INCIPIT EXPOSITIO THRENORUM.

Capitulum I.

1. Modus autem procedendi et divisio huius operis patet sic. Plangit enim in duobus primis alphabetis ad litteram dispendia synagogae et mystice Ecclesiae in generalis secundo, personarum maiorum in speciali in tertio et quarto capite.

In primis autem duobus differenter procedit. Sicut enim in peccato duo sunt: conversio ad bonum commutabile et aversio a bono incommutabili ; ita e contrario in poena duo sunt his correspondentia, scilicet flagellum sensibile contra conversionem et gratiae subtractio contra aversionem. Primum deplorat in primo alphabeto, secundum in secundo capitulo, ibi: Quomodo .obtexit caligine. - Amplius privilegiatae personae vel sunt insignes ratione sanctitatis, vel ratione dignitatis seu auctoritatis: tribulationem virorum sanctorum lamentatur in tertio alphabeto, tribulationem maiorum, utpote clericorum, in quarto, ibi: Quomodo obscuratum est aurum.

In primo alphabeto sunt quinque partes. Primo enim deplorat synagogae et Ecclesiae desolationem; secundo subdit desolationis rationem, ibi: Peccatum peccavit Ierusalem: tertio implorat pietatem supernam, ibi: Vide, Domine, afflictionem meam: quarto excitat compassionem supernam, ibi: O vos omnes: quinto contra adversarios

excitat Dei indignationem, ibi: Vide, Domine, quoniam tribulor.

In prima parte primo lamentatur civitatis copulationem ; secundo, Iudaeorum transmigrationem et captivationem : Migravit Iudas. - In describendo depopulationem, vel deiectionem primo describit damnum civitatis et laesionem; deinde consequentem desolationem;Plorans ploravit. - Depopulatio autem eius et deiectio patet ex tribus: ex perdita multitudine, pro qua dicit: Quomodo sedet: ex erdita fortitudine, pro qua dicit: Facto est quasi: item ex perdita altitudine vel dignitate, pro qus dicit: Princeps provinciarum.

2. (Vers. 1.). Aleph. Dicit ergo: Quomodo. Quod autem praettitur in quibusdam libris: Et factum est postquam in captivitatem redactus est Israel etc., non est de textu, ut dictum est, in antiquis libris, ut in glossatis. Huic ergo versui praemittitur littera Aleph ,uae interpretatnr doctrina: quod dupliciter ad sequentia referri potes quia defectus doctrinae causa ruit subversionis populi: propter quod praemittit Aleph, hortans homines attendere pericula sua multiplicia, ne finiantur: unde Isaias : "Propterea captivus ductus est populus meus. eo quod non habuit scientiam ". Item, quia errores eis persuasi sunt loco doctrinaeiuxta illud Ieremiae" A prophetis Ierusalem egressa est pollutio super omnem terram "; infra: " Vocavi amicos meos, et ipsi deceperunt me".

Sequitur: Quomodo sedet; quomodo, inquit, admirative, vel interrogative, cui quaestioni respondetur infra eodem : Peccatum peccavit Jerusalem, mortem scilicet Salvatoris ; vel quia "non cognovit tempus visitationis suae". In sessione deiectio intelligitur, quia stare per potentiam solita fuerat. Quomodo, inquit, qua de causa sola civitas, plena populo, olim plena tempore David et Salomonis, modo sola, populo eius in transmigrationem ducto. Unde secundum Glossam est hic primus conquestionis locus, "per quem in quibus bonis fuerat et nunc in quibus malis fuerit, declaratur ". Vel plena erat, quantum ad multitudinem, et sola, quia Dei adiutorium non habebat. Econtra non est solus cum quo est Deus, ut dicit Hugo : et in Paradoxis dicitur: Nunquam minus solus sum, quam cum solus sum.

3. Allegorice: Civitas plena populo sedet sola, quia multi sunt Christiani numero, pauci merito; in cuius figuram dicitur optime in Luca : " Ait Iesus: Quis me tetigit? Negantibus autem omnibus, dixit Petrus et qui cum illo erant: Praeceptor, turbae te comprimunt, et dicis: Quis me tetigit? Et dixit Iesus: Tetigit me aliquis: nam et ego cognovi, virtutem de me exiisse ". Christus premebatur et ab unica, quae virtutem eius suscepit, se tactum fatebatur. In primitiva Ecclesia erant sub dominio tyrannorum Christiani numero pauci, sed comparative sancti et multi: nunc autem est e converso. - Moraliter anima plena est populo innumerabilium phantasmatum, et sola est, dum nihil cogitat Domini.

4. Sed deplorando perditam fortitudinem subdit: Facta est quasi vidua, non omnino vidua, sed viro vivente derelicta, ita quod adhuc ei spes restat reconciliationis acquirendae: Ieremias : " Tu autem fornicata es cum amatoribus multis: tamen revertere ad me, dicit Dominus Deus, et ego suscipiam te ". Domina gentium, plurium, quas sibi in circuitu sub;ugaverat: tertio Regum: "Universum populum, qui remanserat de Amorrhaeis et Hethaeis et Pherezaeis et Hevaeis et Iebusaeis, quos non potuerant filii Israel exterminare, fecit Salomon tributarios usque ad diem hanc "; et secundo Regum: " Facta est Moab David serviens sub tributo "; et infra in eodem: " Facta est Syria serviens David sub tributo ".

Spiritualiter per gentes intelliguntur camalos gentiliter viventes, quibus solebat Ecclesia dominari, cum in Ecclesia praefuerunt viri sancti: modo vero quasi vidua foeta est, dum praesunt in multis effeminati, qui alios mundare non sufficiunt, quia lutum in manu gerunt: Isaias : " Dabo pueros principes eorum, effeminati dominabuntur eis ".

5. Deplorando vero perditum honorem dicit: Princeps provinciarum: Palaestina enim multis principari solebat: facta est sub tributo, primo Assyriorum, sicut patet in quarto Regum : deinde Chaldaeorum: Ieremias: " Gens et regnum quod non servierit Nabuchodonosor, regi Babylonis, in gladio et peste et fame visitabo super gentem illam "; et postea Romanorum, sicut patet Lucae secundo ad litteram.

Sed allegorice Ecclesia servit tributis, dum cogitur providere hominibus vita indignis, qui stipendia accipiunt sine merito laboris. - Vel allegorice, dum per diaboli membra clerici pervertuntur, Ecclesia diabolicis tributis subiicitur. - Moraliter: gentes sunt affectiones, vel peccata, quibus anima faciliter dominatur, quamdiu sponso suo fide et dilectione copulatur: in Genesi : " Sub te erit appetitus tuus, et tu dominaberis illius"; quo amisso, propriis affectibus misere captivatur. Provinciae vero sensus sunt corporis, quibus anima subversa tributum reddit, cum sensibilis illecebra ad se trahit altitudinem rationis. - Et nota, quod dicit: Domina gentium et princeps provinciarum, quia affectus debent comprimi et in plenam redigi servitutem ; sensus autem dirigi habent principatu quodam rationalis disciplinae : Quia igitur huius subversionis est initium defectus doctrinae sanae et pernicies persuasionis erroneae, recte Aleph praemittitur huic clausulae. Hic etiam est primus locus conquestionis, ut dictum est.

6. Nota Glossas . In illa Glossa: " Quadruplici plangit" etc. Infra: " Materialis est hic numerus, id est quaternarius: quod pro hoc dicitur, quia materialia hominis designat principia, scilicet quatuor elementa ". " Hic numerus quasi quadratus et solidus " etc.; quadratus vere et non solidus proprie secundum mathematicam quadraturam, sed solidus dicitur, quia corpora quadrata solidam stabilitatem obtinent. Infra: "Sed etiam caelestia ", id est spiritualia. " Virtutes egregiae ", cardinales scilicet. " Interius " etc., per quatuor originales defectus, contrarios virtutibus cardinalibus, quia ignorantia est contraria prudentiae , malitia iustitiae, concupiscentia temperante, infirmitas fortitudini.

Item in alia Glossa: " Lamentatio aut ex moerore ", dicitur: " Sicut genus extenditur ad speciem " etc. Quod intelligendum est iuxta quandam regulam rhetorum, qua ad speciem transitur a genere, vel e converso: ubi per genus et speciem totum et para intelliguntur .

7. (Vers. 2.). Beth interpretatur domus: et recte haec littera praenotatur, quia post communem civitatis desolationem, hic ad specialem desolationem consequentem domos sacerdotalis et regiae sermo convertitur.

Plorans. Hic describit, ut dictum est, eius desolationem, primo tangens ploratus vehementiam: secundo, omnis solatii carentiam, ibi: Non est qui. - In prima parte tangit desolationis vehementiam quantum ad omnes ; secundo, quantum ad maiores, ibi: Et lacrymae.

Dicit ergo: plorans, dicta civitas, metaphorice, ut intelligatur contentum per continens ; ploravit, id est ploratum continuavit ; in nocte, ad litteram, quia de die ploratus signa ostendere non audebat. Tarde tamen poenituit, cum se malis undique deprimi conspexit ; et ideo ploratus ei minime profuit, quia ex amoro non processit. Vel, in nocte ploravit, id est in secreto, quod est amicum flentibus, qui consolari nolunt, sed lacrymis suis pascuntur. - Et lacrymae eius in maxillis eius, id est in maioribus, qui eminent in corpore, sicut maxillae in capite: amplius, sicut per maxillas cibus masticatur corpori, sic per maiores debet sapientia minoribus communicari. Vel, in maxillis, ad litteram, quia non erant lacrymae shnulatae, sed veridicas, quae in modum torrentis maxillas rigabant Et est hic quartus locus conquestionis, per quem res turpes et humiles indigne patientibus proferantur. 8. Sed pro defectu omnis consolationis sequitur: Non est qui consoletur. Consolatio autem dupliciter ei subtracta fuit: et ex morte ac deiectione carorum, et secundo ex ingratitudine aliorum ad inimicitias conversorum, ibi: Omnes amici eius. - Pro primo dicit: Non est qui consoletur eam ex omnibus caris eius, id est Prophetis, qui solebant Dei misericordiam praedicere futuram, et principibus, qui solebant defendere patriam. Et est hic focus quintus indignationis, per quem tum condignationem conquerimur, cum ab iis, a quibus minime conveniat, male -tractantur - Sequitur: Omnes amici eius, qui esse solebant eius amici, ut finitimae nationes: spreverunt eam, auxilium non ferendo; facti sunt inimici, persequendo: propter quod Dominus eis multipliciter comminatur, sicut patet in oneribus Isaiae. Vel: amici, Angeli, de quibus in Canticis : " Quae habitae in hortis, amici auscultant"; isti spreverunt eam, suum, eis patrocinium auferentes: unde post passionem Christi audita perhibetur vox in aere dicentium: " Transeamus ab his sedibus ". Qui et inimici facti sunt, dominicas scilicet severitatis exsecutores: et insto Dei iudicio, quia propter vicinos a lege Dei declinaverat ad idololatriam, inimici eius fieri permittuntur, sicut dicitur in Ezechiele : "Ecce, ego suscitabo omnes araatoros tuos contra te, quibus satiata est anima tua ". Et est sextus locus conquestionis.

9. Allegorice: vox est Ecclosiao deplorantis peocatoros: maxillae vero pastores, qui verbum Dei quasi cibum comminuunt et toti corpori refundunt. Vol, ploratio noctis e st deploratio vitas presentis. Non est autem qui eam consoletur, quando nullus ex praedicationo compungitur.

Amici sunt potentes saeculi, qui in prosperitate amica se esse simulant etas quem in adversitate impugnant

Moraliter autem habet anima diem, contemplationem Aeternitatis: habet etiam noctem, considerationem proprias iniquitatis: quae consideratio lacrymas producit, quae siuit in maxillis, cum extendit se contritio ad macerationem carnis. Non est qui consoletur eam etc., cum desolatam in paenitentia contemnunt amatores vanitatis . Omnes amici spreverunt eam. Sciendum, quod homo tripliciter a Deo derelinquitur: aliquando intus et non foris, ut David cum adulterium commisit, quem, etsi Deus facere permisit, arguit tamen per Prophetam: aliquando foris et non intus ut Iob: aliquando foris et intus, ut filius prodigos luxuriose vivens et fame tabescens. Ergo cum dicit: Non est qui consoletur, ostendit, se esse exterius derelictam. Amici antem domestici sunt, qui conversis ad Christum inimici fiunt, iuxta illud Matthaei : "Inimici hominis domestici eius ".

10. (Vers. 3.). Ghtmel interpretatur plenitudo et significat plenitudinem poenae et cuipae, sicut in Matthaeo , ubi dicitur scribis et Pharisaeis: " inplete mensuram patrum vestrorum", hoc est, quod illi minus fecerant peccando, vos consummate: in Genesi: " Necdum enim completae sunt iniquitates Amorrhaeorum " etc. Quia igitur peccando, existentes pertinaces, miseriae et calamitatis complementum meruerunt, quam in captivitate experti sunt: recte hoc per Ghimel litteram sequentibus propositam designatur.

Migravit Iudas. Hic agit de captivitate et transmigratione Iudaeorum, cuius captivitatis miseriam primo oxaggorat ex multiplicitate malorum praesentium: seeundo, ex rememoratione praeteritorum, ibi: Et recordata est; tertio, ex vilipensione bonorum suorum: Viderunt eam hostes.

In prima parte describit miseriam quantum ad deiectionem Iudaeorum: secundo, quantum ad exaltationem ad -ver sar lorum, ibi: Facti sunt hostes. - Miseriam autem captivitatis Iudaeorum ostendit primo quantum ad termnum ad quem: secundo, quantum ad terminum a quo, ibi: Viae Sion lugent. - In prima parte describit captivitatem ut violenter extortam , deinde consequentem molestiam: Habitavit inter gentes.

11. Dicit ergo: Migravit Iudas, id est gens regite Indae subiecta, scilicet tribus Beniamin, in qua erat Ierusalem, et tribns Iuda. Migravit, inquam, de terra sua in Babylonem. Et cum fuerit Iudaeorum transmigratio proprio novem tribuum, quando ducti sunt a Salmanasar in Assyrios, sicut patet quarto Regum : hic loquitur de captivitate facta per Nabuchodonosor, sicut refertur qusrt Regum ultimo: et accipitur migratio pro captivitate. Migravit ergo Iudas propter afflictionem populi, quam patiebatur nec illi resistere poterat, invadentibus Chaldaeis: et multitudinem servitutis, qua affligebatur a finitos rationibus. Vel servitus peccatum significat. Hic est, dicit Glossa , decimus locus conquestionis.

Habitavit. Ecce, consequens molestia primo quantum ad carentiam desideratae quietis: secundo, quantum ad confluentiam inundantis undique tribulationis, ibi: Omnes persecutores. - Dicit ergo : Habitavit inter gentes, ad litteram in Babylone, nec invenit requiem: proprium est afflictorum, quod semper praesens periculum gravius iudicant: sicut Aegroti in nocte diem exspectant, sic populos iste in terra propria afflictus fugam petiit, nec sic requiem invenit. Cuius causa subditur in eo quod sequitur: Omnes persecutores eius, undique coarctantes, finitimae nationes insultantes, apprehenderunt eam inter angustias, quia, fugiens Chaldaeos, incidit in Aegyptios, sicut patet in Ieremia : " Qui ad mortem, ad mortem ; et qui ad gladium, ad gladium ; et qui ad famem, ad famem ; et qui ad captivitatem, ad captivitatem ".

12. Allegorice: Iuda, tribus regalis, significat illos . qui in Ecclesia sunt sublimius constituti, qui Christum se confiteri dicunt ; sed quia in eius amore firmi non sunt, pro ipsius nomine indigna pati erubescunt. Migrant ergo propter afflictionem et multitudinem servitutis, quia, dum Sanctorum passionibus communicare nolunt, a consortio iustorum alieni fiunt; quibus habitare inter gentes est mundanorum hominum imitari mores et mundanis sollicitudinibus implicari: ad quod sequitur, eos requiem minime invenire: et frequenter tales in graves labores et infructuosos incidunt, qui mediocres pro Christo subire nolunt. Unde tales alloquitur Dominus per Isaiam : " Descende, sede in pulvere, virgo filia Babylonis: tolle molam, mole farinam" etc., quam molere est circuitu tonus mundi laborioso implicari ; a quo avocans Dominus dicit: " Venite ad me, omnes, qui laboratis" etc. Vel, habitare inter gentes est carnalibus desideriis vel carnalem vitam agentibus morem gerere. Nec invenit requiem ; unde Hugo : " Sic Samson, erutis oculis, ad molam ponitur, quia, amisso lumine veritatis, animus per appetitum terrenorum desideriorum circumfertur ". Omnes persecutores eius, id est spiritus maligni et desideria carnis, " quae militant adversus animam", quia, quando multiplicatione peccatorum continuata in desperationis angustias labitur, nullis iam tentationibus reluctatur. Vel, angustia hnius saeculi tristitiam significat, in quam necesse est incidere mundana solatia quaerentes immoderate, ipsis subtractis ; quae quidem tristitia ad mala disponit universa; unde in Ecclesiastico :" Omnis plaga tristitia cordis est". - Vel hoc intelligitur in morte, quando non potest transire ad dexteram nec ad sinistram.

18. (Vers. 4.). Daleth. Viae Sion. Postquam actum est de miseria captivitatis quantum ad terminum ad quem, hic agitur de eadem quantam ad terminum a quo , scilicet quantum ad desolationem civitatis, quam describit primo quantum ad devastationem eius lugubrem: secundo subdit lugubritatit rationem, ibi: Sacerdotes eius

gementes. Devastationem autem civitatis ostendit quantum ad loca magis frequentata, quae sunt viae et portae, quae solent prae ceteris frequentari: quibus destructis et desolatis, sequitur, ut desolata sit pars reliqua civitatis. - Huic autem versui praemittitur littera Daleth, quod interpretatur tabularum, vel tabulatum, vel tabula: unde mystice significatur, quod desolatio evenit propter praevaricationem Legis contentae in duabus tabulis. Unde Rabanus , quatuor dicta elementa in unam redigens sententiam, dicit: "Prima connexio est doctrina, domus, plenitudo, tabularum , quia videlicet doctrina Ecclesiae, quae domus Dei est, in librorum reperiatur plenitudine divinorum ". Alii tamen dicunt, ibi incendium domus Domini deplorari, quia tabulis lignorum impntribilium erat cooperta, sicut patet tertio Hegum .

14. Sequitur: Viae Sion, id est ducentes Sion, ad litteram lugent, id est, lugubres sunt et ad luctum solo visu provocant. Cuius causam subdit dicens: Eo quod non sit qui veniat ad solemnitatem, sicut fuit ante captivitatem. Et hoc praedictum fuit ab Osee : " Quid facietis in die solemni, in die festivitatis Domini ? Ecce enim, profecti sunt a vastitate ". Et est hic octavus locus conquestionis secundum Glossam - Omnes portae eius destructae, portae tam civitatis quam atriorum quam etiam templi et columnae earum in Babylonem asportatae, sicut patet quarto Regum : in Psalmo: " Quasi in silva lignorum securibus ianuae eius exciderunt in id ipsum "; in Ieremia: " Luxit Iudaea, et portae eius corruerunt".

15. Allegorice: Viae Sion sunt Sancti dantos exempla vitae: unde Ieremiae : " State super vias et videte et interrogate de semitis antiquis, quae sit via bona". Lugent ergo hao viae, eo quod non sunt qui veniant etc., quia Sancti lugent, dum cultum Dei contemni considerant. Deum enim colere, Deo paenitentiam agere, hoc est Deo solemnitatem facere: unde Gregorius super illud: Agite diem solemnem in condensis, dicit, recitans aliam litteram Psalmi, ubi dicitur illud: Agite diem solemnem in confrequentationibus, quia, inquit, "diem solemnem Domino in confrequentationibus constituit, quisquis se in eius desiderio assidue affligit". Porlae eius destructae: portae praelati sunt, per quae subditi habent intraro: ipsi enim debent subditis viam aperire salutis; Ieremiae : " Luxit Iudaea, et portae eius corruerunt et obscuratae sunt in terra"; quasi dicat: causa ruinae subditorum est ruina praelatorum, sicut e contrario reformatio subditorum est ex bona vita praelatorum. Unde istae portae sunt destructio, quia de portis vitae factae sunt portae gehennae.

16. Moraliter: Viae Sion, id est notitia Scripturarum, : lugent, id est lugere faciunt: eo quod non sint qui laniant ad solemnitatem, id est proptor interiorem universalem deordinationem animao quantum ad vires cognitivae et motivae: quae tunc veniunt ad solemnitatem, quando nullos motus sensibilis impedit internam animae tranquillitatem ; in Isaia : " Venite, ascendamus ad montem Domini et ad domum Dei " etc. Bernardus dicit: " Venite, omnes cogitationes, affectiones et intentiones " etc. Istae igitur viae vere sunt lugubres, cum in anima sunt motus innumerabiles cogitationum et affectionum, et nullis tamen proficimus ad salutem. Vel, Vtoe Sion lugent, quando animao prius in arce contemplationis Deum contemplantes, ad terrenas actiones incurvatae, lugubres apparent. Portae sunt destructae, cum sensus quinque, a legibus disciplinae non restricti, solis illecebris famulantur, Nahum : " Portae fluviorum apertae sunt : ascendit mors per fenestras nostras, ingressa est in domos nostras ".

17. Sacerdotes eius gementes: ecce, causa est ulterior luctuositatis. Desolatio autem solet maior apparere ex tribus: Vel quando est in personis coronatis , quibus debetur reverentia , cuiusmodi sunt sacerdotes ; vel in personis simplicibus, in quibus refulget innocentia, cuiusmodi eunt virgines ; vel in ipsa hominum multitudine, in quibus calamitas est magis miseranda. Pro primo dicit: Sacerdotes eius gementes, qui solebant ad solemnitates homines invitare, quia ad litteram in captivitatem ducti et a cultu et caeremoniis templi exclusi: Ioel : " Inierunt sacerdotes, ministri Domini ". Pro secundo sequitur: Virgines eius squalidae, id est deformes et incultae ; cuius tamen contrarium solent virgines desiderare, quae et solitae erant vias illas sua frequentia ornare. Pro tertio sequitur : Et ipsa Sion oppressa amaritudine, captivitatis et doloris: oppressa, id est sic pressa, ut nec valeat ad gaudium respicere.

18. Allegorice: Sacerdotes eius gementes, vere non iam pro peccatis, sed gemunt prae magnitudine curarum et inquietatione divitiarum, quae sunt spinae pungentes et gemitum provocantes ; Iob : " Gigantes gemnnt sub aquis "; Petrus non sic, sed super aquae ambulavit. In captivitatem ducti sunt, quia a studio vitae caelestis in carcerem mundanae sollicitudinis ceciderunt ; et hoc quantum ad statum praelatorum. Pro statu vero contemplativorum sequitur: Virgines eius squalidas;, virgines, incorruptionem mentis in statu contemplationis sectantes; squalidae, squalore vitiorum sordidatas ; Matthaeus : c Fatuae autem, acceptis lampadibus, non sumserunt oleum secum ", id est, nitorem conscientiae vel puritatem in corde minime habuerunt. Sed pro statu multitudinis activorum sequitur: Et ipsa Sion, scilicet Ecclesiae multitudo, oppressa amaritudine, litium et discordiarum. Vel, ipsa Ecclesia universalis in pace et prosperitate corruptissima: Isaias : " Ecce, in pace amaritudo mea amarissima ".

Moraliter: Sacerdotes, synderesis contramnltitudinem malorum remurmurans ; virgo squalida est intentio in bono opere depravata: quae duo accidunt, cum clerici multa mala aperte faciunt et cum quaedam bona fadunt corrupta intentione: ex quo sequitur: Et ipsa oppressa anima misera, amaritudine, id est sarcina peccatorum.

19. (Vera. 5.). He. Facti sunt hostes. Hic describit miseriam captivitatis quantum ad conditiones adversarionun, et habet quatuor partes. Primo describit dominatio-nem; deinde, rapacitatem, ibi: Inimici eius iocuplefati; tertio, ferocitatem, quia nec parvulis pepercerunt, ibi: Parvuli eius: quarto, tyrannicam potestatem, ibi: Egressus est a filia.

Huic autem clausulae praemittitur littera He, quae interpretatur ista: qu od est pronomen demonstrativam ad oculum, quasi dicat: ecce, ad sensum impleta sunt, quae a Domino praedicta fuerunt in Deuteronomio : " Ducet te Dominus et regem tuam, quem constitueris super te, in gentem, quam ignoras " etc. - Sequitur: Facti sunt hostes eius, populi Iudaici, in capite, id est habentes dominiumi "Ipse erit in caput, tu vero in caudam ". - Pro quorum rapacitate subdit: Et inimici eius, ludaeae, locupletati sunt, sicut dicitur quarto Regum , quod Nabuchodonosor accepit thesaurum Domini et thesauros domus regiae ; et est hic octavus locus conquestionis. Quia Dominus locutus est super eam. Quia non est nota causae, sed consequentiae, sicut dicitur in Ioanne : " Non poterant credere, quia dixit Isaiae: Excaecavit oculos eorum " etc. Unde Hieronymus hic dicit: " Non ideo haec venerant, quia a Domino praedicta sunt: sed quia ventura erant, ab illo praedicta sunt". Dicit ergo, quia Dominus locutus est super eam, ventura scilicet praedicendo super Iudaeam, propter multitudinem iniquitatum eius: Deuteronomium : " Tradet te Dominus corruentem ante hostes tuos"; Ezechiel: " Effundam super te indignationem meam in igne furoris mei ". - Sed hostium ostendens ferocitatem, subdit: Parvuli eius, quibus propter aetatem esset parcendum, ducti sunt in captivitatem, Babylonicam, ante faciem tribulantis, id est populi Chaldaeorum atrociter et severe, non sicut dicit Iacob : " Nosti, domino mi, quod parvulos habeam teneros et oves ac boves foetas meram, quas si plus inambulando fecero laborare, morientur una die cuncti greges ".

20. Allegorice: Hostes sunt in capite, cum indignis praeficiuntur Ecclesiae, maxime illi, quas caput est aliv rum; qui non quaerunt, nisi quae sunt sua. Ideo sequitur: Inimici eius locupletati sunt, quia nihil aliud querunt ; Iob : " Abundant tabernacula praedonum, et audacter Deum provocant". Praedones sunt, quicumque stipendia Ecclesiae recipiant et communi utilitati non vivunt. Vel, inimici, id est daemonis, locupletati siuit, dom multitudo hominum subiicitur diabolicae servituti, paucis Christo adhaerentibus ; Michaeas : "Vae munhi quia factus sum sicut qui colligit in antumno racemos vindemiae ; non est botrus ad comedendam ". Quia Dominus locutus est super eam, in poenam eius: propter enim demerita subditorum permittit Dominos, praefici pastorem detestandum ; Isaias: " Dabo pueros principes eorum, et effeminati dominabuntur eis ". Ex quo sequitur multiplex alterius subversio subditorum; Ezechiel: " Facti sunt greges mei in rapinam, et oves meae in devorationem omnium bestiarum agri, eo quod non esset pastor, sed pascebant pastores semetipsos ". Parvuli, id est simplices, in quibus solebat innocentia florere: ducti sunt in captivitatem, peccati, ante faciem tribulantis, id est diaboli. Mi ante faciem diaboli ducuntur, qui tentationem praeveniunt et sponte in crimina praecipitantur.

Moraliter: Hostis fit in capite, quando voluntatem rationis inclinat ad consensum malae suggestionis, vel quando depravator oculus intentionis. Vel, fit in capite, quando in adolescentia quis incipit diabolo servire ; alios enim capit in fine vitae ; Genesis: "Ipse insidiabitur calcaneo tuo " ; Psalmus: " Ipsi calcaneum meum observabunt ". Sed quando fit hostis in capite, diabolo faciliter datur totum tempus vitae, contra illud Proverbiorum : " Ne des alienis honorem tuum et annos ttuos crudeli ". Quod non faciunt, nisi qui modicae sunt virtutis ; ideo per parvulos designantur in Proverbiis: " Aversio parvulorum interficiet eos"; et: " Si quis est parvulus, declinet ad me ". 21. (Vers. 6.). Vau. Et egressus est. Hic describit hostium formidabilem potestatem per effectum et triumphum, primo, respecta omnium insignium personarum ; secundo, respectu principum et maiarum, ibi: Facti sunt

. principes eius etc. - Huic clausulae praeponitur littera Vau, quae interpretatur et; in quo multiplicatio malorum intelligitur circa statum et dominium adversariorum, quasi dicat: praedictae severitati haec etiam est adiungenda. - Dicit ergo: Egressus est, in captivitatem, a filia Sion, id est a civitato Ierusalem, quae dicitur filia Sion. Sicut enim mater protegit filiam, sic arx Sion civitatem sibi subditam defendebat. Omnis decor eius; Ieremias : " EegeS, principes, sacerdotes et prophetae ", homines strenui ad arma, periti ad consilia, iuxta illud: "Ecce enim, dominator Dominas exercituum auferet ab Ierusalem et a Iuda validum et fortem, omne robur panis, fortem et virum bellatorem et indicem et prophetam " etc. - Sequitur pro deiectione principum speciali: Facti sunt principes eius velut arietes non invenientes pascua; tunc enim sunt arietes debiles et vagi, faciliter in lupos incidentes. Sic in tempore obsidionis principos illi fame et inedia pressi, dissolutis viribus, pavido corde, non defensionem civium, sed fugam certe meditabantur. Unde sequitur: Et abierunt absque fortitudine, fame quippe attenuati et timore confracti ; ante faciem subsequentis, populi scilicet Chaldaei.

22. Allegorice, ut dicit Eabanus , " hac sententia arguantur negligentes rectores Ecclesiae Dei, ob quorum incuriam perit omnis decor populi christiani ". Vel, Filia Sion statum significat clericorum, a quibus egressus est omnis decor, id est humilitas, castitas ceteraeque virtutes. Vel, decor egreditur, quando homo non confitetur: Psalmus: " Confessio et pulcritudo in conspectu eius ". Facti sunt principes eius velut arietes, qui esse solent duces gregis: aries cum vagatur, pascua non inveniens, grex ad pericula comitatur Pascua non invenit qui Scripturas non intelligit, qui spiritus suavitatem in corde non sentit, et ideo exteriores vanitates pro solatiis quaerit; econtra de bono pastore dicitur in Ioanne : " Per me si quis introierit, ingredietur " ad contemplationem ; "et egredietur " ad curam pastoralem, " et pascua inveniet" ; quocontra dicitur de istis: Non invenientes pascua: ideo sequitur: Et abierunt absque fortitudine, tentationibus faciliter succumbentes; Ezechiel: " Non ascendistis ex adverso neque opposuistis vos murum pro domo Israel ".

28. (Vers. 7.). Zaih. Recordata est etc. Huic versui libri plures habent praemissum Et, unde habent: Et recordato est: quod esse non potest, quoniam haec clausula in Hebraeo incipit sic: Zacherab etc., quod interpretatur recordata: quodsi Et praecederet, non inciperet versus iste a Zain, et deficeret ordo alphabeti. - Hic exaggerat captivitatis miseriam ex rememoratione praeteritorum, primo flagellorum multiplicium propter peccata sua; deinde etiam consolationum, quas habuerat ex gratia divina, ibi: Omnium desiderabilium. - Huic clausulae praemittitur littera Zain et interpretatur Haec; quia haec est ultio divina, ut ad calamitatis exaggerationem habeat praeteritorum rememorationem. Vel, ut dicit Eabanus , haec quatuor in una sunt connexione computanda: Se, Vau, Zain, Heth, quod est dictum: Ista et haec vita, ut iustitiae subdatur qui contra Dei beneplacitum conatur.

24. Dicit ergo: Recordata est etc. Constructio ibi incipienda est: Cum caderet populus eius, scilicet Iudaeonun, in manu hostili, Chaldaeorum scilicet; et non esset auxiliator, propter peccata sua, Dei sibi auxilio subtracto: tunc, dico, recordata est Ierusalem, continens pro contento, dierum afflictionis suae, quibus Dominus eam multiplici flagello afflixit, ut vel sic converteretur: unde in Psalmo : " Visitabo in virga iniquitates eorum et in verberibus peccata eorum "; et, repete: recordata est, praevaricationis suae, id est transgressionis, propter quam meruit a Domino flagellari. Et, repete: recordata est, omnium desiderabilium suorum, id est bonorum, quae Deus ei contulerat, quae habuerat a diebus antiquis, in Aegypto et in deserto et in terra promissionis, vel tempore Salomonis,

quando in prosperitate maxima Iudaei floruerunt. Et haec omnia calamitatem exaggerant per multiplicem mali illationem: quae etiam exaggeratur per boni vilipensionem, Litus divini, quo Deum solebant placare et de hostibus triumphare Unde vitarunt eam hostes, Chaldaei scilicet, et deriserunt Sabbata eius, quia vere risu digna, quia orant ad impetrandam gratiam invalida. Quiescebant enim ab opere exteriori, non ab opere criminali, non intenti divinae legis meditationi. Unde derisit eos Seneca dicens, quod septimam partem vitae suae propter sabbatizationem perderent, ut dicitur de Civitate Dei : primo Machabaeorum : " Sabbata eius in opprobrium ".

Allegorice: Ierusalem, id est Ecclesia, vel anima contemplativa in tribulatione posita, recordata est dierum afflictionis suae, quibus aliqua tentatione gravi probabatur ; Psalmus : " Afflictos sum et humiliatus sum nimis" ; Iob: " In amaritudinibus moratur oculus meus "; et praevaricationis, quae flagelli exactione purgabatur: et desiderabilium suorum, id est aeternorum bonorum: Ecclesiasticus: c In die malorum ne immemor sis bonorum ". Haec enim tria sunt assidua recordatione revolvenda : mala poenalia, ut vita praesens contemptui habeatur: Ieremias : " Haec est infirmitas mea, portabo illam ". Item peccata, ut per gemitum assiduum expientur: Apocalypsis: " Memor esto, unde excideris, et ago paenitentiam et prima opera fac "; Isaias: " Recogitabo tibi omnes annos meos in amaritudine animae meae ". Item, beneficia divina, sive praeterita, sive futura, ut gratiae agantur.

25. Ideo dicit: Omnium desiderabilium suorum ; in .Canticis : " Memores liberum tuorum super vinum ". Sed quidam nimis tarde ista recogitant, pro quibus sequitur: Cum caderet populus eiu3, id est diversas personas Ecclesiae, vel cogitationes et affectiones singularis animae:in manu hostili, id est potestate diaboli; et non esset auxiliator, Deo deserente, nec homine subvenire valente: Ecclesiastes : " Considera opera Dei, quod nemo possit corrigere quem ille despexerit". Et istud intelligitur secundum regulam Ciceronis, qua transitur de specie ad genus, quoniam, cum mali laberentur, boni preteritorum recordabantur, aient fid : " Cum occideret eos, quaerebant eum ". Viderunt eam, Ierusalem, id est animam contemplativam, hostes, id est daemones. Et deriserunt etc. Eabanus: " Hostes videntes Sabbata, derident, cum maligni spiritus ipsa vacationis otia ad cogitationes illicitas pertrahunt. Unaquaeque enim anima, quo remota ab externis actionibus servire Deo creditur, eo magis eorum tyrannidi illicita cogitando famulatur. Sancti enim viri, quia a mundi operibus non corpore, sed virtute sopinntur, laboriosius dormiunt, quam vigilare potuerunt". Haec Rabanus. Et similiter Gregorius super illud Iob: "Quando solet sopor occupare homines ", de desidiosis dicit: " Quibas piorumque contingit, ut quanto securius ab externis actionibus cessant, tanto latina immundao in se cogitationis strepitum per otium congerant"

26. (Vers. 8.). Heth. Peccatum peccant. Haec est secunda pars principalis huios capitali, abi subdit pra dictat desolationis rationem, poenam tamen adiungens culpae. Primo tangit peccata communiter multitudinis; secundo specialiter eorum qui erant in statu praelationis, in sequenti versu, ibi: Sordes eius etc. - In prima parte primo tangit poenae gravitatem; secundo poenae multiplicitatem, ibi: Propterea instabilis etc. - Huic versui praemittitur littera Seth, quod interpretatur vita cuius expositio, si pracdictis copuletur, patet, quia omnium praedictorum flagellorum causa est vita perversa. Vel aliter, quasi dicat: ad hoc recitantur ista, ut convertatur et vivat.

27. Dicit ergo: Peccatum peccavit Ierusalem, quasi dicat: peccata multiplicans frequentavit; Ieremias : "Quam vilis facta es, nimis iterans vias". Vel, peccatum singulariter intelligitur peccatum idololatriae, pro quo fuerant captivati ; vel, peccatum crucifixionis dominicae, pro quo fuerant finaliter dispersi: Ioannes: " Si non venissem et locutus eis non fuissem, peccatum non haberent". - Pro. pterea instabilis. Ecce, poena triplex: prima, captmtatiss secunda, gravis vilipensionis: Omnes, qui; tertia consequentis anxietatis: Ipsa autem gemens. - Nota, quod facienda Iudaeis, et quod post captivitatem Babylonicam nunquam per idololatriam praevaricaverunt .

Dicit ergo pro primo: Propterea instabitis facta est, migrans de terra sua, immo per totum orbem dispersa. Sed pro secundo sequitur: Omnes, qui glorificabant eam, tempore prosperitatis, spreverunt eam, in adversitate, quando fuit captiva et victa ; unde sequitur: Quia viderunt ignominiam eius, id est confusionem captivitatis ; supra eodem: " Omnes amici eius spreverunt eam". Sed pro tertio sequitur: Ipsa autem gemens; ipsa, Ierusalem, et accipitur continens pro contento: gemens, propter afflictionis vehementiam: et conversa retrorsum, ut respiceret civitatem et terram, de qua exibat, sicut peregrini recedentes de solo natali, saepe retrorsum respiciunt. Glossa tamen hoc in bonum interpretatur, dicens: " Conversa retrorsum hoc in loco in bonam partem accipio: idcirco enim Deus inducit afflictionem super quemlibet hominem, ut convertetur ab errore et vivat". - Vel melius, in quibusdam synagoga conversa est retrorsum, ut sequeretur Dominum cum Petro, in quibusdam vero synagoga, fractis cervicibus, retro cecidit eam Heli .

28. Allegorice: Ecclesia peccavit, ideo instabilis fuit; a principio orientis in finem occidentis transivit et in illis, a quibus recessit, solam infidelitatem reliquit. - vel moraliter: Ierusalem peccavit peccatum cupiditatis et avaritiae; ideo non stetit in praeterita paritate ; nec delectantur qui eiusmodi sunt in claustrali tranquillitate, unde omnes , qui glorificabant eam, dederunt eis magna praedia, spreverunt eam, modo eis conantur auferre. Quia viderunt ignominiam eius, cupiditatis et carnalitatis, quae ignominiosae sunt in clericis et religiosis personis. Vel hoc dicitur de ecclesiasticis doctoribus rocidivantes religiosos redarguentibus. Unde Rabanus : " IIIe est doctor ecclesiasticus, qui lacrymas, non risum movet, qui corripit peccatores, qui nullum beatum, nullum dicit esse felicem, nec praevenit sententiam indicis sui ". Ipsa autem gemens, religio scilicet vel Ecclesia, quantum ad aliquos bonos, vel malos aliquos paenitentes ; et conversa est retrorsum, ad statum primitivae honestatis ; Osee : " Vadam et revertar ad virum meum priorem, quia bene erat mihi tunc melius quam nunc"; Psalmus: "Imple facies eorum ignominia, et quaerent nomen tuum, Domine ".

29. (Vers. 9.). Theth. Sordes eius. Hic agit de peccatis maiarumi et habet tres particulas: primo, ut dictum est, tangit peccatum praelatorum; secundo, peccatum consequens subditorum, ibi: Nec est recordata: tertio, vehementiam paenarum, ibi: Deposita est vehementer. - Huic sententiae praemittitnr littera Theth, quod interpretatur bonum, quod secundum expositionem Rabani in mysterio continuatur sequentis litterae, scilicet Iod, quod interpretatur principium. Psalmus: " Bonum mihi, quia humiliasti me ", quia humiliatio via est ad veritatis cognitionem et implorationem Maiestatis ; unde sequitur in fine sequentis sententiae: Vide, Domine etc.

30. Dicit ergo pro primo: Sordes eius, id est peccata, causaliter fuerunt in pedibus eius, id est praelatis, a quibus debuerat supportari, quia ipsi fuerunt peccatis sordidati et causa peccati subditorum: fuerunt enim plures idololatrae; Deuteronomium : " Peccaverunt ei, non filii eius in sordibus "; et fuerunt causa excaecationis corum ; unde sequitur: Nec est recordata finis sui, id est captivitatis, quam Prophetae praedixerant. - Vel ad litteram: Sordes in pedibus, quia multitudo peditum ducebatur in captivitatem, iuxta quod dicitur de Tyro in Isaia : " Ducent eam pedes sui longe ad peregrinandum ". Sic in signum doloris et miseriae dicitur de Miphiboseth, quod venit ad David illotis pedibus et veste sordida. - Sed pro vehementia poenarum subditur: Deposita est veliemcnter, ubi tangitur vehementia flagelli et defectus omnis solatii, ibi: Non habens etc. Deposita, id est doiecta vel humiliata, vehementer, de solio regni et sacerdotii; Isaias : " Sicut conteritur lagena figuli contritione pervalida "; non habens

consolatorem; Isaias ; " Recedite a me, amare flebo ; nolite incumbere, ut consolemini super vastitate popnli mei ".

81. Allegorice: Pedes, praelati Ecclesiae; Nahum : "Ecce, super montes pedes evangelizantis et annuntiantis pacem. In his pedibus sunt sordes, primo gulae: Isaias : " Omnes mensae repletae sunt vomitu sordium "; secundo, luxuriae: Ezechiel: " Mundare te volui, sed non es mundata a sordibus tuis"; tertio, avaritiae: Osee: " Calumniam passus est Ephraim, quia coepit abire post sordes., scilicet stercora et egestiones terrae: quarto, conscientiae: in Proverbiis: " Generatio, quae sibi munda videtur, et non est Iota a sordibns suis ". Non est recordata finis sui, id est mortis: Ecclesiasticus "In omnibus operibus tuis memorare novissima tua, et,in Aeternum non peccabis. Vel, finis, id est indicii: Ecclesiasticus: " Memor esto indicii mei, sic enim erit et tuum; mihi heri et tibi hodie. Deposita est vehementer, de peccato in peccatum, tum habens consolatorem, quia a se excludit Spiritum sanctum consolatorem.

82. Vide, Domine. Haec est tertia pars capituli, quae tamen praedictae sententiae copulatur, quia ex ipsa infertur: ubi ad se principaliter inclinare nititur caelestem miserationem. Et habet quinque particulas: primo enim ponit istam implorationem; deinde tanquam ad hoc motivum subdit inimicorum exaltationem, ibi: Quoniam erectus: tertio subdit templi dehonestationem et spoliationem, ibi: Manum suam misit: quarto, populi afflictionem, ibi: Omnis populus eius gemens; et ultimo incidenter implorat divinam miserationem: Vide, Domine, et considera. - Cum hactenus Propheta planxerit civitatem, hic, mutata persona, introducit ipsam civitatem se ipsam plangentem: sed in sequentis versus initio introducitur vox Prophetae et continuatur usque in finem alterius versus, ibi: Vide, Domine, et considera, ubi iterum eiusdem vox repetitur.

Dicit ergo: Vide, Domine, afflictionem meam: vide, compatiens et in adversarios desaeviens. Quoniam erectus est inimicus, contra te superbiens, non tibi, sed viribus suis triumphum tribuens; Isaias : " Aperi, Domine, oculos tuos et vide: audi omnia verba Sennacherib, quae misit ad blasphemandum Deum viventem ". Et si haec imploratio ad inimicos referatur, est locus indignationis nonus: si ad ipsam Iudaeam, est locus conquestionis decimus quartus.

88. Allegorice: Inimicus erigitur, cum malus in Eoclesia indigne praeficitur, sicut filii Heli Ecclesiam foedantes per luxuriam: vel cum haeretici per schisma contra Ecclesiam elevantur, sicut Core et complices sui. -Moraliter: Inimicus erigitur, quando quicumque ad diaboli suggestionem incurratur et quasi instrumentum diaboli efficitur, sicut dicitur in persona daemonura apud Isaiam : "Incurvare, ut transeamus ".

84. (Vers. 10.). Iod. Manum suam. Patet sententia huius Tersus, cui praemittitur littera Iod, quod interpretatur principium; cuius sententia patet ex praedictis. Vel aliter: quia hoc luit principium praecipuum deiectionis Ierusalem, quoniam gentes in sanctuarium intraverunt. -Haec autem littera dupliciter exponitur: uno modo secundum Rabanum sic: Manum suam misit hostis ad omnia desiderabilia eius, id est, omnia templi ornamenta pretiosa diripuit exercitus Chaldaeorum et ipsum templum vastavit. Quod autem sequitur, expositio est sententiae praecedentis, et quia non notat causam, sed concomitantiam quandam; quia vidit, gens scilicet Iudaica, gentes, scilicet Chaldaeos, ingressas sanctuarium suum, id est sanctum sanctorum, quod erat sanctuarium illius populi ; de quibus praeceperas, ne intrarent in ecclesiam tuam; Deuteronomium : " Ammonites et Moabites etiam post decimam generationem non intrabunt in ecclesiam Domini in aeternum "; et de similibus simile iudicium. HAEc ergo fuit causa gemina desolationis Iudaeorum, quia et desiderabilia rapuerunt, et quia loca sancta introierunt. Et secundum hoc est hic locus conquestionis decimus quintus , quo nostrorum fortunas deploremus; est etiam primus locus indignationis, in quo templi profanatio allegatur, cuius cura maxima fuit Deo omnipotenti. - Aliter exponitur, ut quia sit nota causas, sic: Manum suam misit hostis ad omnia desiderabilia eius, regnum, sacerdotium, vasa templi et alia, Domino rectissime permittente ; quia vidit, Dominus scilicet, gentes ingressas in sanctuarium suum etc. Tanta enim familiaritate erant gentibus finitimis foederati, ut eos in templum adducerent ; unde Ezechiel : " Sufficiant vobis scelera vestra, domus Israel, eo quod inducitis filios alienos, incircumcisos corde et carne, ut sint in sanctuario meo et polluant domum meam ". Simile legitur de Ezechia: " Non fuit res, quam non ostenderim eis in thesauris meis: et dixit Isaias: Ecce, dies venient, et auferentur omnia, quae in domo tua sunt, et quae thesaurizaverunt patres tui, usque in diem hanc in Babylonem ". 85. Allegorice: Desiderabilia Ecclesiae sunt status - privilegiati praelatorum, virginum et claustralum, quos diabolus in multis detinet carceratos. Quia iniit gentes, id est praelatos gentiliter viventes, vel peius quam gentes, iuxta quod dicitur primo Machabaeorum " Vidit Iudas mala, quao fecit Alcimus, et qui cum eo orant, filiis Israel plus multo quam gcntos". Ingressas, non introductas: unde Ioannes: " Fures sunt et latrones ". In sanctuarium suum ", id est principales status Ecclesiae ; Psalmus: " Deus, venerunt gentes in hereditatem tuam, polluerunt templum sanctum tuam, posuerant Ierusalem in pomorum custodiam ", id est puerorum poma portantium. De quibusprae. ceperas, ne intrarent in ecclesiam tuam; Deuteronomium : " Non intrabit eunuchus, attritu vel amputatis testiculis Ecclesiam Dei", hoc est, qui non possunt filios spirituales Ecclesiae procurare, quia nec habent in se semen scientiae nec virtutem vitae.

36. (Vers. 11.). Caph. Omnis populus eius gemens. Hic explicat populi afflictionem tum ratione obsidionis gemebundus, tum ratione famis gravissimas. Huic clausulae praemittitur littera Caph, quae interpretatur manus quasi: haec est operatio Dei, retribuens illis secundum merita. - Dicit ergo: Omnis, populus eius gemens, prae obsidionis angustia, et quaerens panem , non iam delicias, sed necessariam panis sustentationem. Cuius famis vehementia patet ex hoc quod sequitur: Dederunt pretiosa quaeque pro cibo, aurum, argentum et lapides pretiosos, quasi dicat: tanta erat panis caristia: ad refocillandam animam, non sustentandam in suo robore vitam, sed ad miseriam minuendam, quod refocillatio significat. Iosephus dicit, quod in obsidione Ierusalem, tanta fuit fames, quod populus obsessus quaeque pretiosa dabat pro cibo, non sustentante modicum, sed refocillante tantum; tanta erat penuria et defectus ; sicut patet etiam in historia Hegesippi et historia ecclesiastica. - Sed subdens divinae pietatis inclinationem infert: Vide, Domine, ubi vox est iterum pro se loquentis synagogas ; quoniam ficta sum vilis, id, est viliter et ignominiose tractata: vide, calamitatem, e considera, eius multiplicitatem, quoniam facta sum vilis, id est viliter et ignominiose tractata.

37. Allegorice: Post peccata praelatorum subdit peccata et miserias subditorum: unde dicit: Omnis populus, subditorum, gemens, boni praelatis malis condolentis, mali, quod sua indignis dari vident, eorum felicitati invidentes i et quaerens panem, verbi Dei; Isaias : " Egeni et pauperes quaerunt aquas, et non sunt; lingua eorum siti aruit". Dederunt pretiosa quaeque, hae c est ratio doloris una, quia dant sua carnalia et non recipiunt spiritualia. Vel aliter, populus gemens, divitias et delicias, quibus abundare videt clericos, concupiscens: quaerens panem, id est abundantiam temporalem vel voluptatem: Numeri : " In mentem nobis veniant cucumeres et pepones ponique caepae et allia "; quao solent oculos intuentium et comedentium ad lacrymas provocare. Talis est huius mundi prosperitas ; unde Augustinus ad Licentium : " Vincula huius mundi asperitatem habent veram, iucunditatem falsam: certum dolorem, incertam voluptatem: durum laborem,timidam quietem: rem plenam misoriao, spem beatitudinis inanem ". Isti dant pretiosa quaeque otc.: primo vitam Aeternam ; Matthaeus : "Invonta una pretiosa, dedit omnia sua ei comparavit eam "; isti e contrario illam vitam pretiosissimam dant pro re vilissima. Item dant virtutes et sapientiam, de qua Iob: " Nescit homo pretium eius ". Item, animam propriam; Proverbia: " Mulier viri pretiosam animam capit". Item, passionem dominicam; prima Petri: " Non corruptibilibus auro, vel argento empti estis, sed pretioso sanguine quasi Agni immaculati "; et ad Hebraeos : " Sursum crucifigentes sibimetipsis Filiam Dei et ostentui sibi habentes ". - Haec dant ad refocillandam animam, quam talibus satiare non praevalent: Osee :" Comedant, et non sunt satiati: fornicati sunt, et non cessaverunt ", quia dicitur in Proverbiis: " Pretium scorti vix unius est panis "; quia non satiat sicut panis , sed magis auget esuriem voluptatis: pro quibus Ecclesia ingemiscens exclamat, dicens: Vide, Domine etc.: istud enim " voce electae multitudinis " pro aliis dicitur, ut dicit Glossa .

38. (Vers. 12.). Lamed. O vos omnes. HAEc est quarta pars capitali, abi alios excitat ad compassionis affectum ; secundo subdit multiplicis compassionis incitamentum triplex, scilicet primo per comparationem ad divinam severitatem? deinde per comparationem ad hostium importunitatem, ibi: Expandit Sion manus: tertio per comparationem ad falsorum amicorum deceptionem, ibi: Vocari amicus.

Excitans igitur ad compassionis affectum dicit: O vos etc: cui sententiae praemittitur littera Lamed, et debet finire per D, non in C H, et interpretatur disciplina sive contritio et secundum Hieronymum disciplina cordis, quia hic agitur de castigatione Iudaeae per flagella: nnde ad Hebraeos: " Omnis disciplina videtur esse in praesenti non gaudii, sed moeroris ". Rabanus coniungit Caph, Lamed, quod interpretatur manus cordis vel disciplinae: et haec est quarta secundum ipsum connexio: " Manus intelligitur in opere, cor et disciplina in sensu ". Et est hic vox reliquiarum Ierusalem plangentium sanctuarium destructum et templum profanatum et cetera talia, ut patebit: quae dicit: O vos omnes, qui transitis per viam, ad litteram, qui multas circumeuntes provinciae, multae vidistis ruinae. Vel, per viam dicit transeuntes qui praesentem vitam quasi viam transeunt; qui enim eam quasi patriam diligunt, luctam cordis electorum considerare nesciunt: attendite, diligenter considerando: et videte, comparando et compatiendo: si est doior, titntus, sicut dolor meus; quasi dicat: nulla alia civitas fuit unquam ita horribiliter destructa. - Quoniam vindemiavit me, ecce, multiplex incitamentum compassionis: primo, ut dictam est, per comparationem ad divinam severitatem, et habet sex particulae: quia primo exprimit miseriam depopulationis ; deinde, angustiam aut vehementiam tribulationis: De excelso misit ; tertio , angariam captivitatis: Expandit rete: quarto, miseriam devitationis, finalis, ibi: Viglavit iugum: quinto, specialiter ablationem meliorum et malorum personarum, ibi: Abstulit omnes magnificos : sexto infert consequentem desolationem dictarum reliquiarum, ibi: Idcirco ego plorans.

Dicit ergo, plangens depopulationem, primo: Quoniam vindemiavit me Dominus, per Chaldaeos et Romanos, quia, sicut qui vindemiant omnia bona abscindunt et pauca grana immatura relinquunt in vinea, sic pauci relicti sunt in Iudaea ignobiles, ceteris interfectis aut in captivitatem ductis: ut locutus est, comminando per Prophetas. Vindemiavit, inquam, in die irae furoris sui: ira Dei namque est voluntas puniendi, furor autem est voluntas eiusdem severa et implacabilis, sicut moris est hominibus furibundis ; Isaiae : " Quid ergo faciam vineae meae ? Auferam sepem eius, et erit in direptionem: diruam maceriam eius, et erit in conculcationem, et ponam eam desertam " etc

89. Allegorice exponitur, ut sit vox Christi in cruce pendentis et dicentis: O vos etc ; vel animarum exsistentium in purgatorio ac dicentium: O vos omnes, qui transitis etc, quasi dicat: qui estis adhuc viatores, attendite etc.: vel est vox Ecclesiae in tribulatione constitutae, quae ab alienis impugnatur et a filiis propriis non defenditur, sed potius a plurimis dehonestatur: ob hoc ad devotos suos exclamans ait: O vos, qui transitis per viam, ut peregrini; ad Hebraeos : " Non habemus hic manentem civitatem, sed futuram inquirimus"; sicut dolor meus: Ieremiae: " Dolor mens super dolorem, in me cor meam moerens ". Cuiusmodi dolor est ut matris iugiter parturientis, filios mortuos plangentis, sponsi praesentiam praestolantis, cum suis filiis inter adversarios exsnlantis. Quoniam vindemiavit me Dominus, id est, vindemiari permisit, cuius vindemiatores sunt daemones, haeretici et tyranni; in Abdia dicitur: " Si vindemiatores introissent ad te, nunquid racemos reliquissent" ?

Moraliter: Vox est animae veraciter poenitentis, quia nulla maior desolatio quam separatio a Deo: Ieremiae : " Scito et vide, quoniam malum et amarum est reliquisse te Dominum Deum tuum ".

40. (Vers. 18.). Mem. De excelso. Hic exprimit veliementiam tribulationis, primo exprimens eius anxietatem, deinde eius vilitatem: Et erudivit me. - Huic sententiae proponitur littera Mem, quod interpretatur ex ipsis, quasi dicat: ex ipsis Iudaeorum meritis est angustia adversitatis. Vel, pro allegoria loquitur, quia ex ipsis Iudaeis fuerunt Apostoli igne Spiritus sancti illustrati: et haec est expositio Hieronymi .

Dicit ergo: De excelso, caeli palatio, Deo rectissime providente, sine cuius nutu nec Romani nec Chaldaei potuissent ei nocuisse ; ad Bomanos : " Omnis potestas a Domino Deo est"; misit ignem, id est acerbissimam tribulationem, in ossibus meis, id est in intima mea: vel ossa castra et munitiones intelliguntur: vel, in ossibus, regibus et principibus, qui erant robur meum: vel in hoc incendium intelligitur templi et civitatis. Et erudivit me, quantam fuit in se, docuit me per adversitatem, quod in prosperitatis tempore capere nolebam: Ieremias : " Per omne flagellum et errorem erudieris, Ierusalem ", secundum aliam litteram: Isaias: " Sola vexatio intellectum dabit auditui ". Et hoc etiam pro tanto verum est de Iudaeis, quia dicitur, quod post Babylonicam captivitatem nunquam fuerunt Iudaei idololatrae, etsi aliis modis gravissime peccaverint . - Expandit, ecce, angaria captivitatis: Expandit, Dominus, rete, captivitatis vinculum, pedibus meis, ne libere valeam ambulare aut fugere: quod dicit, quia subito et improvise capta fuit civitas: Ezechiel : " Expandam rete meum super illum, et capietur in sagena mea, et adducam eum in Babylonem ". Convertit me retrorsum, in caudam, quae prius eram in capite: vel, retrorsum, iterum captivando per Eomanos post captivitatem Chaldaeorum;.posuit me desolatam, a terreno solatio, tota die, id est continue, moerore confectam; et iuste, ut malum, quod sine intermissione fecerant, incessanter deplorarent.

41. Allegorice exponitur de missione Spiritus sancti . quod dicitur: De excelso misit ignem in ossibus meis et erudivit me; ubi describitur missio Spiritus sancti visibilis quantum ad quatuor: quantum ad principium originale missionis: De excelso; Ecclesiasticus : " Fons sapientiae verbum Dei in excelsis ". - Quantam ad terminum missionis, qui significatur per ossa, id est Ecclesiae membra fortiora: Psalmus: " Ossa mea sicut cremium aruerunt ", cremium est ab omni pinguedine desiccatum. - Quantum ad sensibile signum: ignem; Actus: " Apparuerunt illis linguae dispertitae tanquam ignis ". - Quantum ad illustrationis effectum: Et erudivit me: Psalmus : " Beatus homo, quem tu erudieris, Domine "; Ioannes: " Paraclitus antem Spiritus sanctus, quem mittet Pater in nomine meo, ille vos docebit omnia " etc. - Expandit rete etc. Istud potest esse thema de conversione Pauli Apostoli, ut, sicut in priori sententia describitur consummatio Apostolorum, qui fuerunt comites divinae peregrinationis: sic hic describatur vocatio Pauli, doctoris egregii: quia, sicut in peccato duo sunt: aversio a bono incommutabili et conversio ad bonum commutabile: sic econtra in regeneratione duo sunt: aversio scilicet a bono commutabili, pro quo dicit: Expandit rete pedibus meis, et conversio ad bonum incommutabile, pro quo dicit: Convertit me retrorsum: retro enim sibi Christus erat, quem contempserat. Vel aliter: ad iustificationem peccatoris duo exiguntur, scilicet praeparatio liberi arbitrii et infusio Spiritus sancti: praeparatio autem non est de facili sine castigatione gravi, sicut de Paulo legitur, quod significatur in expansione retis: infusio Spiritus sancti vel rectificatio liberi arbitrii intelligitur in hoc quod dicit: Convertit me retrorsum: aeterna siquidem quibus inhaerendum est toto corde, retro sunt, non. tantum peccatori ratione culpae, sed cuicumque homini misero propter inclinationem animao in sensus et sensibilia. Unde dicit in huius designationem Ioannes : " Audivi post me vocem magnam tanquam tnbae dicentis ". Hoc autem adimpletur, quoties quicumque per tribulationem castigatur: unde Augustinus secundo Confessionum : " Tu semper aderas misericorditer saeviens et amarissimis aspergens offensionibus omnes illicitas concupiscentias meas "; et Gregorius in Registro: " Multi in hac vita dolores sunt, qui ad amorem caelestium quotidie impellunt, qui mihi in hoc solum vehementer placent, quia placere in ;hoc mundo aliquid non permittunt". Posuit me desolatam, propter multitudinem peccatorum et defectum bonorum operum; Ieremias : " Vox in excelso audita est lamentationis, fletus et luctus: Rachel plorans filios suos et nolens consolari super eis, quia non sunt ". Item, desolatam, propter periculum et impedimentum terrenorum solatiorum: Psalmus: " Renuit consolari anima mea " etc. Tota die moerore confectam, per poenitentiae amaritudinem: Ieremias: " Postquam convertisti me, egi poenitentiam: et postquam ostendisti mihi, percussi femur meum ".

42. (Vers. 14.). Non. Vigilavit. Hic plangit, ut dictum est, finalem et irremediabilem synagogae desolationem: quam poenam primo describit ut inflictam iuste: secundo, effectum ipsius poenae, ibi: Infirmata est virtus. - Da prima parte insinuat misericordiam factae dilectionis ; secundo, finalem severitatem ultionis, ibi: Convolutae sunt et impositas, et similiter aequitatem flagellationis. - Huic autem sententiae praemittitur littera Nun, quod interpretatur sempiternum, significans subversionis ultimae miseriam, quando Iudaei per Eomanos finaliter in perpetuum sunt dispersi.

Dicit ergo: Vigilavit, quod diu dormire videbatur, id est, evigilavit, iugum iniquitatum mearum: unde Rabanus : " Vigilare iugum dicit, quia tempus diu dilatae vindictae tandem in eam advenit "; Ieremias: " Quid tu vides, Ieremia? Virgam vigilantem. Et dixit Dominus ad me: Bene vidisti, quia vigilabo ego super verbo meo, ut faciam illud ". Iugum igitur iniquitatum est poena deprimens et coercens peccatores: in manu Domini, in quo potentia eius operativa intelligitur: convolutae sunt, scilicet iniquitates, quasi in acervum reductae, quae videbantur dispersae et in oblivionem datae: et impositae collo meo, quasi pondus ad portandum impositas in poena, sicut fit, cum imponitur collo latronis ; Ieremias : " Quomodo confunditur far, quando deprehenditur: sic confusi estis, domus Israel". Collum significat voluntatem rationalem, quia sola voluntate capiti, id est Christo, adhaeremus, sicut per collum medium corpus capiti copulatur. - Sed pro effectu poenae sequitur: Infirmata etc. ; et notat duplicem effectum , scilicet ablationem potestatis et perpetuitatem captivitatis, ibi: Dedit me Dominus.

Dicit ergo: Infirmata est virtus mea, propter poenae gravitatem ; Psalmus "Infirmata est in paupertate virtus mea"; dedit me Dominus in manu, R omanorum, de qua non potero surgere, usque ad finem mundi ; Amos: "Domus Israel cecidit et non adiiciet, ut resurgat ". Quodsi exponatur de captivitate facta per Chaldaeos, quae duravit per septuaginta annos: tunc exponendum est sic: de qua non potero, id est, vix et de difficili potero, vel per me non potero surgere.

48. Allegorice: Iugum vigilat, cum propter peccata Ecclesiam flagellat; quae flagella collo imponuntur, quando praelati propter peccata subditorum puniuntur praecepto divino: Numerorum : " Tolle cunctos principes populi et suspende eos contra solem in patibulis "; quod iactum est, quia c fornicatus fuerat populas cum filiabus Moab ". Tunc virtus Ecclesiae infirmatur. Quod vero sequitur: Dedit me etc., in finali condemnatione completur. Amplius, infirmatur virtus per peccatorum frequentiam, quia quilibet actus peccati aliquid adimit de fortitudine et habilitate ad bonum. Dat Dominus in manu, vel quando virginitas amittitur, vel quando peccatum mortale committitur: de quo nullus per se sine Dei operatione reducitur: est enim " homo spiritus vadens et non rediens ".

44. (Vers. 15.). Sahech. Abstulit omnes. Hic quinto lamentatur subtractionem insigniorum personarum; et habet tres particulas: in prima parte deplorat stragem personarum; secundo, ipsum temporis infortunium: Vocavit adversum me: tertio deplorat miseriam reliquiarum, ibi: Torcular etc. - Huic sententiae praemittitur littera Samech et interpretatur adiutorium, in quo innuitur dominici adiutorii ablati lamentatio. Rabanus coniungit haec tria Mem, Nun, Samech: quae simul iuncta interpretantur ex ipsis sempiternum adiutorium: ex ipsis, scilicet Scripturis, secundum.ipsum, et est quinta connexio.

Dicit ergo: Abstulit omnes magnificos meos, id est magna facientes, Dominus de medio mei, ut reges, principes et sacerdote8 virtuosos. Est enim magnificus qui in omni opere virtutis eligit quod perfectius est: unde magnificentia est decus et ornamentum omnium virtutum. Vocavit adversum ";tempus, quasi: non videtur istud casu factum, sed ad hoc tempus divinitus provisum; Deuteronomium : " Adesse festinant tempora "; ut contereret electos meos, honore et gratia ceteris maiores. - Unde sequitur: Torcular calcavit, in quo vehementia oppressionis designatur ; Dominus virgini filiae Iuda, id est sterili et delicatae Iudaeorum multitudini, propter quod per virginem et filiam designatur : et dicit: Torcular etc., ut insinuet, ut dictum est, miseriam reliquiarum: quoniam, sicut in torculari quidquid puram est eliquatur, et quod impurum est remanet in pressura: sic in Iudaeorum obsidione nobiles fuerunt in captivitatem ducti, ignobiles autem et pauperes quasi acini derelicti.

45. Allegorice: Magnifici intelliguntur praelati, qui tunc auferuntur, quando caduca et vilia, quae exigua sunt, quaerunt, magnis et Aeternis derelictis ; Isaias : c Adducet magistratus quasi lutum et quasi plastes conculcans humum ". Boni igitur auferuntur de medio, et mali non sunt in medio, sed in angulo. Debet enim praelatus esse in medio omnium per humilitatem: Ecclesiasticus : " Hectorem te posuerunt? Noli extolli: esto in illis, quasi unus ex eis ". Item, per communitatem, ut nullius personam acceptet: Psalmus: "Si dormiatis inter medios cleros, pennae columbae deargentatas "; Proverbia: " In summis excedisque verticibus supra viam in mediis semitis stans, iuxta portas civitatis in ipsis foribus loquitur, dicens " etc. Item, per omnium diligentem considerationem: Proverbia : " Diligenter agnosce vultum pecoris tui "; et Isaias: "In medio populi polluta labia habentis ego habito ". Item, per pacis confirmationem et conservationem: Ioannes : " Stetit Iesus in medio discipulorum et dixit illis: Pax vobis ". - Vocavit adversum me tempus, de tuo tempore exigens rationem: Bernardus : " Sicut capillus de capite sic momentum de tempore non peribit ". - Ut conterat electos meos: actus condemnet, quos optimos reputabam ; Proverbia : " Est via, quae videtur homini recta, et novissima eius ducunt ad mortem ". In torculari angustia tribulationis vel poenitentiae intelligitur; in torculari enim vinum eliquatur, quo reficiuntur homines, et manent faeces, quae comprimuntur: sic per poenitentiam electi probantur et ad mensam Domini coaptantur: mali affliguntur et murmurationis merito Aeternis incendiis comburuntur. Unde pro bonis dicitur in Genesi : "lavabit in vino stolam suam et in sanguine nvae pallium suum "; de malis: "Ut lutum platearum delebo eos ". " Vel, torcular secundnm Glossam est passio Christi "; Isaias: c Torcular calcavi solus ". Et propter hoc Psalmus intitulatur de torcularibus, idest salus de imitatoribus dominicae passionis. - Et potest esse thema in Parasceve, quia primo notatur passionis angustia in torculari; secundo, patientis potentia in calcatione eiusdem: tertio efficacia notatur in virgine filiae Iuda.

46. (Vers. 16.). Ara. Idcirco ego plorans. Ecce, consequens praedicta flagella desolatio reliquiarum: ubi primo praemittit desolationem: secundo, desolationis intensionem:

Et oculus meus: tertio, utriusque rationem: Quia longe. - Huic sententiae praemittitur littera Ain, quod interpretatur fons sive oculus, alludens sententiae sequenti, in qua oculi velut fontes aquarum abundantia dicuntur irrigui.

Dicit ergo: Idcirco ego plorans, id est gens residua; Hieronymus tamen exponit hoc de Propheta Ieremia. Inde intensio doloris subditur: Et oculus meus deducens aquam, id est magnam lacrymarum abundantiam et fontem lacrymarum: supra eodem: "Plorans ploravit" etc. Quia longe: ecce, ratio desolationis, subtractio divinae consolationis, et exterminatio populi delectabilis: Facti sunt. Dicit ergo: Quia longe factus est a me consolator, Deus, propter peccatum: "longe enim a peccatoribus salus " ; convertens animam meam , ad bonum ; nullus enim ad bonum convertitur, nisi prius in bono delectetur ; Augustinus : " Ut amori institiae non praeponamus omnia, quae delectant) ipse est primus gradus, ut inter omnia, quae . delectant, plus delectet ipsa iustitia ". Pro secundo sequitur: Facti sunt filii mei perditi, ad litteram, unde Baruch: " Adduxit mihi luctum magnum ; vidi enim captivitatem populi mei, filiorum meorum et filiarum mearum.". Sed causa causae sequitur: Quoniam invaluit inimicus, id est, praevaluit.

47. Allegorice: Vox est Ecclesiae, vel animae sanctae, quae sponsi sui deplorat absentiam. Sed deploratio efficax non est, nisi continuetur: unde ille a Domino consolari meretur, qui servat cor suum continue lacrymosum, nullum admittens interruptivum solatium. Augustinus : " Consolari laetitia nolo vos, nisi primum vcnia reduxerit vos ". Et hoc est oculum facere fontem aquarum, quia longe. factus est, propter peccata mea. E contrario, cum praesens est consolator, non habent locum amaritudinis lacrymae ; Matthaeus " Nunquid possunt lugere filii sponsi, quamdiu cum ipsis est sponsus "? Facti sunt filii mei perditi, falsi Christiani, vel si de anima singulari intelligitur, filii opera intelligitur: in Psalmo: " Filii tui sicut novellae olivarum " etc. ; Osee: "Ephraim adducet filios suos ad interfectorem "; Ephraim interpretatur frugifer, quia filii Ecclesiae prosperitate et affluentia praecipue corrumpuntur.

48. (Vers. 17.). Phe. Expandit Sion. Hic post declaratam ad se divinam severitatem, subdit secundum compassionis incentivum, hostium scilicet importunitatem, . primo describens oppressionis miseriam: secundo, ipsius poenae iustitiam, ibi: Iustus est Dominus: tertio iterat quasi conclusive calamitatis querimoniam, ut alios inflectat ad compassionis clementiam, ibi: Audite, obsecro . -In prima parte, quia hostes tunc maxime sunt molesti, quando illi quorum sunt hostes, sunt in angustia constituti; ideo primo describit circa Iudaeos adiutorii et solatii indigentiam: secundo subdit adversariorum impugnantium confluentiam, ibi: Mandavit Dominus: tertio, consequentem Iudaeorum ignominiam, ibi: Facta est Ierusalem. -Huic sententiae praemittitur littera Phe, et interpretatur os, ab ore, non ab osse, vel oris, genitive, quasi dicat: maior est desolatio mea, quam lingua valeat enarraro; unde etiam manuum extensione praetenditnr.

Dicit ergo: Expandit manus, sicut periclitans, requirens adiutorem, vel in signum afflictionis maximae, sicut solent afflicti gravi morbo facere et mulieres prurientes ; Sion, continens pro contento. Non est qui consoletur tam, divino subtracto solatio et divino flagellante indicio; Nahum : "Unde quaeram consolatorem tibi "? Mandavit Dominus adversus Iacob, id est duas tribus Iuda et Beniamin, de eius genere et nomine gloriantes: mandavit quantum ad poenae iustitiam, non quantum ad punientium malitiam. Hostes eius in circuitu eius, unde quarto Regum : " Nabuchodonosor et omnis exercitus eius circumdederunt civitatem et exstruxerunt in circuitu eius munitiones ". - Sed pro consequenti ignominia subdit: Facta est Ierusalem quasi polluta menstruis inter eos: Ierusalem, continens pro contento, id est immunda reputata et abominabilis: vel hoc dicitur secundum Rabanum , "quia sanguinolenta opera et carnalia desideria noluit vitare "; unde subdit Rabanus: " Menstrua foeditas est, cum per singulos menses gravia atque torpentia mulierum corpora immundi sanguinis effusione relevantur ".

49. Allegorice: Sion, id est Ecclesia in praelatis sanctis, expandit manus suas, pro subditis orando: unde Exodus : " Cum levaret Moyses manus, vincebat Israel". Non est qui consoletur eam, benefaciendo: " omnes declinaverunt, simul inutiles facti sunt ". Mandavit Dominus etc.: hoc spiritualiter impletur, cum tribulationes haereticorum et aliorum contra Ecclesiam suscitantur, praecipue cum carnalitates et carni placentia praedicantur. Tunc Ierusalem, quasi polluta menstruis plangitur, pro quo Isaias : " Facti sumus ut immundus omnes nos, quasi pannus menstruatae universas institiae nostrae ",

Moraliter: Bion animam significat, quae fuit speculatrix Dei, sed in vitia relapsa, ad Dei consolationes frustra se erigit, quin potius gravibus tractatur tentationibus et medico indiget, non sponso.

. 50. (Vera. 18.). Sadb. Iustus est Dominus. Ecce, hic secundo post poenae exaggerationem subdit poenae iustitiam, recognoscens eam ;sibi iuste fuisse illatam, dicens: Iustus est Dominus. - Cui sententiae praemittitur Sade, quod interpretatur iustitiae, et satis convenit proposito. Exinde Rabanus facit hic sextam connexionem trium praecedentium litterarum Ain, Phe, Sade, quae interpretantur simul fons sive oculus oris iustitiae.

Dicit ergo: Iustus Dominus, me affligendo: quia os eius ad iracundiam provocavi: os eius, id est ipsum mihi per Prophetas loquentem; Osee : " Ephraim in amaritudinibus suis provocavit me ". Quod a sensu morali non discrepat: ubi docetur, omnem paenam aequanimiter esse ferendam ; unde Gregorius: " Si insta placere Domino scimus, pati antem nulla, nisi quae Domino placuerunt, possumus; iusta sunt cuncta, quae patimur, et valde iniustam est, si de ista passione murmuramus ", Glossa dicit super hoc: " Deprecatio ", quae est species concessionis, quae est color rhetoricus: unde Tullius: " Deprecatio est, in qua non defensio facti, sed ignoscendi postulatio continetur".

Audite, obsecro; ecce, iterat conclusive suae desolationis querimoniam , ubi . primo invitat omnes ad compassionem ; deinde subdit conpatiendi rationem: Virgines meae, ubi datur intelligi, quod quanto aliquis plus luget, tanto ridet amplius esse lugendum. - Dicit ergo: Audite, obsecro, universi populi. Supra invitaverat ad compatiendum aliquos, hic invitat universos: " talis enim est usus humani affectus ", ut dicit Rabanus "ut doloris sui sive gaudii alios quaerat esse participes, quatenus eorum solatio illatum onus tristitiae sive laetitiae facilius portet ". Et videte dolorem meum: audite, verba querimoniae: videte, multiplicitatem miseriae: virgines meae, ex quibus exspectari posset successio posteritatis: et iuvenes mei, ex quibus exspectari posset auxilium defensionis: abierunt in captivitatem, Babylonis. Y"l, iuvenes pro parvulis accipiuntur, ut sit hic octavus locus indignationis, quia tales nec se nec alios possunt defendere .

51. Allegorice: Virgines, Ecclesiae particulares: secunda ad Corinthios : "Despondi vos uni viro, virginem castam exhibere Christo ". Juvenes etiam abeunt in captivitatem, cum regenerati seducuntur haeretica pravitate, sicut patet in Ecclesia orientali, ubi statim regenerati multiplici imbuuntur errore. Vel, in virginibus pudicitia, simplicitas et mansuetudo; in iuvenibus zelus, amor, fortitudo, magnanimitas: haec vadunt in captivitatem per defectum prudentiae ; unde Roboam, relicto consilio senum, adhaesit consilio iuvenum, tertio Eegum . Vel, virgines vadunt in captivitatem, in fatuis virginibus, Matthaei vigesimo quinto, quae superbiunt de virginitate et nullis aliis bonis operibus adornantur. Vel, castae intentiones et cogitationes significantur per virgines, sicut per iuvenes robustae affectiones; quae ducuntur in captivitatem, cum peccatum mortale occupat mentem.

52. (Vers. 19.). Coph. Vocavi amicos. Ecce, tertium

incentivum compassionis, scilicet consideratio fraudis falsorum amicorum: ubi praemittit ipsorum deceptionem: deinde, consequentem ipsius desolationem: Sacerdotes mei.

Huic clausulae praemittitur littera Coph, quae interpretatur vocatio et congruit ci quod sequitur.

Vocavi amicos meos, ad litteram Aegyptios, quos mihi tanquam foederatos putabam amicos: et haec fuit una praecipuarum causarum destructionis Ierusalem, quia scilicet innixi sunt auxilio Aegypti, unde Isaias "Erit vobis fortitudo Pharaonis in confusionem, et fiducia umbrae Aegypti in ignominiam ". Unde sequitur: Et ipsi deceperunt me; Ieremias: " Omnis amicus fraudulenter incedit", quia, ut dicit Glossa , "in tempore primae et nltimae captivitatis nullum eis auxilium praebuerunt"; unde Rabanus: " Patet, quod per antiphrasim iste amicus dicatur, qui deceptor esse probatur ". " Sunt enim qui dicuntur amici, sed magis ostenduntur esse inimici, quia egrediuntur ad inimicitiam ". - Sacerdotes mei, quibus debetur amplior reverentia pro auctoritate: et senes mei, quos Aetas facit reverendos: in urbe, Ierosolyma: consumti sunt, peste, gladio, vel famis inopia: quia quaesierunt cibum sibi, et, supra , non invenerunt, ut refocH-larent animam suam: non dicit: ut sustentarent: quae omnia, etsi pluries contigerint, maxime tamen in subversione facta per Romanos. Et est hic quintus locus conquestionis, ubi res ipsae quasi sensibiliter explicantur, ut iudex ad misericordiam inflectatur.

63. Allegorice: Amici sunt clerici, qui vocati ab Ecclesia , ipsam decipiunt, cum stipendia recipiunt et communi utilitati non vivunt: vel decipiunt Ecclesiam qui plures pingues recipiunt praebendas: ubi enim Ecclesia deberet et posset habere plures idoneos servientes, non habet nisi unum. virum indignum; nec est mediocris Ecclesiae iniuria, cum numero servorum suorum per cupiditatem aliquorum Ecclesia defraudatur. Sacerdotes et senes consumti sunt, in peccatis vitam infelicem terminantes.

Moraliter: Homo tres habet amicos: primus est caro, de qua ad Ephesios : " Nemo unquam carnem suam odio habuit ". Iste amicus decipit, ducens ad suspendium sibi consentientes Proverbia: "Irretivit eum multis sermonibus et blanditiis labiorum protraxit illum. Statim eam sequitur quasi bos ductus ad victimam ". - Secundus amicus est mundus, qui parat funem vel chordam: unde Apostolus: "Qui volunt divites fieri incidunt in laqueum et in tentationem diaboli" etc. - Tertius est diabolus, qui suspendit sibi consentientem: Osee : " Ligavit eum spiritus in alis suis, et confundentur a sacrificiis suis ". Quaesierunt sacerdotes cibum, et non salutem animarum: Ezechiel: " Vae pastoribus Israel, qui pascebant semetipsos"!

54. (Vers. 20.). RES. Vide, Domine. Ecce, quinta pars capituli, ubi excitat in adversarios Dei indignationem: et primo praemittit in summa suam calamitatem: deinde, inimicorum iniquitatem: Omnes inimici mei: tertio infert suam intentionem ultimo versu, ibi: Ingrediatur omne malum. .

Calamitatem suam describit quantum ad quatuor: primo, quantum ad angustias corporales , quae intelliguntur in turbatione ventris: secundo, quantum ad angustias spirituales, quae intelliguntur in subversione cordis:

tertio quantum ad angustias universales, quae intelliguntur per intus et foris: quarto, quantum ad angustias irremediabiles, in principio Tersus sequentis, ibi: Audierunt etc. - Huic versui praemittitur littera Res, quae interpretatur capitis, quia hic describitur tribulatio ad intima cordis perueniens.

Dicit ergo: Vide, Domine, ut mihi compatiaris et contra adversarios indigneris; quoniam tribulor, quam tribulationem explanans subdit: Venter meus conturbatus est, quasi parturientis, cui est vehementissimus dolor ventris. Vel, venter sacerdotes eorum mali, quia mali praelati mittunt vitalia sacramenta toti corpori, sibi solis sordibus reservatis ; Psalmus : " Adhaesit in terra venter noster ". Pro angustia cordis sequitur: Subversum est cor meum in memetipso, ubi tanta intelligitur desolationis vehementia, quae rationis iudicium obfuscabat; Psalmus : " Turbatus est in ira oculus meus, anima mea et venter meus ". Vel, cor mystice intelliguntur Prophetae et consiliarii, quia in corde est sedes consilii ; Osee: " Ephraim, columba seducta non habens cor". Unde sequitur: Quoniam amaritudine plena sum, corde et corpore, undique cernens tribulationem amaricantem: Ruth: " Non vocetis me Noemi, id est pulcram, sed vocate me Mara, id est amaram, quia , amaritudine valde replevit me Omnipotens ". Huius autem plenae amaritudinis subditur causa tribulatio universalis ; unde sequitur: Foris interficit gladius, foris, id est extra civitatem gladius persecutoris: et domi, id est in civitate, mors similis est, quia intus sunt mortui fame: Ieremias : " Si egressus fuero ad agros, ecce, occisi gladio; si introiero civitatem, ecce, interfecti fame". Vel, quod dicit similis referatur ad similem tribulationem, quoniam tempore obsidionis factae per Romanos Iudaei contra se pugnarunt, et qui erant superius in pinnaculo templi pugnaverunt contra illos qui erant in parte templi inferiori, ut narrat Hegesippus

55. Allegorice: Per ventrem potest intelligi Ecclesia cathedralis, quae frequenter per discordias et schismata perturbatur : cor subvertitur, quando consilium pacis non invenitur: foris saeviunt Ecclesiae adversarii, et peius interius domestici.

Moraliter: Cor subvertitur, quando superius clandii. tur et inferius aperitur, cum cor contrario modo naturaliter disponatur.

56. (Vers. 21.). SIN. Audierunt, quia. Hic quarto . tangit angustias irremediabiles, nusquam remedium invenientes: et introducit, ut dictum est, adversarios exsultantes, ibi: Omnes inimici mei. - Huic sententiae praemittitur littera 8m, quod interpretatur dentium, quia post dolorem parturientium gravissimus videtur dolor dentium. Et quia patet ex praedictis dolor morientium, ecce dolor residuorum, scilicet viventium, describitur.

Dicit ergo: Audierunt, gentes in circuitu constitutae vel alii quicumque: quia ingemisco ego: dicit ego discretionis causa et signans se , quia nullus alius sic gemens invenitur. Et non est qui consoletur me, supra eodem: " Non est qui consoletur eam " etc. Amianti autem animae hoc est doloris non modicum augmentum, quando ille, in quo spem habuit solatii, differt afferre solatium. - Omnes. Post descriptam suam desolationem hic subdit inimicorum saevientium improbitatem. Primo describit eorum culpam: secundo praedicit eorum futuram poenam, et consolationem e contrario Iudaicam, ibi: Adduxisti. -Dicit ergo: Omnes inimici mei audierunt malum meum, afflictionis et oppressionis: laetati sunt: Psalmus : "Qui tribulant me exsultabunt, si motus fuero". Quoniam tu fecisti, id est, me tribulationibus exposuisti. Sed pro sua consolatione futura et inimicorum tribulatione subdit: Adduxisti, id est adduces in liberatione de captivitate Babylonica et diem consolationis: Ieremias: "In fletu venient, et in misericordia reducam eos ". Et fient, adversarii mei, similes mei, qualiter modosum videlicet, et ego liberabor: Isaias: " Vae! qui praedaris, nonne et ipse praedaberis " ?

57. Allegorice: Istud retorqueri potest contra malos religiosos, qui sunt dentes Ecclesiae, quia latent et ruminant, id est, orant pro toto corpore: audiunt, quia ingemiscit Ecclesia in adversitate, et non est qui consoletur, id est, qui opponat se efficaciter pro Ecclesia. Vel Ecclesiae ista est vox in pauperibus, quae in eis ingemiscit et rarum invenit adiutorem. Et ideo continget permutatio, quia veniet pauperibus consolatio in futuro, divitibus autem malis tribulatio, sicut patuit de divite et Lazaro: Lucas : "Fili, recordare, quia recepisti bona in vita tua, et Lazarus similiter mala ; nunc antem hic consolatur , tu vero cruciaris ".

58. (Vers. 22.). Tau. Ingrediatur. Ecce, hic tertio infert suam intentionem, u bi more rhetorico, ut dicit Glossa , postquam ad se indicis misericordiam inflexit, in adversarios Dei excitat severitatem. Et habet quatuor partes: quia primo excitat iudicis affectum ad eorum peccata multimoda consideranda: secundo, ad flagella inferenda, ibi: Et vindemia eos: tertio excitat ad hoc pet exemplum, ibi: Sicut vindemiasti: quarto, per aequitatis iudicium, ibi: Propter omnes. - Huic sententiae praemittitur littera Tou, quae interpretatur signa, quia, secundum Babannm ,interpretationis gratia copulandum est cum tribus litteris precedentibus, Coph, Res, Sin, quod interpretatur vocatio, capitis, dentium, signa. "Per dentes, inquit,

articulata vox promittitur, et his signis ad caput omnium, qui est Christus, itur, per quem venitur ad regnum sempiternum ". Aliter, Iudaei habent viginti duas litteras et viginti duos libros, secundum computationem suam; ultima autem litterarum est Thau; viginti unus autem numerus continet septenarium inplicatum et significat Trinitatem; unitas autem ultima superaddita, scilicet Thau, signat essentiae Trinitatis unitatem. Vel, sicut dicit Hieronymus , " apud Samaritanos Thau littera habet figuram crucis, quamquam apud Hebraeos corrupta sit", tamen significat, quia quidquid in veteri testamento ponitur, signum est dominicae passionis. Vel aliter intelligendum, quod nulli prodest lamentatio, nisi cuius ad crucem Christi intentio ordinatur: propter quod Thau ultima ponitur in hoc quadruplici alphabeto.

59. Dicit ergo: Ingrediatur omne malum, quod quasi ingredi non videtur, dum non punitur ; omne malum eorum coram te, ad examen scilicet tuum. - Et vindemia eos: Babanus : " Vindemiare est unumquemque fructum operum suorum metere ". Et notandum, ut dicit Rabanus, quod " quando sancti viri deprecatorio more contra hostes suos rogant, non voto malitiae, sed spiritu prophetias hoc, quod eis praesciunt futurum, praedicunt. Vel etiam, contra spirituales nequitias orant, quos incorrigibiles esse sciunt, ut iustam a Domino recipiant sententiam, et electi ab eorum infestatione liberentur ". Haec Rabanus. Et si hoc orant pro daemonibus, possunt eadem pro incorrigibilibns hominibus, supposita incorrigibilitate, moti zelo iustitiae. Vel spiritualiter intelligitur, ut sit vindemiatio mali in eis destructio. - Ero exemplo sequitur: Sicut vindemiasti me. - Et pro regula iustitiae sequitur: Propter omnes iniquitates meas. Et in similibus simile iudicium: quam sententiam exponit subdens, qualiter vindemiaverit; multi enim gemitus mei, quia modo est ratio gemendi, et hoc quantum ad signum exterius; et cor meum moerens, quantum ad lamentum interius.

60. Allegorice: Istud complebitur in iudicio, quando illud Psalmi implebitur: " Vindica, Domine, sanguinem Sanctorum tuorum, qui effusus est"; et illud Apocalypsis: " Quare non vindicas sanguinem nostrum " ? In quo zelus quidam iustitiae intelligitur, supposita pertinacia delinquentium. Vel, certe satis vindicat, Bi inspirando peccatoribus poenitentiae spiritum eos ad puniendum peccata sua inclinat.