1634.

Ed. Rigaltiana I. Luteliae, sumptibus Mathurini Du Puis, via Jacobaea, sub signo Coronae. f. «Q. Sept. Flor. Tertulliani Opera ad vetustissimorum exemplarium fidem locis quam plurimis emendata, Nicolai Rigaltii I. C. observationibus et notis illustrata. Cum indice glossario styli Africani.»—Quid nova hac omnium Tert. operum recensione, quae et nunc etiam 0050D principatum tenet, effecerit, aut efficere saltem voluerit Rigaltius, ipsius puto verbis, etiamsi paulo plenioribus, audire sit pretium. «Tertulliani,» inquit, 0051A «scripta legentibus, etiam haud mediocriter litteratis, occurrunt difficilia non pauca sermonis et scripturae. Nam sermonis quidem Africani superbia doctrinam ferme omnium dote praestans lectores sibi poscebat ad nutum attentissime sagaces. Posteaquam vero in longe alios incidit, mutari coepit, a quibus non potuit capi et spurias dictiones pro legitimis, adulterae manus inverecundia sparsit. Scripturae autem nativae ruina, auctoris verbis semel interceptis, ut obtrito corpore, sensum una quasi ipsum et mentem profligavit. Sic pessimi correctores emendatissima perdidere. Nam quis esset querelarum modus? aut quid in tantae calamitatis casu tam veteri non desperandum? Haec pestis Homerum jampridem ita persuaserat, ut Arato quaerenti: ubi locorum haberetur 0051B Iliadis pristinae copia?» Timarchi filius Timon cum respondisset: quaerendam esse in exemplaribus antiquis, addiderit: sed nondum correctis. Dira natio tam foede Septimii nostri libros adeo quoque jampridem vexavit, ut jam falsi vetustas longi temporis praescriptionem obstruat veritati. Quod si veterum librorum appelles fidem, etiam veterum librorum fide falsissimae lectiones adferuntur. Nam sunt et libri veteres depravatissime correcti; neque ulla spes reducendae unquam veritatis, nisi tam veteres nanciscantur, ut sint omni correctorum antiquitate vetustiores. Aetas avorum laudabiles Rhenani operas vidit, tribus editionibus elaboratas. Cujus viri fidei, judicio, eruditioni, diligentiae, si partium studia meliorum exemplarium commercia non invidissent, is procul dubio praestitisset, quod istam nobis 0051C hodie operam valde levaret. Sequens aetas Fulvium Ursinum tulit, qui codices inspexerat longe meliores Rhenanianis, contentus excerptas inde lectiones editionis Pamelianae marginibus adnotasse, sed ne possessoribus quidem exemplarium nominatis, Fulvianae lectiones, in librum ampliss. doctissimique Tolosatium Archiepiscopi Car. Monchalli ex autographo transfusae, nobis hoc etiam profuerunt, ut earum editioni, Epidicticis Wowerii Notis accuratae, fides etiam apud austeriores constare debeat; imo et Schoppianis illis ex Fuldensi et Vaticano in Apologeticum et adversus Judaeos excerptis ab Junio publicatis. Quorum certe fidem eo magis refert ubique testatissimam, quod et multa sunt et praeclara nobis inde notata, quae huic editioni plurimum tribuant 0051D lucis et ornamenti. Haec erit apud posteros aetatis nostrae gloriae. Cui decus accedit ingens comperto tandem codice, quem ex voto Agobardi episcopi Lugdunensis ad S. Stephani altare oblatum fuisse legimus. Hunc certe librum ad exemplaria illa nondum correcta descriptum fuisse, probabunt ejus ope restituta nitore pristino quam plurima, quae singula indicare taedii sane fuisset molestissimi, pretii vero nullius; nam haec ipsa Tertullianus avide recepit, et sua, quae male avulsa fuerant, tam bene hodie cohaerent, ut avelli unquam potuisse non credas. Itaque summas recuperatorum colligi sat erit, ut inde constet, quid praestare simus parati. Sic tamen, ut notabilia tandem comprehendantur: minutioribus nec 0052A tamen spernendis, scrupulose calculorum diligentiae relictis, ut sit olim ingens cumuli summa. Observationes adjecimus illustrandis aliquot locis obscurioribus, prisci moris jam longa oblivione deleti, aut eruditionis alicujus reconditae vestigiis indagandis. In quo, si nonnulla paulo licentius posita aut disquisita censeantur, ut sunt illa fortasse de criminum occultorum castigatione, deque forma Dominici vultus ac de lucernis per diem accensis, ea sic accipi debent, tanquam Septimianis opinionibus despiciendis animadversa; minime autem arguendis catholicorum sententiis aut improbandis Patrum Septimio posteriorum decretis . Imo sententias et decreta ipsa patrum in Ecclesia receptissimorum semper opposuimus Tertulliano, ut qui Africanis istis velut 0052B salebris offenduntur, statim habeant quo referre pedem tuto possint. Notas etiam intexuimus variarum lectionum ambiguitati pensitandae, veritati explorandae, conjecturis nonnunquam explicandis aut confirmandis. Denique Africani styli glossas complurium inter sese locorum comparatione concinnavimus, interpretandi ratione certissima. Glossas diximus Graeco vocabulo, quo Fabius tradidit linguae secretioris voces minus usitatas significari. Porro breviores Observationes ac Notas plerisque haud satisfacturas scimus, nec propterea culpam deprecamur. Afer iste lectorem non admittit nisi jam eruditum.» Haec Rigaltius in disputatione, inscripta: de Tertulliano et ejus scriptis deque variis eorum editionibus, et quid hac nostra praestetur, quae una 0052C cum epistola dedicatoria ad Armandum Duc. Richelium ex ed. IX librorum a. MDXXIX (sic) textui praemittitur. Hanc testimonia vett. de Tertulliano subsequuntur, et series Tertulliani operum quae hoc volumine continentur. Item ex quibus quaeque et quoties sint codicibus notabiliter emendata. Id quod ad minimum quater, ad summum ducenties quinquagies (in Apologetico) in plerisque trigesies, vigesies, septuagies, sed et octies centies, centies trigesies, interdum omnibus fere clausulis factum dicitur. Liber de Pallio, scribit, emendatur omnibus fere lineis, juxta ed. doctissimi Salmasii ad vetusta exemplaria accuratissimam praeterquam sex aut septem locis. Textum excipit Index Scripturarum sacrarum; tum subjuncta sub titulo incerti auctoris carmina Tertulliano olim adscribi 0052D solita, adversus Marcionem l. V de Judicio Domini Genesis, Sodoma: denique Index rerum memorabilium. Observationum libellus peculiari titulo gaudet, 0053A eique accessit Index glossarum Tertulliani egregio consilio et judicio confectus. Elegantia et nitore typorum, si quidem prima ed. non inferior sit secundae, quam coram intuemur, admodum commendatur haec editio, cui bibliopolae honestate haud exiguus utilitatis cumulus accessit editis plurimorum Vv. Dd. in Tertull. adnotationibus singulari volumine tituloque comprehensis: Jacobi Pamelii Brug. Theol. etc. Argumenta et Annotationes in Q. Sep. Fl. Tertulliani opera, quibus adjectae sunt annotationes diversorum. Omnia textui editionis V. Cl. Nicolai Regaltii I. C. respondentia. Par. sumpt. Math. du Puis, via Jac. sub signo Coronae. 1635. Praeter ea quae Pamelius in Tertullianum composuit adnotationes, argumenta, vitam et cet. quae longe majorem voluminis partem (usque ad p. 781.) occupant, exhibentur 0053B hic Latini Latinii conjecturae et emendationes, Jo. Merceri adnotationes, Edm. Richerii, Theodori Marcilii, Joannis a Wower et Gabrielis Albospini Aurelian. Episc. notae et emendationes. Quibus omnibus accommodatus est index apprime utilis. Quod in titulo ponitur, hasce adnotationes textui Rigaltiano respondere, numeris paginarum in margine observationum adnotatis effectum est, ita tamen ut liber de pallio et Apologeticus, qui in Rigaltianis plane alii facti comparent, ad Pamelianam recensionem denuo excuderentur. Volumen hoc notarum seorsim venit in Catalogis quam plurimis ex. c. In Catal. Bibl. Tottianae, Bodleianae, Firmianae et D'Estrées, T. I.