SUMMARIUM.

Sententia Democriti et Leucippi, principia rerum, esse plenum et vacuum, quam juxta eorum mentem explicat bene Doctor, da qua agitur. 1. de Gener. text. 5. et 6. ubi eipenditur quid senserint hi de rerum generatione. Ponitur etiam in quibus conveniebant, et differebant ab illa opinione supra relata, quae tantum ponebat unam causam materialem.

Leucippus vero et collega ejus Democritus elementa quidem plenum et inane dicunt esse, dicentes velut hoc quidem ens, illulvero non ens ; horum autem plenum quidem et solidum ens, inane quid non ens. Propter quod et nihil magis ens non ente esse dicunt, quia nec inane corpore, causas autem entium haec ut materiam.

Postquam Philosophus recitavit opinionem Philosophorum entitatem a rerum principiis non negantium ; nunc ponit opinionem aliorum entitatem a rerum principiis aliqualiter auferentium, cujusmodi fuerunt Democritus et Leucippus, ponentes principia rerum esse ens et non ens, puta vacuum et plenum. Circa quod duo facit: Primo facit quod dictum est, et declarat quid Democritus et Leucippus senserunt de rerum principiis. Secundo quid senserunt de rerum generatione. Secunda ibi : Et quemadmodum. Dicit ergo, quod Leucippus et amicus ejus Democritus elementa quidem, id est, principia rerum, dicunt esse plenum et inane, id est, vacuum, dicentes velut hoc quidem ens, scilicet plenum, illud vero non ens, scilicet vacuum, quod consequenter exponit dicens : horum vero plenum quidem, et solidum esse ens, inane vero, id est, vacuum, non ens; quare nihil magis quidem dicunt, si principium ens non ente, id est, quam non ens, quia scilicet utrumque ponunt rerum principium ; ea vero, scilicet vacuum et plenum ponunt esse causas entium, ut in materiain genere, id est, in genere causae materialis. Notandum, quod isti.duo Philosophi dicuntur amici et sodales, quia in omnibus concordabant, et quod dicebat unus, alius asserebat. Ad cujus evidentiam sciendum, quod (ut innuitur in primo de Generatione, ubi eorum opinio diffusius tractatur) cum quidam Philosophi posuissent omnia entia esse unum ens, et continuum, et immobile salvare non valentes, ut eis videbatur, motum et distinctionem rerum sine vacuo, vacuum autem omnino ponere abhorrebant ; supervenit Democritus, eorum rationi consentiens, scilicet motum et distinctionem rerum sine vacuo esse non posse. Distinctionem autem et motum in rebus salvare volens posuit vacuum esse, et omnia corpora esse vacua, et ex quibusdam corporibus invisibilibus esse composita ; videbatur autem sibi, quod non posset ratio assignari, quare universum ens magis divisum est in ista parte quam in alia, unde non poneret totum ens esse continuum: praeelegit ubique et totaliter esse divisum, quod non posset esse nisi remaneret aliquod indivisibile: talia autem corpora indivisibila conjungi non possunt, nisi interveniente vacuo, quia nisi inter duo eorum vacuum mediaret, oporteret ex his duobus aliquod continuum constitui, quod tamen negabat propter jam dictam rationem ; sic igitur magnitudinem cujuslibet corporis, ponebat constitui exiliis corporibus atomis, vel indivisibilibus, vel indivisibilia spatia implentibus, et ex quibusdam spatiis vacuis, quae interjacent corporibus atomis, quae poros etiam nominabat. Cum ergo plenum habeat rationem entis, et vacuum non entis, ideo principia rerum ponebat ens et non ens, et non magis ens quam pon ens. Deinde cum dicit:

Et quemadmodum qui unam faciunt subjectam substantiam aliam passionibus ejus generant, rarum et spissum principia passionum ponentes; eodem modo et gi differentes causas aliorum dicunt esse. Has vero tres dicunt esse figuram, ordinem et positionem ; differre enim aiunt ens et rhythmo, et diathige, et trope solum ; horum autem rhythmus figura est, et diathige est ordo, et trope positio. Differt enim A a B figura, A N autem a N A ordine, Z autem ab N positione. De molu vero unde et quomodo inest existentibus; et hi aliis similiter negligenter dimiserunt de duabus quidem igitur causis, ut diximus in tantum videtur a prioribus esse quaesitum.

Ostendit quid isti senserunt de rerum generatione, comparando eos ad antiquos Philosophos, qui ponebant tantum unam causam materialem, conveniebant enim isti cum illis in duobus. Primo quidem, quia sicut illi antiqui ex illa una materia generabant diversa, secundum diversas illius materiae passiones, quae sunt rarum et densum, ita et Democritus et Leucippus dicebant ex corporibus atomis et poris diversa entia constitui propter differentias illorum corporum atomorum, et hoc est, quod dicit quod quemadmodum, scilicet illi antiqui, qui unam faciunt subjectam substantiam, id est, materiam, aliam a passionibus ejus scilicet materiae, generant ponentes principium passionum rarum et densum, ad quae. tanquam ad principia omnes passiones alias reducebant; eodem modo et hi, scilicet Democritus et Leucippus, dicunt esse differentes causas aliorum, quae scilicet ex illis corporibus atomis generabant, et eas, scilicet differentias triplices dicunt esse figuram scilicet, ordinem et positionem ; quibus differentiis differebant illa corpora atoma, et per consequens ex eis composita differebant ab invicem ; differentia quidem secundum figuram attenditur ex hoc quod aliud est circulare, et aliud triangulare ; differentia vero secundum ordinem attenditur ex hoc quod unum est prius, et aliud posterius ; sed differentia secundum positionem attenditur ex hoc quod unum est ante, et aliud retro, unum est dextrum et aliud sinistrum, unum est sursum et aliud est deorsum, per hunc modum dicebant omnia ab invicem differre. Unde subdit Philosophus, quod secundum eos supple differt unum ens ab alio, vel rhythmo, id est, figura: aut diathige, quod est ordo ; aut trope, quod est positio, quod probatur per similitudinem in litteris, differt enim A, a, B, in figura, nam illae non habent eamdem figuram, AN autem a NA ordine. Nam A, est prior quam N, in ordine litterarum, Z autem differt ab N positione. Secundum enim Grammaticos, Semivocales non possunt poni ante Liquidas in eadem syllaba ante quas ponuntur Mutae. Alia translatio habet litteras Graecas, et est eadem sententia, et exempla ponemus manifesta nobis, qui Graecum ignoramus. Sicut ergo propter istam triplicem differentiam litterarum ex eisdem litteris differenter se habentibus, fiunt Tragoediae et Comoediae diversae syllabae, et diversae dictiones, ita ex eisdem corporibus atomis differenter se habentibus modo praedicto, diversas rerum species generabant. Secundo quidem isti ambo Philosophi conveniebant cum antiquis, quia sicut illi antiqui causam motus neglexerunt, id est, causam effectivam, ita et isti, licet illi corpora indivisibilia ponerent esse per se mobilia. Et hoc est quod dicit, quod de motu vero unde, aut quomodo inest rebus, id est, de causa efficiente, quae est principium, unde motus, hi, scilicet ambo similes aliis scilicet antiquis, neglexerunt. Ultimo epilogat quod de duabus causis, scilicet materiali et efficiente in tantum videtur esse quaesitum prius, scilicet ab antiquis, ut diximus. Tunc sequitur illa pars :