SUMMARIUM.

Aliae tres vias contra ponentem contradictoria simuljvera. Una ex ratione veritatis, quae est conformitas ad rem ; alia quod nemo deberet unum contradictoriorum magis appetere, quam alterum. Tertia ex comparatione falsitatis, quia non magis mentiretur dicens, quatuor esse quinque, quam esse mille.

Amplius quidem igitur, qui aut existimans habere aliqualiter, aut non habere mentitus est, qui autem ambo, verum dicit ; nam si verum dicit, qui utique erit, quod dicitur, quia talis est entium natura ; si vero non verum dicit, sed magis verum dicit, qui illo modo existimat, jam aliqualiter se habebunt entia, et hoc verum utique erit, et non simul, et non verum. Si autem similiter, et omnes mentientur, et vera dicent, nec pronuntiandum, nec dicendum est tali ; similiter enim hoc, et non hoc dicit. Si autem nihil suscipit, sed similiter existimat, et non existimat, quid utique differenter habebit a plantis?

Hic ut dicebatur, ponit Philosophus quintam viam procedendi contra ponentes affirmationem, et negationem simul verificari de eodem, quae sumitur ex veritatis conditione, quae scilicet est conformitas sive correspondentia rei, ad opinionem sive vocem quae profertur; nam sequitur si vox est vera, ergo sic est in re. Dicit ergo, quod amplius igitur si supple affirmatio et negatio ponuntur simul esse vera; seq u itu r q u od aut habere suscipiens, id est, ille qui opinatur affirmationem tantum esse veram, aut non habere, id est, ille qui opinatur tantum negationem esse veram, mentitus est: qui vero ambo supple similiter opinatur verum dicit; nam si verum sit, quod ita est in re sicut in opinione vel in voce, sequitur quod ita erit in re, sicut iste opinatur, qui ambo opinatur vera, ideo subdit : nam si verum dicit quis, utique erit ipsum verum, quod dicitur, quia talis est entium natura , id est, determinata, et qualis dicitur scilicet ut non patiaturverum esse oppositum ejus, quod dicitur, et per consequens,

quod non patiatur affirmationem et negationem simul; si vero non verum dicit, ille scilicet qui opinatur affirmationem et negationem simul esse veram ; sed magis verum dicit, qui illo modo verum existimat, scilicet quod tantum affirmatio, et tantum negatio vera sit ad hoc supple manifestum est, quod entia se habebunt aliqualiter, id est, aliquo modo determinate ; et hoc verum dicit, scilicet quod hoc erit verum determinate, et non simul erit verum et non verum, ex quo sola affirmatio vel sola negatio ponitur esse vera ; sed si similiter, et omnes, qui simul dicunt, vel utramque partem contradictionis, vel alteram tantum esse veram mentiuntur, et vera dicunt, nec pronuntiandum, nec dicendum est tali, id est, quod nec disputandum, nec loquendum est cum tali, qui hoc ponit: similiter enim ea, et non ea dicit, id est, eadem negat et affirmat ; si autem nihil determinate supple suscipit, id est, mente opinatur; sed similiter existimat, et non existimat, scilicet mente opinatur, sicut supple profert voce: quid utique differenter habet a plantis ? quasi diceret, quod nihil; nam bruta etiam animalia habent aliquas apprehensiones, et conceptiones determinatas. Notandum, quod haec etiam quinta ratio petit: stat enim in hoc, quod si contradictio vel altera pars contradictionis est vera, sicut per vocem significatur, sequitur quod ita erit in re, et per consequens negare hoc est falsum, sed adversarius istam illationem negaret: concedit enim contradictoria esse simul vera tam in voce quam in re. Dicendum ergo est de ista ratione,

sicut de aliis praecedentibus dictum fuit. Tunc sequitur illa pars:

Unde et maxime manifestum est, quia nullus ita disponitur, nec aliorum, nec dicentium hanc rationem. Quare namque vadit domum, et non quiescit putans ire ? Neque statim neque diluculo vadit in puteum, aut torrentem si contingit, sed videtur timens tanquam non similiter putans, non bonum esse incidere, et bonum: palam ergo, quia hic quidem melius existimat, hic autem non melius. Si autem hoc in bono et non bono, necesse est similiter esse, et in aliis, et hoc quidem hominem, hoc autem non hominem, et hoc quidem dulce, illud autem non dulce putare necesse est. non enim ex aequo omnia quaerit et existimat. Quando enim putans melius aquam bibere, et hominen videre, deinde ea quaerit, quamvis oportebat si idem erat, similiter homo, et non homo ; sed quod dictum est, nullus qui non videtur haec quidem timens, illa vero non. Quare sicut videtur, omnes existimant habere simpliciter, sed non circa omnia, sed circa melius, et deterius.

Ubi ponit sextam viam procedendi contra eos, quae sumitur ex rerum fuga et electione, quae est signum manifestum, quod nullus opinatur idem esse bonum et non bonum, et per consequens contradictoria non esse simul vera. Circa quod duo facit, quia primo praemittit rationem. Secundo excludit falsam responsionem. Secunda ibi: Et finem non scientes. Dicit ergo, quod unde, id est, quod ex hoc, quod homo qui sic opinatur, non differt a plantis, maxime manifestum est, quod nullus ita disponitur, ut simul tradat affirmationem et negationem simul verificari de eodem, nec dicentium hanc rationem, id est, opinionem, nec etiam aliquis aliorum, quare namque vadit ad domum, et non quiescit putans seire; vult dicere, quod si idem est ire ad domum et non ire, quare aliquis vadit ad domum, et non quiescit in uno loco ? nam secundum eum, idem est ire et non ire;ex quo igitur aliquis vadit ad domum et non quiescit,patet quod putat aliud esse ire et non ire: similiter forsan, nec aliquis vadit recte viam, quae supple ducit ad puteum, aut torrentem. Ratio hujus est, quia incidere in puteum, vel torrentem non similiter putat esse bonum, et non bonum, nam aliter non magis vitaret, quam eligeret: quia igitur vitat casum, et non eligit, palam quia accipit, id est, opinatur, hoc quidem esse melius, scilicet non cadere in puteum ;hoc autem non melius, scilicet cadere in puteum;sed si hoc scilicet est verum, quod hoc quidem melius, illud vero non bonum, similiter supple est in aliis, quia, scilicet necesse est suscipere, id est, opinari, quod hoc quidem dulce, illud autem non dulce. Cujus probationem subdit : non enim ex aequali omnia quaerit, et suscipit quando putat esse melius aquam bibere, supple quam non bibere, et hominem videre, supple quam non videre. Unde ex ista diversaopinione sequitur, quod deinde ea quaerit, scilicet determinate unum et non aliud; et tamen supple si opinaretur contradictoria esse eadem, puta quod idem esset homo, et non homo, oporteret, scilicet quod utraque, aequaliter quaereret, puta dulce et non dulce : sed quod dictum est, nullus est, qui videatur haec quidem timetis, illa vero non timens ; quare sicut videtur omnes suscipiunt, id est, opinantur, habere simpliciter, scilicet quod idem non sit esse et non esse, et omnes opinantur se habere veritatem, vel in affirmativa, vel in negativa tantum, et non utraque simul, aut si non circa omnia, hoc. scilicet opinantur: sed

saltem circa meliora et deteriora, idest, quod saltem hoc opinantur in bonis vel in malis, vel in melioribus et deterioribus ; ex tali enim diversitate opinionis sequitur, quod omnes homines aliqua timent et fugiunt, et aliqua prosequuntur. Huic rationi adstruit, et est simile quod dicit Avicenna, scilicet quod negantes primum principium deberent tamdiu verberari, quousque cognoscerentet confiterentur, quod aliud est verberari et non verberari quia unum fugiunt, scilicet verberari, et aliud eligunt, scilicet non verberari. Deinde cum dicit :

Si autem non scientes, sed opinantes, multo magis curandum utique erit de verilate. Quemadmodum infirmo existente, quam sano de sanitate. Etenim opinans ad scientem non salubriter disponitur ad veritatem.

Excludit quamdam falsam responsionem, diceret forte aliquis, quod homines quaedam eligunt tanquam bona, quaedam fugiunt tanquam mala, id est, non bona, non quasi scientes veritatem, sed quasi opinantes, quod non sit idem bonum et non bonum, licet idem sit secundum rei veritatem: hoc excludit Philosophus dicens, quod si supple est verum, quod homines non sunt scientes, sed opinantes, multo magis curandum est, scilicet eis, de veritate, ut scilicet addiscant veritatem quemadmodum infirmo magis curandum est de sanitate quam sano: etenim, pro quia, opinans, scilicet non verum, ad scientem, id est in respectu ad scientem, non salubriter disponitur ad veritatem, habet enim se ad scientem, sicut infirmus ad sanum, quatenus opinio videtur quidam defectus scientiae, sicut infirmitas est defectus sanitatis. Patet igitur quod homines debent curare de invenienda veritate, quod non esset, si simul esset aliquid verum et falsum, et nihil esset determinate verum. Tunc sequitur illa pars:

Amplius si quam maxime se omnia sic habent, et non sir, sed magis et minus, verum est in natura entium; non enim utique similiter dicimus duo esse paria et tria; nec similiter mentitus est qui quatuor AdminBookmark opinatus est, et qui mille. Si igitur non similiter, palam quia alterminus, quare magis verum dicit. Si ergo quod magis affinius, erit utique aliquid verum, cui affinius, quod magis verum, et utique si non est, sed jam aliquid est firmius, et verius, et ratione remoti utique erimus incondita, et prohibente aliquid mente determinare.

Ubi ponit septimam viam procedendi contra eos, quae sumitur ex falsitatis comparatione. Dicit ergo, quod amplius si quam maxime se habet ita, quod omnia sic se habent, et non sic, id est, quod omnia simul vera sic sint, et falsa, sed tamen in natura entium hoc magis et minus est verum ; non enim similiter dicemus duo paria, et tria, id est, quod non similiter se habet ad veritatem dicere, quod duo sunt paria, et tria similiter sunt paria, quia alterum est verum, et alterum est falsum; nec similiter mentiretur qui sic opinaretur, quod quatuor sunt AdminBookmark id est quinque, et quod quatuor mille, quod tamen falsum est: si igitur, supple non similiter sunt falsa, scilicet dicere, quod quatuor sunt quinque, et quod quatuor sunt mille, sed quod est minus falsum, aliqualiter est magis verum, quatenus vero est propinquius, sicut minus nigrum dicitur propinquius albo, et quasi magis album, ideo dicit: quare magis verum, subdit : si ergo quod magis aflinius, erit aliquod verum simpliciter, scilicet cui affinius, quod est magis verum, id est, quod non esset aliquod affinius, vel propinquius, nisi esset aliquod simpliciter verum cui propinquius, vel affinius esset magis verum, et minus falsum. Etenim si non est, sed jam esset aliquid firmius et verius, id est, quod dato, quod per dictam rationem non sequatur, quod aliquid sit simpliciter verum, jam tamen, scilicet simpliciter habemus, quod aliquod sit verius, et conformius aliorum et per consequens non similiter se habent affirmatio, et negatio ad veritatem et certitudinem ; et a ratione, idest, opinione, vel positione remoti erimus, non condita, scilicet per istam rationem nunc dictam, et etiam alias praecedentes, a positione inquam non condita, et prohibente mente definire.

Prima enim definitio consideratur in affirmatione et negatione, unde qui affirmationem et negationem simul dicit esse veram de eodem, excludit omnem definitionem sive demonstrationem: vocat enim hanc opinionem non conditam, id est, temperatam, tunc enim opinio est bene temperata quando non implicat repugnantiam: cum autem implicat, tunc opinio non est bene temperata : talis autem est opinio quae dicit contradictoria simul verificari de eodem. Tunc sequitur illa pars :