Caput VII.

De quibus autem scripsistis mihi. Incipit de conjugiis: ante enim expugnavit illicita, quam de licitis loqueretur.

Bonum est homini mulierem non tangere. Propter fornicationem autem unusquisque suam uxorem habeat: et unaquaeque suum virum habeat. Uxori vir debitum reddat: similiter autem et uxor viro. Bonum fuerat illud, quod vobis in primordio praedicavi; hoc est, secundum conjugii usum, non tangere mulierem. Sed quoniam multos incontinentes huic doctrinae 0734C scripsistis refragari: concedatur remedium, ne fornicando moriantur. Ergo hoc Apostoli exemplo, in primis virginitas et continentia praedicatur. Et si quis se incontinentem non erubuerit confiteri, in languorem incontinentiae reclamanti, non denegetur remedium nuptiarum. Quomodo si peritus medicus inquieto aegro, et neganti se posse a pomis omnibus abstinere, concedat aliquantum, ne ille perniciosa praesumat. Incontinentiae revera usus et tempore, et aetate, et loco, et infirmitate prohibetur. Castitas vero potest jugiter custodiri. Illud ergo debemus appetere, quod facilius custodire sine impedimento ullo possumus, et in perpetuo possidere. Sed objicere amatores luxuriae solent: Ut quid ergo prima Dei benedictio, crescere et multiplicare concessit? 0734D Ut terra scilicet repleretur: qua jam impleta, debemus ab incontinentia temperare. Sed potuit, inquies, omnes homines de terra formare, si semper illi usus conjugii non fuerat placiturus. Sed non quaeritur quid potuit, sed quid fecit: cui omnia possibilia sunt. Ipsam denique Evam noluit de terra facere, sed de costa. Si autem putas nobis antiqua tempora in omnibus convenire, imitare Adam, qui filiam (ut ita dixerim) suam accepit uxorem. Cain similiter, si non pudet, et caeteros, qui proprias in matrimonium accepere sorores. Quod si fieri non debet, omnia Dominum secundum praescientiam suis temporibus ordinasse credamus: ut qui tunc terram impleri voluit, modo plus diligit castitatem, cui et 0735A grande praemium repromittit. Illud etiam dicendum est, quod nec secundum vetus Testamentum, quosdam uxores habuisse videamus. Quia ibi uxores liberorum causa habere permissum est: non propter nimiam libidinem exercendam: qui in hoc etiam animalibus deteriores esse noscuntur: quo necando filios, probant se non filiorum causa nupsisse. Qui autem ea sola causa conjungitur, statim se abstinet post conceptum. Et cessante jam per aetatem partu, cessat et usus.

Mulier sui corporis potestatem non habet, sed vir. Similiter autem et vir sui corporis potestatem non habet, sed mulier. Corpus dicitur omne quod tangitur. Sicut ergo mulier corpus dicitur viri: ita et vir corpus mulieris appellatur. Ideo neque si voluerit mulier 0735B contraire: in corpore suo, id est, in uxore, vir poterit dominari. Dubium autem non est, multo magis nolente viro, neque in virum mulierem posse praevalere. Quoniam ergo de duobus incontinentibus dicit, concedit ex necessitate Apostolus, ut in idipsum, quia utrique incontinentes sunt, revertantur: intercedente quacumque dissensionis causa, ambo fornicationis crimen admittant, quia utrique sunt incontinentes. Caeterum autem si unus e duobus considerans praemium castitatis, voluerit continere, incontinenti assentire non debet, sed ita agere, ut videndo continentiam illius provocetur incontinens: quia luxuria ad continentiam transire debet, non ad luxuriam continentia declinare: quamvis plurimae mulieres castitati contradicant, ita illum qui voluerit 0735C continere, agere debere, ut incontinentia assentiat in idipsum: ne dum ille continet, illa peccet. Anima quae peccaverit, ipsa morietur. Nec enim servituti subjectus est frater, aut soror in ejusmodi. Neque enim vocavit nos Deus in immunditia, sed in sanctificatione. Aliter: Quia voluit viro esse subjectam, solam sibi abstulit libertatem.

Nolite fraudare invicem: nisi forte ex consensu ad tempus, ut vacetis orationi, et iterum revertimini in idipsum. Negare videtur incontinentes orationi posse vacare: quae in eo utique minor est communione, qua catechumeni et poenitentes orant, qui communicare non possunt. Non solum hoc in novo, sed etiam in veteri Testamento sanctificantur a muliere, ut descendenti Domino in montem, assistere mereantur. 0735D Hic probatur quid possit perpetua continentia, si tantum valuit triduana. Unde et in Regnorum libro panem sacerdotalem non nisi continentes accipiunt. Quam ob causam necessitas legem solvere venialiter potuit suffragio charitatis. Unde et Petrus hortatur, nostras orationes minime impediri debere.

Ne tentet vos Satanas propter incontinentiam vestram. Notandum quod ad duos respiciens incontinentes, 0736A uni non praejudicet continenti. Item ne uno se retrahente, alius fornicetur.

Hoc autem dico secundum indulgentiam, et non secundum imperium. Volo autem omnes vos esse sicut meipsum. Hoc ut parvulis indulgeo, non praecipio ut perfectis: nam omnes homines cupio mihi similes inveniri. Novi enim quanta castitas mercede pensetur. Numquam hoc voluisset Apostolus, si fieri omnino non posset.

Sed unusquisque proprium donum habet ex Deo: alius quidem sic, alius vero sic. Hoc est, propriae voluntatis accepit donativum.

Dico autem non nuptis et viduis. Incipit aliam causam de innuptis.

Bonum est illis, si sic permanserint sicut et ego. 0736B Magnopere appetendum est, quod a tanto doctore laudatur.

Quod si non continent, nubant. Notandum quod incontinentibus nuptiae concedantur.

Melius est enim nubere quam uri. Malo fornicationis melius est, quod igne punitur: sicut Judas in Genesi de sua nuru pronuntiat.

His autem, qui matrimonio juncti sunt. Item de conjugiis minime causa aliqua dimittendis.

Praecipio, non ego, sed Dominus: uxorem a viro non discedere. Prohibet dimitti quacumque ex causa, ne aliis conjungantur secundum consuetudinem Judaeorum, quam Dominus interdixit, dicens: Quicumque dimiserit uxorem suam, excepta causa fornicationis, et aliam duxerit, moechatur. Aliter: Praecipio, 0736C non ego, sed Dominus: uxorem a viro non discedere. Non quia in se non habebat Christum loquentem, haec dicit, sed ut ostendat, quia ipse Dominus per semetipsum de hoc in Evangelio dixit.

Quod si discesserit, manere innuptam: aut viro suo reconciliari. Et vir uxorem non dimittat. Si ob aliquam causam discesserit, alii non nubat: aut suo viro, si voluerit, reconcilietur: quia hoc quam alteri nubere, melius esse manifestum est.

Nam caeteris dico ego, non Dominus. Consilium do, quod mihi utile esse videtur.

Si quis frater uxorem habet infidelem, et haec consentit habitare cum illo, non dimittat illam. Et si qua mulier fidelis habet virum infidelem, et hic consentit habitare cum illa, non dimittat virum. Si quis solus 0736D crediderit e duobus: non quo permiserit fidelem infideli conjungi. Non enim dixit, si quis ducit, sed, si quis habet infidelem.

Sanctificatus est enim vir infidelis, per mulierem fidelem, et sanctificata est mulier infidelis, per virum fidelem. Exemplum refert, quia saepe contigerit, ut lucrifieret vir per mulierem. Unde et beatus Petrus ait: Ut si qui non credunt verbo, per mulierum 0737A conversationem sine verbo lucrifiant: id est, cum viderint eas in melius commutatas, cognoscant omnes, Dei legem ita consuetudine inveterata potuisse mutari: item ideo vir et uxor invicem sanctificantur: quia ex traditione Dei, sanctae sunt nuptiae.

Alioquin filii vestri immundi essent: nunc autem sancti sunt. Si non ita esset, ut dico, filii vestri adhuc infideles permanerent: saepe enim contingeret, ut filii illos parentes, qui crediderant, sequerentur. Sub qua spe credi voluit, alterum salvari posse, tam liberorum exemplo, quam conjugis.

Quod si infidelis discedit, discedat. Maritus enim vel uxor non sunt Domino praeferendi.

Non enim servituti subjectus est frater, vel soror in ejusmodi. Non enim ita ligatus est in ejusmodi causa, 0737B quasi vere illi servire necesse sit, et propter alterum interire.

In pacem autem vocavit vos Deus. Caeterum non ad dissidium sumus vocati: ultro ergo discedere non debemus.

Unde enim scis, mulier, si virum salvum fascies? In dubium quidem posuit: sed semper ambigua in melius evenire credenda sunt. Simul quaerendum, quomodo superius sanctificatus dicatur, de cujus hic salute dubitatur: nisi secundum hunc quem exposuimus intellectum.

Aut unde scis vir, si mulierem salvam facies? Si per te credat, et salva sit?

Nisi unicuique sicut divisit Dominus. Unumquemque sicut vocavit Deus, ita ambulet: et sicut in omnibus 0737C Ecclesiis doceo. Vel cum infideli conjuge, vel etiam cum fideli (( Mart. infideli)): sive in praeputio, sive circumcisus: servus aut liber.

Circumcisus aliquis vocatus est, non adducat praeputium. In praeputio autem aliquis vocatus est, non circumcidatur. Non putet se superflue circumcisum: nec de hoc poeniteat: fuit enim suo tempore necessarium. Sive hoc modo: non adducat praeputium, quo sine legis caeremoniis vivat: quia tunc quibusdam Apostoli permittebant opera legalia custodire, ne subito a lege retracti, scandalum paterentur. Item alia expositio: Evidens est hoc loco, non hic de circumcisione carnis, aut praeputio Apostolum loqui: neque enim fieri potest, circumcisum aliquem posse praeputium adducere; sed ad eos sermo est, qui sunt 0737D in conjugio constituti: hoc enim dicit: Si quis ad fidem Dei accesserit, uxorem non habens: postmodum gentilem conjugem non debet accipere. Si autem in tali copula constitutus, ad fidem fuerit vocatus, non debere eum conjugale vinculum solvere.

Circumcisio nihil est, et praeputium nihil est, sed observatio mandatorum Dei. Hoc tempore nec prodesse poterit, nec obesse.

Unusquisque in qua vocatione vocatus est, in ea permaneat. Servus vocatus es, non sit tibi curae. Christianae religioni conditio non potest obesse servilis. Ne dicas: ergo quomodo Deo possum placere, qui servus sum? Deus enim non conditionem aspicit, sed voluntatem quaerit et mentem.

0738A Sed et si potes fieri liber, magis utere. Usque adeo non prodest libertas, nec servitus nocet. Item similiter ad eos qui matrimonio juncti sunt, Apostolus loquitur, dicens: Sed et si potes liber fieri, magis utere: si tamen tibi Deo pudice volenti servire, non fuerit molesta, quando forte tuo consortio, etiam ipsa ad Deum possit converti.

Qui enim in Domino vocatus est servus, libertus est Domini. Similiter qui liber vocatus est, servus est Christi. Qui hominis servus est, liber est Deo; et qui hominibus liber est, servus est Christi. Ambo ergo unum sunt. Non est enim personarum acceptio apud Deum.

Pretio empti estis: nolite fieri servi hominum. Unusquisque ergo in quo vocatus est frater, in hoc permaneat 0738B apud Deum. Pretio empti estis: hoc est, Christi sanguine comparati: nihil ergo propter homines faciatis: sicut alibi ait: Non ad oculum servientes, quasi hominibus placentes: sed quasi servi Christi, facientes voluntatem Dei ex animo, et caetera.

De virginibus autem. Et de hoc consuluerant, ubi esset praecepta virginitas.

Praeceptum Domini non habeo. Quod sub praecepto est, si non impleatur, punit. Impletum morte tantum caret, quia nihil ex se dat: sed quod debet, exsolvit.

Consilium autem do. Consilium est autem Salvatoris dicentis: Sunt qui se castraverunt propter regnum coelorum.

Tamquam misericordiam consecutus a Domino. Suo exemplo docet, non nisi in Domino gloriandum.

0738C Ut sim fidelis. Domini mei semper servitio occupatus.

Existimo ergo hoc bonum esse. Hic existimo non pro dubio posuit, sed pro certo: sicut et illud: Puto enim quod et ego spiritum Dei habeo.

Propter instantem necessitatem. Id est, praesentis vitae solitudinem, quae multum potest obesse justitiae: et qua praecipue juncti matrimoniis implicantur.

Quoniam bonum est homini sic esse. Duplex bonum est: et sollicitudinibus mundi carere, et virginitatis praemium exspectare.

Alligatus es uxori, noli quarere solutionem. Solutus es ab uxore, noli quaerere uxorem. Ita vult solutos non ligari: quomodo nec solvi dissidio ligatos 0738D admittit.

Si autem acceperis uxorem, non peccasti; et si nupserit virgo, non peccavit. Quia liberae voluntatis es, si non vis esse major, esto vel minor. Nuptiae enim peccatum non sunt: sed per sollicitudinem mundi, qui nubunt, legem servare vix possunt. Aliter: Illos dicit non peccare si nubant, qui nondum Deo voverint castitatem. Caeterum, qui vel in corde suo promisit, si aliud fecerit, habet damnationem: quia primam fidem irritam fecit. Quod enim erat licitum, per votum sibi fecit illicitum: sicut Ananiae et Sapphirae, quibus de pretio possessionis suae retinere nihil licuit: ob quam causam et subita morte prostrati sunt.

0739A Tribulationem tamen carnis habebunt hujusmodi. Maledicto se Evae subjicientes, sive sollicitudinem saecularis tribulationis et tristitiae patientur.

Ego autem vobis parco. Vobis virginibus, ut minori labore majorem possitis implere justitiam.

Hoc itaque dico, fratres. Hic omni intentione etiam habentes uxores ad continentiam cohortatur, ut multo magis suadeat non nubere non habentes.

Tempus breve est: reliquum est, ut et qui habent uxores, tamquam non habentes sint. Tempus vitae nostrae modicum asserit: ut doceat voluptatem, quae cito finitur, non magnopere appetendam: sed magis concupiscendum esse aeternum praemium castitatis.

Et qui flent, tamquam non flentes: et qui gaudent, 0739B tamquam non gaudentes: et qui emunt, tamquam non possidentes: et qui utuntur hoc mundo, tamquam non utantur. Quia et istud in brevi transibit: tempus enim omnis rei sub sole: tempus plangendi, et caetera.

Praeterit enim figura hujus mundi. Hoc saeculum quasi umbra pertransit. Nolite ergo de eo multum esse solliciti, ne hujus possessione perdatis aeternam. Et figuram quaerentes, incipiatis amittere veritatem. Hic enim mundus, imago futuri est. Si ergo talis est imago, ipsa veritas qualis est? Unde si hoc tam impense diligitis, quanto magis illud impensius amare debetis! Nam saeculum hoc nos dimissuros, quotidiana morientium exempla testantur. An forte nos credimus immortales, quasi nos 0739C simus ex hominibus generati? Unde sapiens semper aliorum casibus emendatur: dicente Scriptura: Cor sapientis in domo luctus. Hic enim finis omni homini: et cui vult, dabit bonum in corde suo.

Volo autem vos sine sollicitudine esse. Debemus et nos velle, quod Apostolus velle se dicit: ne incontinentes, contra ejus videamur facere voluntatem.

Qui sine uxore est, sollicitus est, quae Domini sunt, quomodo placeat Deo. Qui autem cum uxore est, sollicitus est quae sunt mundi. Multum nobis expedit sollicitudine carere mundana, ne forte spinae suffocent semen, et dicere incipiamus: Villam comparavi, boves emi, uxorem duxi, ad coenam venire non possum.

Quomodo placeat uxori. Quale est uxori magis 0739D velle placere, quam Deo?

Et divisus est. Quod divisum est, unum non potest esse: quia unitas divisionem omnino non accipit.

Et mulier innupta et virgo, cogitat quae Domini sunt; ut sit sancta corpore et spiritu. Corpore ab usu conjugali: spiritu, a rerum mundanarum sollicitudine; dum tota divino servitio mancipatur.

Quae autem nupta est, cogitat quae sunt mundi, quomodo placeat viro. Nuptam viro placere asserit, cogitando quae mundi sunt: innuptam vero Deo, quod illi nulla cura sit saeculi. Quae ergo virum non habet, et tamen quae mundi sunt, cogitat: cui placere desiderat? Nonne incipiet illi nupta praeponi, quae cogitando mundana, complacet, vel marito, cum 0740A haec nec marito (quem non habet) possit placere, nec Deo?

Porro hoc ad utilitatem vestram dico: non ut laqueum vobis injiciam, sed ad id quod honestum est, et quod facultatem praebeat sine impedimento Dominum obsecrandi. Necessitatem illis videtur imponere: Dicit se, quid illis expediat commonere eos. Simul attende, quia si hoc illis utile erat, quod Apostolus suadebat; illud minus utile erat, quod illi volebant.

Si quis autem turpem se videri existimat super virgine sua, quod sit superadulta. Turpis videri poterit si cupientem virginem suam nubere non permittat, et illa fuerit fornicata. Item hoc loco non parentes dicit virginum filiarum: neque enim potestatis 0740B illorum potest esse propositum alienae continentiae; sed unumquemque habere propriae carnis arbitrium, eam incorruptam servare.

Et ita oportet fieri, quod vult, faciat: non peccat, si nubat. Si ita necesse fuerit propter filiae voluntatem: nam parentes quidem usque ad legitimam aetatem custodire debent, et docere, quod melius est; si autem illa noluerit, fiat quod necesse est.

Nam qui statuit in corde suo firmus, non habens necessitatem: potestatem autem habens suae voluntatis, et hoc judicavit in corde suo, servare virginem suam, bene facit. Ille firmus statuit, cujus puellae consensus, patris firmaverit voluntatem. Et non illum compellit filiae necessitas facere, quod nolebat, sicut illum de quo supra locutus est.

0740C Igitur, et qui matrimonio jungit virginem suam, bene facit; et qui non jungit, melius facit: Ita concludit virginum causam, ut eas faciat in omnibus meliores. Unde prudentibus semper meliora et perfectiora sectanda sunt: quia nec in saecularibus, et caducis norunt mediocribus esse contenti.

Mulier alligata est legi, quanto tempore vir ejus vivit. Hic incipit de bigamis et viduis.

Quod si dormierit vir ejus, liberata est a lege. Cui autem vult, nubat, tantum in Domino. Secundum legem libera facta est a vinculo conjugali. Quod si nec tunc continere voluerit, conceduntur illi etiam secundae nuptiae, tantum ut infidelium ritu non nubat.

Beatior autem erit, si sic permanserit, secundum 0740D meum consilium. Beata habens maritum, si custodiat castitatem. Beatior vidua, quia minore labore majorem inveniet castitatem. Beatissima virgo, quae sine labore ad summum praemium possit pervenire.

Puto autem quod et ego spiritum Dei habeam. Ne meum consilium tamquam humanum contemnatis.