97

τῆς ἀφαιρέσεως, (σελ. 472) ἀλλ᾿ ἐκ τῆς πρός τό φῶς ἑνώσεως ὅτι «πάντων ἐστίν ὑπερουσίως ἐξῃρημένον». Τῷ ἐξῃρημένῳ τοίνυν τούτῳ τῶν ὄντων ἑνούμενοι φωτί, τοῦτ᾿ αὐτό μανθάνουσιν ὅτι τῶν κτιστῶν ἐστιν ἐξῃρημένον, οὐκ ἀπό τῆς ἐξαιρέσεως αὐτοί τήν ἕνωσιν ἔχοντες, ἀλλ᾿ ὑπό τῆς ἑνώσεως μανθάνοντες τήν ἀφαίρεσιν, ὥστε καί ἡ ἕνωσις αὕτη τῶν κτιστῶν ἐστιν ἐξῃρημένη καί μή ὄν καθ᾿ ὑπεροχήν ἐστιν˙ ὅ γάρ οὐ χορητόν ἐστιν ἀγγέλοις, εἰ μή ὡς κατηξιωμένοις τῆς ὑπέρ ἀγγέλους γνώσεως, νοερᾷ τινι δυνάμει χωρητόν εἶναι ἤ κτητόν ἀδύνατον, ὡς καί ταύτην ὑπεραῖρον.

Τό δέ καί ταύτην πᾶσαν ὑπερβεβηκός, ὡς μή χωρεῖσθαι πεφυκός, ὑπέρ τά ὄντα πάντ᾿ ἔστι, καί ὑπέρ γνῶσιν ἄρα πᾶσαν ἡ τοιαύτη ἕνωσις, εἰ καί γνῶσις μεταφορικῶς καλεῖται˙ οὐδέ νοητόν ἐστιν οὐκοῦν, εἰ καί τοῦτο λέγεται˙ τό γάρ ὑπέρ πάντα νοῦν πῶς ἄν εἴη νοητόν; Κληθείη γοῦν τοῦτο καί ἄγνοια καθ᾿ ὑπεροχήν, καί μᾶλλον ἤ γνῶσις. Οὐ μέρος τοιγαροῦν γνώσεως οὐδ᾿ εἶδος ἔσται, καθάπερ οὐδέ τό ὑπερούσιον οὐσίας εἶδος˙ οὐδέ γοῦν ἐμπεριληφθείη ἄν ὑπ΄τῆς καθόλου γνώσεως, οὐδ᾿ ἡ καθόλου γνῶσις διαιρουμένη καί ταύτην ὑπ᾿ αὐτήν ἄν σχοίη˙ σχοίη γάρ ἄν μᾶλλον ἡ ἄγνοια ταύτην ὑπ᾿ αὐτήν, ἀλλ᾿ οὐδ᾿ ἐκείνη˙ καθ᾿ ὑπεροχήν γάρ καί ἄγνοιά ἐστι, δηλονότι καί ὑπέρ ἄγνοιαν. Μοναδικόν ἄρ᾿ ἡ ἕνωσίς ἐστιν αὕτη, καί ἥν ἄν ἐπωνυμίαν εἶποι τις αὐτῆς, εἴθ᾿ ἕνωσιν εἴθ᾿ ὅρασιν, εἴτ᾿ αἴσθησιν εἴτε γνῶσιν εἴτε νόησιν εἴτ᾿ ἔλλαμψιν, ἤ κυρίως ταῦτ᾿ οὐκ ἔστιν, ἤ μόνῃ κυρίως ταῦτα πρόσεστιν αὐτῇ.

Σαφής οὐκοῦν ἄγνοια οἱ Περί γνώσεως τοῦ φιλοσόφου λόγοι. Καί γάρ ἐκεῖ μέρος αὐτήν καί εἶδος εἶναι λέγει τῆς καθόλου γνώσεως, ἐπεί γνῶσις ὀνομάζεται, καί συγκρίνει ταύτην πρός ἐκείνην καί συνεώρακεν, ὡς εἴπερ ἕξει γένος τήν γνῶσιν διά τήν ἐπωνυμίαν, σχήσει καί τήν ἄγνοιαν, (σελ. 474) ἐπεί καί τοῦτο λέγεται καί μᾶλλον ἤ ἐκεῖνο. Τοιγαροῦν ἔσται τό αὐτό ὑπό τἀναντία γένη, καί τό ὑπερέχον ὑποκείμενον, καί συντεταγμένον τῇ πληθύϊ τό μοναδικόν καί πάσης πληθύος ὑπερεξῃρημένον. Τό δέ μεῖζον εἰς ἀνοίας λόγον, ὡς οὐχ ἁπλῶς τήν ἕνωσιν εἶδος καί μέρος καί ὑποκείμενόν φησιν, ἀλλ᾿ ὅ φησιν αὐτός ἐκεῖ ὑπέρ γνῶσιν, τοῦτ᾿ αὐτό καί ὡς εἶδος καί μέρος καί ὑποκείμενον αὐτῇ χεῖρον εἶναι λέγει τῆς καθόλου γνώσεως, ὥσπερ ἄν εἴ τις καί τό μόνον ὑπερούσιον, ἐπείπερ οὐσία ὑπερούσιός ἐστί τε καί ὀνομάζεται, μέρος καί εἶδος καί ὑποκείμενον οὐσίας λέγων διά τήν ὁμωνυμίαν, εἶτα συγκρίνειν ἐτόλμα τοῦτο πρός τό καθόλου γένος τῆς οὐσίας. Καί μήν ἴστω ὁ μιγνύς τά ἄμικτα καί τό ὑπέρ γνῶσιν τῇ γνώσει συντάττων καί ὑπέρ γνῶσιν λέγων τό ὑπέρ ἔννοιαν, ὡς καί τό συγκρίσεως γοῦν σχῆμα δέξασθαι τήν γνῶσιν πρός αὐτό αὐτό τό ὑπέρ γνῶσιν προστεθέν ἐποίησεν, ὥστε αὐτό πρός ἑαυτό ἕν ὄν ἀφρόνως παραβάλλεται. Ἔτι, εἰ διά τήν ὁμωνυμίαν ἡ ὑπέρ γνῶσιν γνῶσις τῆς καθόλου γνώσεως εἶδος, οἱ δέκα γένη τῶν ὄντων λέγοντες ἠπάτηνται˙ καί γάρ ἕν ἁπάντων γένος, τό ὄν, καί ὁ ὑπέρ πάντα ὤν εἷς ὑπ᾿ αὐτό, καί τό ὄν τοῦ ἑνός τούτου κρεῖττον, καί συνημένα τούτῳ τῷ ἑνί τά ἄλλα ὄν ἕτερον ποιοῦσι κρεῖττον τοῦ ἑνός. Ἔτι, ἐπεί καί ἁφή ἐστιν ὑπέρ ἁφήν καί ὅρασις ὑπέρ ὅρασιν καί ἁπλῶς αἴσθησις ὑπέρ αἴσθησιν - λέγεται γάρ καί ταῦτα ὁμωνύμως ἡ νόησις - εἰ τό ὑπέρ αἴσθησιν αἰσθήσεως εἶδος, κρεῖττον ἔσται ἡ αἴσθησις τοῦ ὑπέρ αἴσθησιν καί ἐφ᾿ ἑκάστου τῶν λοιπῶν ὡσαύτως.

Ἀλλ᾿ ἐπανίωμεν˙ τί οὖν ἡ μηδέν τῶν ὄντων καθ᾿ ὑπεροχήν ἕνωσις ἐκείνη; Ἆρ᾿ ἡ κατά ἀπόφασίν ἐστι θεολογία; Καί μήν ἕνωσις ἐκείνη ἀλλ᾿ οὐκ ἀφαίρεσίς ἐστιν. Ἔτι οὐδ᾿ ἐκστάσεως κατ᾿ αὐτήν οὐδ᾿ ἡμεῖς δεόμεθα, ἐπί δέ τῆς (σελ. 476) ἑνώσεως ἐκείνης καί οἱ ἄγγελοι˙ καί πρός τούτοις, ὁ μέν μή κατά ἀφαίρεσιν θεολογῶν οὐδ᾿ εὐσεβής, τῆς δ᾿ ἑνώσεως ἐκείνης τῶν εὐσεβῶν μόνοι οἱ θεοειδεῖς τυγχάνουσιν. Ἔτι ἡ κατά ἀπόφασιν θεολογία νοεῖται παρ᾿ ἡμῶν καί λέγεται, ἐκείνην δ᾿ ἄρρητον καί ἀπερινόητον καί αὐτοῖς τοῖς ὁρῶσιν ὁ μέγας εἶπε ∆ιονύσιος. Ἔτι τό μέν κατ᾿ ἐκείνην τήν θεολογίαν φῶς γνῶσίς τίς ἐστι καί λόγος, τό δέ κατά τήν θεωρίαν ταύτην φῶς