Capitulum XVIII.

Secundo de poenis inferentibus mortem.

Sanctis autem tuis. Postquam egit de poenis Discedentibus mortem, hic agit de poenis inferentibus mortem: et primo, de exterminatione primogenitorum suorum in Aegypto, scilicet capitulo isto: secundo, de subversione eorum in mari rubro, scilicet ultimo capitulo.

De exterminatione primogenitorum in Aegypto.

In prima primo tangitur Hebraeorum, quos opprimebant, commendatio: secundo, per eorum liberationem Aegyptiorum opprimentium eos digna punitio: Digni quidem etc.; tertio, post liberationem Hebraeorum gravis tentatio, scilicet in deserto: Tetigit.

Primo, commendatio Hebraeorum.

Circa commendationem tanguntur quatuor: primo divini beneficii exhibitio: secundo, pro exhibitione beneficii gratiarum actio: Et quia non et ipsi: tertio , pro beneficii continuatione supplicatio: Et ut esset: quarto, supplicationis exauditio, ibi: Propter quod.

(Vers. i.). Sanctis autem tuis etc. Ita erant Aegyptii in tenebris: autem, pro sed: Sanctis tuis: scilicet Israelitis, secundum illud Levitici undecimo : " Sancti estote "; maxima erat lux, quia lux exterior corporalis: unde Exodi decimo: " Ubicumque habitabant filii Israel, lux erat "; item lux interior spiritualis: unde Glossa : " Sanctis tuis, id est Israelitis, quos fides et conscientiae puritas illuminabat "; primae ad Thessalonicenses quinto: " Omnes filii lucis estis "; item lux superior caelestis; Ioannis primo: " Erat lux vera, quae illuminat omnem hominem " etc: item Malachiae quarto: " Vobis timentibus nomen meum orietur sol iustitiae ". Et horum quidem, scilicet Sanctorum, vocem, humanae collationis vel divinae laudis, inimici audiebant, scilicet Aegyplii; sed figuram non videbant, scilicet propter tenebras impedientes.

Sed contra : Quia existens in tenebris potest videre illum qui est in lumine, et non e converso.

Dicendum, quod hoc verum est, nisi sit impedimentum in eius oculo, vel in ipso medio. Ibi vero erat impedimentum in oculo videntium, quia percussi erant quasi quadam caecitate, et in medio, quia tenebrae densae et palpabiles ibi erant .

Et quia non et, id est etiam, ipsi, scilicet Sancti, per eadem passi erant , " id est easdem plagas ", secundum Glossam: magnificabant te, scilicet laudando: Lucae primo: " Magnificat anima mea Dominum "; Ecclesiastici quadragesimo tertio: "Quis magnificabit eum, sicut est ab initio "?

(Vers. 2.). Et qui ante laesi erant, scilicet a Pharaone opprimente eos et flagellante, ut patet Exodi primo . Quia non laedebantur, scilicet plagis inflictis a Deo, gratias agebant tibi: Isaiae quinquagesimo primo: " Gaudium et laetitia invenietur in ea, gratiarum actio et vox laudis ". Et ut esset differentia, scilicet inter ipsos et Aegyptios; te Deum petebant , vel: te Deum orabant, secundum illud Psalmi: " Iudica me, Deus, et discerne causam meam de gente non sancta ", sicut et Abraham petebat, ne proderetur iustus sicut impius: Genesis decimo octavo. Vel: differentia, scilicet distantia: hoc Israelitis praestitum fuit, quando "tollens se Angelus stetit inter castra Aegyptiorum et castra Israelis", ut patet Exodi decimo quarto .

(Vers. 3.). Propter quod, ,scilicet quia beneficio praestito grati erant, conferendo orabant: ardentem columnam ignis habuerunt, scilicet de nocte, ut patet Exodi decimo tertio ;ducem ignotae viae, scilicet per desertum, et solem sine laesura, per viam; solem, inquam, boni hospitii, supple: demonstratorem in termino viae; praestitisti; sine laesura, inquam, de die, et hoc, columna nubis aestum solis temperante, ut patet ibidem et supra decimo: "Fuit eis in velamento diei et in luce stellarum nocte ", ita quod veniebant ad locum, in quo poterant competenter hospitari et tentoria figere: Isaiae quarto : " Creabit Dominus super omnem locum montis Sion, et ubi invocatus est, nubem per diem "; et post: "et erit in umbraculum diei ab aestu".

Secundo, Aegyptiorum digna punitio.

Digni quidem. Hic ostenditur digna punitio Aegyptiorum I sraelitas opprimentium: et primo (angitur quasi epilogando, poena communiter omnium: secundo, specialiter occisorum: Cum cogitarent: latio, specialiter vivorum et vigilantium: Resonabat: quarto, vivorum dormientium: Cum enim quietum.

(Vers. 4.). Digni quidem illi, scilicet Aegyplii erant, supple: carere luce, quoad privationem sensus, et pati carcerem tenebrarum, quoad privationem motus: qui inclusos custodiebant etc, non permittendo, eos exire de terra Aegypti; Exodi quinto : Nescio Dominum, et Israel non dimittam ". Sanctos filios tuos, scilicet Israelitae in te credentes: Ioannis primo: " Dedit eis potestatem filios Dei fieri,

bis qui credunt in nomine eius "; per quos inci aiebat, scilicet per illius populi praeparationem ac Legis susceptionem, quia nondum erat data: incorruptum lumen legis sacculo dari. Notandum quod lex aliquando dicitur lumen, quia illuminat intellectum: Proverbiorum sexto : " Mandatum lucerna, et lex lux"; incorruptum, quia purificat vel a corruptione conservat affectum, secundum illud Psalmi: " Eloquium Domini igne examinatum probatum terrae, purgatum septuplum" .

Cum cogitarent etc. Hic primo tangitur percussio primogenitorum Aegypti; secundo, praescienlia percussionis: Illa enim: tertio, evasio Hebraeorum: Suscepta est autem a populo; quarto, ratio evasionis: Absconse enim.

(Vers. 5.). Cum cogitarent, scilicet Aegyptii, iustorum, id est Hebraeorum, occidere infantes, non solum cogitatione simplici, sed etiam progressiva in opus, ut patet Exodi primo . Et uno filio, scilicet Moyse, exposito, scilicet a matre, et liberato, scilicet a filia Pharaonis, ut patet Exodi secundo. In traductionem illorum, id est punitionem Aegyptiorum , vel: in traductionem illorum, id est Hebraeorum, id est, ut educeret eos de Aegypto per Moysen libentum. Multitudinem filiorum abstulisti, id est universitatem primogenitorum, Exodi duodecimo . Et pariter, id est simul, illos, scilicet Aegyptios parentes eorum, perdidisti in aqua valida, scilicet submergendo eos in mari rubro, Exodi decimo quarto: "Nec unus quidem superfuit ex eis ", et decimo quinto: "Submersi sunt quasi plumbum in aquis vehementibus ".

(Vers. 6.V Illa enim: enim, pro sed: nox, scilicet qua occisa sunt primogenita, cognita est ante a patribus nostris, scilicet Abraham et aliis: unde Genesis decimo quinto : " Scito praenoscens, quod peregrinum futurum sit semen tuum in terra non sua" etc; vel ipsis Israelitis in Aegypto, Moyse praenuntiante illis, ut patet Exodi duodecimo. Ut vere, id est certitudinaliter, scientes, quibus iuramentis crediderunt, id est quam firmis Dei promissionibus; Genesis vigesimo secundo : " Per memetipsum iuravi, dicit Dominus "; item ad Hebraeos sexto: " Ut per duas res immobiles " etc.; animaequiores essent, scilicet in exspectando impletionem iuramenti.

(Vers. 7.). Suscepta est autem etc., scilicet nocte illa, vel secundum Glossam : " Lex phase ", nocte illa, quasi pro magno beneficio, a populo tuo, scilicet Israelitico, ut patet Exodi duodecimo, ubi dicitur: " Feceruntque " etc; sanitas quidem iustorum, per illam enim salvati sunt Israelitae ab Angelo exterminatore: ut patet Exodi duodecimo: iniustorum autem, scilicet Aegyptiorum, exterminatio, id est per Angelum exterminatorem occisio, ibidem.

(Vers. 8.). Sicut enim laesisti adversarios nostros , scilicet ob eorum peccata occidendo, sic et nos provocans, supple: ad meliora, scilicet ad fidem et Legis susceptionem: Deuteronomii trigesimo secundo: " Sicut aquila provocans ad volandum " etc., magnificasti, scilicet ab illo exterminio magnifice liberando.

(Vers. 9.). Absconse enim, scilicet propter metum Aegyptiorum, secundum Glossam ;sacrificabant, scilicet pascha immolando, ut patet Exodi duodecimo. Iusti pueri, scilicet filii, bonorum, scilicet Israelitarum, cum ipsis patribus suis, propter quod meruerunt liberari, Aegyptiorum primogenitis interfectis. Et iustitiae legem, scilicet datam, ibidem, de immolatione phase, quae iusta erat, quia iustificationem per mortem Christi faciendam significabat; item lex dicebatur, quia ligabat ad sui observantiam pro tempore sno. In concordia disposuerunt, id est, concorditer susceperunt et implere proposuerunt et impleverunt: unde in Psalmo : "Congregate illi Sanctos eius, qui ordinant testamentum eins super sacrificia " . Similiter, id est aequanimiter, bona et mala, id est prospera et adversa, recepturos iustos, scilicet se ipsos: repete: disposuerunt, quaecumque Deus vellet inferre: Iob secundo: "Si bona suscepimus de manu Domini, quare autem mala non sustineamus "? Item Lucae decimo sexto: " Recepisti bona in vita tua, et Lazarus similiter mala". Patrias laudes, id est a patribus institutas et celebratas, decantantes, id est devote cantantes, Deum scilicet laudando tam de malis, scilicet poenae, quam de bonis, scilicet gratiae, vel fortunae, vel naturae; in Psalmo : " Semper laus eius in ore meo"; semper, id est non solum in prosperitate, sed etiam in adversitate.

Resonabat autem etc. Hic tangitur poena Aegyptiorum viventium et vigilantium, scilicet luctus de morte primogenitorum suorum: et primo tangitur materia luctus: secundo, utilitas lugentium: Simili autem poena: tertio, causa universalitatis: Similiter ergo omnes: quarto, effectus consequens: De omnibus enim etc.

(Vers. 10.). Ita dixi, quod laudes patrias decantabat; resonabat autem, scilicet fortiter per totam terram Aegypti, inconveniens inimicorum vox, id est Aegyptiorum vox auditu horribilis: Exodi duodecimo :"Ortus est clamor magnus in Aegypto "; et flebitis audiebatur planctus, id est fletus cum planctu: erat autem clamor vocis et fletus oculorum et planctus manuum: flebitis, inquam, planctus ploratorum infantium, id est de infantibus vel pro infantibus, quos plangebant, secundum illud leremiae sexto: " Luctum unigeniti fac tibi, planctum amarum ".

(Vers. 11.). Simili autem poena, id est amissione primogeniti sui, servus cum domino afflictus est, in una domo: et popularis homo regi similia passus, scilicet in toto regno Aegypti, Exodi duodecimo : " Percussit omne primogenitum in terra Aegypti, a primogenito Pharaonis, qui sedebat in solio eius, usque ad primogenitum captivae, quae erat in carcere "; Isaiae vigesimo quarto: " Erit sicut populus, sic et sacerdos: et sicut servus, sic dominus eius".

(Vers. 12.). Similiter ergo omnes, id est maiores et minores et mediocres, scilicet rex Pharao et domini alii et eorum servi: Iubebant mortuos innumerabiles, primogenitos omnes, mortuos, inquam, uno nomine mortis, scilicet uno genere, quia divina plaga. Et bene dicit: omnes, quia non erat domus, in qua non iaceret mortuus ", ut habetur Exodi duodecimo . Nec enim etc. Et bene dixi: innumerabiles: nec enim ad sepeliendum, scilicet mortuos , vivi sufficiebant: Ieremiae decimo sexto: " Morientur parvi et grandes, et non sepelientur" etc. Quoniam uno momento, scilicet una hora notis, quae erat praeclarior natio illorum, id est primogenitorum universitas, qui dignitate praecellunt reliquos filios: exterminata est, id est ab Angelo exterminatore occisa, ut patet Exodi duodecimo .

(Vers. 13.). De omnibus enim, quasi dicat: et merito sic occidebantur primogenita: de omnibus enim, id est pro omnibus plagis prius illatis, non credentes, scilicet Aegyptii, propter beneficia , scilicet eis facta in singularum plagarum relaxatione, ut patet Exodi septimo, octavo, nono, decimo et duodecimo. Tunc cum primum fuit exterminium primogenitorum, scilicet in ultima plaga, spoponderunt, populum Dei se esse, id est promiserunt, se Dei mandatum facere, quod erat de dimissione filiorum Israel: tunc enim dimiserunt eos, ut patet Exodi duodecimo Vel: spoponderunt etc, id est, promiserunt, se Deo Hebraeorum credere, si liberarentur: Isaiae vigesimo sexto: " Domine, in angustia quaesierunt te "; in Psalmo: " Cum occideret eos, quaerebant eum ".

Cum enim quietum etc. Postquam determinavit de afflictione vigilantium pro morte primogenitorum, hic agit de afflictione dormientium: et primo tangitur afflictionis causa: secundo, poena: Tunc continuo.

(Vers. 14. 15.). Bene dixi: Tunc cum primum fuit exterminium: enim, pro quia: cum quietum silentium continerentomnia: silentium, scilicet noctis, quae data est ad quiescendum, sicut dies ad operandum: unde primae ad Thessalonicenses quinto: " Qui dormiunt nocte dormiunt ". Et nox in suo cursu iter medium haberet, id est, cum esset medium noctis: unde Exodi duodecimo: "Factum est autem in noctis medio "; et hoc propter improvisionem.

Omnipotens sermo tuus, Domine , id est ordinatio tua et iussus: unde ad Hebraeos quarto: " Vivus est sermo Dei et efficax ", scilicet propter resistendi impossibilitatem, exsiliens de caelo, exsiliens dicit propter velocitatem, de caelo, id est in Angelo exterminatore, a regalibus sedibus, scilicet tuis, id est ab Angelorum consortio, in quibus regnas et sedes: in Psalmo : " Qui sedes super Cherubin". Vel: exsiliens de caelo, scilicet a te missus, qui in caelo sedes: " Omnes enim administratorii sunt spiritus in ministerium missi propter eos, qui hereditatem capiunt salutis ", ad Hebraeos primo: venit durus, id est implacabilis, debellator, scilicet Aegyptiorum propter eorum obstinationem; in mediam

exterminii terram, id est in terram Aegypli morte primogenitorum exterminandam ; prosiliuit, scilicet subito.

(Vers. 16.). Gladius acutus, id est gladii acuti officium impleturus per occisionem primogenitorum: ad Hebraeos quarto : " Vivus est sermo Dei et efficax et penetrabilior omni gladio ancipiti"; item ad Ephesios sexto: " Gladium spiritus, quod est verbum Dei". Gladius ergo acutus, propter promptam nocendi facilitatem, insimulatum imperium tuum portans, id est non fictum, sed verum mandatum tuum et potestatem, quia " non est potestas nisi a Deo", ad Romanos decimo tertio . Insimulatum ergo imperium dicitur propter divinam auctoritatem, et stans, propter sententiae immobilitatem. Replevit omnia morte, id est totam terram Aegypti primogenitis mortuis. " Non enim erat domus, in qua non iaceret mortuus ", ut patet Exodi duodecimo. Dicit ergo: Replevit omnia etc., propter buius plagae universalitatem.

Sed obiicitur, quia Exodi duodecimo dicitur: , (Transibo nocte illa per terram Aegypti et percutiam omne primogenitum " etc., non ergo stabat: male ergo dicitur hic: Et stans etc.

Sed dicendum, quod iste status, de quo loquitur hic, opponitur recessui de terra Aegypti, non motui per ipsam terram. Unde vult dicere, quod Angelus, exsequens sermonem vel mandatum de occisione primogenitorum datum, stetit in terra Aegypti, ita quod extra Aegyptnm nullus fuit occisus: sed non vult dicere, quin transiret per Aegyptum de domo in domum.

Et usque ad caelum attingebat stans in terra, id est, attingere videbatur, scilicet propter inevilabilitatem , scilicet ne quis evaderet; in Psalmo : " Si ascendero in caelum, tu illic es ". Vel: usque ad caelum etc., hoc dicit, quia ille Angelus in caelo contemplabatur, ministrans in terra, secundum illud Bedae: " Intra Deum currunt, quocumque mittantur "; item Matthaei decimo octavo: " Angeli eorum "; scilicet administratores, "in caelis semper videnti, per contemplationem, " faciem Patris mei " etc.

Allegorice vero describitur hic adventus Christi in carnem, qui dicitur omnipotens sermo Dei per aeternam generationem, secundum illud Ioannis primo : "In principio erat Verbum "; sed de caelo, a regalibus sedibus venisse per carnis temporalem assumtionem: in Psalmo: "A summo caelo egressio eius"; medio noctis silentio, propter temporis opportunitatem: ad Galatas quarto: "At ubi venit plenitudo temporis " etc. Primum silentium fuit sub lege naturae, et hoc propter ignorantiam infirmitatis: secundum, sub lege Moysi, et hoc propter desperationem sanitatis: tertium, sub lege gratiae, et hoc propter adeptionem salutis . Tanquam durus debellator etc., scilicet propter daemonum expugnationem; Lucae undecimo : " Cum fortis armatus custodit atrium suum, in pace sunt omnia, quae possidet: si autem fortior eo supervenerit " etc. In mediam terram exterminii, id est in medio mundi propter terrae in qua natus est positionem: in Psalmo: " Operatus est salutem in medio terrae ". Imperium Dei secum portasse, propter coomnipotentem Patri Deitatem: Ioannis primo : " Et Deus erat Verbum ", scilicet de quo postea subdit: " Et Verbum caro factum est "; item Matthaei ultimo: " Data est mihi omnis potestas " etc. Omnia morte replevisse, propter omnium in morte eius consummationem, secundam illud Ioannis decimo nono: "Consummatum est". Stans in terra caelum attigisse, quia anima eius in statu viatoris habebat continuam Dei fruitionem; Ioannis tertio: " Nemo ascendit in caelum, nisi qui descendit de caelo, Filius hominis, qui est in caelo ".

(Vers. 17.). Tunc continuo, scilicet ipsa hora occisionis, visus somniorum malorum, id est terribilium, turbaverunt illos, scilicet dormientes: Glossa : " Ut nec vigilantibus nec dormientibus daretur requies ". Et timores insperati, id est subiti, supervenerunt, scilicet illis: Iob septimo : " Terrebis me per somnia, et per visiones horrore concuties ": Iob quarto: "In horrore visionis nocturnae, quando solet sopor occupare homines, pavor tenuit me".

(Vers. 18.). Et alius alibi, scilicet quam alter, proiectus semivivus, id est in extremo vitae suae; propter quam moriebatur causam mortis demonstrabat, scilicet aliis indicando, sicut poterat, scilicet propter duritiam cordis Deo Hebraeorum et Moysi, servo eius, rebellantis: ad Romanos secundo : " Secundum duriltiam tuam et cor impoenitens ".

(Vers. 19.). Visiones enim, somniorum scilicet, quae illos turbaverunt, haec praemonebant, scilicet causam suae mortis. Ne inscii, quare mala patiebantur, perirent, et sic propter ignorantiam excusarentur de impoenitentia: Isaiae vigesimo octavo : " Vexatio dabit intellectum auditui "; Gregorius: " Oculos, quos culpa claudit, poena aperit".

Tertio, Hebraeorum gravis tentatio.

Tetigit etc. Hic subditur Hebraeorum post suam liberationem gravis tentatio in deserto: et primo ostenditur periculum a parte tentatorum: secundo, modus liberationis a parte Pontificis: Properans enim etc: tertio, causa vel virtus liberans a parte ornatus pontificalis: Jn veste etc.; quarto, effectus consecutus parte a Angeli exterminantis: His autem etc.

(Vers. 20.). Tetigit autem etc. Ita puniti sunt Aegyptii nec tantum illi: autem, pro sed: tetigit tunc: tunc, sumitur large, ita quod sit sensus: Tunc, scilicet illo tempore, quo egressi de Aegypto proflciscebantur per desertum, tetigit et iustos, scilicet filios Israel. Tetigit dicit, quia non diu permansit nec in omnibus fuit, tentatio mortis, id est ad mortem ducens. Et commotio in eremo facta est multitudinis, scilicet contra Moysen et Aaron, ita quod fugerunt ad tabernaculum Domini, ut patet Numerorum decimo sexto . Sed non diu permansit ira tua: Habacuc: " Cum iratus fueris, misericordias recordaberis ".

Properans enim etc. Hic tangit triplicem modum liberationis eorum, scilicet devote orando: secundo, patrum promissa rememoranda: Vicit autem; tertio, se personaliter interponendo: Cum enim iam aceruatim.

(Vers. 21.). Dicit ergo: Properans enim etc. Bene dixi, quod non diu permansit ira tua: properans enim homo sine querela, scilicet Aaron: unde Numerorum decimo sexto : " Quod cum audiisset Aaron et cucurrisset ad mediam multitudinem, quam iam vastabat incendium " etc.; properans, in hoc innuitur fervor cordis, sine querela, sanctitas conversationis, deprecari pro populis etc. Talem enim Deus exaudit et non peccatores: unde Ioannis nono : " Peccatores Deus non audit "; Gregorius: " Cum is qui displicet, ad intercedendum mittitur, irati animus ad deteriora provocatur "; deprecari pro populis: deprecatio proprie est de malis amovendis oratio vero de bonis adipiscendis, sed communiter ponitur unum pro altero. Proferens servitutis suae scutum, orationem etc. Oratio dicitur scutum ratione protectionis: Ezechielis vigesimo . " Quaesivi de eis virum, qui interponeret sepem et staret oppositus contra me ". Servitutis suae dicitur, quia ad hoc servitium tenebatur ratione officii pontificalis; unde ad Hebraeos quinto : " Omnis namque pontifex, ex hominibus assumtus, pro hominibus constituitur "; et postea sequitur: " Debet, quemadmodum pro populo, ita pro semetipso offerre pro peccatis".

Notandum, quod scutum spiritualiter potest dici fides: unde ad Ephesios sexto : "In omnibus sumentes scutum fidei ". Item, verbum Dei: nude Proverbiorum trigesimo: " Omnis sermo " Domini, vel " Dei, ignitus clypeus est sperantibus in se". Item, oratio: unde hic: Proferens scutum servitutis suae orationem. Item, aequitas; unde supra quinto : " Sumet scutum inexpugnabile, aeuitatem". Item, eleemosyna: unde Ecclesiastici vigesimo nono: " Super scutum potentis et super lanceam adversus inimicum tuum pugnabit ". Item, patientia: secundi Regum primo: "Ibi abiectus est clypeus fortium " etc. Item, obedientia, de quo primi Machabaeorum decimo quarto: " Haec est aureus clypeus Simonis amarum mille ".

Et per incensum, id est incensi oblationem, deprecationem allegans, id est allegando proferens: Numerorum decimo sexto : " Obtulit thymiama et stans inter mortuos et viventes pro populo deprecatus est". Et notandum, quod oratio ponitur pro remissione peccati, deprecatio pro amotione flagelli, incensum pro reconciliatione iudicis offensi. Properans, inquam, homo etc., restitit irae, id est divinae percussioni. Et finem imposuit necessitati, id est humanas afflictioni inevitabili. Ostendens, scilicet facto, non solum verbo, quoniam tuus est famulas, secundum illud Ioannis decimo : " Bonus pastor animam suam dat pro ovibus suis "; Ecclesiastici quadragesimo quinto: " Ipsum elegit ab omni vivente offerre sacrificium Deo, incensum " etc. Econtra conqueritur Dominus de praelatis malis Ezechielis decimo tertio: "Non ascendistis ex adverso, neque opposuistis murum pro domo Israel ".

(Vers. 22.). Vicit autem turbas, id est populum turbatum dividendo et penetrando, non in virtute corporis, sicut Samson Philisthaeos, Iudicum decimo quinto ;nec armatura potentiae, scilicet armatura potenti et forti, sicut David Goliath, primi Renum decimo septimo: primi Machabaeorum tertio: "Non in multitudine exercitus victoria belli ". Sed verbo, scilicet devotae orationis, illum qui se vexabat, subiecit, scilicet Angelum populum exterminantem, quod reputabat suam vexationem, iuxta illud: " Quis infirmatur, et ego non infirmor " etc, secundae ad Corinthios undecimo . Iuramenta Patrum et testamentum, id est promissionem factam Patribus de danda eis terra promissionis in hereditatem; Genesis duodecimo: " Semini tuo dabo terram hanc"; commemorans, scilicet in sua oratione.

(Vers. 23.). Cum enim etc., quasi dicat: bene dixi, quod vicit turbas etc: cum enim iam acervalim cecidissent super alterutrum mortui, id est, cum per acervos mortui iacerent unus super alterum: interstitii, id est, inter vivos et mortuos stetit: unde Numerorum decimo sexto : " Stetit inter mortuos et viventes". Et amputavit impetum, scilicet ignis consumentis eos; ad Hebraeos undecimo: " Exstinxerunt impetum ignis "; et divisit illam quae ad vivos ducebat viam, scilicet opponendo se igni in medio viae, ne ignis a mortuis ad viventes transiret.

In veste enim etc. Hic tangitur causa liberationis, et primo a parte pontificis: secundo, ex parte Angeli exterminabis: His autem.

(Vers. 24.). In veste enim etc, quasi dicat: ideo praedicta facere potuit: in veste enim poderis, id est tunica talari hyacinthina, " in cuius extremitate erant tintinnabula et mala punica ", Exodi vigesimo octavo . Vel secundum Iosephum, totum vestimentum pontificale interius et exterius poderis, est linea vestis usque ad pedes descendens, unde dicitur a podos Graece, quod pedis sonat Latine, unde poderis quasi pedibus haerens

in veste poderis intelligitur, quod videtur verius per sequentia. In veste, inquam, poderis, quam habebat, scilicet Aaron, totos erat orbis terrarum, scilicet descriptus, scilicet in signo, quia, sicut dicit Glossa , " byssum terrae deputant Hebraei, quia ex terra gignitur: purpuram mari, quia ex conchis eius tingitur: hyacinthum aeri propter coloris similitudinem: coccum igni et aetheri, scilicet ut pro toto mundo oret Pontifex; siquidem ex terra, aqua, igne et aere consistit mundus ".

Sed secundum quod exponitur de tunica hyacinthina tantum, quaeritur: quomodo erat in ipsa totus orbis descriptus Cum enim tota esset ex hyacintho, non videtur in ea aliqua pars mundi descripta nisi solum aer.

Sed dicendum, quod, etsi corpus tunicae erat de hyacintho, tamen in extremitatibus eius erant aliqua ex purpura et bysso et hyacintho et cocco, sicut mala granata et hujusmodi .

Zona repraesentabat oceanum, quia cingit totam terram. Superhumerale vero et duo lapides, qui desuper erant utrumque humerum tegentes, duo hemisphaeria repraesentabant, vel solem et lunam. Mala punica et tintinnabula inferius posita, fulgura et tonitrua: duodecim lapides rationalis, duodecim menses, vel duodecim partes zodiaci. Rationale divinam providentiam et dispositionem. Cidaris cum vitta hyacinthina, caelum. Lamina in fronte Pontificis et nomen Dei scriptum ibi, universa, quae in ipso sunt Dei arbitrio gubernari.

Et parentum magnalia, id est magnae auctoritatis nomina, in quatuor ordinibus lapidum sculpta erant: in rationali enim erant quatuor ordines lapidum pretiosorum: singulis erant inscripta singula nomina duodecim Patriarcharum, ut patet Exodi vigesimo octavo , sicut etiam in fundamentis Ierusalem dicuntur inscripta nomina duodecim Apostolorum, Apocalypsis vigesimo primo. Et magnificentia tua in diademate capitis illius sculpta erat, id est nomen Dei magnificum tetragrammaton, id est ex quatuor litteris, quae sunt: lod, He, Vau, He , quae significant principium vitae passionis Christi.

(Vers. 25.). His autem, scilicet ornamentis sacris, cessit qui exterminabot, scilicet Angelus vel ignis, cessando non propter ornamenta illa, sed propter significatum, scilicet propter futurum ornamentum, id est sacrificium summi Pontificis, scilicet Christi, secundum quod tangit Glossa . Et haec extimuit, id est, fecit, quasi timeret, scilicet discedendo;

et bene dixi: His cessit etc. ; erat enim sola tentatio irae, id est inchoatio, non consummatio, sufficiens scilicet ad populi correctionem, scilicet cum Pontificis intercessione.