98

ἐνυποστάτως θεωρεῖται, νοερῶς τε ἐνεργοῦν καί πνευματικῶς ἀπορρήτως τῷ θεουμένῳ ὁμιλοῦν. Καί μέν δή τά ἀπεμφαίνοντα τῷ Θεῷ διανοεῖται ὁ νοῦς κατά ἀφαίρεσιν θεολογῶν˙ διεξοδικῶς ἄρα ἐνεργεῖ˙ ἐκείνη δ᾿ ἕνωσίς ἐστι˙ πρός δέ μετά τῶν ἄλλων καί ἑαυτόν ἐκεῖθεν ἀφαιρεῖ, ἐκείνη δέ τοῦ νοῦ πρός Θεόν ἕνωσίς ἐστι, καί τοῦτό ἐστιν, ὅπερ οἱ πατέρες εἶπον «τέλος προσευχῆς, ἁρπαγή πρός Κύριον». ∆ιό καί ὁ μέγας ∆ιονύσιος δι᾿ αὐτῆς ἡμᾶς ἑνοῦσθαι τῷ Θεῷ φησιν. Ἐν γάρ τῇ προσευχῇ τάς πρός τά ὄντα σχέσεις κατά μικρόν ἀποτιθέμενος ὁ νοῦς, πρῶτον μέν τάς πρός τά αἰσχρά καί πονηρά καί τά φῦλα πάνθ᾿ ἁπλῶς, εἶτα τάς πρός τά μέσως ἔχοντα καί μεθαρμοζόμενα πρός τό χεῖρον ἤ τό βέλτιον τῇ προθέσει τῶν χρωμένων καταλλήλως, ὧν δήπου καί πᾶσα μάθησίς ἐστι καί ἡ διά ταύτης γνῶσις, διό καί πατερικόν ἐστι παράγγελμα μή καταδέχεσθαι τήν γνῶσιν ἐν τῷ καιρῷ τῆς προσευχῆς, ἀναδιδομένην ὑπό τοῦ ἐχθροῦ, ἵνα μή τό κρεῖττον συληθῶμεν˙ ταύτας τοίνυν καί τάς πρός τά κρείττω τούτων σχέσεις κατά μικρόν ἀποτιθέμενος ὁ νοῦς ὁλοσχερῶς κατά τήν εἰλικρινῆ προσευχήν ἐξίσταται τῶν ὄντων πάντων. Αὕτη δέ ἡ ἔκστασις τῆς μέν κατά ἀφαίρεσιν θεολογίας διαφερόντως ὑψηλότερόν ἐστι˙ μόνων γάρ ἐστιν τῶν ἀπαθείας ἐπειλημμένων˙ οὔπω δέ ἕνωσίς ἐστιν, ἐάν ή ὁ παράκλητος ἐν ὑπερῴῳ τῶν φυσικῶν ἀκροτήτων καθημένῳ τῷ προσευχομένῳ καί προσδοκῶντι τήν ἐπαγγελίαν τοῦ Πατρός ἐπιλάμψῃ ἄνωθεν καί διά τῆς ἀποκαλύψεως πρός τήν (σελ. 478) τοῦ φωτός ἁρπάσῃ θεωρίαν. Τῆς δέ θεωρίας ταύτης ἐστί καί ἀρχή καί τά μετά τήν ἀρχήν, κατά τε τό ἀμυδρότερον καί τηλαυγέστερον διαφέροντα πρός ἄλληλα, τέλος δ᾿ οὐμενοῦν ἐπ᾿ ἄπειρον γάρ ἡ πρόοδος αὐτῆς, ὡσδαύτως καί τῆς ἐν ἀποκαλύψει ἁρπαγῆς˙ ἄλλο γάρ ἔλλαμψις καί ἄλλο διαρκής φωτός θέα, καί ἄλλο τῶν ἐν τῷ φωτί πραγμάτων, ἐν ᾧ καί τά μακράν γίνεται ὑπ᾿ ὀφθαλμούς καί τά μέλλοντα ὡς ὄντα δείκνυται.

Ἀλλά ταῦτα μέν ὑπέρ ἐμέ λέγειν καί διατρανοῦν˙ εἰ δέ καί τά πρό αὐτῶν, ἀλλ᾿ ἐκεῖνα τῆς προκειμένης ὑποθέσεως˙ ἐπάνειμι τοίνυν. Ἡ γοῦν τοῦ φωτός τούτου θεωρία ἕνωσίς ἐστιν, εἰ καί μή διαρκής τοῖς ἀτελέσιν˙ ἡ δέ τοῦ φωτός ἕνωσις τί γε ἄλλο ἤ ὅρασίς ἐστιν; Ἐπεί δέ καί μετά τήν τῶν νοερῶν ἐνεργειῶν ἀπόπαυσιν τελεῖται, πῶς ἄν τελεσθείη, εἰ μή διά Πνεύματος; Ἐν γάρ τῷ φωτί τό φῶς ὁρᾶται καί ἐν τῷ ὁμοίῳ φωτί καί τό ὁρῶν, εἰ κατά μηδέν ἄλλο ἐνεργοίη, πάντων τῶν ἄλλων ἐκχωρῆσαν, φῶς ὅλον καί αὐτό γίνεται καί τῷ ὁρωμένῳ ὁμοιοῦται, μᾶλλον δέ καί ἀμιγῶς ἑνοῦται, φῶς ὄν καί ὁρῶν φῶς διά φωτός˙ κἄν ἑαυτόν βλέπῃ, φῶς ὁρᾷ, κἄν πρός ἐκεῖνο ὅ ὁρᾷ, φῶς ἐστι καί τοῦτο, κἄν τό δι᾿ οὗ ἔχῃ τό ὁρᾶν, καί ἐκεῖνο φῶς ἐστι, καί τοῦτ᾿ ἐστίν ἡ ἕνωσις, ἕν πάντ᾿ ἐκεῖνα εἶναι, ὡς μηδέ ἔχειν διαγινώσκειν τόν ὁρῶντα τό δι᾿ οὗ καί εἰς ὅ καί τί αὐτό ἐστιν, ἀλλ᾿ ἤ τοῦτο μόνον ὅτι φῶς ἐστι καί φῶς ὁρᾷ τῶν κτισμάτων πάντων ἄλλο.

∆ιό καί ὁ μέγας Παῦλος κατά τήν ἐξουσίαν ἁρπαγήν ἐκείνην ἀγνοεῖν ἑαυτόν φησι τί ἦν. Ἑώρα μέντοι ἑαυτόν˙ πῶς; αἰσθητῶς ἤ λογικῶς ἤ νοερῶς; Ἀλλά τούτων ἁρπαγείς ἀπανέστη τῶν δυνάμεων. ∆ιό τοῦ τήν ἁρπαγήν ἄρ᾿ ἐξειργασμέου πνεύματος ἑώρα ἑαυτόν. Αὐτός δέ τί ἦν, ἄληπτος ὤν πάσῃ φυσικῇ δυνάμει, μᾶλλον δ᾿ ἀπολελυμένος πάσης (σελ480) φυσικῆς δυνάμεως; Πάντως ἐκεῖνο ᾧ ἡνώθη καί δι᾿ οὗ ἑαυτόν ἐγίνωσκε καί δι᾿ ὅ πάντων ἀφειμένος ἦν. Ταύτην γάρ ἔσχε πρός τό φῶς τήν ἕνωσιν, ἧς οὐδ᾿ ἄγγελοι τυγχάνοιεν ἄν, εἰ μή διά τῆς ἑνούσης χάριτος ὑπερβαῖεν ἑαυτούς. Πῶς ἄρα καί Πνεῦμα ἦν ἐκεῖνος τότε, ᾧ καί ἥνωται, ἐξ οὗ καί τό ἡνῶσθαι εἶχε, τῶν ὄντων πάντων ἐκστάς καί ἐκεῖνο κατά χάριν γεγονώς καί καθ᾿ ὑπεροχήν μή ὤν, ἤγουν ὑπέρ τά κτιστά, ὡς καί ὁ θεῖος Μάξιμος φησιν˙ «ὁ γάρ ἐν Θεῷ γενόμενος πάντα τά μετά Θεόν κατέλιπε κατόπιν ἑαυτοῦ»˙ καί πάλιν, «πάντα τά μετά Θεοῦ πράγματα καί ὀνόματα καί ἀξιώματα ὑποκάτω τῶν ἐν τῷ Θεῷ διά τῆς χάριτος γενησομένων ἔσται». Τοιοῦτο δέ γεγονώς ὁ θεῖος τότε Παῦλος τῆς θείας