Capitulum XI.

De beneficiis pertinentibus principaliter ad adversariorum punitionem.

Direxit opera eorum. Hic agit de beneficiis peri fluentibus ad adversariorum punitionem, et primo de pertinentibus ad punitionem per paenas leviores, ordinatas ad eorum correctionem, scilicet in isto capitulo et in capitulo duodecimo : secundo de pertinentibus ad punitionem per paenas graviores, ordinatas ad condemnationem, scilicet capitulo decimo tertio et deinceps.

Primo, de punitione per paenas leviores agitur dupliciter. In prima primo agit principaliter de punitione Aegyptiorum Israelitas iniuste deprimentium: secundo, de punitione Chananaeorum eorum terram iniuste detinentium, scilicet capitulo duodecimo.

Primo, de punitione Aegyptiorum propter duplex peccatum, primo propter depressionem iniustam.

In prima primo agitur de punitione Aegyptiorum propter filiorum Israel depressionem iniustam: secundo, propter idololatriam: Quod quidam errantes.

In prima primo ostenditur erga filios Israel, quos detinere volebant, Dei misericordia: secundo, contra Aegyptios volentes iniuste detinere illos Dei iustitia: Per quae enim.

In prima primo tangitur Israelitarum in via directio: secundo, impedimentorum in via occurrentium expeditio sive amotio: Steterunt: tertio, ipsorum in via refectio: Sitierunt.

(Vers. 1.). Dicit ergo: Direxit, quasi dicat: non solum praedicta beneficia fecit sapientia populo Israelitico, sed etiam direxit opera illorum: Glossa : " Israelitarum", post recessum scilicet eorum de Aegypto: in manibus, id est in potestate et regimine, Prophetas sancti: Glossa: " Moysi ", qui fuit propheta quoad doctrinam: Deuteronomii decimo octavo: " Prophetam sicut me suscitabit tibi Dominus ": sanctus quoad vitam: Exodi trigesimo tertio: " Invenisti gratiam coram me ". Hic eos docebat et regebat non solum verbis, quia propheta, sed etiam exemplis, quia sanctus, ut possit dici de eo illud Lucae vigesimo quarto: " Fuit propheta potens in opere et sermone ".

(Vers. 2.). Iter fecerunt: Glossa : " Properantes ad terram promissionis ": per deserta, id est per plura loca derelicta, scilicet a cultoribus: quae non habitabantur, scilicet ab incolis hominibus. Et hoc factum est, sapientia dirigente eos per manum Moysi, secundum illud Psalmi: " Deduxisti populum tuum sicut oves in manu Moysi et Aaron ". Quod non recognoverunt multi ;; unde leremiae secundo: " Non dixerunt: Ubi est Dominus, qui traduxit nos per desertum, per terram inhabitabilem et inviam"? Et in locis desertis feceruntcasas: Glossa: " Tabernacula ", id est pauperes domunculas, et dicuntur casae a cadendo, quia de facili cadere possunt: similiter legitur de Abraham, quod habitavit " in casulis ", ad Hebraeos undecimo. Et hoc fecerunt per duas et quadraginta mansiones, quae determinantur Numerorum trigesimo tertio.

(Vers. 3.). Steterunt contra hostes, scilicet contra Amalecitas, cum eis pugnando, ut habetur Exodi decimo septimo , et contra Madianitas, Numerorum trigesimo primo. Et de inimicis, scilicet Amalecitis, se vindicaverunt, scilicet triumphando et eos occidendo, et hoc per orationem Moysi et elevationem manuum eius, ut patet Exodi decimo septimo.

(Vers. 4.). Sitierunt, scilicet ex parte corporis propter aquae penuriam, ut patet Exodi decimo septimo et Numerorum vigesimo , et invocaverunt te, scilicet ex parte animae, et hoc per se ipsos, vel per Moysen: unde Numerorum vigesimo: " Domine Deus, audi clamorem populi linius " ;; in Psalmo: " Clamaverunt ad Dominum, cum tribularentur ". Et data est illis aqua de petra altissima, id est de rupe alta: Exodi decimo septimo : " Percuties petram" etc: item Numerorum vigesimo: " Loquimini ad petram, et illa dabit vobis aquas ". Et requies sitis, id est sedatio sitis per potum aquae, de lapide duro, repete: data est eis: in Psalmo: (Percussit petram, et fluxerunt aquae " ;; item Numerorum vigesimo: " Egressae sunt aquae largissimae, ita ut biberet populus et iumenta ". Dicitur autem petra altissima, id est valde alta, vel altissima ratione significati, scilicet quia significabat Christum; unde primae ad Corinthios decimo : " Petra autem erat Christus ". De hac petra egrediuntur spirituales aquae gratiarum: Ioannis quarto: " Qui biberit ex aqua, quam ego dabo illi " etc: item Ioannis septimo: " Si quis sitit, veniat ad me et bibat ".

Per quae enim. Hic ostenditur divinae iustitiae effectus adversus Aegyptios, qui Israelitas detinere volebant. Et primo tangitur per defectum aquae Aegyptiorum punitio: secundo, congruentia poenae: Nam pro fonte: tertio, intentio punientis: Qui cum minuerentur: quarto, gravitas punitionis: Hos quidem: quinto, effectus in punitis: Cum enim audirent.

(Vers. 5.). Per quae etc.: Glossa : " Memoratis beneficiis priori populo datis, narratur poena inimicorum". Per quae enim etc., quasi dicat: Israelitis data est aquarum abundantia: enim, pro quia: per quae paenas passi sunt inimici illorum, scilicet Aegyptii, a defectione potus sui, scilicet tota aqua Aegypti versa in sanguinem, ut de ea non possent bibere, ut patet Exodi septimo . Et in eis, cum abundarent, filii Israel, scilicet in aquis, quae in terra Gessen abundabant, vel secundum Glossam: " Quae fluxerant de petra ", Numerorum vigesimo: laetati sunt.

(Vers. 6. 7.). Per haec, scilicet per aquas, cum illis deessent, scilicet aquae, Glossa : " Israelitis", bene cum illis actum est, quia defectus ille per miraculum suppletus est.

Nam pro fonte etc, quasi dicat: bene et congrue Aegypliis defectus aquae, Israelitis vero aquarum abundantia collata est: nam pro fonte quidem, certe, sempiterni fluminis, id est Nili a principio mundi continue fluentis: est enim de fluminibus paradisi : humanum sanguinem, id est speciem humani sanguinis, dedisti iniustis, id est Aegypliis, quoniam, secundum Glossam, " aquae eorum in sanguinem versae sunt", ut patet Exodi septimo.

(Vers. 8.). Qui, scilicet filii Israel, cum minuerentur in traductione infantium occisorum, id est propalatione et occisione infantium, quae fiebat, ne populus multiplicaretur, sed minueretur, ut patet Exodi primo : dedisti illis , scilicet filiis Israel, abundantem aquam imperate, "id est ex improviso" quia in deserto et de petra fluente per miraculum in deserto. " Miraculum est opus arduum et insolitum supra spem et facultatem existens admirantis " Humanum sanguinem etc., quasi vellet dicere, secundum Glossam: Aegyptiis pro aqua sanguinem, Israelitis pro sanguine puerorum effuso aquam dedisti.

(Vers. 9.). Ostendens, o Domine, per sitim, quae tunc fuit, scilicet in Aegypto Aegyptiis et in deserto Israelitis: quemadmodum tuos exaltares, scilicet in futuro, cum " torrente voluptatis tuae potabis eos ": in hoc scilicet, quod tam mirabiliter potasti eos in praesenti. Et adversarios illorum necares ,- Glossa: " Siti aeterna ", sicut divitem epulonem, de quo Lucae decimo sexto: item Isaiae sexagesimo quinto: " Ecce, mei servi bibent, vos sitietis ". Vel secundum litteram per hoc figurabantur Aegyptii in mari rubro necandi et Israelitae liberandi .

(Vers. 10.). Cum enim tentati sunt, scilicet filii Israel in deserto tentationibus multis et plagis: Glossa : "Israelilas peccantes dignis plagis corripuit Deus et paenitentes consolatus est". Unde sequitur: Et quidem, id est certe, cum misericordia disciplinam acceperunt in Psalmo: " Iratus es et misertus es nobis ": cum misericordia, scilicet consolante, disciplinam, corripientem: vel: misericordem et levem correptionem seu flagellationem pro culpis suis, et ideo ipsam abiicere non debuerunt: Proverbiorum tertio: " Pili mi, disciplinam Domini ne abiicias ": ad Hebraeos duodecimo: " Quodsi extra disciplinam estis, adulteri estis et non filii ". Scierunt, scilicet per experimentum, quemadmodum cum ira, id est quam aspere, quod timebat Propheta dicens: " Domine, ne in furore tuo arguas me, neque in ira tua corripias me "; iudicati impii, scilicet in praesenti, tormenta paterentur, scilicet in futuro incomparabiliter graviora: " Pluet enim super peccatores laqueos " etc. Scierunt, inquam, per experimentum et in hoc, quod tam aspere correcti sunt: Lucae vigesimo tertio : "Si in viridi ligno hoc fit, in arido quid flet"? Item Proverbiorum undecimo: "Si iustus in terra recipit, quanto magis impius et peccator "?

Item Ieremiae vigesimo quinto: "Ecce, in civitate, in qua invocatum est nomen meum, ego incipiam affligere: et vos quasi innocentes et immunes eritis"? quasi dicat: non.

(Vers. 11.). Hos quidem: Glossa : " Israelilas "; tanquam pater monens, scilicet ad maiorem profectum vel ad proficiendum in melius, probasti, id est, de sua correctione monendo probatos reddidisti. " Flagellat enim Dominus omnem filium, quem recipit ", ad Hebraeos duodecimo: et Proverbiorum tertio: "Quem diligit Dominus corripit, et quasi pater in filio complacet sibi "; item supra tertio: " Tanquam aurum in fornace probavit illos ". Illos autem: Glossa : " Aegyptios, aut Chananaeos "; tanquam rex durus, per effectum scilicet punitionis, qui in natura tua benignus es: interrogans, paenis scilicet et quaestionibus tormentorum, sicut latrones et fures et malefactores ponuntur in quaestionibus et torquentur: Gregorius: " Poena interrogat, si quis quietus veritatem amat ". Condemnasti, quia per flagella non sunt emendati, sed deteriorati: Ezechielis vigesimo quarto : " Multo labore sudatum est, et non exivit de ea nimia rubigo eius neque per ignem "; item Ieremiae sexto: " Argentum reprobum vocate eos, quia Dominus proiecit illos ".

(Vers. 12.). Absentes enim etc., quasi dicat: bene dixi, quod dure condemnasti eos. Absentes enim, scilicet Aegyptii a praesentia Moysi et Pharaonis, vel a filiis Israel, et praesentes, scilicet maliliae Pharaonis expresse consentientes: vel etiam, secundum Glossam , Chananae, sive qui ab Israel occisi sunt, sive qui victoriam aliorum audierunt: similiter torquebantur, quia plagae erant "in tota terra Aegypti", ut patet de plaga sanguinis, Exodi septimo. Vel: praesentes torquebantur corpore, absentes, qui hoc audiebant, torquebantur mente.

Sed tunc quaeritur: quomodo ergo similiter torquebantur, scilicet absentes mente, praesentes vero corpore ?

Dicendum, quod similiter in genere, scilicet quantum ad hoc, quod tam isti quam illi torquebantur, sed non similiter in specie vel modo.

(Vers. 13.). Duplex enim illos acceperat, scilicet quasi in possessione, taedium, id est afflictio, secundum illud Psalmi : "Induantur sicut diploide confusione sua "; Ieremiae decimo septimo: "Duplici contritione contere eos". Duplex, inquam: et, pro id est: gemitus, de incursu malorum praesentium: eum memoria praeteritorum, id est cum dolore, quem habebant ex recordatione praeteritorum malorum, videntes, quod plagae plagis succedebant. Glossa : " Duplex taedium, id est praeteritorum malorum recordatio et praesentium tempestas ".

Cum enim audirent etc. Hic ostenditur punitionis effectus in punitis, primo ex parte Israelitarum: secundo, ex parte Aegyptiorum: Quem enim etc.: tertio, ex parte utrorumque: Non similiter.

(Vers. 14.). Quasi dicat: vere hos probasti et illos condemnasti . Cum enim audirent, scilicet filii Israel, Moyse hoc praedicante; per sua tormenta bene secum agi, id est utiliter, scilicet ad eorum salutem, secundum illud ad Romanos octavo: " Diligentibus Deum omnia cooperantur in bonum "; commemorati sunt Dominum, quem scilicet quasi oblivioni tradiderant: qui desperantes: in Psalmo : " Non sunt recordati manus eius " etc; item: " Obliti sunt benefactorum eius et mirabilium eius, quae ostendit eis "; postea tamen afflicti sunt eius recordati: " Oculos enim, quos culpa claudit, poena aperit., ut dicit Gregorius : in Psalmo: " Et rememorati sunt, quia Deus adiutor eorum est". Admirantes, scilicet Dei potentiam et misericordiam, in finem exitus , id est post finem eventus rei: ex fine enim dependet rectum iudicium. " Exitus enim acta probat "; unde et Petrus Christum sequebatur, " ut videret finem ", Matthaei vigesimo sexto.

(Vers. 15.). Quem enim etc., quasi dicat: et vere ita est: quem, scilicet populum Israeliticum vel Moysen, in expositione praua proiectum, id est male et periculose proiectum in flumine, deriserunt, scilicet Aegyptii tanquam periturum in flumine, non obstante fiscella . In finem eventus mirati sunt, id est post finem eventus rei videntes, scilicet Moysen ita sublimatum miraculis: unde Exodi undecimo: " Fuit itaque Moyses vir magnus valde coram servis Pharaonis et omni populo ". Vel: in finem mirati sunt,

scilicet populum miraculose liberatum: Exodi decimi quarto : "Fugiamus enim Israelem; Dominus enim pugnat pro eis contra nos.. Sic errant impii non considerantes finem iustorum, sed tantum praesentem afflictionem: supra quinto: " Nos insensati vitam illorum aestimabamus insaniam et finem illorum sine honore.. Non similiter etc, quasi dicat: sic impios condemnasti et iustos liberasti ; tu, dico non similiter iustis faciens ; Glossa: "Ut iniustis" quia Proverbiorum decimo sexto: " Septies in die cadit iustus et resurgit, impii autem corruent in malum ". Ratio vero diversitatis non est ex parte Dei cum " non sit acceptor personarum", Actuum decimo, sed ex parte iniustorum.

(Vers. 16.). Unde sequitur: " Pro cogitationum autem: bene dixi: non similiter: autem, pro sed potius: pro cogitationibus insensatis, id est in malo induratis, iniquitates illorum, scilicet exteriores sunt, quasi dicat: pro malis cogitationibus permittuntur cadere in malas operationes: unde Glossa: " Iniqua opera ex cogitationibus prodeunt., quia reprobi non mutant cor inter flagella Domini: ad Romanos secundo: " Secundum duritiam tuam et cor impoenitens thesaurizas tibi iram in die irae. etc: Apocalypsis vigesimo secundo: " Qui in sordibus est sordescat adhuc ".

Secundo, de punitione Aegyptiorum propter idololatriam.

Quod quidam errantes etc. Hic tangitur punitio Aegyptiorum propter idololatriam, et hoc per immissionem muscarum. Et ostenditur huius poenae congruitas primo ex parte peccantis: secundo, ex parte iudicis punientis, ibi: Non enim.

(Vers, 16.). Quod quidam etc, quasi dicat: sic puniti sunt pro Israelitarum oppressione: quod, pro quia: quidam, Aegyptiorum, errantes, scilicet a fide: Proverbiorum decimo quarto : " Errant qui operantur malum.. Colebant mutos serpentes:mutos dicit ad differentiam serpentis, qui locutus est Evae in paradiso terrestri, Genesis tertio: et bestias superuacuas, id est inutiles ad colendum: colebant enim Aegyptii Aesculapium sub specie serpentis, Mercurium sub specie canis, Iovem sub specie arietis, Apim sub specie bovis: ad Romanos primo : "Mulaverunt similitudinem incorruptibilis Dei in similitudinem corruptibilis hominis et volucrum et quadrupedum et serpentum ". Immisisti Hiis multitudinem mutorum animalium in vindictam, scilicet ranas et muscas, ciuiles et locustas, secundum illud Psalmi: " Misit in eos coenomiam, et comedit eos, et ranam, et disperdidit eos: et dedit aerugini fructus eorum et labores eorum locustae ".

(Vers. 17.). Ut scirent, quia per quae, id est per qualia, peccat quis, per lutec, id est per similia, et, id est etiam, torquetur: Glossa : " Ut ex similitudine poenae cognoscerent qualitatem culpae ", sicut "Aman suspensus est in patibulo, quod paraverat Mardochaeo", Esther septimo: et Golias interfectus proprio gladio, primi Regum decimo septimo: et Holofernes proprio pugione occisus est a. muliere, quam male concupierat, Iudith decimo tertio.

Non enim impossibilis etc. Hic ostenditur poenae congruentia ex parte iudicis punientis, qui potius vult uti misericordia quam potentia. Et primo ostenditur, quod hujusmodi levis punitio non fuit ex impotentia: secundo, quod fuit ex misericordia: Sed omnia: tertio subditur probatio potentiae: Multum enim; quarto, probatio misericordiae: Et misereris.

In prima ostendit, quod poterat eos aliter punire, scilicet aut per instrumentum vindictae iam creatum, aut per aliud de novo creandum, ibi: Aut novi generis: aut immediate per se ipsum: Nam et sine his.

(Vers. 18.). Dicit ergo: Non enim etc. Bene dixi, quod punivisti eos per ea, per quae peccaverant, et hoc propter poenae ad culpam convenientiam, non propter tuam impotentiam. Non enim impossibilis erat, id est valde impotens, manus tua, "id est Filius tuus ", secundum illud Psalmi: " Emitte manum tuam de alto": omnipotens: unde infra decimo octavo: " Omnipotens sermo tuus, Domine " etc. Quae creavit, id est formavit, orbem terrarum: creare enim est de nihilo aliquid facere, formare vero, ex materia praeiacenti. Orbis autem terrarum fuit ex materia praeiacenti, prius tamen creata informi: unde sequitur: Ex materia invisa, id est ex prima materia, quae invisa, id est invisibilis, tunc erat et ex parte sui, quia carebat forma distincta, et ex parte agentis, quia deerat lux, quae necessaria est ad reducendum sensum visus de potentia in actum; unde Genesis primo : " Terra erat inanis et vacua ", scilicet quoad primum defectum: " et tenebrae erant super faciem abyssi ", quoad secundum. Immittere illis, scilicet pro vindicta, multitudinem ursorum, aut leones audaces, quae sunt animalia fortia et rapacia: propter quod de eorum superatione gloriatur David primi Regum decimo septimo : " Leonem et ursum interfeci". Immittere, inquam, leones etc., sicut fecit, quando in terram Samariae misit leones, qui populos illuc translatos devorabant, quia Deum non colebant.

(Vers. 19. 20.). Aut novi generis ira plenas et ignotusi bestias, et ideo terribiliores: Deuteronomii trigesimo secundo: " Dentes bestiarum immittam in eos cum furore trahentium super terram " etc. Aut vaporem igneum, vel ignium, spirantes, scilicet ad consumtionem: aut odorem fumi proferentes, scilicet ad aeris infectionem, aut horrendas ab oculis scintillas emittentes, ad terrorem.

Quarum non solum laesura, facta scilicet percutiendo, poterat illos exterminare, id est extra terminos vitae ponere: sed et aspectus, videndo, per timorem occidere, scilicet iniustos et malos: de iusto enim dicitur in Psalmo : " Super aspidem et basiliscum ambulabis, et conculcabis leonem et draconem ".

Notandum autem, quod per diversas praedictas bestias possunt sex genera peccatorum intelligi: per ursum vilium gulae: per leonem, superbiae; per bestias ira plenas, irae; per vaporem igneum spirantes, luxuriae; per odorem fumi proferentes, avaritiae; per scintillas ab oculis emittentes, invidiae.

(Vers. 21.). Nam et sine his etc. Nec solum hoc modo poteras eos punire, nam et sine his, id est sine harum bestiarum adminiculo, uno spiritu poterant occidi: Glossa : "Id est una indignatione vel iussu ". Sic accipitur spiritus, ubi dicitur Genesis sexto: " Non permanebit spiritus meus in homine ", id est indignatio mea etc. Vel: uno spiritu angelico, sicut Sennacherib et exercitus eius, ut patet Isaiae trigesimo septimo. Persecutionem passi, scilicet tanquam a causa meritoria, ab ipsis factis suis, ita quod ipsis operibus suis perimerentur, sicut vipera suo partu perit: Lucae tertio : " Genimina viperarum" etc: in Psalmo: "Secundum opera manuum eorum tribue illis ". Et dispersi, scilicet per loca diversa extra terram suam, per spiritum virtutis tuae. Hoc potest intelligi intransitive, et tunc intelligitur de spiritu increato: vel transitive sive effective , et tunc potest intelligi de spiritu creato: lob quarto : " Vidi eos qui operantur iniquitatem, flante Deo, periisse, et spiritu irae eius esse consumtas". Sed omnia etc. Hic ostendit, quod ex misericordia punivit et punivit minus, quam posset: et primo per hoc, quod non punivit ultra, quam exigeret culpas quantitas, quia in mensura: secundo per hoc, quod non punivit ultra, quam exigeret culpae multiplicitas, quia in numero: tertio, quia non ultra, quam exigeret peccantis conditio vel qualitas, quia in pondere.

(Vers. 21.). Bene dixi, quod non punis secundum immensitatem potentiae tuae, id est, in quantum posses; sed omnia etc., quasi dicat: non tantum creaturas ipsas, sed et earum retributiones et poenas seu punitiones, disposuisti in mensura, ut non excedant culpas quantitatem: et numero, ut non excedant culpae multiplicitatem; et pondere, ut non excedant peccantis conditionem vel peccati circumstantiam. Quod autem puniat secundum mensuram, Apocalypsis decimo octavo : " Quantum glorificavit se in deliciis, tantum date ei tormentum et Iactum "; item Isaiae vigesimo septimo: " In mensura contra mensuram, cum abiecta fuerit, iudicabis eam "; item Lucae sexto: " In qua mensura mensi fueritis, remetietur vobis ". Quod secundum numerum, Apocalypsis decimo octavo : "Duplicate ei duplicia secundum opera eius "; item Isaiae quadragesimo: (Suscepit de manu Domini duplicia pro omnibus peccatis suis ", id est duplicem poenam, scilicet poenam damni et paenam sensus, vel poenam corporalem exteriorem et spiritualem interiorem, id est conscientiae remorsum. Quod secundum pondus, patet supra sexto : "Exiguo conceditur misericordia, potentes potenter tormenta patientur ".

Aliter potest sic exponi: omnia, scilicet corporalia quantum ad suam naturam , disposuisti in

mensura, numero et pondere, quia mensura omnium corporalium sunt quatuor elementa, quae habent numerum , pondus et mensuram, ut patet.

Vel aliter : pondus refertur ad potentiam operantis: numerus ad sapientiam ordinantis: mensura, ad clementiam conservantis; ad Romanos undecimo : " Ex quo omnia ", quantum ad potentiam Patris: " per quem omnia ", quoad sapientiam Filii: " in quo omnia" quoad clementiam Spiritus sancti._ Secundum Glossam Rabani: " In mensura, qualitas: in numero quantitas: in pondere, ratio ".

Secundum Auguslinum , mensura creaturae est eius certa quantitas qua dicitur magna vel parva vel mediocris: numerus, certa qualitas, qua ab alia disiungitur: pondus, proprietas, qua in loco suo consistit; unde secundum Augustinum, mensura idem est quod modus: species idem est quod numerus: ordo idem, quod pondus. " Haec tria ", scilicet modus, species et ordo, "ubi magna sunt, magna bona sunt: ubi parva, parva: ubi nulla, nulla ", sicut ipse dicit .

Vel potest hoc exponi de mensura, numero et pondere in increatis sic: in mensura, id est in te omnia mensurante, id est modum rei cuilibet praefigente; in numero, id est in te omnia numerante, id est cuilibet rei speciem propriam largiente: in pondere, id est in te omnia ponderante, id est omnibus proprium et certum ordinem assignante. Huic concordat quaedam expositio Augustini dicentis: " In mensura, id est in te ipso, qui es mensura sine mensura unicuique rei modum praefigens: numerus sine numero omni rei speciem praebens: pondus sine pondere omnem rem ad stabilitatem trahens ". Primum in ratione causae efficientis, secundum in ratione exemplaris, tertium in ratione causae finalis.

Moraliter sic: In mensura, contra vitium superfluitatis: in numero, contra vitium singularitatis: in pondere, contra vitium levitatis .

Sed obiicitur: si omnia disposuit in mensura, numero et pondere: ergo mensuram in mensura etc., et sic in infinitum.

Potest dici, quod loquendo de numero, pondere et mensura in increatis, distributio est universalis: loquendo vero de creatis, distributio est accommoda, ita scilicet, quod intelligatur fieri distributio pro mensuratis, numeratis et ponderatis . Vel: Omnia, entia completa, in alio non concreata. Talia autem non sunt mensura, numerus et pondus: sed in aliis concreantur, cum non sint entia per se stantia et completa .

Multum enim etc. Hic ponitur probatio potente divinae, primo per eius magnitudinem in se; secundo, per parvitatem creaturae: Quoniam tanquam etc.

(Vers. 22.). Multum enim etc., quasi dicat: bene patet, quod ex impotentia non fuit, quia sic eos punivit: multum enim valere, id est valde posse, Ubi soli, et sine alterius adiutorio, supererat semper, scilicet propter infinitatem potentiae tuae. " Infinitum enim est, cuius partes vel quantitatem accipienti semper est aliquid extra accipere "; Lucae primo: "Non erit impossibile apud Deum omne verbum "; semper, id est omni tempore vel in aeternum, secundum illud Danielis septimo: " Potestas eius potestas aeterna ". Et virtuti, id est perfectae potentiae, quia, secundum Philosophum , " virtus est ultimum de potentia in re "; brachii tui, secundum illud Isaiae quinquagesimo primo: " Induere fortitudinem brachium Domini "; quis resistet? quasi dicat: nullus potest: et hoc est, quia non patitur ab aliquo.

(Vers. 23.). Quoniam etc, quasi dicat: vere ita est: quoniam totus orbis terrarum, id est universitas creaturarum, sic est ante te, id est in tua dispositione, vel in tua comparatione: tanquam momentum staterae, id est illud modicum, quo statera huc vel illuc inclinatur: unde dicitur momentum a movendo , vel quia, sicut faciliter et quasi in momento movetur huc vel illuc, sic divina virtute mundus ad nutum Dei movetur: unde Isaiae quadragesimo: " Ecce, gentes quasi stilla situlae et sicut momentum staterae reputatae sunt": et tanquam gutta roris antelucani, id est ante lucem cadentis, quae descendit in terram, quae a facie solis facile dissolvitur nec ei potest resistere. Et notandum, quod dicit, creaturam esse tanquam momentum etc, respectu Dei quantum ad facilitatem agendi in ipsam: et tanquam gutta roris etc, quantum ad impossibilitatem patiendi ab illa: Isaiae quadragesimo : " Omnes gentes, quasi non sint, sic sunt coram eo ".

Etmisereris omnium etc. Hic ponitur probatio divinae misericordiae: et primo probat eam per effectum dissimulationis: secundo, per effectum dilectionis: Diligis enim: tertio, per effectum conservationis: Quomodo autem posset etc: quarto, per effectum remissionis: Parcis autem.

(Vers. 24.). Et misereris omnium, id est, in omnibus exerces misericordiae effectam, secundum illud Psalmi : " Miserationes eius super omnia opera eius"; item: "Universae viae Domini misericordia et veritas"; item: (Misericordia Domini plena est terra". Quoniam omnia potes: unde omnia sunt facturae tuae et opera tua, secundam illud Psalmi: " Qui fecit caelum et terram, mare et omnia, quae in eis sunt". Et dissimulas, ad tempus scilicet non puniendo, peccata hominu; non dicit angelorum, quia peccatum angelorum statim fuit punitum: unde Isaiae decimo quarto : " Quomodo cecidisti, lucifer, de caelo, qui mane oriebaris "? Propter poenitentiam; unde ad Romanos secundo: "Ignoras, quia benignitas Dei ad poenitentiam te adducit "? Ezechielis decimo octavo: " Si egerit impias poenitentiam ab omnibus peccatis suis etc: vita vivet et non morietur ".

(Vers. 25.). Diligis enim omnia, quae sunt, scilicet bona eorum approbando et conservando: unde Genesis primo : a Vidit Deus cuncta, quae fecerat, et erant valde bonas: Glossa: " Bonus opifex opus suum diligit"; Deus autem peccatum non fecit: unde Ioannis primo: " Sine ipso factum est nihil", id est " peccatum", secandam Augustinum. Et ideo peccatum non diligit, sed odit, secundum illud Psalmi: " Dilexisti iustitiam et odisti iniquitatem ". Et nihil odisti eorum quae fecisti, nullum scilicet reprobando.

Contra quod dicitur in Psalmo " Iniquos odio habui "; item: " Odisti omnes, qui operantur iniquitatem "; item Ecclesiastici duodecimo: " Altissimus odio habet peccatores ".

Sed dicendam, quod non odit facturam suam, sed facturae vitium, sicut artifex statuam, quam fecit, diligit, et tamen aliquem nodum ex parte materiae in ea existentem odit.

Nec enim odiens, id est invitus, aliquid constituisti, scilicet de nihilo ipsum creando, aut fecisti, de materia praeiacenti formando: unde Boethius :

Quem non externae pepulerunt Ungere causae Materiae nutantis opus, verum insita summi Forma boni etc.

Unde Proverbiorum decimo sexto : " Universa propter semetipsum operatus est Dominus ".

(Vers. 26.). Quomodo autem posset aliquid, id L est ulla creatura, permanere, scilicet in suo esse: nisi tu voluisses, id est, nisi tua bonitate voluntarie conservares? quasi dicat: nullo modo: unde Gregorius : " Cuncta, quae sunt, in nihilum tenderent, nisi manu Creatoris sustentarentur vel tenerentur". Aut quod a te vocatum non esset, id est, nisi tua sapientia intuendo approbares: ad Romanos quarto-" Qui vocat ea quae non sunt" etc: conservaretur? quasi dicat: nihil.

(Vers. 27.). Parcis autem omnibus, scilicet hominibus, qui dicuntur omnis creatura, secundum illud Marci ultimo : " Praedicate Evangelium omni creaturae "; parcis, inquam, quia tibi est proprium iuxta illud: " Deus, cui proprium est misereri semper et parcere ". Quoniam tua sunt, Domine: Ezechielis decimo octavo : " Omnes animae meae sunt"; qui amas animas: quod patet, quia animam tuam posuisti pro eis; Ioannis decimo quinto: " Maiorem hac dilectionem nemo habet" etc.; unde Bernardus: " Maiorem habuisti, eam ponens pro inimicis tuis".