COLLATIO IV.

De tertio praecepto decalogi.

Summanum.

Introductio, 1.

Pars I. Explicatio litteralis tertii praecepti Proponuntur integra verba eiusdem, 2.

Legislator in eo tria ponit: aliquid praecipit, aliquid concedit, aliquid interdicit, 3.

Ratio praecepti subiungitur, 4. - Obiectio Iudaeorum insultantium, 5.

Responsio; distinguendum hic id quod est mere morale, id quod est mere caeremoniale, id quod est mixtum ex utroque, 6. - De his tribus singillatim, 7. 8. - Septem opera mechanica: quaedam prohibita, quaedam permissa, 9. 10. - Quaestio incidens solvitur, 11. - Pars II. Explicantur requisita ad perfectam caritatem. Tria ad hanc requiruntur; primo , divina vacatio, convertens animam in Deum per opera tria intrinseca et quatuor extrinseca, 12. - Secundo, imitatio Christi in sex operibus misericordiae cum sex respondentibus exercitiis virtutum, 13. 14. - Tertio, cessatio ab omni opere peccaminoso; quinque modis fit peccatum, 13. 16.

1. Memento, ut diem Sabbati sanctifices .

Misericordia Domini ab aeterno et usque in aeternum super timentes eum, et iustitia illius in filios filiorum his qui servant testamentum eius. Indigemus divina misericordia condonante offensas nostras, et divina iustitia recompensante merita nostra. Sed timor Dei facit invenire misericordiam, et observantia mandatorum, iustitiam. Consideratio autem magnificentia e Dei inducit ad timendum: consideratio vero divinae legis inducit ad observantiam mandatorum. Et propter hoc innuitur nobis, ut semper cogitemus divinam legem. Unde Iudaei die Sabbati consueverunt semper disputare de lege Dei , quia hoc est opus Dei. Ideo in principio rogemus Deum etc.

2. Memento etc. Dicebam vobis , quod in prima tabula continentur tria mandata ordinantia nos ad Deum secundum tria appropriata tribus personis divinis. In primo mandato praecipitur humilis adoratio divinae maiestatis, in secundo fidelis confessio summae veritatis, in tertio sincera dilectio summae bonitatis. Et hoc est tertium praeceptum, et est summa verborum: Memento, ut diem Sabbati sanctifices. Sequitur : Ser diebus operaberis et facies omne opus tuum: septimo autem die Sabbatum Domini Dei tui est: non facies omne opus in eo, tu et filius tuus et filia tua , servus tuus et ancilla tua, iumentum tuum et advena, qui est intra portas tuas. Sex enim diebus fecit Dominus caelum et terram, mare et omnia, quae in eis sunt, et requievit in die septimo. Idcirco benedixit Dominus diei Sabbati et sanctificavit eum.

3. Videte, quod in his verbis Spiritus sanctus scripsit tabulas: quia Spiritus sanctus per digitum Dei intelligitur, qui omnia praecepta conscripsit cum summa diligentia, insinuans mandati integritatem et consummationem. In hoc autem mandato Legislator aliquid praecipit, aliquid concedit et aliquid interdicit. Praecipit sanctificare diem Sabbati, ibi: Memento, ut diem Sabbati sanctifices. Sanctificatio enim est convertens animam ad Deum sanctum, ad Deum verum et ad Deum summe diligendum. Aliquid concedit in isto mandato, ibi: Sex diebus operaberis et facies omne opus tuum. Aliquid vero interdicit, ut opus servile, ibi: Nullum opus facies in eo etc. Haec est perfecta vacatio, quae habet adiunctam bonam operationem et prohibitam operationem servilem.

4. Ratio praecepti subiungitur, ibi: Sex diebus fecit fecit Dominus caelum et terram, mare et omnia quae in eis sunt, et requievit in die septimo. Idcirco benedixit Dominus et sanctificavit eum. Sed quare praecipit vacare? Certe, quia benedixit et sanctificavit eum. Ideo et tu, creatura Dei, quae es imitatrix Christi, debes hoc facere.

5. Sed Iudaei insultant nobis et dicunt: vos tenetis decalogum, et decalogus non habuit nisi praecepta moralia ; morale autem necessitatem habuit pro omni tempore. Septima autem dies, in qua non licet operari, a prima die, in qua licet operari, est dies Sabbati, quae dicitur dies saturni; et vos vacatis die dominica pro die Sabbati.

Item dicitur: Omne opus non facies in eo: et vos facitis multa opera, et ita totum dissipatis.

6. Videte, carissimi: intelligendum est, quod praeceptum illud habet aliquid, quod est mere morale: et habet aliquid, quod est mere caeremoniale: et habet aliquid, quod est mixtum ex morali et caeremoniali.

Quod praecipit Dominus sanctificationem, id est vacationem ad amandum, hoc est mere praeceptum morale. Unde beatus Petrus dicit : Dominum autem Christum sanctificate in cordibus vestris, id est, amate. Ille enim sanctificat sive facit sanctum Sabbatum, qui Deum super omnia diligit propter se, non propter aliud.

7. Item, est in praecepto aliquid figurale, sicut significatio diei septimae. Dies enim septima significat quietem animarum et quietem Domini in sepulcro et cessationem ab omni opere servili cum vacatione et contemplatione Dei . Deus enim sex diebus operatus est omnia, non quia non potuisset fecisse una die: sed intelligendum est hic, quod mundus habet aliquid in arte aeterna, scilicet esse aeternum, quod est aeternitas vitae et possessio una , in quo nihil est prius nec posterius: et hoc impressit Deus mentibus angelicis.

Item, habet mundus aliquid in intelligentia creata, scilicet prius et posterius natura, simul quidem est secundum durationem.

Sed habet prius et posterius secundum durationem

non secundum naturam

secundum quod est in materia, non propter defectum operantis, sed propter condescensionem ipsius, ut coaptaret omnia et omnia in primis operibus designaret. Et sicut radices omnium operationum in primis operibus produxit: sic et seminaria omnium operum et quietationem plene produxit.

Septimo vero die requievit et intellectualem creaturam ad se revocavit et septimo die animas in limbo existentes ad quietem paradisi reduxit. Significatio igitur diei septimae est figuralis quietis animarum

Sic igitur in mandato isto continetur aliquid, quod est mere morale, scilicet, ut Deus super omnia diligatur, et aliquid, quod est mere caeremoniale, ut significatio diei septimae.

8. Item, continetur aliquid, quod est partim morale et partim caeremoniale, ut cessatio ab operibus. Et hic quaedam sunt intelligenda generaliter, quaedam vero specialiter. Si intelligamus generaliter, sicut Iudaei, qui dicunt, quod debet fieri universalis cessatio ab omni opere servili; sic insinuatur Christiano, quod debet abstinere ab omni peccato. Si autem intelligamus specialiter, quod ab aliquibus debemus abstinere, ab aliquibus non: sic est morale, non sicut in praecepto, sed sicut in bene esse, et remansit, sicut in ecclesiastica institutione est praeceptum.

9. Dico autem opera servilia opera mechanica, quae sunt septem, scilicet agricultura, quae comprehendit omnem modum colendi terram: lanificium, quod consistit in omni opere et genere vestimentorum: fabricatio, sive sit in materia ferrea, sive metallica, sive lapidea, sive lignea: venatio, .quae comprehendit pistorum et coquorum omne opus et omnem modum praeparandi cibaria: medicina, quae consistit in arte conficiendi pigmenta vel syrupos et hujusmodi; navigatio, quae comprehendit omne opus nautarum in mari sive omne opus mercationis: et theatrica, quae comprehendit omnem modum ludi vel iucunditatis .

10. Modo dico, quod in omnibus istis sunt quaedam, quae sunt merae servilitatis; quaedam, quae sunt continuae necessitatis; quaedam, quae sunt merae iucunditatis. Illa quae sunt merae servilitatis, prohibentur ab Ecclesia: illa autem, quae sunt continuae necessitatis, sicut illa quae sunt ad conservationem vitae vel sanitatis, conceduntur, in quantum sunt necessitatis, prohibentur autem, in quantum sunt servilitatis. Illa vero, quae sunt merae iucunditatis, sunt permissa, non prohibita: quia propter pronitatem nostram permittuntur ab Ecclesia. - Et sic poterimus respondere .

11. Sed dices: quare confundit et miscuit simul moralia et caeremonialia ? - Dico, quod hoc praeceptum : Memento, ut diem Sabbati sanctifices, est de caritate: et quidquid patet et latet in aliis in isto mandato consummatur. Et ideo miscuit simul caeremonialia et moralia, ut melius ad memoriam reduceremus: ne si specialiter posnisset, gravaretur memoria nostra.

12. Sunt autem tria, quae requiruntur ad perfectam dilectionem. Primum est divina vacatio, convertens animam in Deum. Secundum est imitatio Christi in bonis operibus. Tertium est cessatio ab omni opere servili, quae cor reddit purum et mundum.

Conversio autem in Deum est secundum septem opera, sine quibus anima non convertitur ad perfectam vacationem in Deum; quorum tria sunt intrinseca, quae fiunt meditando, orando et exsultando : et ex his tribus resultat contemplatio. Alia quatuor sunt extrinseca, quae fiunt legendo, psallendo, sacrificium offerendo et divinam legem adimplendo ; et hoc fit sive audiendo, sive docendo, sive cum aliis conferendo.

Et hoc est quod dicit: Memento, ut diem Sabbati sanctifices. Mandat igitur Dominus primo vacationem convertentem animam in ipsum.

13. Secundo mandat sui imitationem, cum dicit: Sex diebus operaberis. De ista imitatione dicit Apostolus : Estote imitatores Dei sicut filii carissimi: et in Luca dicitur: Estote misericordes, sicut et Pater vester misericors est.

Sex autem sunt opera misericordiae, scilicet pascere esurientes, potare sitientes, vestire nudos, colligere hospites, visitare infirmos et redimere captivos. Aliter autem opus virtutis perfectae esse non potest, nisi creatura in istis conformetur Christo.

14. Ad opus autem virtutis requiruntur sex correspondentia operibus sex dierum, quae sunt circumspectio provida, intentio recta, affectio pura, electio iusta sive recta, prosecutio vigorosa et informatio caritativa.

Primum igitur intelligitur in opere primae diei, quando dixit Deus : Fiat lux: et facta est lux: hoc est circumspectio provida.

Secundo oportet, quod homo ponat sibi rectum finem in Deum; et hoc notatur, cum dicit: Fiat firmamentum in medio aquarum. Et vocavit Deus firmamentum caelum; quia oportet, quod homo agatur sursum, ut habeat rectam intentionem ad Deum.

Tertio requiritur affectio pura ,- et hoc intelligitur in tertio opere, quando divisit Deus terram ab aquis , id est affectiones saeculares a divinis.

Quarto requiritur electio iusta sive recta, ut ordinate fiant omnia nostra opera, secundum quod debent: et hoc notatur in quarto opere, cum dicit: Fiant luminaria in firmamento caeli, id est, sint opera nostra ordinata.

Quinto requiritur prosecutio vigorosa, quod notatur in quinto opere, quando Deus produxit animam vivam in aquis, ut natatilia, et in aere volatilia .

Sexto requiritur informatio caritativa, ut sint integra opera, supervestita omnibus circumstantiis, secundum quod exigit lex divinae caritatis. Caritas autem est forma perfectiva omnium; et ille qui habet caritatem, habet omnia ista sex. Sextum igitur opus virtutis est informatio caritatis: quod notatur , cum dicit : Fecit Deus hominem ad imaginem et similitudinem suam.

Quando opus hominis integratur ex istis sex, tunc dicitur homo recte vivere. 15. Sed non sufficit facere opus virtutis, nisi homo sibi caveat ab opere vitioso ; et hoc tangitur, cum dicitur: Nullum opus facies in eo, id est nullum peccatum.

Quinque autem modis potest homo facere peccatum: primo, quando contra mandatum peccatum perpetrat ; secundo, quando alium ad peccandum incitat: tertio, quando peccantem defensat; quarto, quando peccantem acceptat: quinto, quando peccantem dissimulat nec arguit nec punit, et hoc est maximum periculum, quando quis alium castigare negligit.

16. Primum peccatum tangitur, cum dicitur: Nultum opus facies in eo, id est, tu nullum perpetrabis peccatum .

Secundum peccatum tangitur, cum dicitur: nec filius nec filia, id est, non eris pater peccati instigando alium ad peccandum vel verbo vel opere, vel exemplo. - Tertium peccatum tangitur , cum dicitur : nec servus tuus nec ancilla tua. Ille qui facit peccatum, servus est peccati : sed ille qui defensat peccatum, dominus est peccati praebendo latrocinium facienti peccatum. - Quartum peccatum est, quando aliquis peccantem acceptat: quod tangitur, cum dicitur: nec iumentum tuum. Iumentum , cum fuit ligatum, non ducebatur ad opus, nisi acceptante domino, et ista acceptatio est religatio .

Quintum peccatum est, quando aliquis alium castigare negligit: quod tangitur, cum dicitur: non advena, qui est intra portas tuas. Advenam quis reputat hominem, quando videt hominem peccantem et dicit: quid ad me de peccato suo ? Et sic, quando homo non punit peccatum alterius, efficitur particeps peccati illius.

Aliis etiam multis modis efficitur homo particeps peccati alterius ; et propter hoc dicit Psalmus : Ab occultis meis munda me, Domine, et ab alienis parce servo tuo.