103

διδασκάλου τοῖς τοῦ κόσμου ζῆν στοιχείοις, ἄνθρωπε; Τί λέγεις; «Καινόν οὐρανόν καί καινήν γῆν κατά τό ἐπάγγελμα αὐτοῦ προσδοκῶμεν», καί οὐκ ἐκ ἐκείνου τόν Θεόν ὑπερκοσμίως νοήσομέν τε καί δοξάσομεν, ἀλλ᾿ἐκ τοῦ παλαιοῦ τούτου μόνου καί ἀλλοιωτοῦ ἐπιγνωσόμεθα αὐτόν; Οὐκ ἀλλοιωτοῦ δέ μόνον ἀλλά καί φθαρτοῦ. Καί γάρ καινόν εἰπών ἐκεῖνον, παλαιόν τοῦτον ἐδειξε˙ πᾶν δέ τό παλαιούμενον καί γηράσκον εἰς ἀφανισμόν.

Ἀλλά πόθεν τόν καινόν τοῦτον ἐδιδάχθημεν κόσμον καί τήν μή παλαιουμένην ζωήν; Ἆρ᾿ ἀπό τῆς τῶν κτισμάτων θεωρίας ἤ παρά τοῦ «ὁρισθέντος Υἱοῦ Θεοῦ ἐν δυνάμει, κατά Πνεῦμα ἁγιωσύνης, ἐξ ἀναστάσεως νεκρῶν, Ἰησοῦ Χριστοῦ τοῦ Κυρίου ἡμῶν»; Οὐχ εἷς ἡμῶν καί καθηγητής, ὁ Χριστός; Ποῦ τοίνυν τῶν αὐτοῦ λόγων περί τῆς τοῦ φθειρομένου κόσμου φύσεως ἐδιδάχθημεν; Οὐ αὐτός ἐνετείλατο μή καλεῖν καθηγητήν ἐπί τῆς γῆς; Πῶς οὖν ἡμεῖς Ἕλλησι καί Αἰγυπτίοις ὡς σωτήριόν τι μαθησόμενοι φοιτήσομεν; Θεόν αὐχεῖ διδάσκαλον ἡ καθ᾿ ἡμᾶς θεογνωσία˙ οὐκ ἄγγελος, οὐκ ἄνθρωπος, ἀλλ᾿ αὐτός ὁ Κύριος ἐδίδαξε καί ἔσωσεν ἡμᾶς. Οὐκέτι ἐκ τοῦ εἰκότος γινώσκομεν Θεόν˙ τοιαύτη γάρ ἡ ἀπό τῶν κτισμάτων γνῶσις τοῦ Θεοῦ˙ νῦν δέ «ἡ ζωή ἐφανερώθη, ἥτις ἦν πρός τόν Πατέρα καί ἐφανερώθη ἡμῖν» καί ἀνήγγειλεν ἡμῖν ὅτι «ὁ Θεός φῶς ἐστι καί σκοτία ἐν αὐτῷ ὑπάρχει οὐδεμία», καί τούς πιστεύσαντας αὐτῷ τέκνα ἐποίησε φωτός, «καί οὔπω ἐφανερώθη τί ἐσόμεθα», ὅτι «ἐάν φανερωθῇ, ὅμοιοι αὐτῷ ἐσόμεθα, ὅτι καί ὀψόμεθα αὐτόν καθώς ἐστιν». Ἔχεις πάλιν ἔφοδον συκοφαντίας˙ «καθώς γάρ ἐστιν ὀψόμεθα αὐτόν». Ἀλλ᾿ ὁ ταῦτα λέγων, τῇ ἐν Σιών τεθείσῃ πέτρᾳ προσεχῶς ἐπῳκοδομημένος, ταύτῃ παραπλήσιός ἐστιν ἐν πᾶσιν˙ «ὁ πεσών οὖν ἐπ᾿ αὐτόν συντριβήσεται, καί ἐφ᾿ ὅν ἄν πέσῃ, λικμήσει αὐτόν».

(σελ. 500) Ἡμεῖς δέ σκεψώμεθα πόθεν ὁ φιλόσοφος κατασκευάζει ὡς ὑπέρ πάσας τάς νοεράς ἐνεργείας ὅρασις οὐκ ἔστιν, ἐκεῖνο πρότερον εἰπόντες, ὡς ἀνώνυμόν τε καί ὑπερώνυμον ἐκεῖνο ἴσμεν, περί οὗ ἡμῖν ὁ λόγος. Εἰ γοῦν καί ὅρασιν αὐτό φαμεν, ἀλλά καί ὑπέρ ὅρασιν αὐτό ὑπάρχον ἐπιστάμεθα, κἄν τις ἐθέλῃ νόησιν αὐτό καλεῖν, ὅτι καί ὑπέρ νόησίν ἐστιν ἐκεῖνο πιστεύων ἤ διά τῆς πείρας ἐπιστάμενος, κατά τοῦθ᾿ ἡμῖν ὁμολογεῖ. Τά γοῦν συντεταγμένως καταφασκόμενά τε καί ἀποφασκόμενα νοήματά τε καί ὁράματα αὐτῷ παρείσθω πάνθ᾿ ὡς μάταια καί μηδέν ὄντα πρός ἡμᾶς καί τόν προκείμενον λόγον. Ὅτι δέ ἐστιν ὅρασις ὑπέρ πᾶσαν νόησιν, ἐκεῖνος μέν οὐκ ἐνόησεν οὐδέ ἐπίστευσεν, ἡμεῖς δέ καί μή νοοῦντι συνέγνωμεν ἄν, ἐπειδή τό ὑπέρ νοῦν νοεῖν οὐκ ἔνι φύσει τῇ καθ᾿ ἡμᾶς καί ταῖς κατ᾿ αὐτήν μελέταις, καί μή πάντῃ πιστεύοντα παρεδεξάμεθ᾿ ἄν, χρῆν εἰδότες κατά τόν ἀπόστολον «τόν ἀσθενοῦντα τῇ πίστει προσλαμβάνεσθαι». Τό δέ καί τούς πιστεύοντας περιτρέπειν ἐγχειρεῖν καί συγγράμμασιν ἐναγωνίοις χρῆσθαι κατ᾿ αὐτῶν τε καί τῆς ἀληθείας καί παντί τρόπῳ σκανδαλίζειν σπεύδειν οὐ τούς μικρούς μόνον, ἀλλά καί τούς προήκοντας ἀρετῇ καί εὐσεβείᾳ, τοῦτο δέ τίς ἄν ἐνέγκοι σιωπῇ τῆς ἀληθείας θεραπευτής εἶναι προαιρούμενος; Ἐκεῖνος μέν οὖν ὡς ἔστιν ὅρασις καί νόησις ὑπέρ πᾶσαν ὅρασιν καί νόησιν, ὑπερώμενός τε οὖσα καί ἀποδεούσας ἑαυτῆς κεκτημένη τάς ἐπωνυμίας οὐκ ἐνόησεν, οὐδέ ἐπίστευσε, καί ὅ δέ ὑπέρ νοῦν λέγειν τούς θεολόγους οἴεται, τήν κατά ἀπόφασιν θεολογίαν, οὐδέ τοῦτ᾿ εἶναι ὑπέρ νοῦν καί αὐτός ὁμολογεῖ. «Τά γάρ ἐγνωσμένα», φησίν, «ἀποφάσκουσιν, οὐ τά μή ἐγνωσμένα»˙ καί ἡμεῖς ἴσμεν ὡς ἐν τῇ θεολογίᾳ ταύτῃ τά ἀπεφαίνοντα τῷ Θεῷ διανοεῖται ὁ νοῦς, ὥστ᾿ οὐδ᾿ αὕτη ἡ θεολογία τάς νοεράς ἐνεργείας ὑπερβέβηκε.

Περί δέ τῆς ὑπέρ νοῦν ὁράσεως τοῦτ᾿ ἄν εἴποιμεν, ὡς, εἰ μέν οὐκ εἶχεν ὁ ἡμέτερος νοῦς ὑπεραναβαίνειν ἑαυτόν, (σελ. 502) οὐδ᾿ ἄν ἦν ὑπέρ τάς νοεράς ἐνεργείας ὅρασις καί νόησις˙ ἐπεί δέ καί ταύτην ἔχει τήν δύναμιν καί κατά ταύτην μόνην κυρίως ἑνοῦται τῷ Θεῷ, δι᾿ αὐτοῦ κατά τόν καιρόν τῆς προσευχῆς προϊοῦσαν