COLLATIO VII.

De octavo, nono et decimo praecepto.

SUMMARIUM. - Introductio, 1. - Repetitio, 2. - Pars 1. De octavo praecepto. Triplex mendacium: officiosum, iocosum, perniciosum, 3. 4. - Octo genera mendaciorum, 5 . - Pars II. De nono et decimo praecepto. Prohibetur duplex concupiscentia, scilicet internus actus illicitus concupiscentiae carnis et oculorum, 6. - Repetitio et confirmatio praecedentium collationum, 7-9. - Pars III. De decem plagis Aegyptiorum et decem Christi condescensionibus. Sapientia discitur per flagella: decem plagae, 10. - Hae respondent transgressionibus decem praeceptorum, 11 -14. - Solus Christus ab his liberat per decem condescensiones, 15-17. - Admonitio, ut fiat pascha cum Christo.

1. Non loqueris contra proximum tuum falsum testimonium. Non concupisces rem proximi tui. Nec desiderabis uxorem eius .

Considera, quod proposuerim in conspectu tuo vitam et bonum, et e contrario mortem et malum, ut diligas Dominum Deum tuum et ambules in viis eius et custodias mandata Ulnis. In principio rogemus Deum etc.

2. In Deuteronomio loquitur Moyses de decem mandatis, quae Deus aeternus per ipsius os proposuit, ut non despicerent ea Iudaei; et ostendit, quod in observantia mandatorum est vita et bonum, et in ipsorum transgressione mors et malum.

Dicebam alias , quod prima distinctio mandatorum est secundum duplicem partem iustitiae, quae nos ordinat ad Deum et ad proximum, et secundum hoc duae tabulae datae sunt Moysi. In prima continentur mandata, quibus ordinamur ad Deum, et sunt tria. In secunda continentur mandata, quibus ordinamur ad proximum, et sunt septem, quorum unum est affirmativum, et sex alia negativa. De affirmativo et tribus negativis dictum est.

3. Sequitur modo de aliis, quorum primum est: Non loqueris contra proximum tuum falsum testimonium. Prohibetur hic mendacium, quod est nocivum proximo. Et secundum generalem intelligentiam prohibetur hic omne mendacium perniciosum: et datur intelligi, quod omne mendacium est malum. Augustinus distinguit et dicit, quod est mendacium officiosum, iocosum, perniciosum. Mendacium officiosum dicitur, quod nulli obest et alicui prodest. Iocosum est, quod fit non voluntate nocendi, sed libidine mentiendi, et quandoque obest. sed non prodest. Mendacium perniciosum est, quod fit intentione mentiendi, et hoc, ut noceat: et illud nulli prodest, sed omnibus obest. Et dicit Augustinus, quod "in primo mendacio est minima culpa, in secundo mediocris, in tertio gravis ".

4. Mendacium officiosum fit tripliciter: aut pro defensanda re alicuius temporali, aut pro tuenda vita, aut pro servanda castitate. Mendacium iocosum fit duobus modis: aut sola mentiendi libidine, aut placendi. Mendacium antem perniciosum tripliciter fit: aut in doctrina religionis contra sacram Scripturam, aut in impositione falsi criminis: et istis duobus modis nulli prodest, sed omnibus obest. Tertio modo fit mendacium perniciosum in causa alienius; et sic alicui prodest et alicui obest.

5. Sic igitur patet, quod sunt octo genera mendacii. Et dicit Augustinus , quod Deus potest facere,

quod furium non sit peccatum ; sed non potest facere, quod mentiri non sit peccatum. Et hoc est propter nobilitatem veritatis: quia mendacium est falsa vocis prolatio cum intentione fallendi, et Deus non potest recedere a veritate, quia est ipsa veritas: sed cum furto bene potest dispensare, quod non sit peccatum. Unde maxime necessarium est homini, quod servet fidem et habeat veritatem in sermone, quia dicit Seneca : " Qui fidem perdit non habet amplius quid perdat". - Patet modo de isto mandato: Non loqueris contra proximum tuum falsum testimonium.

6. Postea subiungit duopraecepta simul : Non concupisces rem proximi tui, nec desiderabis uxorem eius; in quibus duplicem concupiscentiam, scilicet oculorum et carnis , prohibet, quae sunt fomenta omnium malorum et radix omnium peccatorum : quia, quando vis concupiscibilis est infecta et corrupta, corrumpit omnes alias aniinae vires. In praecedentibus mandatis: Non occides, non moechaberis, non furium facies, non loqueris falsum testimonium, prohibetur omnis actus illicitus exterior, qui fit contra proximum. In istis duobus: Non concupisces rem proximi tui, nec desiderabis uxorem eius, prohibetur actus illicitus interior, et prohibetur hic concupiscentia oculorum sive cupiditas, quae radix est omnium malorum ; prohibetur etiam concupiscentia carnis, quae est fomes omnium peccatorum. Per istam duplicem concupiscentiam fit transfusio omnium malorum et peccatorum; et ideo lex divina ipsam prohibet, et in hoc omnia mala et omnia peccata prohibet. Haec est febris, qua omnes filii Adam febricitant, et quae generat omnia mala.

7. Patet modo, quod sunt decem praecepta sacri decalogi. In tribus primis praecipitur recta ordinatio ad Deum, in quarto recta ordinatio et beneficentia ad parentes, in sex aliis praecipitur recta ordinatio et innocentia ad proximum.

8. Resumamus ista praecepta, quae sunt: Non habebis deos alienos coram me. Non assumes nomen Dei tui in vanum etc. Intelligere debemus, quod quamquam quaedam dicantur praecepta affirmativa et quaedam negativa, omnia tamen affirmationem et negationem in se continent. Quando Deus aliquid prohibet in aliquo mandato, praecipit eius contrarium: et e converso, quando aliquid praecipit, prohibet contrarium eius. Quod patet. In primo enim mandato praecipitur humilis adoratio divinae maiestatis, et prohibetur idololatria: In secundo praecipitur fidelis assertio divinae veritatis, et prohibetur periurium. In tertio praecipitur devota dilectio divinae bonitatis et prohibetur indevotio. In quarto praecipitur pietas ad parentes, et prohibetur inhonoratio. In quinto praecipitur mansuetudo, et prohibetur iracundia. In sexto praecipitur pudicitia, et prohibetur moechia. In septimo praecipitur largitas, et prohibetur furtum. In octavo praecipitur veritas, et prohibetur mendacium. In nono praecipitur liberalitas cordis, et prohibetur concupiscentia rei temporalis. In decimo praecipitur castitas mentis, et prohibetur concupiscentia carnis.

9. Videte, quod omnia praecepta continent in se affirmationem et negationem, et quod in omni praecepto est vita et bonum, mors et malum . In observantia mandatorum est vita et bonum, et in transgressione est mors et malum. Et ex observantia legis sequitur benedictio, et ex transgressione maledictio. - Ex observantia enim legis fit homo reverens, fidelis, devotus, pius, mansuetus, pudicus, largus, veridicus, propriis contentus sive liberalis corde et impollutus mente. Econtra ex transgressione legis efficitur homo idololatra, blasphemus, indevotus, impius, homicida, moechus sive adulter, fur, falsidicus , cupidus et carnalis. Ergo transgressor legis et observator plus distant a se, quam infernus a paradiso, quia unus est in centro, alius est in circumferentia: nec Deus caeli aliud facere potest, quia iustus est et se negare non potest .

10. Videte modo, quod homines non addiscunt sapientiam nisi per flagella, et ideo Dominus decem flagella, id est plagas, immisit in terram Aegypti .

Prima fuit sanguinis: secunda, ranarum: tertia, multitudo sciniphum; quarta, multitudo muscarum mordentium: quinta, mortis pecorum et iumentorum: sexta, ulcerum sive vesicarum turgentium; septima, destructionis bonorum temporalium per grandinem: octava, locustarum: nona, tenebrarum: decima, mortis primogenitorum.

Modo videte, quomodo Spiritus sanctus flagellavit Aegyptios et manuducebat ad observantiam mandatorum et nos propriissime manuducit.

11. Decem sunt transgressiones legis, et secundum hoc decem fuerunt plagae eis correspondentes.

- Prima fuit sanguinis, qua percussi sunt idololatrae, quia de ipsis dicit Psalmus : Effuderunt sanguinem innocentem, sanguinem filiorum suorum et Marum suarum, quas sacrificaverunt sculptilibus Chanaan.

Secunda plaga fuit ranarum, qua percussi sunt blasphemi et periuri, qui comparantur ranis. Rana enim animal est clamosum et se ipsam clamando consumit. Similiter facit homo, quando perdit stabilitatem veritatis.

Tertia fuit plaga sciniphum, qua percussi sunt indeuoti, qui non custodierunt diem Sabbati, quae est dies devotionis. Sciniphes sunt muscae parvae et inquietant et vexant multum homines. Similiter inquietantur indevoti. In hoc signo defecerunt magi Pharaonis , in signum, quod inquietudinem cogitationum non possumus effugere nisi per devotionem. De beato Gregorio legitur, quod vix tota die habuit unam cogitationem de terrenis.

12. Quarta plaga fuit muscarum caninarum, qua percussi sunt impii, qui habent apud se muscas caninas, id est carnales affectiones.

Quinta plaga fuit mortis iumentorum, qua percussi sunt homicidae; quia omnis, qui gladio occidit, reus est mortis . Tales moriuntur sicut iumenta, quia non sunt digni divina protectione nec humana; quia qui alium occidit se ipsum interimit et brutalitatem suam non sentit.

Sexta plaga fuit vesicarum turgentium, qua percutiuntur adulteri, qui habent vesicae turgentes, id est carnem infectam. Vesicae nascuntur ex humore faciente pruritum, et cum homo se scalpit, postea dolet. Similiter, qui luxuriatur primo delectatur, postea dolet.

13. Septima plaga fuit destructionis bonorum temporalium, qua percutiuntur fures, quia dignus est perdere sua qui aufert aliena. Ista fuit plaga grandinis, quae destruxit omnia. Mirabile est, quod qui fornicatur, si poenitet, Deo reconciliari potest: sed qui aliena rapit Deo reconciliari non potest, nisi aliena restituat.

Octava plaga fuit locustarum comedentium omnem herbam virentem, qua mendaces percutiuntur, qui dentibus et labiis suis veritatem conculcant: Psalmus : Cor eorum vanum est, sepulcrum patens est guttur eorum, linguis suis dolose agebant.

Nona plaga fuit tenebrarum, qua percutiuntur cupidi et avari, quia nihil adeo excaecat hominem sicut cupiditas. Unde Propheta : Xenia et dona excaecant oculos prudentum et mutant verba iustorum ; Salomon: Avaro nihil est scelestius. Hic enim et animam suam venalem habet, quoniam in vita sua proiecit intima.

14. Decima plaga fuit mortis primogenitorum, qua percutiuntur carnales, sicut Esau. Ait enim Apostolus : Ne quis inter vos fornicator, sicut Esau, perdat primogenita sua. Carnalis concupiscentia abstulit nobis nobilem generationem, qua omnes nasceremur innocentes et heredes paradisi, et facit nos nasci in morte et culpa et perditione primogeniturae. Quod figuratum est in Ruben , qui perdidit ius primogeniturae, quia ascendit cubile patris sui et maculavit stratum eius: et loseph propter castitatem suam factus est princeps fratrum suorum .

Patet modo, quomodo transgressores legis percutiuntur plagis istis.

15. Sed quis liberabit nos a plagis istis? Certe unus solus est, qui venit, ut nos liberaret, scilicet Christus, qui fecit decem condescensiones contra decem plagas. Quod figuratur in libro Regum , ubi dicitur, quod sol retrocessit decem gradibus: per quos significantur decem condescensiones, quas fecit Dominus propter hominem.

16. Prima fuit usque ad carnem nostram.

Secunda fuit usque ad mortalitatem nostram.

Tertia, ad nostram necessitatem, quia famem, sitim et frigus passus est.

Quarta fuit ad nostram pauperiem, quia egenus factus est , non habens locum, ad quem declinaret.

Quinta, ad nostram tentationem, quando permisit, se tentari: et in hoc nostram infirmitatem portavit: Apostolus : Non habemus Pontificem, qui non possit compati infirmitatibus nostris, tentatum autem per omnia.

Sexta, ad corporis lassitudinem et laborem nostrum.

Septima, ad nostram anxietatem: unde: Coepit Jesus pavere et foedere et dixit: Tristis est anima mea usque ad mortem .

Octava fuit ad crucem, et haec fuit mirabilis.

Nona fuit ad mortem. - Decima fuit ad carcerem infernalem.

17. Istae sunt decem condescensiones, quibus Deus condescendit homini. Sed quare descendit ad carcerem infernalem? Certe, ut in sanguine testamenti educeret vinctos de carcere, sedentes in tenebris et umbra mortis 1. Christus per sanguinem novi testamenti nos liberavit et eduxit de morte ad vitam. et de tenebris ad Iucem.

18. Debemus igitur et nos resurgere ad novam vitam, ut, sicut Christus resurrexit a mortuis, sic et nos in novitate citae ambulemus . Christus liberavit nos hoc tempore de manu Pharaonis et introduxit nos in terram promissionis: et in signum huius manducatur modo pascha, quia modo liberati sumus. Debemus et nos facere transitum et inchoare novam vitam et non redire in Aegyptum. Nullus sit falsus proditor. Tria tant necessaria cuilibet poenitenti , scilicet quod displiceat ei peccatum, et quod paratus sit sibi cavere a peccato cum adiutorio Dei et Spiritus sancti, et velit satisfacere pro modulo possibilitatis suae et proponat peccatum nunquam iterare. Et haec est consummatio verborum: semper debemus conformari Christo et cum ipso refici, ut perveniamus ad refectionem aeternam, quam nobis praestare dignetur qui cum Patre et Spiritu sancto vivit et regnat in saecula saeculorum. Amen.

EXPLICIUNT COLLATIONES DE DECEM PRAECEPTIS.

SERAPHICI DOCTORIS

SANCTI BONAVENTURAE