Scholium.

Posita opinione Philosophi, quod non potest haberi scientia quid est de Deo, vel substantia, ponit modum dicendi, quod Deus relucet in creatura, et substantia in accidente, non secundum rationem propriam istorum, sed secundum rationem communem univocam utriusque, et adducit rationes probantes univocationem entis Deo et creaturae substantiae, et accidenti; de quibus latius agit 1. dist. 3. quaest. 2. a num. 5. et quaest. 3. a n. 7. et dist. 8. quaest. 3. a num. il.

Modo in speciali videndum, quomodo cognoscimus de Deo, vel substantia quid est. Ideo videndum est, quomodo substantia lucet in accidente, vel Deus in creatura.

Quidam dicunt, quod substantia non relucet in accidente secundum rationem propriam, qua non univocatur accidenti, sed secundum rationem communem, qua univocatur accidenti ; ideo ut lucet, et continetur in accidente, continetur secundum rationem univocam sibi et accidenti, sic est de Deo et creatura. Unde Deus cognoscitur secundum conceptum univocum Deo et creaturae, ideo non cognoscimus quid proprium.

Item, nullum absolutum facit conceptum in intellectu de aliquo, nisi contineat ipsum formaliter, sicut inferius continet superius: vel virtualiter, sicut subjectum continet proprias passiones ; accidens non continet substantias, nec phantasma continet Deum neutro modo: ergo, etc.

Item, ens ordinis superioris non relucet in ente ordinis inferioris, nisi inferiori modo: creatura et accidens est ens inferioris ordinis, quam Deus et substantia: ergo secundum propriam rationem, qua Deus excellit creaturam, non relucet in creatura: ergo etc.

Item, cognitio est per assimilationem, sed secundum proprias rationes non assimilatur: ergo, etc.

Item, quando facimus attributiones ad Deum, removemus a perfectionibus imperfectiones creaturae, et illud quod remanet attribuimus Deo; quaero si illud remanens sit univocum Deo et creaturae? si sic, habeo propositum. Si non, non magis attribuitur sapientia Deo quam lapis.

Item, in conceptibus universalis habentis singularia imaginabilia propria possumus stare fixi, non autem in non habentibus, veritas non habet proprium singulare imaginabile secundum Augustinum : cum audis veritas, quaere quid veritas, statim objiciunt phantasmata, etc.

Item, omnis intellectus certus de uno conceptu, et dubius de duobus, habet unum communem neutrum, aut intellectus simul esset certus, et dubius de eodem. Philosophi certi fuerunt de primo principio quod est ens, dubii autem, an hoc ens,etc. et ideo stabant in conceptu uno certo praeter utrumque dubium.

Item, omnis conceptus communis indeterminatus, a quo si descenderetur in determinatos, praedicaretur de eis per se, et in quid praedicatur univoce de eis, hujusmodi est conceptus entis respectu Dei et creaturae. Ad aliud de veritate dico, quod licet non habeat singulare proprium in intellectu, habeat tamen aliud singulare commune.

Ad illud de conceptu certo et dubio, dico quod conclusio est vera, ens habet conceptum unum secundum quid, unitate scilicet aggregationis et confusionis, non tamen unitate univocationis.

Ad aliud, conceptus non remanet in eis unus simpliciter, sed unitate confusionis.

Ad quaestionem dico, quod non possumus intelligere Deum quid est facialiter per speciem creaturae, sed tantum secundum conceptum proprium, qui est univocus creaturae, sed ut excellit creaturam ; ex creatura autem possumus intelligere quod creator est, sed non quid est. Hic cognoscendo quod producit de nihilo, et est actus purus intelligibilis, et quantum sic cognosco, cognito de eo siest, tantum cognosco de eo quid est, et sic habebo definitionem de eo, sed secundum hoc intellectus noster vertendo se ad partem definitionis, habemus quid virtualiter creaturae; tamen quia animus non stat in ista parte, abstrahit a Deo istos conceptus, et stat per ignorantiam et negationem ; et haec est vera cognitio, quam habemus de Deo hic. Dictum est, quodcognoscimus de Deo quid est.

Contra, supereminentissimi sunt super bonum, etc. secundum Dionysium cap. 3. illi conceptus removentur a Deo: ergo non sunt quidditativi, et proprii conceptus Dei.

Dico quod conceptus conclusi per modum complexionis conveniunt Deo, nec conveniunt creaturae; hujusmodi sunt conceptus compositi, non autem simplices conceptus, cujusmodi sunt conceptus entis, boni, etc. nam tales conceptus dicmitur univoce de Deo et creatura.

Ad argumentum dico, quod remotio, una a Deo, alia ab animo. Exemplum, si occurrat conceptus ebrii vel superbi, removetur a Deo; si autem occurrat super bonus, hujusmodi debet removeri ab animo, quia per hoc intellectus intelligit aliquod compositum, sed intendit aliquid aliud amare, quod est simpliciter simplex. Sed quia primus modus super bonum, etc. est modus compositus, non placet animo, ideo stat in ignorantia ; ideo licet in altissimo conceptu nihil concipimus, nisi modo composito, tamen intendimus conceptum simpliciter simplicem, quia illum habemus in communi tantum, et confusissimum, et communem Deo et creaturae.

Quod ens non sit commune virtualiter, probo : nulla intentio univoca statim est in sua inferiora, sed descendit in ea per addita, ut animal non est statim homo et asinus, sed descendit in ea per differentias, et ita per addita: ergo ens, si est univocum substantiae et accidenti, non est statim substantia et accidens, sed descendit in eas per differentias : quaero igitur utrum praedicetur de illis differentiis in quid, vel non. Si sic, ergo non sunt differentiae ; similiter tunc illae, cum includant ens quidditative, erunt differentes aliis differentiis, et non primo diversae, et de illis differentiis similiter est quaerendum.

Si dicas non; ergo cum ens habet differentias, et non praedicatur de eis in quid per te, est genus.

Item, omne divisibile dividitur in divisione primaria divisione bimembri secundum Boetium lib. Di visionum.

Similiter hoc patet per rationem, quia omnis divisio est monadis secundum essentialem partitionem ; sed prima divisio entis est in decem genera; ergo non est unum.

Dices : dividitur in ens in alio, et inens non in alio.

Contra, ideo intentio entis est univoca substantiae, et accidenti secundum te, quia substantia non concipitur, nisi per speciem accidentis, ideo secundum modum univocum continet; ergo per oppositum, cum novem accidentia concipiantur, per species proprias concipiuntur.

Item, intentio univoca non descendit in alterum univocatorum causaliter mediante altero univoco, verbi gratia, animal aeque descendit in hominem et in asinum, ita quod neutrum est causa animalis descendendi in alterum. Hoc patet ratione, quia aliter differentiae non essent coaevae in genere.

Similiter nec essent in potentia in genere, sed in actu, quia sumo signum naturae, in quo intelligo animal, in alio signo immediate intelligere possum asinum ; sed non sic, si homo prius intelligeretur, quia est causa intelligendi asinum, si detur oppositum in primo signo intelligere hominem, et in conceptu animalis intelligeretur homo: ergo,etc. Sed ens est talis intentio,quia noncontingit descendere abeo in ens creatum analogum, nisi mediante intellectu entis, quod est Deus: ergo non est univocum eis. Probatio minoris, in intellectu enim hujus, inquantum haec scilicet creatura, includitur respectus ad ipsum Deum, cujus participatione est, non enim est intelligibilis, nisi ut includit respectum ad Deum; sed Deus intelligitur sine respectu, sed unumquodque includens aliud, et non e converso, posterius est eo, ideo ordine tali descendente ad hoc ens, oportet descendere mediante ipso intellecto.

Item, per naturam indeterminata sunt prius intellecta, hujusmodi est Deus, quia ens analogum ad decem est indeterminatum, sed determinabile per modos ; Deus autem non est determinabilis; ergo magis est indeterminatus.

Item, ponatur quod aliquis habeat conceptum justi in communi et nondum investigatum, et occurrat sibi an haec actio sit justa per applicationem ad ipsum justum: ergo ipsum justum includitur in conceptu justi in communi. Minor patet per Augustinum 6. de Trin. quaerit an actus sit perfectior, et appii at ad ipsum pulchrum, id est, Deum, qui est pulcher, et prius non habuit conceptum pulchri nisi in communi: ergo conceptus ipsius justi, id est, Dei, includitur in conceptu justi in communi.

Dices, non potest applicari ad justum in communi, nisi prius sciat ipsum justum.

Contra, loqueris eum pulchrum, et non nosti eum prius, cum invenis eum justum, nescis an invenisti, nisi intelligeretur in justo in communi ; ergo in justo in communi includitur ipsum justum.

Ad rationes alias, quae fiunt in oppositum, scilicet quod ens sit univocum, quia in omni genere est primum simplicissimum, sed primum omnium est ens: ergo simplicissimum, et sic univocum.

Solutio, primum objectum intellectus potest dici primum prioritate adaequationis, vel communitatis. Alio modo prioritate generationis vel adversionis, quo primo adverto, vel prioritate virtutis, in cujus scilicet virtute intelligo omnia: sic essentia divina est primum objectum sui intellectus ; primo modo est ens communissimum objectum: secundo est nunc unum, nunc aliud, quod scilicet vehementius immutat intellectum primo primum objectum virtute non habet viator, sicut dicunt quidam. Sed hoc est falsum, quia habet ipsum esse, quod est pelagus primum causalitate, scilicet Deus, qui prius intelligitur quam infinitae virtutis, quod patet, quia illud est alio quocumque prius naturaliter et causaliter. Tunc dico, prioritas virtutis est prioritas simpliciter, aliae vero prioritates secundum quid, ideo ens non est simplicissimum, sed ens.

Contra hoc probatio, quia creatura dicitur relative ad Deum ; ergo non intelligitur, nisi Deus prius intelligatur. Similiter per creaturam intelligimus Deum, nec eum intelligimus nisi per creaturam: ergo non prius intelligitur Deus quam creatura.

Dico, non video colorem, nisi videndo lucem, et lux fecit videre colorem, et lux est primum causalitate, tamen talis oculus posset esse, qui videret lucem in se. Similiter talis oculus mentalis posset esse, qui videret Deum in se ; sicut enim color est causa secunda quare video lucem, tamen lux est causa prima, sic intellectus, etc.

Item, arguo sic, unius potentiae unum est objectum primum simpliciter.

Item, omnis conceptus indeterminatus, quando descendit in inferiora, et est unus in eis, est univocus, ut patet de animali; talis est conceptus entis, quia praedicatur de eis in quid.