COLLATIO VI.

De quinto, sexto et septimo praecepto.

Summarum. - Introductio, 1. - Repetitio, 2. - De sex aliis praeceptis in genere, 3. - Pars I. De quinto praecepto. Ira triplex, offendens tria proximi bona, 4. - Manichaeorum obiectiones, 5 .

Contra eos fit triplex occisionis distinctio, scilicet occisio fit primo a lege: in ministro legis tria requiruntur, 6. 7. - Secundo, ab homine, et hoc tripliciter: casu, necessitate, voluntate, 8-10. - Tertio, interpretative, et hoc tripliciter, 11. - Pars II. De sexto praecepto. Septem modis contra hoc peccatur; triplex castitas: fundamentum ipsarum, 12. 13. - Confirmatur: exemplum, 14. 15. - Conclusio et additio, 16. - Pars III. De septimo praecepto. Definitio furti, 17. - Divisiones furti, 18. - Ratio, quare usura, et non commodatio, sit peccatum, 19. - De simonia, 20.

1. Non occides. Non moechaberis. Non furfacies .

Tunc non confundar, cum perspexero in omnibus mandatis tuis. Beatus Iacobus dicit: Qui totam legem servaverit, offendat autem

in uno, factus est omnium reus: non quod pro una transgressione tantum puniatur poena sensus, quantum pro transgressione omnium ; sed punietur tantum poena damni, non tamen ita acriter pro uno, sicut pro omnibus. Ideo, si quis vult pertingere ad veram vitam, oportet, quod perspiciat in omnibus mandatis Dei corde, ore et opere. Et ideo dicit: Cum perspexero, id est, perfecte spexero et consideravero et iuxta hoc egero, non timebo confundi. Non est magnum confundi in praesenti, sed confundi aeternaliter. Talis confusio valde est abhorrenda. Sed non possumus evadere istam confusionem, nisi perspiciamus in omnibus mandatis Dei. Ideo in principio rogemus Deum, ut revelet oculos nostros ad consideranda mandata.

2. Non occides etc. Dicebam vobis, quod mandata Dei distinguebantur in duas tabulas. In prima continentur mandata secundum legem iustitiae ordinantia nos ad Trinitatem, qua continentur tria mandata secundum tria appropriata tribus personis. In secunda tabula continentur mandata ordinantia nos ad proximum, et hoc secundum duplicem partem iustitiae, scilicet beneficentiae et innocentiae. Reducitur autem tota iustistia ad tria: quia Deo debemus exhibere debitam reverentiam per orationem, per confessionem et per satisfactionem ; patri debemus exhibere beneficentiam, et omnibus aliis innocentiam.

Dictum est de tribus mandatis, quae nos ordinant ad Deum ; dictum est etiam de quarto mandato, quod accipitur penes partem iustitiae, quae est beneficentia: in quo praecipitur, quod debemus exhibere honorem patri et matri.

3. Sequitur de sex aliis mandatis, quae pertinent ad innocentiam, in quibus praecipitur, ne quis noceat proximo suo. Nocet autem quis proximo suo tripliciter: perversitate operis, falsitate sermonis et improbitate voluntatis: et secundum hoc Legislator primo prohibet nocumentum, quod provenit ex perversitate operis. Perversitas autem operis, qua quis alii iniuriatur, est triplex: aut enim iniuriatur quis alii in persona propria, aut in persona coniuncta, aut in temporali substantia: et secundum hoc sunt tria mandata, quae pertinent ad innocentiam. In primo prohibetur nocumentum in propria persona, ibi: Non occides. In secundo prohibetur nocumentum in persona coniuncta, ibi: Non moechaberis. In tertio prohibetur nocumentum in substantia temporali, ibi: Non furtum facies.

4. Primo, dico, in isto mandato: Non occides prohibetur ira prorumpens in iniurias peremptivas vitae naturalis sive substantialis et vitae incolumis et vitae honorabilis. " Natura enim appetit quod melius est ", et ideo non sufficit sibi, quod habeat vitam stantem, immo cum hoc vult vitam salubrem et incolumem et honorabilem: et secundum hoc Legislator in isto mandato: Non occides, prohibet primo iras prorumpentes in iniuriae peremptivas vitae naturalis: secundo, vitae incolumis, scilicet, quando fit iniuria per verbera, vel vulnera ; tertio, vitae honorabilis, sicut est iniuria, quae fit per contumeliam apertam vel occultam, sicut illa quae fit per signum.

Unde in Evangelio : Audistis, quia dictum est antiquis : Non occides; qui autem occidet reus erit iudicio. Ego autem dico vobis, quia omnis, qui irascitur fratri suo, reus erit iudicio. Qui autem dixerit fratri suo: raca, reus erit concilio. Qui autem dixerit: fatue, reus erit gehennae ignis. Ergo planum est, quod tribus modis facit homo contra illud mandatum: Non occides, scilicet quando quis irascitur fratri suo, vel quando dicit: raca, vel quando dicit: fatue. Et quando hoc facit ex deliberatione animi, tunc dicit, quod reus est gehennae ignis. Et quia vita naturalis est fundamentum aliarum, ideo sub isto modo: Non occides, Legislator expressit mandatum.

5. Manichaei autem obiiciunt nobis et dicunt, quod sibi contradicit Legislator. Dicit enim: Non occides, et alibi dicit: Maleficos non patieris vivere. Et hoc est contra principes in christiana lege, qui per sententiam iudiciariam alios occidant. -Item obiiciunt, quod Dominus dicit: Omnes, qui acceperint gladium, gladio peribunt: ergo non licet gladium accipere.

Et similiter dicunt, quod non licet, sacerdotem esse occisorem. Et hoc est contra Ecclesiam et ecclesiasticas personas, quae exsequendo iudicium et imperando accipiunt gladium. -Item obiiciunt, quod dicitur Ego autem dico vobis, non resistere malo, et hoc est contra Legislatorem.

6. Intelligere debemus, quod prohibetur hic occisio hominis, non bestiarum vel virgultorum, sicut dicebant antiqui Manichaei, qui nolebant comedere de fructibus arborum .

Occisio autem hominis potest esse a lege, aut ab homine in veritate, aut interpretative. Occisio autem hominis ab homine ut ab homine, non ut a lege, prohibetur: sed Deus, qui conditor est naturae et conservator naturae et legis, potest hominem privare vita, quando vult. - Lex autem occidit hominem, quando minister legis occidit, et hoc servato insto ordine, iusta causa, et iusto animo.

7. Oportet, quod adsit iustus ordo et iusta causa, id est, quod ex iusta causa occidatur, quia lex dicit : Iuste quod iustum est exsequeris.

Item, oportet habere animum iustum, ut homo, qui est minister legis, ex lege hominem occidat, non libidine vindictae, sed amore iustitiae. Unde Apostolus ad Romanos , loquens ad principes, dicit, quod princeps non sine causa gladium portat. Dei enim minister est, vindex in iram ei qui male agit.

Quod igitur Dominus dicit Petro: Omnes, qui acceperint gladium, gladio peribunt: non refertur nisi ad hoc, quod ille qui non est minister legis, non debet occidere.

Et quod dicitur: non licet, sacerdotem esse occisorem, hoc non refertur ad principes.

Primum ergo, quod dicit Dominus: Non occides, verum est, ut homo, sed ut minister legis. Secundum, quod dicit Dominus: Omnes, qui accipiunt gladium, gladio peribunt, verum est, si non praeest reipublicae.

Tertium, quod dicit Dominus: Ego autem dico vobis, non resistere malo, verum est, ultionis libidine: sed amore iustitiae bene licet resistere malo.

Patet modo, quomodo lex occidit hominem.

8. Item, occiditur homo ab homine ut ab homine, et hoc contingit tribus modis: aut casu, aut necessitate, aut voluntate.

Si homo occidit hominem casus aut adhibet operam rei licitae et adhibet debitam diligentiam ; et tunc excusatur a tanto et a loto. Si vero sit homicidium casuale, et homo adhibet operam rei illicitae nec adhibet debitam diligentiam: tunc excusatur a tanto, non a toto .

9. Si autem fuerit homicidium ex necessitate, hoc est dupliciter: aut ex necessitate evitabili, aut inevitabili. Necessitas evitabilis est, si possum effugere, sed dimitto propter verecundiam, vel aliam causam: et in isto casu excusatur homo a tanto, non ex toto, quia melius esset, quod fugeret. Si autem sit necessitas inevitabilis, scilicet ut homo alium occidat non libidine vindictae, sed amore conservationis vitae et animae, ut non interficiat ipsum ex crudelitate, sed ut impediat ipsum, ne perdat suam vitam et animam, et si hoc fiat cum moderamine inculpatae tutelae; tunc concessum est personis imperfectis, non perfectis - et hoc dicit Augustinus de Libero Arbitrio - et excusatur hic a toto et a tanto.

10. Tertio modo fit homicidium ab homine voluntate, et hoc dupliciter: aut libidine vindictae, sicut quando aliquis interficit patrem alterius: aut animi crudelitate, sicut latrones vel irati interficiunt alios: et utrumque istorum est prohibitum, et primum est gravius quam secundum.

11. Item fit homicidium interpretative, et hoc fit tripliciter: primo omittendo in facto: unde Ambrosius : "Pasce fame morientem: si non paveris, occidisti". - Secundo modo fit, quando aliquis occidit alium consulendo, vel accusando, vel detrahendo, quando hoc facit ex malignitate animi. - Tertio modo fit homicidium interpretative odiendo in animo: unde in canonica Ioannis : Qui odit fratrem suum homicida est.

Dico igitur, quod secundum principalem intellectum prohibetur hic occisio, non quae a lege est, sed quae ab homine, et illa quae fit voluntate, aut interpretative: et hoc est quod dicit: Non occides.

Sextum praeceptum.

12. Sequitur: Non moechaberis. Hic praecipitur, quod nemo uxorem proximi sui violet. Et dicit beatus Augustinus , quod hic prohibetur omnis illicitus usus membrorum generationis, qui fit ad procurationem libidinis cum impugnatione castitatis. Et hoc fit septem modis., scilicet per adulterium, fornicationem, meretricium, stuprum, sacrilegium, incestum et peccatum contra naturam.

13. Notandum, quod est pudicitia coniugalis, communis et privilegiata . Secundum hoc dico, quod aliquis potest esse impugnator pudicitiae coniugalis, et dicitur adulterium: aut est impugnator castitatis communis, et hoc vel fit cum soluta simpliciter et vocatur fornicatio, vel cum soluta vagabunda et prostituta, et dicitur meretricium. Si quis autem sit impugnator pudicitiae privilegiatae, id est virginitatis, hoc est dupliciter: aut fit cum conditione adiuncta, quae est defloratio, et sic vocatur stuprum: aut fit cum domina Deo consecrata, et sic dicitur sacrilegium, scilicet quando aliquis Domino consecratam violat.

Si autem fit contra fundamentum

omnium istorum, sic dicitur peccatum contra naturam: et hoc fit dupliciter: aut contra dictamen naturalis rationis, scilicet contra hoc "quod omnia animalia natura docuit ", et sic dicitur proprie peccatum contra naturam: aut fit contra instinctum naturae, et hoc modo est incestus, scilicet quando quis peccat cum persona sibi coniuncta. - Peccatum contra naturam scelestissimum est et super omnia fugiendum. Et de hoc crimine accusavit Joseph fratres suos apud patrem suum crimine pessimo .

14. Dicit igitur: Non moechaberis. Patet primo, quomodo hic prohibetur omnis moechia cum uxore proximi: et secundum Augustinum prohibetur omnis illicitus usus membrorum generationis, qui fit ad procurationem libidinis cum impugnatione castitatis. Patet etiam, penes quid accipiuntur septem transgressiones huius mandati: Non moechaberis: et quod peccatum contra naturam super omnia est fugiendum.

15. Narrat Petrus Damianus , quod duo fuerunt simul in deserto, qui asperrimam fecerunt poenitentiam. Unus illorum fuit idiota et, peccatis suis exigentibus, fuit illusus a diabolo, qui dixit ei, quod peccatum pollutionis contra naturam non esset maius peccatum, quam proiicere muccilagines de naso. Et tunc ille pestifer exercuit se in illa impudicitia. In morte diabolus portavit animam suam Hoc videns alius miratus est, quod homo tantarum vigiliarum et dolorum esset perditus. Et tunc astitit Angelus Domini, qui narravit ei, quod totum foedaverat per tale peccatum.

16. Omnis igitur actus, qui est in experientia libidinis, qualicumque modo homo peccatum ipsum excogitet , est prohibitus, nisi fiat in forma matrimonii Ecclesiae.

In somnis patitur homo quandoque pollutiones absque culpa et absque causa. Quidam stultus presbyter confitenti sibi de nocturna pollutione dixit: non potes denarium dare ad explendam libidinem tuam?

Patet modo, quomodo prohibetur hic omnis illicitus usus corporis et libidinis, procuratus extra formam matrimonii.

Septimum praeceptum.

17. Sequitur: Non furtum facies. Furtum est contrectatio rei alienae, invito domino, ex cupiditate.

Si fiat non ex cupiditate, sicut filii Israel ex praecepto Domini portaverunt secum de Aegypto vasa argentea et aurea , vel cum quis alii aufert gladium ne faciat malum ; tunc non dicitur facere furtum.

18. Furtum autem dividitur in partes, quia furtum est contrectatio alienae rei, invito domino: et hoc fit aut per meram fraudem, aut per violentiam aut per circumventionem.

Si fiat per meram fraudem et furtive, tunc dicitur furtum.

Si fiat per violentiam, aut illa est aperta, et sic dicitur rapina: aut est occulta, et sic dicitur latrocinium.

Si vero fiat contrectatio rei alienae per circumventionem, hoc potest fieri cum pactione adiuncta, et hoc tripliciter: aut cum pactione fraudulenta, aut iniqua, aut profana. Primo modo contingit in negotiationibus, et hoc fit tripliciter, scilicet aut in pondere, aut in numero, aut in mensura : et de hoc rarissime evadunt mercatores. Si autem fiat cum pactione iniqua, sic est usura, in qua id quod venditur, est commune, scilicet tempus. Si autem fiat cum pactione profana, in qua venditur proprium Dei, sic est simonia.

19. Sed quaeritur: quare, si accommodo tibi vestem vel equum vel domum pro denariis, non est usura, sicut est de pecunia ?

Dico, quod in veste vel equo vel domo trahitur usus ex re, non ex pecunia: et ideo non dicitur usura. Quidam credunt, quod usura sit mala, quia prohibita: sed certe est prohibita, quia mala. In mutuo meum fit tuum; et si tu acquiras aliquid per industriam tuam ex illo mutuo, et ego aliquid de illo repeto: vendo tempus, quod est commune, et quod non est licitum vendere. Sed in accommodato non transit res mea in tuam, ut in mutuo pecunia mea fit tua; et non minoratur pecunia nec peioratur, sicut contingit in domo vel veste vel equo, quia oportet pecuniam reddere totam et integram. Et ideo, cum ex usura homo petit aliquid, est ibi perversio ordinis et appropriatio communitatis: et debet quilibet sibi de hoc cavere. Sic igitur, quando fit circumventio cum pactione iniqua, dicitur usura.

20. Si autem fiat circumventio cum pactione profana, sic dicitur simonia , in qua qui emit nihil acquirit, nec ille qui vendit, aliquid habet, sed solum rem alienam contrectant: et hoc fit, cum res spiritualis venditur tanquam res vilis. Contra quos dicit Dominus : Nolite domum Patris mei facere domum negotiationis. Sed quidam faciunt eam speluncam latronum ; unde: Principes eius in muneribus iudicabant, et sacerdotes eius in mercede docebant, et prophetae eius in pecunia divinabant. Rogemus ergo Dominum Iesum Christum etc.