COLLATIO V.

De quarto praecepto.

Summarum.

Introductio: curiositas dissipat intelligentiam, 1.

Repetitio, 2. 3.

De quarto praecepto, pars I. Explicatur sensus litteralis. Primo loco recte ponitur praeceptum beneficentiae, deinde praecepta innocentiae; triplex ratio distinguitur in patre, et secundum hanc etiam triplex filiorum debitum, 4.

Explicantur generatim tria debita, 5 .

De promissione huic praecepto adiuncta; triplici honori parentibus praestando respondet triplex proemium promissum, 6-9.

De obedientia in specie: obediendum in tribus, 10.

Pars II. Explicatur sensus spiritualis. Tria in patre: primo, auctoritas, ratione cuius obediendum est: honorandi sunt etiam illi qui praesunt rei publicae, rei politicae sive ecclesiasticae, rei monasticae, 11-13.

Secundo, antiquitas et debilitas, ratione cuius omnibus similiter indigentibus praestanda sunt sustentamenta, documenta, patrocinia, 14.

Tertio, amicabilitas, ratione cuius quilibet homo honorandus est bene ei volendo quoad affectum, effectum, signum, 13. - Sed in his est ordo observandus secundum rationem proximitatis, similitudinis, obligationis, 16-18. - Repetitio, 19. - Duo exempla, 20. 21.

1. Honora patrem tuum et matrem tuam, ut sis longaevus super terram, quam Dominus Deus daturus est tibi .

Quae praecepit tibi Deus, illa cogita semper, et in plurimis operibus eius ne fueris curiosus. Verba ultima specialiter dicuntur litteratis; in quibus docet Ecclesiasticus cogitare utilta et vitare curiosa. Utilia autem dirigunt nos in viam salutis: sed curiosa distrahunt nos a via salutis et dissipant intelligentiam nostram. Magna pars intelligentiae perditur propter curiositatem ; et tamen nihil in nobis est pretiosius intelligentia. Multum dolemus, cum perdimus aurum: multo plus debemus dolere, si amittamus intelligentiam; quia nihil est ita carum sicut actus intelligentiae.

Sumus dicturi de praeceptis et indigemus, quod Dominus illustret intelligentiam nostram; ideo in principio rogemus Deum etc.

2. Honora patrem tuum etc. Dicebam vobis, quod secundum quod anima rationalis habet ordinari ad Creatorem et ad creaturam, secundum hoc est duplex tabula, in qua lex Dei est scripta. In prima tabula continentur tria mandata ordinantia nos ad Deum, secundum tria appropriata tribus personis divinis et secundum triplicem operationem animae. In primo mandato praecipitur humilis adoratio summae maiestatis, in secundo fidelis confessio summae veritatis, in tertio sincera dilectio divinae bonitatis. Ista tria mandata sunt fundamentum omnium praeceptorum Legis. Propter hoc quilibet timoratus, verax et Deo devotus tenetur ista principaliter custodire.

3. Modo dico, quod in secunda tabula continentur septem praecepta; unum est affirmativum, et alia sex sunt negativa. Ratio distinctionis est haec: quia omnia mandata reducuntur ad duo : hoc facias alii, quod tibi vis fieri ; non facias alii quod tibi non vis fieri. Et iuxta hoc accipiuntur duo praecepta. Primum est innocentiae, secundum est beneficentiae, quae sunt duae partes iustitiae.

4. Modo dico, quod praecepta ordinantur secundum ipsorum nobilitatem ; et beneficentia melior est quam innocentia: ideo mandato innocentiae praeponitur mandatum beneficentiam; et est synecdochice traditum Iudaeis sic: Honora patrem tuum et matrem tuum.

Et ponitur hic primo forma mandati, cum dicit: Honora etc. Secundo subditur promissio, ibi: Ut sis longaevus super terram.

Intellige secundum litteralem intelligentiam, quod pater nominat personam generantis, personam instruentis et personam educantis, quia pater, habens filium, ipsum generat, ipsum instruit et nutrit, et ipsius est filio legare bona sua: et secundum haec tria pater respectu filii tenet rationem originis, rationem regiminis et rationem benefactoris. Et secundum hoc debetur patri triplex honor: honor reverentiae, honor obedientiae et honor beneficentiae.

Primo, dico, patri, in quantum tenet rationem originis, debetur honor reverentiae; unde in Ecclesiastico : Qui timet Deum honorabit patrem

suum et matrem suam, et quasi dominis serviet eis qui se genuerunt.

Secundo ratione regiminis debetur patri honor obedientiae; unde Apostolus ad Ephesios: Filii, obedite parentibus vestris, hoc enim iustum est. Honora patrem tuum et matrem tuam: quod est mandatum primum in promissione, ut bene sit tibi, et sis longaevus super terram.

Tertio debetur patri honor beneficentiae, quia tenet rationem benefactoris: unde in Ecclesiastico : Fili, suscipe senectam patris tui, et non contristes eum in vita illius.

Praecipitur igitur, quod triplex honor impendatur parentibus, scilicet honor reverentiae, obedientiae et beneficentiae. Et hoc est primum mandatum, quod debes custodire propter promissionem, scilicet ut bene sit tibi, et sis longaevus super terram.

6. Sed nunquid verum est semper, quod diutius vivant? Videmus enim, hoc falli quandoque: ergo Deus fallax est in promisso suo.

Dico, quod longaevitas attenditur non solum secundum longitudinem dierum currentium, sed secundum valorem. Et secundum quod est triplex honor, qui exhibetur parentibus; sic respondet huic triplici honori triplex praemium: quia honoranti patrem honore reverentiae debetur vita gloriosa sive honorifica: honoranti patrem honore obedientiae debetur vita iucunda: honoranti patrem honore beneficentiae debetur vita opulenta.

Primo, dico, honoranti patrem honore rara-rentiae conceditur vita gloriosa sive honorifica: unde in Ecclesiastico : Gloria luminis ex honore patris sui: item ibidem: Ne glorieris in contumelia patris tui, non enim est tibi gloria eius confusio. Naturale enim est, quod filius vehementissime diligat patrem, et quod indignetur, quando aliquis iniuriatur patri.

8. Secundo, honoranti patrem honore obedientiae conceditur vita iucunda: unde in Ecclesiastico : Qui honorat patrem suum iucundabitur in filiis et in diebus orationis suae exaudietur. Qui honorat patrem suum vita vivet longiore; et qui obedit patri suo refrigerabit matrem suam. Samma iucunditas est, quod homo non sit rebellis superiori suo; quia qui rebellis est superiori inveniet rebellem inferiorem, et contemptor superiorum potestatum contemnetur ab inferioribus: sicut Adam, quando fuit inobediens superiori suo, omnia inferiora, quae sibi fuerant subiecta, invenit sibi contraria .

9. Tertio, honoranti patrem honore beneficentiae conceditur vita opulenta: unde in Ecclesiastico : Honora patrem tuum et matrem tuam, et superveniet tibi benedictio, et benedictio tua in novissimo

manebit. Benedictio ista appellatur multiplicatio bonorum. - Ecce, praeceptum et ecce promissio.

10. Obligamur ad obediendum parentibus, quamdiu utimur ipsorum bonis; et debemus eis obtemperare in exercitatione actuum virtuosorum sive salubrium, in dispensatione temporalium et in subministratione obsequiorum: quia debemus vivere secundum consilium ipsorum et expendere secundum ipsorum imperium et quando, exigunt, subministrare obsequium. Si tamen parentes aliquid velint, dicant, vel imperent, quod sit contra profectum nostrae salutis, non est ipsis in talibus pietas exhibenda. Et hoc est quod dicit Dominus in Evangelio : Qui non odit patrem suum et matrem et uxorem et filios et fratres, adhuc autem et animam suam, non potest meus esse discipulus. Vult Dominus, quod ex affectu paterno non dimittat homo facere quod pertinet ad salutem suam. Et hoc est quod dicit Dominus: Dimitte mortuos sepelire mortuos suos: tu autem vade et annuntia regnum Dei. Et Hieronymus dicit : " Si pater in limine iaceat, si mater ubera, quibus te lactavit, ostendat: per calcatum perge patrem, per calcatam perge matrem et ad vexillum crucis evola. Solum enim pietatis genus est in hoc esse crudelem ".

Ecce, intellectus verborum secundum sensum litteralem: videte modo latiorem intellectum.

11. Praecipitur beneficentia ad omne genus hominum. Pater nominat personam, in qua est praecipua ratio auctoritatis, antiquitatis et amicabilitatis. In esse naturae filius non est coaequus patri.

Primo dico, in patre est auctoritas: et in isto mandato datur praeceptum, quod obediatur patri, quia habet auctoritatem. Auctoritatem autem habet omnis, qui praeest rei publicae, vel rei politicae, vel rei monasticae

Primo dico, quod ille qui praeest rei publicae, dicitur pater ratione auctoritatis, ut princeps, baro, comes et hujusmodi, et dicitur pater tutela vel defensione ; et debemus ipsum honorare tanquam patrem. Unde beatus Petrus : Deum timete, regem honorificate.

12. Secundo dicitur pater ratione auctoritatis qui praeest rei politicae sive ecclesiasticas. Et ipsum debemus honorare, secundum quod exigit dispositio ecclesiastica, et debet ei obedire vulgus: unde Apostolus ad Hebraeos : Obedite praepositis vestris et subiacete eis; ipsi enim pervigilant quasi rationem pro animabus vestris reddituri.

13. Tertio dicitur pater ratione auctoritatis qui praeest rei monasticae. Et ipsum debemus honorare et ei obedire, secundum quod regula et promissio facta est. Unde Hieronymus : " Praepositum monasterii diligite ut patrem, timete ut dominum, audite ut magistrum, credite salubre quidquid vobis dixerit ". - Patet igitur, quod istis debemus obedire, secundum quod exigit auctoritas.

14. Secundo in patre intelligitur antiquitas et debilitas; senes enim debilitantur. Et qui patrem honorat ratione antiquitatis et debilitatis honorat omnem hominem, qui indiget adiutorio, vel qui caret sensu, vel fortitudine, vel qui infestatur ab alio. Et propter hoc debemus alium iuvare per documenta, vel per sustentamenta, vel per patrocinia. Et ad hoc specialiter sunt praelati: si homo caret sensu, debent ipsum iuvare per documenta: si caret fortitudine, debent ipsum iuvare per sustentamenta: si infestatur ab alio, debent ipsum iuvare per patrocinia.

18. Tertio in patre intelligitur ratio amicabili-tatis: et in hoc intelligimus, quod ratione originis amabilis et amandus est omnis homo, et tenetur quilibet homo alium honorare. Unde Apostolus : Honore invicem praevenientes; et iterum: Reddite omnibus debita, cui honorem, honorem. Nemini quidquam debeatis, nisi ut invicem diligatis. Debet enim homo alium diligere, bene volendo cuilibet quantum ad affectum, quantum ad effectum et quantum ad signum .

16. Habet autem ista dilectio ordinem, quia debemus diligere secundum rationem proximitatis, secundum rationem similitudinis et secundum rationem obligationis.

Primo, dico, debemus diligere secundum rationem proximitatis; et secundum hoc debemus maiorem amorem domesticis quam extraneis, et amicis plus servire quam inimicis.

17. Secundo habet dilectio ista ordinem secundum rationem similitudinis, quia aliquibus debemus ratione similitudinis maiorem dilectionem quam aliis: sic ratione similitudinis in forma specifica tenemur diligere hominem; tamen secundum similitudinem ratione convenientiae in fide debemus plus diligere Christianum quam Saracenum ; item ratione professionis in collegio plus tenetur diligere religiosus fratrem ordinis sui, et unus canonicus alium canonicum.

18. Tertio debemus diligere ratione obligationis: et sic aliquibus plus tenemur quam aliis. Teneor enim diligere alium et eum honorare ratione praecepti; teneor tamen plus ratione praecepti et beneficii, a accepi beneficium ; teneor maxime diligere alium et eum honorare plus ratione praecepti et ratione beneficii et ratione promissi, id est illum, de quo est mihi praeceptum, et recepi beneficium, et feci promissam, talem debeo plus diligere et honorare.

19. Patet ergo, quomodo in verbis istis: Honora etc., tangitur praeceptum, et quomodo subditur promissam, ibi: Ut sis longaevus super terram. Et etiam dictum est, quomodo intelliguntur secundum intelligentiam litteralem, et quomodo secundum spiritualem.

Ut autem melius teneatis in mente, dicam vobis duo exempla: anum bonum de illo qui matrem honoravit, et aliud malum et crudele de illo qui patrem non honoravit. Dicam primo de bono.

20. Fuit quidam magister magnus et famosos Parisius et multis notas et dilectus. Hoc audiens mater sua, quae fuit paupercula, cogitavit ire ad filiam suum ; accepit baculum et in tunicella de burello venit Parisius et quaesivit a quibusdam dominabus de tali magistro. Dixerunt illae matronae: quid vultis ab eo? Respondit: ego sum mater sua. Tunc illae matronae duxerunt eam in domum suam et refocillaverunt eam. Postea cogitaverant, quod ille honus homo verecundaretur, si videret ipsam in tali statu; et induerunt ipsam bene et dederunt ei mantellum et duxerunt ipsam ad magistram. Tunc dixit illa: ego sum mater vestra. Respondit magister: ego non credo, quia mater mea fuit paupercula et non consuevit induere nisi tunicellam de burello. Et cum magister non vellet acquiescere verbis eius, reduxerant ipsam matronae in domum suam et reddiderunt ei tunicellam et baculum. Tunc illa accessit ad filium suum in congregatione multorum ; et ille matrem suam in tali habitu recognovit, et deponens capntium suum, amplexatus est eam dicens: modo scio bene, quod estis mater mea. Hoc fuit divulgatum per villam et reputatum est ei pro magno bono. Et postea factus est episcopus Parisiensis .

21. Aliud exemplum malam dicam de illo qui non honoravit patrem suum. Vidi illum qui novit eum, cui hoc accidit. Fuit quidam homo pauper, qui per industriam suam multa bona acquisierat, et habebat unicam filium. Hoc videntes quidam nobiles, fecerunt, quod contraxit filios cum filia cuiusdam nobilis. Et tunc illa, quae fuit iuvenis, pulcra et nobilis, coepit abominari patrem mariti sui et fecit tantum cum marito suo, quod pater in convivio expelleretur a domo: et non habebat, quid comederet nisi labas malas. Quadam die fuit famelicos et venit ad domum filii et petiit cibum, et datae sunt ei fabae malae, et expulsos est a domo. Tunc illa dixit marito suo: modo possumus comedere in pace. Vade ad arcam et accipe caponem coctum. Et cum aperuit arcam, mutatas est capo in bofonem. Qui subito saliens ad faciem eius, ponebat duos pedes ad mentum et duos ad frontem et operuit totam faciem, et non fuit medicas, qui sciret ipsam amovere. Tandem venit quidam faber, qui cum tenellis suis ipsum voluit amovere. Tunc bufo respexit ipsam ita horribili vultu, quod ille cecidit in terram et amplius non audebat aliquid facere: et non fuit aliquis, qui sciret apponere consilium; sed mala morte mortuus est ille .