105

θεωρίας ἀπολαύσωμεν; Εἰ δέ νῦν μέν ἀφιέναι τοῦτο τό φῶς καί ὑπερβαίνειν δυνάμεθα, τότε δ᾿ οὔ, κρείττων ἄρ᾿ ἡμῖν ὁ παρών αἰών τοῦ μέλλοντος καί εἰκότως ἐπτόηνται περί αὐτόν οἱ τῷ αἰωνίῳ πολεμοῦντες καί ἀληθινῷ φωτί.

Ἆρ᾿ οὖν ∆ιονύσιος ὁ μέγας τούτοις συμφωνεῖ; Καί πῶς ἆρ᾿ ὁ τό φῶς τοῦτο ἐξυμνήσας πάντων μάλιστα; Τοῦτο μέν οὖν καί προαπεδείξαμεν διά πλειόνων ἐν τοῖς Περί φωτός καί φωτισμοῦ θείου προεξενηνεγμένος λόγοις, ὡς ὅ γε μάλιστα πάντων ἀντικείμενος τοῖς τῷ μεγάλῳ φωτί ἀντικειμένοις, οὗτός ἐστιν ὁ ἐξ Ἀρείου Πάγου τῆς οἰκουμένης φανότατος φωστήρ. Ἀλλά καί νῦν ἀναλαβόντες ἴδωμεν τἀκείνου ὑπ᾿ αὐτῶν προβεβλημένα ρήματα. ∆ωροθέῳ τοίνυν οὗτος ἐπιστέλλων λειτουργῷ, «ὁ θεῖος», φησί, «γνόφος ἐστί τό ἀπρόσιτον φῶς δι᾿ ὑπερβολήν ὑπερουσίου φωτοχυσίας˙ ἐν τούτῳ γίνεται πᾶς ὁ Θεόν γνῶναι καί ἰδεῖν ἀξιούμενος, αὐτῷ τῷ μή ὁρᾶν μηδέ γινώσκειν ἐν τῷ ὑπέρ ὅρασιν καί γνῶσιν γινόμενος, τοῦτο αὐτό γινώσκων, ὅτι μετά πάντα ἐστί τά αἰσθητά καί νοητά». Ἐνταῦθα τοίνυν τό αὐτό καί γνόφον λέγει καί φῶς, καί ὁρᾶν καί μή ὁρᾶν, καί γινώσκειν καί μή γινώσκειν. Πῶς οὖν καί σκότος τοῦτο τό φῶς; «∆ι᾿ ὑπερβολήν», (σελ. 508) φησί, «φωτοχυσίας», ὥστε φῶς μέν κυρίως, σκότος δέ καθ᾿ ὑπεροχήν, ὡς ἀόρατον τοῖς δι᾿ αἰσθήσεως ἤ νοῦ ἐνεργειῶν προσιέναι καί ὁρᾶν ἐπιχειροῦσιν.

Ἐπεί δ᾿ ἐν αὐτῷ τῷ ἀπροσίτῳ γίνεται πᾶς ὁ Θεόν γνῶναι καί ἰδεῖν ἀξιούμενος, τίς ἐστιν οὗτος ὁ τοῦ τοιούτου ἀξιούμενος, προσελθεῖν τῷ ἀπροσίτῳ καί ἰδεῖν τόν ἀόρατον; Ἆρα πᾶς θεοσεβής; Ἀλλά Μωσέως μόνου καί τῶν κατ᾿ αὐτόν τό γενέσθαι ἐν τῷ θείῳ γνόφῳ, ἡ δέ δι᾿ ἀποφάσεως θεολογία παντός ἐστι θεοσεβοῦς˙ νῦν δέ μετά τήν δεσποτικήν διά σαρκός ἐπιδημίαν, καί παντός ἀνθρώπου, ὡς προαποδέδεικται. Ἄλλο ἄρα τό κυρίως τοῦτο φῶς καί ὁ θεῖος αὐτός γνόφος καί ἀσυγκρίτως ὑπερέχον τῆς κατά ἀπόφασιν θεολογίας˙ ἔστω δ᾿ ὅμως ὁπόσον ὁ Μωϋσῆς ὑπερέχει κατά τήν θεοπτίαν τῶν πολλῶν. Ἀλλ᾿ ὁ ἐν τῷ φωτί τούτῳ γεγονός ὁρᾷ, καί οὐχ ὁρᾷ. Πῶς ὁρῶν οὐχ ὁρᾷ; Ὅτι, φησίν, ὑπέρ ὅρασιν ὁρᾷ, ὥστε κυρίως μέν γινώσκει καί ὁρᾷ, οὐχ ὁρᾷ δέ ὑπεροχικῶς, μηδεμιᾷ ἐνεργείᾳ νοῦ τε καί αἰσθήσεως ὁρῶν, αὐτῷ τῷ μή ὁρᾶν μηδέ γινώσκειν, τουτέστι τῷ ὑπερβῆναι τόν τοιοῦτον πᾶσαν γνωστικήν ἐνέργειαν, ἐν τῷ ὑπέρ ὅρασιν καί γνῶσιν γινόμενος, δηλονότι κρειττόνως ἤ καθ᾿ ἡμᾶς καί ὁρῶν καί ἐνεργῶν, ὡς κρεῖττον ἤ κατ᾿ ἄνθρωπον γενόμενος καί Θεός ἤδη κατά χάριν ὤν καί Θεῷ ὑπάρχων ἡνωμένος καί διά Θεοῦ Θεόν ὁρῶν.

Οἱ τοίνυν τήν κατά ἀποφασιν μόνην θεωρίαν πρεσβεύοντες καί περαιτέρω ταύτης μηδεμίαν ἐνέργειαν ἤ ὅρασιν δοξάζοντες, καί ταύτην μέν ὑπό τήν καθόλου γνῶσιν εἶναι λέγοντες, τῆς δέ γνώσεως μηδεμίαν ὑψηλοτέραν θεωρίαν, τούς κατ᾿ αὐτούς τῆς κατά ἀπόφασιν τελεωτάτης ταύτης ἐφικνουμένους θεωρίας κυρίως μή ὁρᾶν μηδέ γινώσκειν ἐοίκασιν οἰόμενοι καί στέρησιν ἔχοντας γνώσεώς τε καί ὁράσεως. Οὐκοῦν ἔλαθον ἑαυτούς τήν ὄντως ἀγνωσίαν, ταύτην δέ κατά στέρησιν, κρεῖττον πάσης γνώσεως (σελ. 510) ἀποφαινόμενοι καί σεμνυνόμενοι τῷ κατ᾿ ἔλλειψιν ἀγνώστως ἔχειν. Οὕτως οἱ τῷ μεγίστῳ μή πιστεύοντες φωτί καί τοῦ φωτός τῆς γνώσεως ἐκπίπτουσι. Καί μήν, εἰ ταὐτόν ἥ τε κατά ἀπόφασιν θεωρία καί ὁ θεῖος γνόφος, αὕτη δέ ἡ θεωρία στέρησιν κυρίως παρέχει τοῦ ὁρᾶν, κατά τούς λέγοντας ὡς οὐκ ἔστι περαιτέρω θεία θέα, οὐκοῦν καί ὁ θεῖος γνόφος οὖτος κυρίως ἐστί καί κατά στέρησιν σκότος καί τούς ἐν αὐτῷ γινομένους ἄφρονας ἀποτελεῖ καί ποιεῖ γε τοιούτους ὡς ἀληθῶς τούς περί αὐτοῦ τοιαῦτα ἀποφαινομένους, οἵ πρίν ἀποτάξασθαι τῇ αἰγυπτίᾳ καί ψευδωνύμῳ καί ἀγόνῳ μητρί, ἥν καλῶς λέγουσιν οἱ πατέρες τήν ἔξω νοεῖσθαι παίδευσιν, πρίν καθαρῶς γνῶναι ὠς δύο πολεμίων μεταξύ βιοτεύομεν καί προσθέσθαι τοῖς κρείττοσι, πρίν δι᾿ αὐτῶν ἐπιθέσθαι τοῖς πονηροῖς καί τούς μέν τρέψασθαι καί φονεῦσαι καί κατορύξαι, τούς δέ φυγεῖν (ὅσα δηλονότι τῶν πονηρῶν παθῶν φυσικήν ἔχοντα πρός ἡμᾶς οἰκειότητα, τῶν αἰτίων καί