SUMMARIUM.

Actum esse priorem potentia, perfectione, probat duplici ratione, et inductione tam in activis quam in passivis potentiis.

At vero et substantia primum quidem, quia quae generatione posteriora, specie, et substantia, sunt priora, ut vir puero, et homo spermate, hoc quidem enim jam habet speciem, illud vero non.

Postquam probavit Philosophus de actu prioritatem rationis, et prioritatem temporis sive generationis, nunc probat prioritatem substantiae sive perfectionis. Circa quod duo facit : quia primo probat intentum per rationem sumptam ex parte corruptibilium, quae aliquando sunt in potentia, aliquando in actu. Secundo per rationem sumptam ex parte incorruptibilium, quae semper sunt in actu, ut ad corruptibilia comparantur. Secunda ibi: At vero, et magis proprie. Prima in duas secundum duas rationes, quarum secunda ponitur ibi : Et quia omne. In prima parte intendit talem rationem : Illud quod est posterius generatione, est prius substantia et perfectione: sed actus est hujusmodi respectu potentiae, prius enim est generatione aliquid in potentia quam sit in actu: ergo etc. Dicit ergo quod non solum actus est prior potentia ratione et tempore, sed at vero, et substantia, id est, perfectione primum quidem; nam posteriora generatione sunt priora specie, et substantia, id est perfectione, ut vir puero, et homo spermate: hoc enim, scilicet vir, et homo jam habet speciem, id est, perfectionem, illud vero, scilicet puer, vel sperma non. Ratio hujus assignatur, quia processus generationis naturalis est imperfecti ad perfectum, et ideo vir est perfectior puero, et homo spermate, ex quo generatur: tunc autem supplenda est minor quod actus in eodem est posterior generatione secundum naturam quam potentia: ergo erit prior potentia perfectione.

Videtur autem propositio Philosophi esse falsa, quia si sic; ergo accidens est perfectius substantia, cum sit posterius generatione quam substantia. Dicendum quod prius et posterius dupliciter sumi possunt, vel in eodem genere, vel in diverso: propositio ergo Philosophi intelligenda est de priori, et posteriori quae sunt in eodem genere. Sic enim, quod est posterius generatione est prius perfectione, nam natura procedit ab imperfecto ad perfectum ut praedictum est: substantia autem, et accidens sunt Alterius generis, et ideo non est instantia de substantia, et accidente in proposito. Deinde cum dicit :

Et quia omne ad principium vadit quod fit, et finem, principium enim cujus causa, finis vero cujus generatio ; finis autem actus, et hujus gratia potentia sumitur.

Ponit secundam rationem quam intendit talem : Illud quod habet rationem finis est perfectius his, quae sunt ad finem: sed actus habet rationem finis, et potentia habet rationem ejus, quod est ad finem: ergo, etc. Circa hoc sic procedit : primo ponit rationem. Secundo probat minorem, scilicet quod actus habet rationem finis. Secunda ibi : Non enim ut visum. Dicit ergo, quod etiam supple actus est prior potentia, perfectione, quia omne quod fit vadit ad principium et finem, etenim pro quia, finis cujus causa supple aliquid fit est principium: nam ut ostensum est in 5. hujus, t. c. 1. et 2. finis habet rationem principii et causae, ideo subdit, quod generatio est causa finis, et ideo finis habet rationem perfectioris: actus autem est finis potentiae, ex quo sequitur quod actus sit prior potentia, ergo perfectior. Deinde cum dicit :

Non enim ut visum habeant, vident animalia, sed ut videant, visum habent.

Probat minorem rationis. Circa quod tria facit: quia primo probat actum habere rationem finis modo inductivo. Secundo probat hoc idem modo signato, id est, a signo. Tertio probat hoc idem modo syllogistico ducendo ad inconveniens.

Secunda ibi : Quapropter et docentes. Tertia ibi : Nam si non. Prima in duas : primo ostendit propositum, inducendo in potentiis irrationabilibus naturalibus. Secundo in rationalibus acquisitis, et utraeque sunt activae. Tertio inducendo in potentiis passivis. Secunda ibi: Similiter autem. Tertia ibi : Amplius materia. Dicit ergo, quod supple bene dictum est quod actus est finis potentiae: non enim animalia vident, ut visum habeant, id est potentiam visivam, sed visum habent, ut videant, id est quod potentia ordinatur ad actum ut ad finem, et non e converso. Deinde cum dicit :

Similiter autem, et aedificandi scientiam ut aedificent, et Theoricam.ut speculentur, sed non speculantur, ut Theoricam habeant nisi meditantes ; hi autem non speculantur, sed inquantum sic, aut quia non egent speculari.

Ostendit idem inducendo in potentiis activis rationabilibus acquisitis, dicens quod similiter autem homines supple habent scientiam aedificandi, ut aedificent, et Theoricam, id est, scientiam speculativam, ut speculentur ; sed non e converso speculantur, ut habeant Theoricam, nisi meditantes, id est, quando addiscunt, et meditantur ea quae pertinent ad scientiam, ut sic acquirant eam. Hi autem non inquantum speculantur, supple simpliciter, et perfecte, sed inquantum sic, id est, imperfecte, et secundum quid ut praedictum fuit: aut pro sed, quia non egent speculari, id est, speculari simpliciter non est propter aliquam indigentiam, sed est uti jam scientia habita et acquisita: non sic autem speculantur addiscentes, sed propter indigentiam scientiae acquirendae. Deinde cum dicit :

Amplius materia potentia est, donec veniat ad speciem, quando vero actu est tunc in specie ; similiter autem et in aliis, et quorum motus est finis.

Ostendit idem inducendo in potentiis passivis, dicens quod supple amplius materia est in potentia donec veniat ad speciem, id est, formam ; quando vero actu est, tunc est in specie, id est, sub forma ; similiter autem est in aliis, et quorum motus est finis, id est, quae moventur propter finem, nam omnia ordinantur ad actum, ut ad finem motus. Patet ergo ex his, quod actus est finis potentiae. Deinde cum dicit :

Propter quod sicut docentes operantem cum ostenderint, putantfinem reddidisse, et natura similiter.

Ostendit propositum modo significato, id est a signo, dicens, quapropter, quia supple sic est, quod actus est finis potentiae: ideo docentes putant finem reddidisse, id est, se ad finem pervenisse cum instruxerunt agentem, id est, discipulum operantem actum artis, et natura similiter pervenit ad finem quando consequitur, et attingit actum, et hoc est signum quod actus habet rationem finis. Deinde cum dicit:

Nam si non sit ita, Passonos Mercurius erit, non manifestum enim, et scientia si interius aut exterius quemadmodum ille, opus enim finis, actus autem opus. Propter quod, et nomen dicitur actus secundum opus, et tendit versus entelechiam.

Ostendit quod actus habet rationem finis modo Syl ogistico ducendo ad inconveniens. Circa quod duo facit : primo facit quod dictum est. Secundo quia mentionem fecerat de operatione et actu, distinguit operationem in transeuntem et in manentem. Secunda ibi: Quoniam vero est horum. Dicit ergo : nam sinon est ita, scilicet quod finis et perfectio sint in actu, sequitur supple quod non apparebit differentia inter aliquem sapientem et aliquem insipientem: ideo dicit quod Passonos, qui fuit quidam insipiens, erit Mercurius, qui fuit quidam sapiens: non enim manifestus supple erit Mercurius in sua scientia, etsi exterius scientia aut interius, quemadmodum ille, id est, quod non erit manifestum, sive habeat scientiam interius quantum ad actum speculandi interiorem, sive quantum ad exteriorem, sicut nec ille Passonos. Ratio hujus est, quia non per potentiam, sed per actum scientiae manifestatur aliquis esse sciens; opus enim id est, operatio est finis, scilicet scientiae factivae, opus autem, id est, operatio est quidam actus. Propter quod, ut dictum fuit supra, nomen actus dicitur secundum opus, id est, sumitur ab operatione et motu, et tendit, id est, derivatur inde versus entelechiam, id est, ad formam quae dicitur entelechia, id est actus.