et causae substantiarum, scilicet sunt, quae quaeruntur in hac, scilicet scientia principaliter. Deinde cum dicit:

Etenim si totum quoddam omne, Substantia est prima pars. Et si eo quod est consequenter, et ita primum Substantia, deinde Qualitas, aut Quantitas.

Probat propositam conclusionem, et dividitur in quatuor, secundum quod quadrupliciter probat intentum. Primo ex substantiae primitate. Secundo ex ejus principalitate, vel entitate. Tertio ex ejus separabilitate. Quarto ex antiquorum auctoritate. Secunda ibi: Simul autem. Tertia ibi: Amplius nihil. Quarta ibi : Testantur autem. In prima parte intendit talem rationem :

Substantia est primum ens, ergo ista scientia principaliter considerat de substantia. Consequentia patet, quia scientia considerans aliqua plura, principalius considerat de primo ad quod omnia alia ordinantur. Antecedens declaratur per simile, quia si universitas entium esset quoddam totum, ipsa substantia esset prima pars, sicut dicimus, quod cor est prima pars animalis. Vel si omnia entia sint ordinata secundum quamdam consequentiam, substantia est principalius in illo ordine, sicut Dux in exercitu, et hoc est quod dicit : Etenim pro quia, si omne, id est, universitas entium esset quoddam totum, ipsa substantia esset prima pars, et si eo quod consequenter, id est, quod si etiam entia se habeant consequenter et ordinate, adhuc Substantia esset primum, deinde Qualitas, aut Quantitas.

Notandum, quod ista ratio procedit per simile in rebus sensibilibus, ubi reperitur ordo principalitatis dupliciter. Uno modo secundum quod partes habent ordinem in toto, sicut cor dicitur prima pars animalis. Alio modo secundum quod aliqua se habent consequenter, licet ex eis non fiat vere unum totum, scilicet per tactum, puta exercitus, ubi Dux dicitur esse primum, vel una acies dicitur prima, et alia secunda. Sic in universitate entium Substantia est primum utroque modo per similitudinem, dato quod tota universitas entium esset, vel sicut quoddam totum unum, vel sicut quidam exercitus se habens consequenter. Deinde cum dicit:

Similiter autem nec entia nihil est simpliciter dicere haec, sed qualitates, et motus. Aut et non album, et non rectum. Dicimus enim esse, et hoc puta est non album.

Ponit secundam rationem, quae talis est : Scientia de ente principaliter considerat de eo, quod est ens simpliciter: sed Metaphysica est scientia de ente, et substantia est simpliciter ens, alia autem non dicuntur entia simpliciter, sed per attributionem ad substantiam: ergo Metaphysica principaliter considerat de substantia. Dicit ergo, quod similiter autem cum dicta ratione est etiam ista ad probandum intentum, quia haec, id est, alia a substantia, nec sunt entia simplici ter, ut est dicere, sed sunt qualitates, et motus. Et subdit quod etiam non album, et non rectum supple dicuntur entia aliqualiter; enim pro quia, et hoc dicimus esse, puta quia aliquid est non album. Hoc autem ideo dicit ad hoc, ut non videatur mirum, quod accidentia dicuntur entia, licet non sint simpliciter. Cum etiam privationes, et negationes dicantur entia aliqualiter ratione subjecti, sed differenter, quia subjectum habet singulariter aliquod esse per ipsum accidens, sed per negationem, et privationem ipsius esse singulariter ipsum subjectum magis deficit ab esse.

Notandum, quod ut dictum est 4. et 7. hujus saepius accidentia dicuntur entia, inquantum taliter entis, id est substantiae, non quia accidentia sint entia formaliter, et entia per se: tum quia sunt causata a substantia; tum quia non possunt existere sine substantia per naturam: tum quia habent attributionem ad substantiam, ut ad primum. Unde vel sunt qualitates substantiae, vel motus, vel aliquod hujusmodi: hoc etiam modo negationes et privationes habent attributionem ad substantiam, et pro tanto dicuntur aliqualiter esse, ut declaratum est 4. hujus, t. c. 2. et inde. Nec oportet hic amplius immorari. Deinde cum dicit:

Amplius nihil aliorum separabile.

Ponit tertiam rationem quae est in hoc, quod substantia est per se existens, et separabilis ab aliis: accidentia autem non habent esse per se, nec possunt separari a substantia, et per consequens substantia est perfectius et nobilius ens: ex quo sequitur, quod scientia de ente principalius de substantia debet considerare, et hoc est, quod dicit: quia Amplius nihil aliorum, scilicet a substantia separabile est, supple praeter quam substantia. Deinde cum dicit:

Testantur autem, et antiqui opere. Nam substantiae quaerebant principia, et elementa, et causas.

Qui quidem nunc universalia substantias magis ponunt, nam genera universalia, quae dicunt principia, et substantias esse magis propter Logice inquirere. Qui vero antiquitus particularia, ut ignem et terram, sed non commune corpus.

Ponit quartam rationem, dicens quod antiqui Philosophi in suo opere testantur hoc, scilicet quod principalis consideratio Philosophi est de substantia: nam quaerebant substantiae principia, et elementa, et causas, et non supple aliorum, sed hoc fecerunt differenter. Nam qui quidem nunc,

id est, Philosophi moderni, puta Platonici, ponunt universalia magis esse substantias, quam supple particularia ; nam genera quae sunt universalia dicunt esse principia et substantias, magis supple quam particularia, propter Logice inquirere, id est, ex hoc quod de rebus Logice inquirebant, propter quod universalia abstracta secundum rationem, putaverunt secundum rem abstracta esse, et posuerunt ea substantias et principia rerum. Qui vero antiquitus particularia, id est, quod antiqui Philosophi posuerunt particularia, esse substantias et principia rerum, ut ignem sicut Heraclitus, et terram sicut Empedocles et plures alii: sed non commune corpus, id est, sed non posuerunt aliquod universale, vel commune esse principium, puta hoc commune, quod est corpus, vel aliquod aliud. Tunc sequitur illa pars:

SUMMAE PRIMAE