30

ἀπερινόητον˙ «Θεόν γοῦν οὐδείς ἑώρακε πώποτε˙ ὁ μονογενής Υἱός τοῦ Θεοῦ, ὁ ὤν εἰς τόν κόλπον τοῦ Πατρός, ἐκεῖνος ἐξηγήσατο». Πῶς οὖν, φασίν, οὐχί σαφῶς πλανῶνται οἱ τόν Θεόν ὡς φῶς νεορῶς ἐν ἑαυτοῖς ὁρᾶν ἰσχυριζόμενοι; Κἄν τις αὐτῶν αὖθις τόν μονογενῆ τοῦ Θεοῦ λόγον προσενέγκῃ λέγοντα ὅτι «οἱ καθαροί τῇ καρδίᾳ τόν Θεόν ὄψονται» καί «ἐγώ ἐμφανίσω αὐτοῖς ἐμαυτόν, μετά τοῦ Πατρός τούτοις ἐνσκηνώσας», εὐθύς θεωρίαν τήν γνῶσιν (σελ. 182) λέγουσι καί οὐκ ἴσασιν ἑαυτοῖς ἀνακόλουθα λέγοντες˙ ὡς γάρ ἀόρατον, οὕτω καί ἀπερινόητον τό θεῖον. Τούς γοῦν τήν ἐν φωτί νοεράν ὅρασιν Θεοῦ διά τό τοῦ Θεοῦ ἀόρατον φαντασίαν ἐψευσμένην καί δαιμονικήν δογματίζοντας ἐνέργειαν ἔδει καί τήν γνῶσιν διά τό τοῦ Θεοῦ ἀπερινόητον πρός τάς ὁμοίας κατασπᾶν ἐρεσχελίας. Ἀλλ᾿ ἡμεῖς περί μέν τῆς γνώσεως οὐδέν ἀντιπεῖν πρός αὐτούς αἱρούμεθα˙ συνῳδά γάρ λέγουσιν ἡμῖν, εἰ καί μή συντᾶσιν ὅ τι λέγουσιν. Ἔστι γάρ καί ἡ περί Θεοῦ καί τῶν κατ᾿ αὐτόν δογμάτων γνῶσις, θεωρία, ὅ θεολογίαν ὀνομάζομεν, καί ἡ τῶν τῆς ψυχῆς δυνάμεων καί τῶν τοῦ σώματος μελῶν κατά φύσιν χρῆσίς τε καί κίνησις ἀναμόρφωσιν ποιεῖται τῆς λογικῆς εἰκόνος˙ ἀλλ᾿ οὐ τοῦτό ἐστιν ἡ τελεία τῆς ἄνωθεν ἡμῖν εὐγενείας εὐπρέπεια καί ἡ πρός τό ὑπερφαές φῶς ὑπερφυής ἕνωσις, παρ᾿ ἧς μόνης ἐγγίνεται καί τό θεολογεῖν ἀσφαλῶς καί τό κατά φύσιν ἑστάναι τε καί κινεῖσθαι τάς ἐν ἡμῖν δυνάμεις τῆς ψυχῆς καί τοῦ σώματος˙ ταύτην οὖν ἀναιροῦντες συνανεῖλον πᾶσαν ἀρετήν καί ἀλήθειαν.

Περί τοῦ μή εἶναι τοίνυν τῆς γνώσεως ἧς αὐτοί λέγουσι μυστικωτέραν καί ὑψηλοτέραν θεωρίαν, μηδ᾿ εἶναι ὅλως τοιαύτην θεωρίαν τοῦ Θεοῦ διά τό τοῦ Θεοῦ ἀόρατον, παρά τῶν ἐν ἀληθεῖ θεωρίᾳ γεγονότων μυηθέντες, ἐρωτήσομεν αὐτούς˙ τί ἡμῖν δοκεῖ, οὐδέ τό Πνεῦμα τό ἅγιον ὁρᾷ τά τοῦ Θεοῦ; Ἀλλά μήν αὐτό «ἐρευνᾷ καί τά βάθη τοῦ Θεοῦ». Εἰ μέν οὖν χωρίς Πνεύματος ἁγίου ὁρᾶν ἔλεγέ τις τό ἀκήρατον φῶς, καλῶς ἄν ἀντιπίπτοντες ἐλέγετε˙ «πῶς ἄν ὁραθείη ὁ ἀόρατος»; Εἰ δέ τις ἀποθέμενος τό πνεῦμα τοῦ κόσμου (ὅ σκότος νοητόν ἐπικείμενον ταῖς μή κεκαθαρμέναις καρδίαις οἱ πατέρες ὀνομάζουσιν) εἴ τις οὖν ἀποθέμενος τοῦτο καί καθαρεύσας παντός οἰκείου θελήματος καί ἀπαναστάς πάσης παραδόσεως ἀνθρωπίνης καί πρός ὀλίγον ἀναβολήν (σελ. 184) ἐμποιούσης τῇ ὀφειλομένῃ σπουδῇ, κἄν εὐπρόσωπος ᾖ κατά τόν μέγαν Βασίλειον, καί τάς τῆς ψυχῆς δυνάμεις ὡς ἐνόν συναθροίσας καί νηφάλιον ἐπιστήσας τήν τῆς διανοίας ἐπισκοπήν, πρῶτον μέν ἐν τοῖς κατά φύσιν καί θεαρέστοις διαζῇ κατά νοῦν θεωρήμασιν, εἶθ᾿ ἑαυτόν ὑπεραναβάς ἐν ἑαυτῷ λάβοι τό ἐκ Θεοῦ Πνεῦμα, ὅ οἶδε τά τοῦ Θεοῦ ὡς τό πνεῦμα τοῦ ἀνθρώπου τά ἐν αὐτῷ καί ταῦτα διά τοῦτο λαβών, καθάπερ ὁ μέγας κηρύττει Παῦλος, ἵν᾿ εἰδῇ τά ὑπό τοῦ Θεοῦ χαρισθέντα μυστικῶς αὐτῷ, «ἅ ὀφθαλμός οὐκ εἶδε καί οὖς οὐκ ἤκουσε καί ἐπί καρδίαν ἀνθρώπου οὐκ ἀνέβη», πῶς οὐκ ἄν ὁρῴη οὗτος διά τοῦ πνεύματος τό ἀόρατον φῶς; Πῶς δ᾿ οὐκ ἄν εἴη πάλιν ἀόρατον καί ἀνήκουστον καί ἀπερινόητον τοῦτο, καίπερ ὁρώμενον, τό φῶς; Ὁρᾶται γάρ ὑπό τῶν βλεπόντων «ἅ ὀφαλμός οὐκ εἶδε καί οὖς οὐκ ἤκουσε καί ἐπί καρδίαν ἀνθρώπου οὐκ ἀνέβη». Πνευματικούς γάρ λαμβάνουσιν οὗτοι ὀφθαλμούς καί νοῦν ἔχουσι Χριστοῦ, δι᾿ ὧν καί βλέπουσι τόν ἀόρατον καί νοοῦσι τόν ἀπερινόητον˙ οὐ γάρ ἑαυτῷ ἀόρατός ἐστιν, ἀλλά τοῖς διά κτιστῶν καί φυσικῶν ὀφθαλμῶν καί λογισμῶν νοοῦσι καί ὁρῶσιν. Οἷς δ᾿ ὁ Θεός ἑαυτόν ἐνήρμοσεν ὡς μέλος ἡγεμονικόν, πῶς οὐχί δι᾿ ἑαυτοῦ καί τήν τῆς χάριτος ἐμφανῶς παράσχοι θεωρίαν;

Πῶς δ᾿ οὐκ ἄν τῶν τῆς ἀσματικῆς θεολογίας ἀξιώσαι προσρημάτων, ἐγκωμιάζων τήν ἐγγεγενημένην πνευματικήν δύναμιν τοῖς ὄμμασιν αὐτῶν, «ἰδού εἰ καλή», λέγων πρός αὐτούς, «ἡ πλησίον μου˙ ὀφθαλμοί σου περιστεραί»; δι᾿ ὧν καί αὐτοί, τῆς ὡραιότητος αἰσθόμενοι τοῦ νοητοῦ νυμφίου, δαψιλῆ τόν τῶν ἐγκωμίων ἀντιδιδόασι λόγον. Οὐκ ἄδηλον δ᾿ ἄρα τοῖς μεμυημένοις τίς αὕτη ἡ περιστερά ἥν ἡ νύμφη σχοῦσα