COLLATIO XIX.

De tertia visione tractatio septima et ultima, quae agit de recta via et ratione, qua fructus Scripturae percipiantur, sive qua per scientiam et sanctitatem ad sapientiam perveniatur.

Summanum.

Introductio. Invitatio ad percipiendum praedictos fructus Scripturae et ad transeundum a vanitate ad veritatem: duplex transitus, 1. - Relicta vanitate, sectanda est sapientia, quae delectatur in solo Deo, 2. - Periculum in transitu de scientia rerum inferiorum ad sapientiam superiora gustantem: a scientia ascendendum est per sanctitatem ut viam mediam ad sapientiam, 3-3. - Pars I. De scientia et de modo studendi, qui debet habere quatuor conditiones. De his quatuor. Primo, de ordine observando in studio. Quatuor sunt genera scripturarum, 6. - De primo genere sive de s. Scriptura: excellentia eius: quomodo in ea studendum, 7-9. - De secundo genere sive de originalibus Sanctorum, 10. - De tertio sive de Summis magistrorum, 11. - De quarto sive de philosophia, 12-15. - De secunda conditione sive de assiduitate, 16. - De tertia sive de complacentia, 17. 18. - De quarta sive de commensuratione, 19. - Pars II De sanctitate ut via ad sapientiam et de ipsa sapientia. Quatuor proprietates vitae sanctae; primo debet esse vita

timorato, 20. - Secundo, impolluta, SU. - Tertio, religiosa, 22. - Quarto, aedificatoria 23

Sapientia, quae est fructus scientiae et sanctitatis, consistit in quatuor: primo in recognitione internorum defectuum, 24. - Secundo, in castigatione passionum, 25. - Tertio, in ordinatim cogitationum, 96.

Quarto, tu desiderii sursumaetione, 27.

1. Protulit terra herbam virentem etc. Dictum est de fructibus sacrae Scripturae; et ad hos fructus invitat nos Sapientia aeterna; in Ecclesiastico: Ego quasi vitis fructificavi suauitatem odoris, et flores mei fructus honoris et gratiae. Transite ad me omnes, qui concupiscitis me, et a generationibus meis implemini. Si volumus transire, oportet, nos esse filios Israel, qui transierunt Aegyptum: sed Aegyptii non transierunt, sed submersi sunt . Illi autem transeunt, qui totum suum studium ponunt, qualiter a vanitatibus transeant in regionem veritatis. A veritate in vanitatem transivit Adam, unde in Psalmo: Verumtamen in imagine pertransit homo, sed et frustra conturbatur. Thesaurizat et ignorat, cui congregabit ea. Mane sicut herba transeat, mane floreat et transeat, vespere decidat, induret et arescat. Quando ergo amatur commutabile bonum, transitorium, vanum: tunc homo transit: et hunc transitum reprobat Sapientia. Hic transitus facit omne malum. Sic transivit lucifer, cui dictum est : Verumtamen ad infernum detraheris. Primo proiectus est per culpam, secundo per iudicium. Sic etiam fecit Adam; postquam dimisit lignum vitae, abscondit se. Vidit enim se nudum ab omnibus habitibus bonis: propter quod abiectus est de paradiso.

2. Sapientia ergo et caritas sunt principales fructus: quibus principaliter est contraria vanitas. Unde in Cantico exprimitur sapientia amorosa. Non enim potest quis dicere verba Cantici sine sapientia et amore, nec nisi elongatus a vanitate. Et ideo Ecclesiastes praecedit hunc librum; ubi ostendit vanitatem, cum dicit : Vanitas vanitatum, et omnia vanitas. Haec propositio vera est et probatur in toto libro. Oportet ergo transire ab omnibus ad veritatem, ut non sit delectatio nisi in Deo.

3. Quomodo autem transeundum est ? Volunt omnes esse sapientes et scientes. Sed cito accidit,

quod mulier decipit virum . Sapientia autem est supra tanquam nobilis; sed scientia infra, at videtur homini pulcra, et ideo vult sibi coniungi, et in. clinatur anima ad scibilia et sensibilia et vult ea cognoscere et cognita experiri et per consequens eis uniri. Et ita enervatur, ut Salomon, qui voluit omnia scire et disputavit super lignis a cedro,quae est in Libano, usque ad hyssopum ; et oblitus est principalis, et ideo est factus vanus. Non est ergo securus transitus a scientia ad sapientiam: oportet ergo medium ponere, scilicet sanctitatem. Transitus autem est exercitium: exercitatio a studio scientiae ad studium sanctitatis, et a studio sanctitatis ad studium sapientiae; de quibus in Psalmo : Bonitatem et disciplinam et scientiam doce me. Incipit a summo, quia vellet gustare, quam bonus et suavis est Dominus: ad sapientiam autem perveniri non potest nisi per disciplinam, nec ad disciplinam nisi per scientiam: non est ergo praeferendum ultimum primo. Malus esset mercator, qui stannum praeeligeret auro. Qui enim praefert scientiam sanctitati nunquam prosperabitur.

4. Augustinus, de Civitate Dei , dicit, quod Angeli boni sive spiritus habent nomen angeli, scilicet nuntii, quia de humilitate gaudent: spiritus nequam vocantur daemones, scilicet scientes, quia ab illius fastu volunt nominari. Sed verendum est quod dicit Iob de behemothleviathan : Sternet sibi aurum quasi lutum. Per scientiam enim est tentatio facilis ad ruinam. Unde: Eritis sicut dii, scientes bonum et malum. Unde quidam super viam naturae volunt perscrutari, sicut de contingentibus. Beatus Bernardus dicit de gradibus superbiae, quod primum vitium est curiositas, per quod lucifer cecidit: per hoc etiam Adam cecidit. Appetitus scientiae modificandus est, et praeferenda est ei sapientia et sanctitas.

5. Qualiter ergo studendum est scientias et sanctitati et sapientiae? Oportet scire, ut de fructibus Sapientiae habeatur, et per portas civitatis possimus introire; Ecclesiastes : Labor stultorum perdet eos qui nesciunt in urbem pergere, hoc est, qui nesciunt studere in quibus oportet. In Genesi dicitur, quod tulit Dominus Deus hominem et posuit in paradiso, ut operaretur et custodiret illum.

Oportet operari in sacra Scriptura et exercitare intellectum. Seneca: " Multos inveni exercitantes corpus, paucos ingenium ". Haec exercitatio est spiritus ad pietatem: unde in Proverbiis : Per agrum hominis pigri transivi et per vineam viri stulti. Et ecce, totum repleverant urticae, et operuerant superficiem eius spinae, et maceria lapidum destructa erat. Hoc fit, quando homo habet bonam dispositionem et non exercet eam, sed crescunt ibi urticae malignitatis, spinae cupiditatis. Maceria lapidum virtutum destruitur propter dissipationem cogitationum: unde ibidem: Praepara foris opus tuum, et diligenter exerce agrum tuum.

6. Modus studendi debet habere quatuor conditiones : ordinem, assiduitatem, complacentiam, commensurationem.

Ordo diversimode traditur a diversis: sed oportet ordinate procedere, ne de primo faciant posterius. Sunt ergo quatuor genera scripturarum, circa quae oportet ordinate exerceri. Primi libri sunt sacrae Scripturae. In testamento veteri secundum Hieronymum viginti duo libri, in novo testamento octo sunt. Secundi libri sunt originalia Sanctorum: tertii, Sententiae magistrorum: quarti, doctrinarum mundialium sive philosophorum.

7. Qui ergo vult discere quaerat scientiam in fonte, scilicet in saera Scriptura, quia apud philosophos non est scientia ad dandam remissionem peccatorum: nec apud Summas magistrorum, quia illi ab originalibus traxerunt, originalia autem a sacra Scriptura. Unde dicit Augustinus , quod ipse decipi potest et alii: sed ibi est fides tanta, ubi non potest esse deceptio. Et hoc dicit Dionysius de Divinis Nominibus, quod " nihil assumendum est, nisi quod ex eloquiis sacris divinitus nobis est expressum ".

Studere debet Christi discipulus in sacra Scriptura,

sicut pueri primo addiscunt a, b, c, d etc., et postea syilabicare et postea.legere et postea, quid significet pars. Similiter in sacra Scriptura primo debet quis stndere in textu et ipsum habere in promptu et intelligere, " quid dicitur per nomen ", non solum sicut ludaeus, qui semper intendit ad litteralem sensum. Tota Scriptura est quasi una cithara, et inferior chorda per se non facit harmoniam, sed cum aliis: similiter unus locus Scripturae dependet ab alio, immo unum locum respiciunt mille loca.

8. Notandum, quod quando Christus fecit miraculum de conversione aquae in vinum, non statim dixit: fiat vinum, nec fecit de nihilo: sed voluit, quod ministri implerent hydrias aqua, ut dicit Gregorius . Ad litteram, quare sic fecit, ratio reddi non potest: sed secundum spiritualem intelligentiam reddi potest ratio: quia Spiritus sanctus non dat spiritualem intelligentiam, nisi homo impleat hydriam, scilicet capacitatem suam, aqua, scilicet notitia litteralis sensus, et post convertit Deus aquam sensus litteralis in vinum spiritualis intelligentias.

Propter hoc Paulus fuit altus, quia ipse didicerat Legem ad pedes Gamalielis . Unde qui Scripturam habet potens est in eloquiis et etiam in venusto sermone. Unde beatus Bernardus parum sciebat, sed quia in Scriptura multum studuit: ideo locutus est elegantissime.

9. Primum igitur est, quod homo habeat Scripturam non sicut Iudaeus, qui solum vult corticem. Unde quidam Iudaeus semel legebat illud capitulum Isaiae : Domine, quis credidit auditui nostro etc.: et legebat ad litteram et non potuit habere concordantiam nec sensum, et ideo proiecit librum ad terram, imprecans, ut Deus confunderet Isaiam, quia, ut sibi videbatur, non poterat stare quod dicebat.

10. Ad hanc autem intelligentiam non potest homo pervenire per se, nisi per illos quibus Deus revelavit, scilicet per originalia Sanctorum, ut Augustini, Hieronymi et aliorum. Oportet ergo recurrere ad originalia Sanctorum; sed ista sunt difficilia: ideo necessariae sunt Summae magistrorum, in quibus elucidatur illae difficultates. Sed cavendum est de multitudine scriptorum. Sed quia ista scripta adducunt philosophorum verba, necesse est, quod homo sciat vel supponat ipsa. - Est ergo periculum descendere ad originalia, quia pulcher sermo est originalium; Scriptura autem non habet sermonem ita pulcrum. Unde Augustinus, si tu dimittas Scripturam et in libris suis studeas, pro bono non habet: sicut nec Paulus de illis qui in nomine Pauli baptizabantur Sacra Scriptura in magna reverentia habenda est.

11. Maius autem periculum est descendere ad Summas magistrorum, quia aliquando est in eis error: et credunt, se intelligere originalia, et non intelligunt, immo eis contradicunt. Unde sicut fatuus esset qui vellet semper immorari circa tractatus et nunquam ascendere ad textum: sic est de Summis magistrorum. In his autem homo debet cavere, ut semper adhaereat viae magis communi.

12. Descendere autem ad philosophiam est maximum periculum: unde Isaias : Pro eo, quod abiecit populus ille aquas Siloe, quae currunt cum silentio, et assumsit magis Rasin et filium Romeliae: propter hoc, ecce, Dominus adducet super eos aquas (luminis fortes et multas, regem Assyriorum etc. Non amplius revertendum est in Aegyptum. - Notandum de Hieronymo, qui post studium Ciceronis non habebat saporem in propheticis libris; ideo flagellatus fuit ante tribunal . Hoc autem propter nos factum est: unde magistri cavere debent, ne nimis commendent et appretientur dicta philosophorum, ne hac occasione populus revertatur in Aegyptum, vel exemplo eorum dimittat aquas Siloe, in quibus est summa perfectio, et vadant ad aquas philosophorum, in quibus est aeterna deceptio.

13. Signatum fuit hoc in Gedeone , ubi illi qui probati fuerunt ad aquas, qui scilicet lambuerunt sicut canes, pugnaverunt et vicerunt; et illi qui flexo poplite incurvati biberunt, reversi sunt: et vincentibus dalae sunt tubae, lagenae et laternae, et per clangorem buccinae et complosionem lagenarum vicerunt. Isti sunt Ecclesiae praedicatores, qui clangunt in praedicatione buccina. Lagenae sunt corpora, lampades sunt miracula. Quando enim pro veritate mortui sunt, miraculis coruscaverunt et su peraverunt hostes. Isti autem, qui bibunt lingua attrahendo sicut canes, qui parum aquae lingua hauriunt, sunt qui de philosophia parum sumunt. sed illi qui flexo poplite bibunt, sunt qui totaliter se ibi incurvant; et illi curvantur ad errores infinitos et inde fovetur fermentum erroris: Osee : Quievit paululum civitas a commixtione fermenti, donec fermentaretur totum: et fovent ova aspidum, ut quod confotum fuerit erumpat in regulum.

14. Nota de beato Francisco, qui praedicabat Soldano. Cui dixit Soldanus, quod disputaret cum sacerdotibus suis. Et ille dixit, quod secundum rationem de fide disputari non poterat, quia supra rationem est, nec per Scripturam, quia ipsam non reciperent illi: sed rogabat, ut fieret ignis, et ipse et illi intrarent.

Non igitur tantum miscendum est de aqua philosophiae in vinum sacrae Scripturae, quod de vino fiat aqua: hoc pessimum miraculum esset: et legimus , quod Christus de aqua fecit vinum , non e converso. - Ex hoc patet, quod credentibus fides non per rationem, sed per Scripturam et miracula probari potest. In Ecclesia etiam primitiva libros philosophiae comburebant . Non enim panes mutari debent in lapides.

15. Est ergo ordo, ut prius studeat homo in sacra Scriptura quantum ad litteram et spiritum, post in originalibus, et illa subiiciat sacrae Scripturae: similiter in scriptis magistrorum et in scriptis philosophorum, sed transeundo et furando, quasi ibi non sit permanendum. Quid lucrata fuit Rachel, quod furata fuit idola patris sui ? Tantum fuit lucrata, quod mentita fuit et simulavit infirmitatem et abscondit ea subter strumenta cameli et sedit desuper: sic, quando quaterni philosophorum absconduntur. Aquae nostrae non debent descendere ad mare mortuum, sed in suam primam originem.

16. Secundo oportet habere assiduitatem. Impedimentum enim est maximum lectio vagabunda, quasi plantans modo hic, modo ibi: modo legere unum, modo alium. Vagatio exterior signum est vagationis animae: et ideo talis non potest proficere, quia non Agitur in memoria ; sicut ponit exemplum Gregorius , quod quando homo viuet semel faciem hominis, non ita perfecte postea cognoscit, sed quando frequenter videt, postea cognoscet. Sic de sacra Scriptura: quia primo faciem obscuram habet, postea, quando frequenter videtur, efficitur familiaris.

17. Tertio oportet habere complacentiam. Sicut enim Deus proportionavit gustum et cibum, quia cibo dedit saporem, gustui autem discretionem ; et ex his duobus cibus incorporatur: sic primo oportet sumere Scripturam, postea masticare, demum incorporare. Ad quid homo bibet aquam turbidam? Ieremias : Quid tibi vis in ova Aegypti, ut bibas aquam turbidam? Sed bibe aquam salutarem, scilicet sapientiae.

18. Nota, quod animal, quod non ruminat, immundum est . Ruminatio enim fit eo, quod animal habet duos ventres: attrahit cibum ad os et totum ruminat et proiicit in alterum ventrem ulteriorem.

In Psalmo : Quam dulcia faucibus meis eloquia tua, super mel ori meo ! Non diligas meretricem et dimittas sponsam tuam: in Sapientia: Hanc amavi et exquisivi a iuventute mea. Non accipias glandes et siliquas porcorum, ut suspendaris cum Absalom per capillos, scilicet affectus tuos. Doctrinae saeculares sunt sicut quercus altae, proceres, inflexibiles. Noli comedere pepones Aegypti et porros et allia, sed manna de caelo ; et non nauseas super cibo isto, non sis carnalis, sicut filii Israel, et hi non inveniebant nisi unum saporem, sed alii homines spirituales inveniebant omnis saporis suavitatem.

19. Quartum est commensuratio, ut non velit sapere super vires, sed sapere ad sobrietatem . Unde ait Sapiens: Mel invenisti, comede quod tibi sufficit, ne forte satiatus evomas illud. Non plus te extendas, quam ingenium tuum potest ascendere, nec infra maneas. Unde in designationem huius, ut dicit Dionysius, Seraphim mediis volabant alis, ut nec sistat homo citra id quod potest, nec ascendat ultra id quod potest: sicut illi qui cantant ultra vires, nunquam bonam faciunt harmoniam. - Et dicit Augustinus , quod illi qui non ordinant studium, sunt sicut pulli equorum, qui modo currunt huc, modo illuc: sed iumentum plano passu tantum vadit, eo quod aeque proficit: sic unus durus, dummodo ordinare sciat studium suum, sicut ingeniosus inordinate studens.

20. Qui autem vult proficere in hoc studio, oportet, quod habeat sanctitatem et possit studere ad vitam timoratam, impollutam, religiosam, aedifieatoriam. - Haec est vita Sanctorum timorata, ut in his quae agit, semper timeat, sive vadens ad Missam, sive ad mensam, sive stans, sive ambulans, quia in omnibus potest esse peccatum: Iob : Verebar omnia opera mea, sciens, quod non parceres delinquenti. Optimum signum est timor, et pessimum signum est audacia, quia talis nunquam corrigitur.

21. Secundo, vita impolluta, quod totum faciat propter amorem Dei, non propter amorem alicuius rei, quia omnis amor suspectus est nisi Dei. Unde dicit Augustinus , et beatus Bernardus in quadam epistola ad quendam monachum, quod dilectio Apostolorum ad carnem Christi impediebat adventum Spiritus sancti. Quid de alio amore creaturarum ? Psalmus : Renuit consolari anima mea etc. Custodi me, Domine, ut pupillam oculi. Pupilla non bene custoditur munda, quando est vapor, vel pulvis, vel humor in ea.

22. Tertio, quod sit vita religiosa, clausa sicut maceria vineae; sic oportet, quod homo faciat sibi restrictionem gustus, linguae et sensuum ceterorum: quia, si quis putat, se religiosum esse, non refrenans linguam suam, sed seducens cor suum: huius vana est religio . Sepi aures tuas spinis. Vita nostra non debet esse data loquelis, sed lacrymis.

23. Quarto, quod sit vita aedificatoria proximi et remoti, ut sit paratus omnes aedificare et doleat, si quis ex ipso scandalizatur: et debet cavere damna alterius: quia, si ego solus bene comederem, et alii ieiunarent, male factum esset. Et iste est fructus aliorum.

24. Item sequitur ex his praedictis, scilicet scientia et sanctitate, fructus sapientiae vel studium, quod consistit in quatuor, quae sunt necessaria, scilicet recognitio internorum propriorum defectuum. Unde in fronte Apollinis scriptum erat : " Recognosce te ipsum"; sine hoc impossibile est venire ad sapientiam. Unde quanto sapiens plus proficit, tanto plus se despicit. Unde malus mercator est qui se ipsum decipit: quod facit qui se appretiatur plus quam valet: sed debet alios appretiari et se despicere: et hoc est principalissimum studium sapientiae, ut sibi ipsi persuadeat homo suos defectus et fiat humilis in oculis suis.

23. Secundum studium sapientiae est castigatio passionum, quae sunt septem affectiones animae, quatuor principales et tres annexae: timor, dolor, spes, gaudium ; desiderium, verecundia, odium. Etiam in omnibus his contingit excedere. Puer autem, quando nimis clamat, compescitur: sic homo censura quadam iudiciali debet domare et restringere hujusmodi passiones, ut, quando venit dolor, dicatur sibi: sta in pace, et sic de aliis: et praescinde istas puerilitates et pueriles affectiones. Pueri enim insecutores sunt passionum: maledictus puer centum annorum .

26. Tertium studium sapientiae est ordinatio cogitationum; unde: Stultus per fenestram prospicit in domum proximi . Et hic est magna difficultas ordinare phantasmata nostra, ut, quando sumus in Ecclesia, nil cogitemus nisi de officio, et sic de aliis-et necessario oportet ordinare has cogitationes ad hoc, quod Spiritus sanctus intret per sapientiam, quia Spiritus sanctus disciplinae effugiet fletum et auferet se a cogitationibus, quae sunt sine intellectu . Et ideo oportet habere certas materias, circa quas nos exerceamus.

27. Quartum studium sapientiae est desiderii sursumactio; hoc facit alia studia valere, ut posteriora obliti extendamus nos ad ea quae sunt priora . Sapientis oculi in capite eius. Cor sapientis in dextera eius. Hoc est sapientis studium, ut non declinet studium nostrum nisi ad Deum, qui est totus desiderabilis.

Haec quatuor sunt difficilia, nisi habeantur prima studia, et cum his sunt facilia. Unde facile est tunc habere dominium supra passiones, ut dicitur de quodam philosopho , qui dixit servo suo: " Quantum te affligerem, si non essem iratus ".