Scholium.

Conclusio est negativa, pro qua rationes Alensis rejicit Doctor, tenens eam magis propter auctoritates Sanctorum, et addit duas rationes. Prima, quia sola voluntas divina necessario agit recte. Secunda, nulla voluntas creata est satiata naturaliter, et sic potest aliud appetere quod non habet. Vide Doct. in Oxon. i. d. 49. q.6.

Ad quaestionem dicitur quod non. Prima ratio ad hoc, quia omnis voluntas, quae in agendo non est regula sua, potest errare, et per consequens peccare ; sed nulla voluntas creata est in agendo regula sua ; igitur quaelibet sibi dimissa potest peccare.

Secundo sic, objectum voluntatis non solum potest esse bonum apparens, sed potentia potest in quodlibet contentum sub suo subjecto. Si enim objectum sit adaequatum, circa quodlibet ejus potest potentia habere actum ; igitur quaelibet voluntas creata potest tendere non solum in bonum simpliciter, sed in bonum apparens.

Tertio sic, Augustinus de Fide ad Petrum : Quodlibet, quod est de nihilo, potest deficere, cum quaelibet creatura possit deficere, quia ipsa est de nihilo, et per consequens potest peccare.

Dico tamen quod istae rationes non concludunt. Cum dicitur primo quod omnis voluntas, quae in agendo non est regula sua, potest errare, falsum est, quia intellectus non est ipsa principia, .sed est quasi tabula nuda. Non enim sic sunt principia intellectui innata, quod sint sibi concreata, sed pro tanto dicuntur innata, quia sunt sicut januae, ut habetur 2. Metaph. text. cap. 1. quia statim ex sensu occurrunt notis terminis ex lumine ipsius intellectus : Principia enim cognoscimus inquantum terminos,etc. Intellectus igitur non est regula sua, et tamen non potest errare circa principia et conclusiones, quas videt demonstrative sequi ex principiis. Probatur, haec voluntas beata, accipiendo hoc totum, voluntatem sub beatitudine, adhuc in agendo non est regula sua, sed sola voluntas divina, et tamen voluntas, ut sub beatitudine formaliter, non potest errare in agendo. Unde non plus potest conformatum regulae, dum est conformatum, in sensu composito errare, quam potest regula sua, et tamen voluntas ut conformata, et dum est conformata regulae, non est regula sua.

Ad secundum, potest dici quod nullum bonum ex ratione sui est non volibile, quia nullum est ens, quod Deus non possit velle, et nullum est tale, in quo voluntas aliqua non possit meritorie tendere. Unde posito quod sit aliquod bonum ita apparens, quod voluntas creata non potest habere actum volendi circa illud, cum possit illud nolle meritorie, et nolle sit actus voluntatis positivus, ita potest habere actum voluntatis circa quodcumque bonum, et hoc sufficit. Unde Augustinus : Circa omne quod intelligo possum uti voluntate, et hoc dico volendo, vel nolendo ; et sic etiam intelligetur illud Augustini : Quidquid anima meminit vult, hoc non esset verum, nisi acciperet ibi velle pro actu positivo voluntatis, aut communis est ad velle et nolle.

Ad aliud, si capiatur quod omne quod est ex nihilo, potest deficere, hoc est tendere in nihil, sibi dimissum, concedo ; et ex hoc non sequitur quod potest errare, vel peccare, quia pari ratione,cum intellectus sit ex nihilo, sicut voluntas, intellectus posset deficere, hoc est, tendere in nihil, sibi dimissus, et tamen circa principia non potest errare ; tendere igitur in nihil non arguit quod potest errare stante sua natura. Similiter amare Deum est actus creatus, et tamen stante actu, impossibile est ipsum deficere, ita quod possit esse non rectus, dum est. Etiam ratio aequaliter concluderet quod lapis posset peccare, quia potest deficere, hoc est, tendere in nihil.

Dico igitur sustinendo conclusionem propter hoc, quod auctoritates Sanctorum videntur magis concludere illam partem quam oppositam, et addo rationes probabiles. Prima est talis: Omnis voluntas potest appetere commodum, quia omnis appetitos sequens apprehensionem potest hoc appetere commodum, ut apparet in irrationabilibus. Ex his arguo, omnis voluntas, in qua non necessario conjunguntur appetere commodum, et recte appetere, potest appetere unum sine alio, ut commodum, et non recte ; sed in nulla voluntate creata sunt ista duo necessario unita. Probatio, nam nulla voluntas ex hoc solo quod appetit, est recta, nisi voluntas prima ; igitur omnis voluntas creata potest non recte appetere sibi commodum.

Dicunt, illud non sequitur, quia licet ex hoc solo, quod appetit, non sit voluntas creata recta, tamen potest creari, ut semper conformetur regulae rectae, et ita bene est recta pro tunc, sicut regula, ut prius argutum est.

Contra illud non instat, quia omnis voluntas sicut potest velle sibi commodum, sic potest velle eo modo quo esset sibi majus commodum, si inesset, qui quidem modus non est praescriptus a Deo, ut suppono ; sed si commodum infinitum esset sibi idem, magis esset sibi commodum quam nunc sit, et sic potest quaelibet voluntas appetere sibi summum commodum, ut sibi idem, et sic potest appetere non recte commodum, quia appetere sibi plus quam sit ordinatum a Deo. Et sic potest tenere prima ratio superius facta, quod omnis voluntas, quae in agendo non est sua regula, neque necessario conformis regulae suae, potest in agendo errare, quia posset appetere sibi commodum secundum omnem modum quo posset esse sibi commodum, si inesset.

Secunda ratio ad idem: Omnis voluntas, quae in appetendo non est satiata, nec quietata, potest aliud appetere, vel non in ordine ad illud ; sed omnis voluntas creata est talis naturae, quod non potest ex naturalibus esse satiata, nec quietata, quia non potest quietari, nisi in bono infinito, ut probatum est alibi, et sic non potest habere praesens primum bonum infinitum per naturalia sua, quia sic posset naturaliter attingere beatitudinem suam simpliciter igitur non potest esse naturaliter quietata. Et ideo non potest creari ita nobilis, quin sibi derelicta possit tendere in bonum apparens, volendo ipsum, et etiam deficere, ut concludunt secunda ratio, et tertia sub hoc intellectu, et per consequens per nullam gratiam, nec per aliquod accidens sibi datum potest confirmari, quin natura, quae subest tali accidenti, possit peccare. Gratia enim collata voluntati non facit impossibilitatem ad peccandum, quin voluntas, quae est beata, in sensu diviso posset peccare ; tamen voluntas beata in sensu composito non potest peccare sic, quod suppositum sub accidente manens, possit esse unum totum respectu peccati ; sed natura, quae subest, sibi derelicta posset perdere hoc accidens ; sed Deus illud conservabit et coaget, sicut agens fortius praevenit debilius, quod nunquam erit in ejus potestate perdere beatitudinem, nec etiam peccare.

Ad primum principale, dico quod Deus potest facere unum corpus, quod non potest deordinari in motu suo deordinatione illa, quae nunc est peccatum, quia illud corpus non est culpabile, cum non sit capax peccati, et ideo non est simile de voluntate, cum ipsa sit capax peccati. Sed sicut illud corpus est capax talis motus ordinati, sic est capax oppositae deordinationis, ut moveatur motu contrario, si Deus velit, et tunc est simile quantum ad hoc. Si tamen quilibet motus sibi inesset, esset aeque ordinatus, sicut iste, qui modo inest. Sicut materia, quantum est ex se, aequaliter est sub omni forma, tunc est simile, nisi imaginetur unus Angelus, sicut fingit Anselmus de Casu diaboli, quod primo esset quaedam natura, et deinde tantum daretur sibi affectio commodi sine ratione ; illa voluntas non esset capax peccati, quousque daretur sibi plus, sicut accidit in phreneticis, et non habentibus usum rationis, sed impeditum perpetuo; talis voluntas non est capax peccati cum talibus circumstantiis, nec etiam est capax actus meritorii, ideo solum debet intelligi de habente voluntatem, et simul usum rationis.

Ad aliud, dico quod si Deus faceret voluntatem, quae in primo instanti necessario tenderet in aliquod bonum, igitur in quolibet instanti tenderet in aliquod bonum, ideo nego antecedens, quia beatitudine apprehensa non necessario tenderet voluntas in ipsam, licet non posset eam nolle positive, potest tamen eam non velle negative, ut dictum est in fine quarti . Et vel esto quod necessario tenderet in aliquod bonum, ut ponit opinio communis adhuc non sequitur quod tenderet in quodlibet apprehensum modo debito, quia adhuc posset tendere immoderate in bonum apprehensum. Vel esto quod necessario tenderet in aliquod bonum apprehensum, et moderate ut in bonum ultimum, adhuc non sequitur quod tenderet in quodlibet moderate, quia non est simile de optimo, et de aliis objectis, cum in primo nulla ratio mali possit inveniri, et in multis aliis possit.

Ad aliud, cum dicit Anselmus quod posse peccare, non est pars liberi arbitrii, dico quod posse potest accipi dupliciter, vel ut dicit ordinem potentiae ad actum, vel pro illo absoluto, quod habet rationem potentiae, in quo fundaretur iste ordo ad actum. Primo modo posse peccare nihil est ipsius potentiae, in qua fundatur, nec posse bene agere, vel velle, nec posse male velle, est aliquid libertatis, quia respectivum nihil est ipsius absoluti. Et principaliter hoc posse, ut dicit ordinem potentiae ad actum, est simul natura cum actu ; sed potentia, in qua fundatur ordo, est prius natura actu ; igitur illa potentia absoluta nihil est illius respectus; non tamen potest hoc fundamentum esse sine tali respectu, quia ille respectus est necessario consequens. Si loquamur de potentia, quae est ordo ad actum, est ibi considerare duo, sicut in peccato est actus, et deformitas in actu, sic est ibi potentia ad agere, et ad sic agere, et ista correspondent sibi invicem, et fundamentum dicitur esse voluntas quantum ad velle, et ad sic velle. Loquendo igitur de libertate arbitrii absolute, et de voluntate absolute, possunt absolvi a posse peccare, quia in Deo ita est, non tamen in voluntate creata, quae est libertas, et creata libertas. Licet igitur posse peccare nihil sit liberi arbitrii absolute, nec voluntatis absolute, est tamen aliquid voluntatis creatae, et liberi arbitrii creati, accipiendo posse pro fundamento ; ideo non potest esse voluntas creata, quin possit fundare, actum talem qui potest deficere, et qui potest esse deordinatus ideo liberum arbitrium creatum non est nisi sit illa potentia, quae potest esse fundamentum potentiae, quae dicit ordinem ad actum.

Ad aliud, dictum est prius, quod gratia non tribuit voluntati impeccabilitatem, quin illud quod subest gratiae, sit peccabile, licet non totum, voluntas ut sub gratia. Vel esto quod gratia posset conferre, quando est consummata, voluntati, quae subest impeccabilitatem, ut ponitur communiter, adhuc non sequitur quod potest creari una creatura, ubi ista sunt idem unitive, quae sit impeccabilis per naturam. Quia quando: aliqua duo sunt distincta realiter secundum rationes formales, ita quod unum illorum sit susceptivum, et alius actus ejus, non potest unum fieri aliud unitive, nisi susceptivum fuerit infinitum, cujusmodi est solus Deus, quia quantumcumque extenditur illud susceptivum in perfectionibus, dum manet fundamentum, semper est perfectibile a majori actu ; igitur quantumcumque creatura rationalis intenderetur in perfectione, semper esset perfec tibilis majori gratia, et tanto major in eo esset deformitas, si eam non haberet, quam esset in alio, quod non esset natum tantam perfectionem habere ; ideo cum charitas et suum susceptivum sint distincta secundum suas rationes formales, et realiter, solum potest concludi quod si est charitas in Deo, est sibi eadem unitive, non antem in aliquo finito.

Et cum dicitur, si fieret una creatura, quae haberet perfectionem voluntatis, et illam perfectionem gratiae, adhuc non esset infinita ex duabus perfectionibus finitis ; igitur posset fieri a Deo.

Dico hic, sicut ad rationem, qua probatur quod perfectissima creatura, quae posset esse, posset adhuc esse perfectior creata, quia similis ratio est, si adderetur aliquis gradus perfectionis perfectissimae creaturae quae posset esse, adhuc non efficeretur infinita, et tamen non manifestum est quod non propter hoc est concedendum quod Deus posset creare perfectiorem creaturam perfectissima, quae posset esse, quanquam posset creare forte perfectiorem perfectissima, quae modo est. Similiter per eumdem modum arguendi posset probari, quod data albedine in supremo gradu, qui possit esse in natura albedinis, quod adhuc posset esse albedo perfectior, quia uno gradu addito albedini in supremo gradu, adhuc illa non esset infinitae perfectionis ; igitur adhuc esset limitata,et posset contineri in genere.

Dico tamen quod si addatur gradus albedinis albedini in supremo gradu, est manifesta contradictio, et ideo non omnis gratia est compossibilis, quae posset fingi per intellectum verum vel falsum. Sic dico quod saltem aliqua creatura supreme perfecta est possibilis esse, etsi forte non sit modo facta, ita quod esset contradictio quod ex aliquo gradu supperaddito, et illa perfectione tota fiat ens creatum, neque est aliquod ens unitive continens ista, nisi solus Deus. Nec in proposito propter incompossibilitatem provenit, quod non possit creari creatura unitive continens volunta tem creatam et gratiam, sed propter infinitatem, quae resultaret, si ex his possit fieri unum creatum, in quo unum esset aliud unitive.

Ad aliud, cum dicitur, potest facere voluntatem impeccabilem in primo nunc ? Dico quod non, quia si esset impeccabilis in primo nunc, propter motum naturalem rectissimum, cum motus naturalis voluntatis sit semper aeque intensus, manente natura, esset impeccabilis in quolibet nunc, dum maneret. Et cum probatur, dico quod ista inclinatio naturalis, quia voluntas appetit commodum, non est actus elicitus, ideo semper tendit aequaliter in bonum commodum, nisi aliunde reguletur. Nunc autem nullus actus elicitus voluntatis dicitur naturalis, nisi quia est conformis appetitui naturali et inclinationi, quae non est actus elicitus ; ideo quilibet elicitus quantumcumque sit conformis inclinationi naturali, et propter hoc posset dici naturalis, est tamen mere liber.

Similiter concedentes antecedens, negarent consequentiam, quia non est similis de primo instanti, et quolibet posteriori. Dicunt enim quod quilibet actus, qui est rei in primo instanti productionis, est immediate a producente ; et ideo dicunt quod in primo instanti non potest peccare, nisi redundaret in Deum. Sed in instantibus posterioribus potest elicere actum bonum et malum a se cum influentia generali.