Liber Primus.

0541A 307 1. Perlegi scripta tua, Aproniane fili carissime, quae ab amico ( Hieronymo) et fratre bono de Oriente ad virum nobilissimum Pammachium missa , transmisisti ad me: et recordatus sum sermonis Prophetici, qui ait: Filii hominum dentes eorum, arma et sagittae, et lingua eorum machaera acuta (Psal. 56.) . Verum ad haec vulnera, quae infliguntur ex lingua inter ((Al. intra)) homines, medicus pene nullus est. Et ideo converti me ad Jesum caelestem medicum, qui mihi antidotum potentissimam dedit de Evangelii sui pixide prolatam, quae vim doloris spe futuri apud se justi examinis solaretur. Potio ergo ipsa quam temperavit Jesus, haec erant verba: Beati, inquit, estis cum vos persecuti fuerint, et dixerint adversum vos ((Al. nos)) omne malum mentientes. 0541B Gaudete et exultate, quoniam merces vestra multa est in coelis. Sic enim persecuti sunt et Prophetas, qui erant ante vos (Matth. 5. 11. et seqq.) . Et ego quidem, quantum in me est, hoc medicamento contentus, de reliquo silere decreveram, dicens apud meipsum: Si patrem familias Beelzebub vocaverunt, quanto magis (nos licet indignos) domesticos ejus (Matth. 10. 25.) ? Et si illi dictum est: Quia seductor est, et seducit turbas (Joan. 7. 12.) : ego 308 cur indigner, si audiam me haereticum dici: et pro ingenii tarditate, vel potius caecitate talpam nominari? Et cum Dominus meus, immo omnium Deus Christus dictus sit homo vorax, et vini potator, amicus publicanorum et peccatorum 0542A (Matth. 11. 19.) : Ego cur indigner, si audiam homo carnalis, et in deliciis degens.

2. Verum quoniam respondendi mihi, vel ex parte justa quaedam necessitas videtur imponi; ex eo quod dicatur multos offendi de his, quae ab eo scripta sunt, nisi quid sit in caussa pandatur: compellor contra votum meum et propositum respondere, ne forte reticendo videar crimen agnoscere. Quamvis Christiano caetera crimina silendo depellere, exemplo Domini gloriosum sit: sed tamen hoc in fide, si fiat, maximum scandalum generat. Quia ergo in initiis hujus Invectionis suae (Epist. 84. ad Pammachium et Ocean.) promittit se omissurum personas, et rebus tantum, et criminibus responsurum: utrumque autem falsum est, nam cui respondeat 0542B crimini, quod nullus obtendit? Quomodo autem omittit personas, cum interpretem librorum toto Invectionis suae textu indesinenter incuset et laceret? Nos omissa omni ironia, et ὑποκρίσεως tergiversatione, quae Deo exsecrabilis 309 est, licet incomptis verbis et oratione incomposita respondebimus: veniam imperitiae nostrae a legentibus concedendam, non immerito praesumentes: quia non alios accusamus, sed nosmetipsos a maledictis purgare contendimus. Et ideo studemus ((Al. studeamus)) , ut non tantum in nobis sermo, quantum veritas luceat.

3. Sed priusquam incipiam purgare caetera, illud eum ante omnia vere dixisse confiteor, quod ait, se 0543A non reddere maledictum pro maledicto. Hoc satis verum est: non enim pro maledictis ((Al. maledicto)) , sed pro benedictis et laudibus convicia et maledicta restituit. Neque, ut ait, verberanti dexteram maxillam offert alteram: sed palpanti et leviganti maxillam, morsum improvisi dentis infigit. Cum enim nos in eo et eloquentiam ac studium laudaverimus (interpretando dumtaxat ex Graecis) et fidei ejus numquam derogaverimus; ille utrumque in nobis damnat: et ideo veniam etiam ipse nobis concedat, si forte aliquid, aut asperius, aut incomptius dicimus: quia imperitum hominem ad respondendum lacessivit, quem sciret non posse per multam dicendi artem et eloquentiae copiam id agere, ut is quem laesum vellet ac vulneratum, nec vulneratus 0543B videatur esse nec laesus. Hoc ergo eloquentiae genus ab ipso requiratur, qui ad culpandum seu vituperandum levi rumusculo commotus, velut quis censor accurrit. Qui vero objectas depellere a se maculas cupit, necessitate sibi responsionis imposita, non quam ((Al. nunquam)) eleganter et ornate, sed quam vere respondeat, cogitavit.

4. Et quoniam inter principia ipsa ait: Quasi sine me haeretici esse non possint ((Al. possunt)) , primo hoc nobis ostendendum est, quod nec cum ipso, nec sine ipso haeretici sumus, ut cum de nobis constiterit quid simus, tunc demum nec ((Al. ne)) de aliorum quidem dictis ad nos retorqueri possit infamia. Ego ((Al. ergo)) , sicut et ipse et omnes norunt, ante annos fere triginta in monasterio jam positus, 0543C 310 per gratiam Baptismi regeneratus, signaculum fidei consecutus sum per sanctos viros Chromatium, Jovinum, et Eusebium, opinatissimos et probatissimos in Ecclesia ((Al. Ecclesiis)) Dei Episcopos, quorum alter tunc Presbyter beatae memoriae Valeriani, alter Archidiaconus, alius Diaconus simulque pater mihi et doctor Symboli ac fidei fuit. Illi ergo sic mihi tradiderunt, et sic teneo. Quod Pater et Filius et Spiritus Sanctus unius deitatis sint, unius substantiae: coaeterna, inseparabilis, incorporea, invisibilis, incomprehensibilis Trinitas, et sibi soli, ut est, ad perfectum nota: Quia nemo novit Filium nisi Pater, neque Patrem quis novit nisi Filius (Matth. 11. 0544A 27.) . Et Spiritus Sanctus est qui scrutatur etiam alta Dei (1. Cor. 2. 10.) : et ideo caret omni visibilitate corporea, sed intellectuali illo deitatis oculo sic videt Patrem Filius et Spiritus Sanctus, sicut Pater videt Filium et Spiritum Sanctum; nec est prorsus ulla in Trinitate diversitas, nisi quod ille Pater est, et hic Filius, et ille Spiritus Sanctus. Trinitas in personarum distinctione, unitas in veritate substantiae: et quod unigenitus Filius Dei, per quem a principio omnia quae sunt, facta sunt, sive visibilia, sive invisibilia, in novissimis diebus carne et anima humana suscepta, homo factus est ((Al. tac. est)) , et passus est pro salute nostra. Et tertia die, suscitata illa ipsa carne, quae posita fuerat in sepulcro, resurrexit a mortuis. Et cum ipsa eadem carne glorificata 0544B ascendit ad caelos, unde et exspectatur venturus ad judicium vivorum et mortuorum. Sed et simili modo nobis quoque spem resurrectionis dedit, ut eodem ordine, eadem consequentia, pari eademque forma, qua ipse Dominus resurrexit a mortuis, nos quoque resurrecturos esse credamus: non nubes aut auras tenues, ut calumniantur: sed haec ipsa, in quibus nunc, vel vivimus, vel morimur, nostra corpora recepturi. Nam quomodo verum erit, quod resurrectionem carnis credimus, nisi in ea vere et integre 311 carnis natura servetur? Absque ullis ergo praestigiis, verae et integrae carnis hujus nostrae, in qua nunc sumus, resurrectionem fatemur.

5. Verum ad majorem rei fidem addo aliquid amplius, et calumniosorum necessitate compulsus, 0544C singulare et praecipuum Ecclesiae nostrae mysterium pando. Etenim cum omnes Ecclesiae ita Sacramentum Symboli tradant, ut postquam dixerint peccatorum remissionem, addant carnis resurrectionem, sancta Aquileiensis Ecclesia Dei spiritu futuras adversum nos calumnias praevidente, ubi tradit carnis resurrectionem, addit unius pronominis syllabam: et pro eo quod caeteri dicunt, carnis resurrectionem, nos dicimus, hujus carnis resurrectionem. Quo scilicet frontem, ut mos est, in fine Symboli signaculo contingentes: et ore carnis hujus, videlicet quam contigimus, resurrectionem fatentes, omnem venenatae adversum nos linguae calumniandi aditum perstruamus. 0545A Est ne aliquid hac confessione plenius? est aliquid ista expositione perfectius? Sed nihil ut video profuit nobis cautela haec tanta Spiritus Sancti. Inveniunt adhuc male loquaces linguae calumniandi locum. Membra, inquit, singula nominatim nisi dixeris, et caput cum capillis suis, manus, pedes, ventrem, atque ea quae sub ventre sunt, nisi expressius designaveris, carnis resurrectionem negasti.

6. Haec sunt novelli sapientis inventa, quae beatos Apostolos tradentes fidem Ecclesiae latuerunt: nec ulli Sanctorum nisi huic soli per carnis spiritum revelata sunt. Et nunc indecenter quidem proponit: sed audiat et honestius et verius quam proponit. Primitiae dormientium Christus est, qui et primogenitus ex mortuis dicitur: sicut et Apostolus de resurgentibus 0545B dicit: Initium Christus est, deinde hi qui sunt Christi (1. Cor. 1. 15.) . Habentes ergo indubitatas resurrectionis nostrae primitias Christum, 312 quid de caeteris dubitamus, cum certum sit quod qualibus membris, et qualibus capillis, qua carne, et quibus ossibus Christus resurrexit, et nos omnes resurgamus? Quia et ipse propterea se post resurrectionem palpandum discipulis praebuit, ne ulla de resurrectione ejus cunctatio remaneret. Cum igitur ita evidens, et (ut ita dicam) palpabile et manu attrectandum nobis Christus dederit suae resurrectionis exemplum, ita aliquis insanit, ut aliter se resurrecturum putet; quam resurrexerit ille, qui primus resurrectionis aditum patefecit? Unde etiam illud veritatem hujus confessionis affirmat, quod natura quidem 0545C carnis hujus est ipsa, nec ulla alia quae resurget, purgata tamen a vitiis resurget, corruptione deposita, ut verum sit illud quod dicit Apostolus, Quia ((Al. Quod)) seminatur in corruptione, surget in incorruptione: seminatur in ignominia, surget ((Al. resurrexit)) in gloria: seminatur corpus animale, surget corpus spiritale (1. Cor. 15. 42. seqq.) . Tanquam ergo spiritale, et gloriosum, et incorruptibile corpus, suis propriis et non aliunde assumtis exornabitur et illustrabitur membris, secundum eam gloriam quam propositum nobis Christi servat exemplum, sicut et Apostolus dicit: Qui transformabit corpus humilitatis nostrae, conforme corpori claritatis Filii sui (Phil. 3. 31.) .

7. Cum igitur per omnia in resurrectionis spe 0545D Christus proponatur ad formam, et primogenitus ipse sit resurgentium, atque omnis creaturae ipse sit caput, sicut scriptum est, Qui est caput omnium primogenitus 0546A ex mortuis: ut sit in omnibus ipse primatum tenens (Coloss. 1. 18.) : quid inaniter verborum pugnas, et malarum suspicionum certamina commovemus, cum in ea confessione quam supra exposui, Ecclesiastica fides constet, et clarum sit quod ad incusandum non moveat aliquem diversitas fidei, sed perversitas animi. Verum quoniam in hoc loco cum de resurrectione carnis argueret, 313 ut ei mos est, miscuit seriis ridicula et ludicra, dicens: «Mulieres quasdam de nostris, mammillas suas tenentes, vel laeves ((Al. lenes)) contrectantes genas cum plausu femoris et ventris dicere solere, quid nobis prodest resurrectio, si corpus iterum fragile resurget? Futurae Angelorum similes, Angelorum habebimus et naturam.» Quas hic mulierculas incuset, et si laceratione dignae sint, 0546B ipse viderit. Aut si eum se putat qui praedicat, non esse suum, talione mordere, nunc etiam sine talione mordere: vel certe si aequanimiter fert suas mulierculas veris et non fictis neque commentitiis remorderi, haec, inquam, ipse viderit. Nos interim quod ille promiserit, implemus: non reddimus talionem. Sed ut video, isti cui displicet mulier, quae negat se ex resurrectione fragile corpus habituram, sine dubio placet ei, fragilitatem corporis permansuram. Et ubi est quod dicit Apostolus: Seminatur in infirmitate, surget in virtute: seminatur corpus animale, surget corpus spiritale (1. Cor. 15. 42.) : quam fragilitatem vis esse in corpore spiritali? Et quod resurget in virtute: quomodo iterum fragile erit? In virtute, quod fragile est, quomodo erit? Nonne melius dicunt 0546C mulierculae, quam tu, quae negant ultra fragilitatem corpori dominaturam? Quid illas irrides, quae sequuntur Apostolum dicentem: Quia corruptibile hoc induet incorruptionem: et mortale hoc induet immortalitatem (1. Cor. 1. 54.) ? Apostoli non docuerunt fragile corpus futurum esse, quod resurget a mortuis, sed e contrario in virtute et in gloria resurrecturum dicunt. Tu hoc ((Al. haec)) unde nunc profers? Nisi forte a Judaeis aliquibus nova nunc lege promulgatur Ecclesiae, ut etiam ista discamus. Est enim Judaeorum vere de resurrectione talis opinio, quod resurgent quidem, sed ut carnalibus deliciis et luxuriis, caeterisque voluptatibus corporis perfruantur. Quae autem alia est fragilitas corporis, nisi corruptela membrorum, irritatio gulae, et incitamenta 0546D libidinis?

314 8. Sed patimini quaeso vos. si tamen Christum amatis, in incorruptione absque his esse corpus, quod 0547A resurget ((Al. resurgit)) a mortuis: fas sit haec ((Al. hoc)) aliquando cessare. Credamus in resurrectione desinere etiam licitos coitus, ne et illiciti subrepant, quamdiu horum ((Al. eorum)) non sit oblivio. Quid tam sollicite, tam curiose discutitur et pertractatur venter, et ea quae sub ventre sunt? Et nos carnales et deliciosos dicitis, cum vos ut video, ab his cessandum, nec in resurrectione credatis. Neque enim naturam carnis hujus, in qua nunc vivimus, resurgere denegemus: neque rursus cum ea carnis vitia pariter involvamus. Sed caro quidem resurget, et non alia pro alia, sed haec ipsa, nec naturam perdet, sed fragilitatem et vitia deponet. Alioquin nec immortale erit, quod fragile permanserit. Et ideo nos neque vobiscum, neque sine vobis haeretici sumus. Ecclesiae enim fides, cujus nos 0547B alumni sumus, media incedens ((Al. incidens)) inter utrumque discrimen, neque naturae carnis vel corporis (quod resurget a mortuis) denegat veritatem, neque contra Apostoli sententiam incorruptionem futuri regni dicit a corruptione possidendam. Non ergo carnem, vel corpus, perditis, ut ais, aut amputatis membris resurgere dicimus, sed totum et integrum corpus, corruptione tantum et ignominia ac fragilitate deposita atque omnibus mortalitatis vitiis pariter amputatis, ita ut nihil prorsus ex ((Al. de)) natura sua desit spiritali illi corpori, quod resurget a mortuis, nisi illa corruptio.

9. Latius quam proposueram, huic uni titulo de resurrectione respondi, verens ne iterum per brevitatem aliquibus calumniis pateremus. Et ideo non 0547C solum corporis in quo calumniantur, sed et carnis fecimus frequenter mentionem, et non solum carnis, sed addidimus hujus carnis: et non solum hujus carnis, sed et naturam hujus carnis commemoravimus, nec contenti fuimus hoc, sed ne membrorum quidem 315 resurrecturis integritatem diximus defuturam. Ita tamen ut secundum Apostoli definitionem, corpus quod resurget ex corruptibili incorruptibile, ex ignobili gloriosum, ex fragili immortale, ex animali spiritale credatur, ut ita demum spiritalis corporis membra, absque ullis esse corruptelae, vel fragilitatis suspicionibus sentiamus. Designavi fidem meam de Trinitate, designavi de Incarnatione, Passione ac Resurrectione, et de secundo adventu in gloria, et de judicio futuro Domini Salvatoris nostri. Designavi 0547D et de resurrectione carnis nostrae, et nihil, ut opinor, ambiguum dereliqui. Quid nunc superest? Nihil arbitror quantum ad fidem pertinet.

10. Sed in eo te, inquit, arguo, quod Origenem interpretatus es, qui restitutionem omnium dicit futuram, in qua non solum omnes peccatores absolvendos, 0548A sed et ipsum diabolum et angelos ejus quandoque dicit relaxandos esse de poenis, ut restitutio omnium consequenter possit intelligi. Et animas ante dicit creatas esse quam corpora, easque de caelo deductas, et corporibus insertas. Ego nunc nihil pro Origene ago, nec apologeticum pro ipso scribo. Sive enim stat apud Deum, sive lapsus est, ipse viderit: suo Domino stat aut cadit (Rom. 14.) . Sed cogor in aliquibus ejus facere mentionem: quia dum illum arguit rhetor noster, non jam oblique, sed palam mucrone districto me petit, et totus fertur in me. Et quid dico, me petit? Imo vero, ut in me desaeviat, nec institutori suo parcit: dum putat se ex his quos interpretatus sum libellis ejus, posse in me aliquid calumniae retorquere. Quia inter caetera, quae culpat 0548B in nobis, etiam hoc invidiosus addidit, dicens, me hoc opus ad interpretandum delegisse, quod neque ipse, neque alius quis veterum interpretum delegisset. Hujus ergo rei caussam primo, cur opus potissimum adorsus sim, quia hinc maxime mordeor, quam potero paucissimis et verissimis absolvam. Licet id apud te, fili mi carissime (Aproniane) , qui rem ut gesta est 316 bene nosti, superfluum videatur, tamen et ignorantes convenit noscere; simul etiam quia et hoc non solum ipse, sed et omnis schola ejus jactat de nobis, quod cum aliter promiserimus nos in Praefationibus translaturos, aliter fecerimus in opere: ideo non solum ipsis, sed et aliis respondebimus quibus vel proprius livor mentem, vel criminatio aliena, conturbat ((Al. conturbet)) .

0548C 11. Vir fide, eruditione, nobilitate, vita clarus Macarius cum opuscula adversus Fatum, vel Mathesim haberet in manibus, eaque utili et pernecessario sudore ((Al. labore)) componeret, in aliquantis vero, quia erat perdifficilis materia, de Divinae providentiae disserere dispensationibus haesitaret, per soporem sibi a Domino tale aliquid dicebat ostensum, quod navis ei quaedam demonstraretur eminus adventare per pelagus, quae cum portum fuisset ((Al. esset)) ingressa, nodos suae haesitationis absolveret. Exsurgens vero cum de visu sollicitus cogitaret, nos supervenisse aiebat in tempore; quibus continuo et opuscula sua et ambiguitatem indicavit et visum. Quid porro Origenes, quem opinatissimum apud Graecos audierat, sentiret de talibus percunctatur 0548D ((Al. percontabatur)) , breviterque sibi ejus de singulis quibusque sententias orat exponi. Ego rem primum dicebam factu esse difficilem: sanctum tamen Pamphilum Martyrem dixi quadam ex parte tale aliquid operis conscripsisse in Apologetico suo. Continuo id sibi poscit in Latinum verti. Nullum dicebam me 0549A usum hujuscemodi operis habuisse, et ad Latinum sermonem tricennali jam pene incuria torpuisse. Perstitit tamen deprecans qualicumque sermone notitiam sibi tantum eorum, quae cupiebat ostendi. Cumque id quo ((Al. quod)) potui sermone fecissem, majori desiderio accensus est ad illa ipsa plenius cognoscenda, e quibus pauca illa, quae transtuleram videbantur assumta. Excusantem me urgere vehementius cepit, et sub Dei testimonio convenire, ne sibi ad opus bonum, quae se auxilia juvare possent, denegarem. Cumque 317 vehementer insisteret, et desiderium ejus secundum Deum esse perspicerem, acquievi tandem, et interpretatus sum quidem.

12. In Praefatiunculis tamen utriusque operis et maxime in Pamphili libellum , quem primum transtuleram, 0549B exposui primum omnium fidem meam, et protestatus sum, me quidem ita credere, sicut fides catholica est. Si quid autem vel legeretur, vel interpretaretur a me, id me salva fidei meae facere ratione. In istis vero περὶ Ἀρχῶν libellis ((Al. libris)) , etiam illud admonui, quod, cum in ipsis libris invenirentur quaedam de fide ita catholice scripta, ut Ecclesia praedicat, quaedam autem his contraria, cum de una eademque re dicantur: mihi visum sit haec ((Al. et)) secundum illam semper regulam proferenda, quam ipse catholicae sententiae expositione protulerat, et ea quae a semetipso invenirentur esse contraria, vel inserta ab aliis (id enim epistolae suae querimonia contestatur) abjicerem, vel certe, ut nihil aedificationis in fide habentia praeterirem. Non autem superfluum 0549C puto videri, inserere etiam ipsa loca de Praefatiunculis meis, ut nihil careat teste quod dicimus. Sane ne in legendo error sit ex his, quae huic scripturae nunc aliunde inserimus, si quidem mea sunt, simplices adversum capita habent notas, si accusatoris mei, duplices.

13. Ex Praefatiuncula de Apologetico Pamphili, post aliquanta, ita diximus: Qualiter ergo sentiat Origenes, tenor libelli hujus edoceat: «De his autem quae apud eum contraria sibi inveniuntur, quid caussae sit, in ultimo brevi adjecta assertione docebimus. Nos autem sicut traditum est nobis a sanctis Prophetis ita tenemus: quod sancta Trinitas coaeterna sit, et ut unius virtutis atque substantiae: et quod Filius Dei in novissimo tempore homo factus est, 0549D et pro peccatis nostris passus est, et in ea ipsa carne, in qua passus est, resurrexit a mortuis: propter 0550A quod et resurrectionis spem humano generi tribuit. 318 Carnis vero resurrectionem, non per aliquas praestigias, sicut nonnulli calumniantur, dicimus: sed hanc ipsam carnem, in qua nunc vivimus, resurrecturam ((Al. ad. esse)) credimus, non aliam pro alia, neque corpus aliud, quam hujus carnis dicimus. Sive ergo corpus resurrecturum dicimus, secundum Apostolum dicimus: hoc enim nomine usus est ille. Sive carnem dicimus, secundum traditionem Symboli confitemur. Stulta enim adinventio calumniae est, corpus humanum aliud putare esse quam carnem. Sive ergo carnem secundum communem fidem, sive corpus secundum Apostolum dicimus, quod resurget: ita credendum est, sicut Apostolus definivit, quia quod resurget, in virtute resurget, 0550B et in gloria, et incorruptibile ac spiritale corpus. Salvis ergo praerogativis futuri corporis, vel carnis, resurrectio carnis credenda est integrae atque perfectae, ut et natura carnis eadem servetur, et incorrupti ac spiritalis corporis status, et gloria non infringatur. Sic ((Al. sicut)) enim scriptum est: Quia corruptio incorruptionem non possidebit (1. Cor. 15. 50.) . Haec sunt, quae in Jerosolymis in Ecclesia Dei, a sancto Sacerdote ejus Joanne praedicantur: haec nos cum ipso et dicimus et tenemus. Si quis praeter haec vel credit, vel docet, vel a nobis aliter credi quam exposuimus putat, anathema sit.» Nostrae ergo fidei documentum si quis habere vult, habeat ex his ((Al. illis)) . Si quid autem legimus, aut asserimus, aut interpretamur, salva hujus fidei nostrae facimus ratione, 0550C secundum Apostolum, Omnia probantes, quod bonum est tenentes, ab omni specie mala nos abstinentes (1. Thes. 5. 2.) . Et si qui hanc regulam sequuntur, pax super illos, et super Israel Dei (Gal. 6.) .

14. Cum igitur haec ego antequam calumniatorum aliquis exsurgeret, de mea fide praefatus sim, ne quis forte diceret, quod ab ipsis admonitus, vel coactus haec modo dicerem, quae ante non senseram: cumque me si quid illa interpretandi necessitas poposcisset, 319 integro fidei meae statu facturum esse promiserim, quomodo adhuc locus calumniantibus datur, cum utique prima confessionis meae vox ab omni suspicione contrarii dogmatis tutum me faciat et munitum? Praeterea enim, ut et superius praedixi, Domini sermone didici, quia ex suis unusquisque 0550D verbis, et non ex alienis, vel justificabitur, vel condemnabitur. Sed et in ea nihilominus Praefatiuncula, 0551A quam in ipsis περὶ Ἀρχῶν libris praemisimus, qualiter interpretationis nostrae fidem observandam dixerimus, ex ipsis aeque sermonibus comprobetur. Aequum namque est, etiam ex ipsa, quae ad rem pertinent, inseri. Nam cum honoris gratia mentionem fecissemus hujus viri, qui haec nunc adducit ad crimen, pro eo quod ante nos ipse prior Origenis quamplurima fuisset interpretatus, et ejus vel eloquentiam in explicando, vel in interpretando diligentiam laudassemus, eumque nobis sequendum in opere simili diceremus, post aliquanta etiam hoc ((Al. haec)) adjecimus: «Hunc ergo etiam nos, licet non eloquentiae viribus, disciplinae tamen regulis, inquantum possumus, sequimur: observantes hoc, ne ea, quae in libris Origenis a semetipso discrepantia 0551B inveniuntur atque contraria, proferamus.» Memento; qui legis, ne hic te breviter dictus sermo praetereat, quem dixi, quia non proferam ea quae in libris Origenis a semetipso discrepantia inveniuntur atque contraria. Non enim generaliter promisi me non prolaturum, quae essent fidei contraria, sed quae ipsi sibi essent contraria, vel quae a semetipso discrepant, non quae a me, vel ab alio aliquo discreparent. Non ergo hoc ((Al. ex)) sermone subripientes inimici calumnias generent, ut dicant me promisisse, quia si quid contrarium est, vel discrepat a fide nostra, proferam. Hoc etiam si facere potui, tamen promittere non auderem. 320 Et si quidem factum hoc in opere meo invenies, amplecti poteris. Si vero in aliquo tibi minus impletum videtur (( Al. videbitur)), 0551C culpare non poteris, quia professionis meae tale vinculum non tenes.

15. Sed conjungamus etiam caetera. «Cujus diversitatis, inquam, caussas plenius tibi in Apologetico, quem Pamphilus pro libris ipsius Origenis scripsit, edidimus, brevissimo libello superaddito, in quo evidentibus, ut arbitror, probamentis, corruptos esse in quamplurimis ab haereticis et malevolis libros ejus, ostendimus, et praecipue istos quos nunc exigis, ut interpreter, id est, περὶ Ἀρχῶν, quod vel de Principiis, vel de Principatibus dici potest, qui sunt revera et obscurissimi et difficillimi. De rebus enim talibus ibi disputat, in quibus Philosophi omni sua aetate consumta, nihil invenire potuerunt. Hic vero noster quantum potuit id egit, 0551D ut Creatoris fidem, et creaturarum rationem ((Al. creatarum rerum)) , quam illi ad impietatem traxerant, 0552A ad pietatem iste converteret.» Etiam hic diligentius inspice, ut ((Al. et)) non te praetereat, quod Creatoris quidem fidem diximus, creaturarum vero rationem: scientes quod ea quae de Deo dicuntur, ad fidem pertinent: quae vero de creaturis disputamus, ad rationem. Sed quod sequitur adhuc addamus: «Sicubi ergo nos in libris ejus aliquid contrarii invenimus, quod ab ipso in caeteris locis pie ((Al. fideliter)) de Trinitate fuerat definitum, velut adulteratum hoc et ((Al. est)) alienum, aut praetermisimus, aut secundum eam regulam protulimus, quam ab ipso frequenter invenimus affirmatam. Nunquid et hic incaute aliquid diximus?» Nunquid dixi, quia secundum fidei nostrae regulam protuli, quod erat utique jam penitus modum interpretis, et ex Graeco in Latinum vertentis 0552B excedere? Sed secundum eam ((Al. hanc)) regulam protulisse me dixi, quam ab ipso frequenter 321 invenimus affirmatam. Item his addidimus ((Al. illud addamus)) : «Si qua sane velut peritis jam et scientibus loquens, dum breviter transire vult, obscurius protulit: nos ut manifestior fieret locus, et ea quae de ipsa re in aliis libris apertius legeramus, adjecimus, explanationi studentes. Nihil tamen nostrum diximus, sed licet in aliis locis dicta, sua tamen sibi reddidimus.»

16. Puto quod etiam apud iniquissimos judices sufficere mihi posset sola ista confessio, qua ((Al. quam)) dixi, nihil nostrum diximus, sed licet in aliis locis dicta, sua tamen sibi reddidimus. Nunquid me in aliquo obnoxium feci? nunquid promisi me meum 0552C aliquid dicturum? Ubi est quod accusant, quod calumniantur, quod confingunt me dixisse, quia mala tuli, et bona dixi, et quaecunque bona sunt transtuli? Erubescant aliquando, et desinant falsa proferre, et diaboli ((Al. diabolicum)) in se opus, fratres criminando, suscipere. Audiant quia nihil nostrum diximus, et iterum ac saepius audiant, quia nihil nostrum diximus, sed licet in aliis locis dicta, sua tamen sibi reddidimus. Et ne nos absque Domini misericordia huic operi manus existiment commodasse, videant nos haec ipsa ante praedixisse, quae faciunt. Post hoc enim addidimus etiam ista: «Haec autem idcirco in Praefatione commonui, ne forte calumniatores iterum se criminandi putent invenisse materiam.» Quod dixi, iterum, illa ((Al. alia)) 0552D est caussa, quia jam sancti Episcopi Joannis Epistolam de fide ad sanctum Theophilum scriptam criminati 0553A sunt, quando corpus humanum, aliud nescio quid fingebant esse, quam carnem, idcirco, iterum, posui. Sed viderint, inquam, quid perversi atque contentiosi homines agant. «Nobis interim tantus labor, si tamen orantibus vobis, 322 Deus juverit, idcirco susceptus est, non ut calumniosis os, quod fieri non potest, licet forte etiam hoc Deus faceret ((Al. faciet)) , clauderemus, sed ut proficere ad scientiam rerum volentibus materiam praeberemus.» Ut autem scias, quia et quod falsaturi haec essent, et praevidimus et praediximus, vide quid in sequentibus junxerimus: «Illud sane, omnem qui hos libros vel descripturus est, vel lecturus, in conspectu Dei Patris et Filii et Spiritus Sancti contestor atque convenio per futuri regni fidem, per resurrectionis ex mortuis 0553B sacramentum, per illum, qui praeparatus est Diabolo et angelis ejus, aeternum ignem (Matth. 7.) : sic non illum locum aeterna haereditate possideat, ubi est fletus et stridor dentium, et ubi ignis eorum non extinguetur, et vermis eorum non morietur, ne addat aliquid huic Scripturae, ne auferat, ne inserat, ne immutet.» Et tamen post ista omnia, tam horrifica, tamque horribilia adjurationum sacramenta, falsare haec atque corrumpere non timuerunt illi, qui se dicunt credere resurrectionem carnis futuram. Qui vel hoc ipsum si crederent, quod Deus est, nunquam haec tam criminosa et nefanda committerent. Ubi tamen in his, quae praefati sumus, aut Origenes laudibus usque ad coelum, ut criminatur, elatus est, ubi Apostolus, aut Propheta, aut tale aliquid a nobis, 0553C quale ipse de eo scripserat, dictum est? Aut in quo prorsus alio inveniunt criminandi locum? Fidem nostram praemisimus, quae puto quod in omnibus cum Ecclesiastica confessione concordet. Interpretandi observantiam distinximus, cujus revera nobis in quam pluribus exemplum ipse praebuerat, qui nunc accusator existit. Quid propositi in ((Al. tac. in)) interpretando gesserim, designavi. Jam si plene id, aut minus plene implere valui, 323 a legentibus comprobetur, a quibus vel laudari, vel rideri solet, non tamen ad crimen vocari, cum in alteram linguam, vel proprie, 0554A vel minus proprie aliena verba vertuntur.

.17. Verum quoniam eorum fecimus mentionem, qui haec ipsa, quoquo modo sunt, tamen nisi falsa sint, criminari ea nullatenus potuissent, ipsum caput, in quod manus falsarias imposuerunt, conveniens puto huic Apologiae nostrae inserere, ne me studio meo subtrahere putent hoc, quod illi addito suo falsa crimina obtendunt. Etenim cum in quodam supradicti Operis loco, quem interpretati sumus, quaestio haberetur adversum eos, qui Deum corporeum dicunt, et humanis eum membris habituque describunt (quod asserere praecipue Valentinianorum et Anthropomorphitarum haeresis solet, cui isti accusatores nostri nimis, ut video, dextras dederunt) et Origenes Ecclesiasticam contra eos fidem defendens, defendens, omni 0554B genere incorporeum esse Deum, et idcirco etiam invisibilem confirmaret, provocante se ordine quaestionis, respondit contra haereticos in hoc loco quaedam, quae a nobis isto modo versa sunt in Latinum.

Ex. I. libro περὶ Ἀρχῶν, post aliquanta (Cap. 1. n. 8.) : «Verum istae assertiones minus fortasse auctoritatis habere videantur apud eos, qui ex sanctis Scripturis de rebus divinis institui volunt, et ((Al. etiam)) inde sibi approbari quaerunt, quomodo ((Al. quanto)) natura Dei supereminet corporum naturam. Vide ergo si non etiam Apostolus hoc idem ait, cum de Christo loquitur, dicens: Qui est imago invisibilis Dei, primogenitus omnis creaturae (Coloss. 1. 15.) . Non enim, ut quidam putant, natura Dei alicui visibilis est, et aliis invisibilis, quia ((Al. non enim)) non dixit Apostolus, 0554C imago invisibilis Dei hominibus, aut invisibilis 324 peccatoribus; sed valde constanter pronuntiat de ipsa natura Dei dicens, imago invisibilis Dei . Sed et Joannes in Evangelio dicens, Deum nemo vidit umquam (Joan. 1. 18.) , manifeste declarat omnibus qui intelligere possunt, quia nulla natura est, cui visibilis sit Deus, non quasi qui visibilis sit quidem per naturam, et velut fragilioris naturae evadat atque excedat aspectum, sed quoniam naturaliter videri impossibile est. Sed si requiras a me, quid etiam de ipso Unigenito sentiam: si ne ipsi quidem visibitem 0555A dicam Dei naturam, quae ((Al. qui)) naturaliter invisibilis est, non tibi statim vel impium videatur esse, vel absurdum: rationem quippe dabimus consequenter. Aliud quidem est videre, aliud noscere. Videri et videre corporum est: nosci et noscere, intellectualis naturae est. Quidquid ergo proprium corporum est, hoc nec de Patre, nec de Filio sentiendum est. Quod vero ad naturam pertinet Deitatis, hoc inter Patrem et Filium constat. Denique etiam ipse in Evangelio non dixit: quia nemo vidit ((Al. videt)) Patrem nisi Filius, neque Filium nisi Pater; sed ait, Nemo novit Filium nisi Pater: neque Patrem quis novit nisi Filius (Matth. 11.) . Ex quo manifeste indicatur, quod quicquid inter corporeas ((Al. corporis)) naturas videre, vel ((Al. et)) videri 0555B dicitur, hoc inter Patrem et Filium noscere dicitur et nosci, per virtutem scientiae, non per visibilitatis fragilitatem. Quia ergo de incorporea natura, et invisibili, nec videre proprie dicitur, nec videri, idcirco neque Pater a Filio, neque Filius a Patre, videri in Evangelio dicitur, sed nosci. Quod si proponat nobis aliquis, quare dictum est: Beati mundo corde, quoniam ipsi Deum videbunt (Matth. 5. 8.) ? multo magis ex hoc, ut ego arbitror, assertio nostra firmabitur. Nam quid aliud est corde Deum videre, nisi 325 secundum quod supra exposuimus, mente eum intelligere atque cognoscere?»

18. Istud caput, quod istis, qui ad insidiandum mihi de Oriente transmissi sunt, non solum perversa intelligentia, verum etiam verborum adulterio conati 0555C sunt infamare. Quod ego idcirco, ut alia quoque nonnulla ejus quem interpretabar Scriptoris, suspectum habere non potui, neque praetermittendum judicavi, quia non in eo aliquid de comparatione Patris ac Filii dicebatur, sed de ipsa Deitatis natura quaerebatur, si ei aptum ullo genere visibilitatis vocabulum videretur. Respondi, ut supra diximus, his haereticis, qui idcirco Deum visibilem esse asserunt, quia et corporeum dicunt, pro eo quod visio proprie corporis est. Unde et illi Valentiniani, quos supra diximus, haeretici, corporaliter et visibiliter generasse Patrem, et generatum Filium, dicunt. Refugiens ergo, ut opinor, Origenes visionis appellationem tanquam suspectam, ait melius esse in natura Deitatis, id ((Al. tac. id)) est, inter Patrem et Filium uti 0555D illo sermone, quem ipse Dominus definivit, dicens: 0556A Nemo novit Filium nisi Pater, neque Patrem quis novit nisi Filius (Matth. 11. 27.) : omnem ergo occasionem supradictis haeresibus credidit excludendam, si notionem in natura Deitatis potius diceret, quam visionem, dum visio occasionem aliquam praebere videatur haereticis. Notio vero unius naturae inter Patrem et Filium servat indissociabilem veritatem: praecipue, quia Evangelii talis auctoritas est. Simul et cautelae per hoc plurimum credidit fore, ne Anthropomorphitae, quoquo modo audirent visibilem Deum. Haec ratio, quia non faciebat aliquam differentiam Trinitatis, visa mihi est non debere penitus abjici, etiam si aliqua verba in Graeco incautius fortasse posita, declinavimus. Sit sane adhuc in judicio legentium, utrum et hoc adversum supradictas haereses 0556B 326 utile, aut minus utile videatur. Tamen ponamus, quod etiam hi qui norunt de literis, et hujuscemodi sensibus judicare, quibus cum peritia adest et timor Dei: qui nihil per contentionem, neque per inanem gloriam gerunt, quorum animus ab invidia et favore, et odio vacat, dicant non multum ad instructionem, vel ad expugnandas supradictas haereses caput istud valere, numquidnam id non licet praeterire, et tanquam minus validum ad depellendos adversarios transcurrere? Pone quia sit otiosum, numquid et criminosum? Quomodo criminis loco ducetur, ubi invisibilitatis aequalitas inter Patrem et Filium et Spiritum Sanctum confirmatur? Non puto hoc ita cuiquam videri. Et quid dico cuiquam? Sed ne istis quidem ipsis criminatoribus meis, aliquid in meis literis visum 0556C esse quod possit offendere. Denique si hoc putassent, ipsa, sicut transtuleram, mea verba posuissent.

19. Sed nunc ausculta, quid faciunt, et flagitii eorum require, si ullum praecessit exemplum. In eo loco ubi scriptum erat: «Quod si requiris a me, quid etiam de ipso Unigenitio sentiam, si ne ipsi quidem visibilem dicam naturam Dei, qui naturaliter invisibilis est, non tibi statim, vel impium videatur esse, vel absurdum, rationem quippe dabimus consequenter;» pro eo quod nos scripsimus, Rationem quippe dabimus consequenter, illi scripserunt, «Non tibi statim impium, vel absurdum videatur esse, quia sicut Filius Patrem non videt, ita nec Spiritus Sanctus videt Filium.» Hoc si in foro positus, vel negotiis saecularibus commisisset 0556D iste (Eusebius Cremonensis), qui de monasterio Romam, 0557A quasi calumniandi peritissimus missus est, norunt omnes, quid consequeretur ex legibus publicis ejusmodi criminis reus. Nunc vero quia saecularem vitam reliquit, et a tergiversatione illa actuum publicorum ad monasterium conversus est, et 327 adhaesit magistro (Hieronymo) nobili, ab ipso edocetur iterum pro modestia furere, insanire: pro quiete, seditiones movere: pro pace, movere bellum: pro concordia movere dissidia: perfidus esse, pro fide: pro veritate falsarius. Crede mihi, quod hujus sceleris nequitia etiam verum fuisset exemplar, nisi Jezabel tibi illa occurrisset. Illa est enim, quae hoc crimen adversus Nabotheum Jezraeliten vineae caussa composuit, et mandavit presbyteris iniquitatis, falsis eum conscriptionibus perurgere, quasi qui benedixisset, id est, blasphemasset Deum, et regem. 0557B Sed quis in hoc felicior, illa quae mandat, aut hi qui mandato iniquitatis obtemperant? Gravia haec, et ut opinor, in Ecclesia pene hujusmodi facinus inauditum est. Sed additur adhuc aliquid. Requiris quid illud, Ut rei judices fiant, et insidiatores sententias ferant. Nam errasse scribentem, aut lapsum esse in ((Al. tac. in)) sermone, novum non est, et ut opinor venia dignum est, quia et Scriptura dicit, In multis enim offendimus omnes: qui autem in verbo non offendit, hic perfectus est vir (Jacob. 3. 2.) . Erratum putatur in verbo? Corrigatur, emendetur, si id utilitas postulat, et auferatur. Inseri vero quae non sunt scripta literis alienis, et falsa interseri ad hoc solum ut vitam fratris infames, temerare aliena 0557C scripta, ut scriptori inferas notam, ut subrepas auribus populorum, ut conturbes corda simplicium, ut nihil aliud ex eo nisi apud homines opinioni maculam conferas: videte si alterius est opus, nisi illius qui ab initio mendax fuit, et fratres criminando, diabolus, id est, criminator, nomen accepit. Nam cum falsam hujusmodi sententiam apud Mediolanum recitaret (Eusebius) , et a me quae legebat falsa esse dicerentur, interrogatus a quo accepisset exemplaria, respondit matronam (Marcellam) quandam sibi dedisse, de qua ego, quaecunque illa est, nihil dico; sed sui eam et Dei conscientiae derelinquo. 328 Mihi tamen in hoc Dei et vestri sufficit testimonium, id est, tuum et sancti viri ipsius, cui hoc opus gerebam, Macarii, qui schedulas ipsas meas 0557D vel ab initio legistis, vel etiam licet nondum completa, et ad integrum emendata exemplaria retinetis, id est, quia sicut Filius non videt Patrem, ita nec Spiritus Sanctus Filium videt, id est, quod ego non solum unquam non scripsi, sed e contrario, quia 0558A ille falsavit, indico. Si quis negat, quod non ita videt Filius Patrem, sicut Pater Filium: et non ita videt Spiritus Sanctus Patrem et Filium, sicut videt Pater Filium et Spiritum Sanctum, anathema sit. Videt enim, et verissime videt, sed ut Deus Deum, et lux lucem, et non ut caro carnem, sed ut Spiritus Sanctus, non corporeis sensibus, sed virtutibus Deitatis. Si quis haec negat, sit anathema in aeternum. Qui autem vos conturbat, sicut dicit Apostolus, portabit judicium, quicunque est ille (Gal. 5.) .

20. Memini sane, quod aliquis eorum cum argueretur falsasse haec, respondit mihi, in Graeco ita haberi, me autem in Latino immutare ((Al. mutare)) voluisse. In quo omitto illud exsequi, quia nec quidem verum dicunt, sed tamen ponamus, quia ((Al. quod)) sic est in Graeco, et ego in Latino hoc 0558B non scripseram. Promiseram me enim in Praefatiunculis tale aliquid facturum. Quod si feceram, ut quod ibi offendebat, in Latino commodius scriberem: quid absque promisso, vel quid absque ratione nostra feceram? Tu certe qui hoc in Latinis meis exemplaribus non inveneras, in tuis chartulis, hoc unde ((Al. unum)) scriptum legebas? Ego qui interpretatus sum, non scripsi. Tu qui me accusas, et meas tales literas non tenes, crimen mihi unde componis? Aut inde ego accusari debeo, unde tu falsum dixisti? Rem planissimam dico. Quatuor libri sunt isti, quos interpretatus sum, in quibus de Trinitate sparsim per singulas pene paginas disputatur. Relegantur universa, si usquam talis aliquis de Trinitate 0558C inventus fuerit in interpretatione nostra sensus, qualem 329 in isto capite calumniantur: tunc demum credatur etiam hoc eo ((Al. in eo)) sensu, quo isti confingunt, esse prolatum. Si vero per omne librorum corpus nusquam sit illa differentia Trinitatis, nonne vesanum stultumque pariter commentum est dicere, quod uno solo capite haeresis confirmata est ab eo, qui eam mille capitibus expugnaverit? Sed et rei ipsius consequentia prudentem quemque satis edocet. Quod si hoc in meis literis invenisset, et vere scrupulum aliquem ex ipsa lectione cepisset, cum me, sicut ipse nosti, Romae positum haberet praesentem, continuo utique perquisisset, et ipsa ad me scripta detulisset: quippe qui usque ad ipsum ((Al. illud)) tempus etiam videre me, 0558D et salutare, et in oratione communicare solitus erat, contulisset sine dubio mecum de his, quibus videbatur offendi: inquisisset quomodo a me fuisset prolatum, quomodo haberetur in Graeco.

21. Certe etiam hoc gloriae sufficere sibi putasset, 0559A si visus fuisset in dictis nostris vel scriptis fecisse aliquid per se emendari. Aut si furor animi non tam emendare errorem quam proferre ((Al. proferri)) in publicum compulisset, sine dubio nunquam elegisset absentem lacerare, quem potuisset ((Al. potuit)) gravius confutare praesentem. Sed istum quia falsi conscientia deterrebat, ad me quidem ((Al. tac. quidem)) cujus erant scripta, quae volebat criminari, non detulit, sed per domos, per matronas, per monasteria, per singulos quosque fratrum circumfert, quo solo possit ((Al. possis)) conturbare auditu. Et hoc fecit ((Al. facit)) sub ipso tempore quo confestim ex Urbe discederet ((Al. decederes)) , ne vel comprehensus facti sui redderet caussas. Etiam inde, ut intelligi datur, secundum praeceptum magistri per totam 0559B me Italiam criminari, instigare turbas, conturbare Ecclesias, aures quoque polluere sacerdotum, et in his omnibus modestia nostra tanquam conscientia abuti. Haec discipuli. Ipse vero orientalis magister, qui ad Vigilantium scribens dixerat (Epist. 61. n. 22.) , «Per me Latini cognoscunt omnes Origenis bona, et ignorant mala;» istos ipsos quos ego nunc transtuleram, reinterpretatus est, et omnia quae a me vel improbabilia praetermissa fuerant, 330 inseruit, quo scilicet nunc contra sententiam suam Romani per ipsum Origenis cognoscant mala, et gnorent bona. Hinc jam non solum Origenem, sed me ipsum in suspicionem haeresis conatur adducere. Hinc emittit ((Al. etiam)) incessabiliter canes suos, qui me per urbes, per vicos, per iter quoque transeuntem 0559C calumniarum latratibus insectentur, et fanda adversum me omnia, atque infanda tentantur ((Al. tentant)) . Quid, quaeso te, sceleris admisimus, si fecimus quod fecisti? Si tamen nefarium est uti exemplis tuis, de te ipse, quid judicas?

22. Veruntamen dic mihi, o magister, jam enim ad te convertenda responsio est, ad legentem, aut ad interpretantem, si qua illa est scriptoris culpa, recte revocatur? Absit, inquit: nequaquam. Quid me subtiliter circumvenis? Nunquid non et ego legi? nunquid non et ego interpretatus sum? Sed lege ea quae interpretatus sum, vide si quid in his dogmaticum invenies: certe si aliquid horum, quae nunc ad damnationem voco reperies. Postremo ait: «Si vis plenius nosse quomodo apud me etiam suspicio hujuscemodi 0560A dogmatum semper exsecrabilis fuerit, lege Commentarios meos in Epistola Pauli ad Ephesios, et ex his quae scripsi, quid de eo senserim, legens eum, vel interpretans, nosces.» Et haec est ((Al. tac. est)) tua tanti magistri gravitas, ut eum quem in aliis laudas, condemnes in aliis, et quem in Praefationibus tuis alterum post Apostolos Ecclesiarum magistrum dixisti, nunc haereticum dicas? Quis haereticus, Ecclesiarum magister aliquando dici potuit? Erravi, inquit, in hoc. Sed quandiu Praefatiunculam subjicis? Commentarios lege, sed illos quos designavi. Et cui hoc justum videtur, ut is qui tot libros conscripsit, in quibus omnibus pene praeconia ejus usque ad caelum fert: qui tot jam annis et lecti sunt ab omnibus et leguntur: ex quibus 0560B quamplurimi ita edocti jam de hoc mundo decesserunt, et perrexerunt ad Dominum, hanc de Origene sententiam tenentes, quam ex librorum istius assertione didicerant, et abierunt sperantes juxta hujus testimonium inventuros se eum secundum post Apostolos Ecclesiarum magistrum, 331 et ut nunc iterum scribit, invenerunt eum cum impiis haereticis et gentilibus condemnatum. Quomodo se ex contentione commutet et dicat, quia illum quem triginta fere annis continuis legens et scribens, Apostolis exaequavi, nunc haereticum pronuntio? Numquid aliquos novos ejus libros modo legit, quos ante non legerat? Sed ex his eisdem dictis, eum et tunc Apostolum, et nunc haereticum dicit, et nullo modo hoc ita fieri potuit. Aut 0560C enim tunc recte dixit, et modo livore quodam et contentione pervertitur, et audiendus non est. Aut si tunc maledixit, et modo seipsum condemnat, quale ergo de se caeterorum exspectabit judicium, is qui secundum Apostoli sententiam a semetipso damnatur?

22. Et quid, inquit, abscinditur poenitentia? Non: erratur, et in verbo maxime: licet quidem de errore poenitere. Sed simul aliquis poenitentiam agit, simul accusat, simul judicat, simulque condemnat? Quasi vero si qua meretrix una se nocte, aut duabus a scortando contineat, debeat continuo leges de pudicitia scribere, et non solum leges condere, verum et sepulcra obruere omnium, quae jam defunctae sunt feminarum, quod eas suspicetur sui similem vitam 0561A duxisse? Poenitentiam agens quod haereticus fueris benefacis. Quid hoc ad me, qui nunquam haereticus fui? Poenitentiam agis pro errore, recte facis; si tamen ipsam poenitentiam legitime geras, ((Al. add. idest)) non accusando, sed deprecando, non condemnando, sed flendo. Nam quae poenitentiae veritas est, ubi indulgentiae decretum ipse sibi poenitens dictat? Qui poenitet pro his quae male locutus est, vulnus suum non iterum male loquendo curat, sed silendo. Sic enim scriptum est: Peccasti, quiesce. Sed nunc ipse te reum statuis, et iterum reatu ipse te absolvis, et ex reo ipse te judicem facis. Haec jam non tua, qui irrides nos, sed nostra qui ita nos irrideri patimur, est miseria.

332 23. Veruntamen veniamus ad hos duos Commentarios, 0561B quos, caeteris omnibus opusculis suis condemnatis ac renuntiatis, solos excepit, et quam caste se in his et continenter egerit, videamus. Ex his enim solis et fidem suam probari vult, et ((Al. tacetur et)) quod Origeni in omnibus adversetur. Proferantur ergo isti qui ((Al. et isti)) ei soli ex omnibus scriptis suis placent, id est, in Epistolam Pauli ad Ephesios libri tres: et in Ecclesiasten, ut puto, unus. Sed nunc interim qui primus occurrit, in Epistolam ad Ephesios Commentarius relegatur. Etiam ibi consocium et concordem et συμμύστην, ut ipse ait, in his quae arguit approbo. Et primo omnium de quibus irridet mulierculas, quae se dicunt post resurrectionem non habituras fragile corpus, quippe quae Angelorum futurae sint similes, quid ipse sentiat, 0561C videamus. In tertio Commentariorum libro in Epistola Pauli ad Ephesios, sub eo capitulo ubi scriptum est: Qui uxorem suam diligit, seipsum diligit: nemo enim unquam carnem suam odio habuit (Ephes. 5. 28.) , post aliquanta ita ait, «Foveamus igitur et viri uxores, et ((Al. ut)) animae nostrae corpora, ut et uxores in viros, et corpora redigantur in animas, et nequaquam sit sexuum ulla diversitas, sed quomodo apud Angelos non est vir et mulier, ita et nos qui similes Angelis futuri sumus, jam nunc incipiamus esse quod nobis in caelestibus repromissum est.»

24. Haec te in tuis Commentariis scripsisse sciens, quomodo eos ad exemplum fidei tuae, et ea 0562A quae argius confutanda proponis: quomodo de tuis verbis mulieres arguis? Deinde quae mulier dixit aliquando, quod uxores in viros convertantur, et corpora redigantur in animas, quod tu scribis. Si corpora in animas redigentur, ergo secundum te non solum carnis resurrectio non erit, sed nec corporum, quod confiteri istos quos tu fecisti haereticos, dicis. Ubi jam ultra corpus quaerimus, si in animam redigitur? Erit enim jam totum anima, et nusquam corpus. Et iterum 333 si uxores in viros commutabuntur, pro eo quod subjunxisti, ut nequaquam sit sexuum ulla diversitas, quasi ut hoc ostenderes, quia sexus quidem femineus interibit ex eo quod redigetur in virum, solus autem manebit virilis: nescio quidem si haec tibi de se dicere feminarum 0562B sexus ((Al. sexus ipse)) permittat. Tamen et si ab illis concedatur, qua consequentia poteris ostendere ibi virilem sexum esse necessarium, ubi femineus necessarius non probatur, quia naturali quodam vinculo in tantum sexus alter eget alterius, ut si alter non sit, alterius opus non sit. Etenim si luteam formam ex resurrectione, homo tantum recepturus putatur, quam in paradiso habuit, ubi est quod scriptum est, quia Masculum et feminam fecit eos, et benedixit eis (Gen. 1. 27.) ? Si vero ut tu et mulierculae quas incusas, dicitis, neque vir neque mulier est, quomodo ergo aut corpora redigentur in animas, aut mulieres convertentur in viros, cum vel paradisus utrumque sexum non patiatur, vel similitudo Angelorum, ut tu quoque fateris, nullum 0562C omnino recipiat? Et miror quomodo ab aliis exigas ((Al. exigis)) de sexuum diversitate sententiam, de qua tu volens disserere, tantis te involvis nodis, ut evolvere te nullatenus possis. Quanto rectius faceres, si nos quos culpas, imitareris in talibus, et haec ((Al. hoc)) soli Deo, ut se veritas habet, nosse permitteres: et te potius ignorare fatereris, quam ea scriberes quae paulo post tu ipse damnares? Velim mihi, conscientia sua teste, nunc diceret, non dico si in aliquo Opusculo meo, sed in Epistola saltem mea, quam alicui familiari meo negligentius scripsissem, invenisset scriptum, quia corpora in animas redigantur ((Al. redigentur)) , et uxores in viros, si non haec ((Al. tac. haec)) etiam aereis literis scribi per portas civitatum 0563A praecepisset, si non in foro, in curia, pro rostris etiam recitari. Quantos ex hoc accusationum titulos, quae volumina conscripsisset, quam me totis armis ac telis foecundissimi sui pectoris perurgeret, dicens, quia si mihi non creditis dicenti, quia fallit cum corpus dicit resurgere, et carnem negat, vel cum fatetur quidem carnem, membra autem negat et sexum: ecce videte, quomodo ipse scripsit in Epistola sua, quia 334 corpora vertantur in animas, et uxores in viros. Sed nos te quidem haec scribentem, non solum non arguimus haereticum: sed satis facimus tanquam magistro. Mulieres tamen illae, quas tam indignis et inhonestis contumeliis lacerasti exhibebunt ante tribunal Christi et haec quae his Commentariis doces, et illa quae oblitus tui, rursum cum 0563B contumeliis scribis: et ibi utraque recitabuntur, ubi cessabit jam favor hominum, et redemti laudibus plausus silebunt: et tecum pro his vel dictis, vel gestis tuis judicabuntur apud justum judicem Christum.

25. Verum pergamus discutere (( Al. discurrere)) quid etiam de quaestionibus scribat, hoc enim ad fidem pertinet, in quibus de carnis resurrectione sic variat caetera, ut ((Al. ad)) quaestiones. Item ex Commentariorum libro primo de Epistola Pauli ad Ephesios de eo capitulo, ubi dicit Apostolus: Sicut elegit nos in ipso ante mundi constitutionem, ut essemus sancti et immaculati coram ipso (Ephes. 1. 4.) , ita ait: «Pro constitutione mundi in Graeco scriptum habet καταβολὴς κόσμου. Non idipsum autem καταβολὴ, quod constitutio sonat. 0563C Unde et nos propter paupertatem linguae et rerum novitatem, et sicut quidam ait, quod Graecorum et sermo latior et lingua felicior sit, conabimur non tam verbum ex verbo transferre, quod impossibile est, quam vim verbi quodam explicare circuitu. Καταβολὴ proprie dicitur, cum quid deorsum jacitur, et in ((Al. ad)) inferiorem locum mittitur a sublimi, vel cum aliqua res sumit exordium. Unde et hi qui aedium futurarum prima jaciunt fundamenta, καταβεβληκέναι, id est, deorsum initia fundamentorum jecisse dicuntur. Volens itaque Paulus ostendere, quia Deus universa sit machinatus ex nihilo, non creaturam, non conditionem, non facturam, sed καταβολὴν id est, initium fundamenti ad eum retulit, ut non juxta Manichaeum, et caeteras haereses, quae factorem et 0563D materiam ponunt, aliud quid ((Al. aliquid)) unde creaturae factae sint ((Al. sunt)) , antecesserit creaturas, sed omnia ex nihilo exstiterint ((Al. substiterint)) . Quod autem electos nos ut essemus sancti et immaculati coram ipso, hoc est, Deo, ante fabricam mundi 0564A testatus est, ad praescientiam 335 Dei pertinet, cui omnia futura jam facta sunt, et antequam fiant universa sunt nota: sicut et Paulus ipse praedestinatur in utero matris suae, et Jeremias in vulva sanctificatur, eligitur, roboratur, et in typo Christi Propheta gentibus mittitur.»

26. Hucusque unam edidit expositionem, sed sub cujus persona hujuscemodi intelligentia accipienda sit, non expressit. Hoc tantum egit, quod ex consequentibus reprobat priora; ait enim in consequentibus: « Alius vero est, qui Deum justum conatur ostendere. Unde manifeste ostendit, quod per illam priorem expositionem non ostendatur justitia Dei: quod utique impium est: sed per istum quem dicit alium, cujus assertionem sine dubio volens 0564B apud omnes indubitatam et catholicam demonstrare, dedit tale testimonium, quod hac sua assertione, justum esse Deum conetur ostendere. Sed videamus quid dicat iste alius, qui Deum justum esse praedicat. «Alius vero, inquit, qui Deum esse justum conatur ostendere, quod non ex praejudicio scientiae suae, sed ex merito electorum unumquemque eligat, dicit ante visibiles creaturas, caelum, terram, maria, et omnia quae intra ea sunt, fuisse alias invisibiles creaturas, in quibus et animas, quae ob quasdam caussas soli Deo notas, dejectae sint deorsum, in vallem istam lacrymarum, in ((Al. et in)) locum istum afflictionis et peregrinationis nostrae, in quo sanctus constitutus orabat, ut ad sedem pristinam reverteretur, dicens, Heu mihi, quia incolatus meus 0564C prolongatus est, habitavi cum habitantibus Caedar: multum peregrinata est anima mea (Ps. 119. 5.) . Et in alio loco: Miser ego homo, quis me liberabit de corpore mortis hujus (Rom. 7. 29.) ? Et alibi, Melius est reverti, et esse cum Christo (Philip. 1.) . Et alibi, Antequam humiliarer, ego peccavi ((Al. deliqui)) (Ps. 116. 67.) , et caetera his similia.» Itaque priusquam animae, inquiunt, praecipitarentur in mundum. Magister dicis, inquiunt, et non dicis, qui sunt isti qui haec inquiunt, quod animae prius essent, quam praecipitarentur in mundum. Nonne ergo recte dixi, inquit, quia talpa es, et non vides? Dixi jam superius, quia illi haec ((Al. hoc)) dicunt, qui Deum justum esse asserunt, quem utique si cor haberes, me ipsum esse intelligeres. 336 Neque ((Al. Non)) enim ita impius sum, 0564D ut alium me et diversum esse statuam ab his qui Deum justum defendunt, quod utique omnes faciunt, qui sanum sapiunt. «Dic ergo, dic, magister, quid isti qui tu es, inquiunt? Itaque prius quam animae, inquiunt, praecipitarentur in mundum, et mundus ex animabus fieret, cum habitatricibus suis in 0565A infimum ipse dejectus, elegit Paulum Deus, et ei similes coram se, qui erant sancti et immaculati. Nemo autem eligitur nisi de pluribus, et ubi sunt aliqui viliores, ibi electio perpetratur. Quomodo autem in Babylonia captivitate, quando a Nabuchodonosor in Chaldaeam ductus est populus, missi sunt Prophetae, Ezechiel, Daniel, tres Pueri, Aggaeus et Zacharias, non quod ipsi meruerint captivitatem, sed ut essent in solatio captivorum: ita et in illa dejectione mundi, eos qui antequam mundus fieret, electi erant a Deo, missos esse in eruditionem et magisterium animarum peccatricium, ut praedicatione eorum reverterentur ad eum locum unde corruerant: et hoc esse quod a Moyse in octogesimo nono dicatur Psalmo: Domine, refugium factus es nobis in generatione et 0565B progenie, antequam montes firmarentur, et fieret terra, et orbis terrarum (Ps. 89. 1.) . Quod scilicet antequam mundus fieret, et universa generatio principium sumeret, Sanctis suis Deus refugium fuerit.»

27. Haec sunt quae in illis, quos solos ex omnibus opusculis tuis eligis, et ad condemnandos caeteros relegi jubes, Commentariis scribis. Mundum, ais, fuisse invisibilem antequam hic visibilis fieret: in quo mundo cum reliquis habitatoribus, Angelis ((Al. Angeli)) scilicet, et animae erant. Istas animas, ais, ob quasdam caussas soli Deo cognitas, in hoc visibili mundo nasci in corporibus, et quae ante habitaverant caelum apud prius saeculum, nunc hic habitant, terram scilicet non extra caussas aliquas, quas ipse inibi vivendo commiserint. Et ais, quod 0565C Sancti quique, ut est Paulus et caeteri similes ei per generationes singulas ad eruditionem earum a Deo destinati ((Al. praedestinati)) sunt, ut eas praedicatione sua ad illam habitationem suam ((Al. tac. suam)) , unde collapsae fuerant, revocarent, et hoc copiosissimis Scripturarum 337 testimoniis firmas. Et quae sunt alia quaeso dicta pro quibus Origenem in jus vocas? quae alia sunt in quibus eum damnari jubes? Aliumne damnas in tuis? Et si, ut tu suades, hujusmodi dicta damnanda sunt, feres tu prius sententiam, et pro dictis talibus prior te ipse condemnabis. Neque enim jam tibi ultra ullum remansit effugium. Nullae hic strophae, pro quibus caeteros arguis, habebunt locum. In ipsa etenim poenitentia tua post conversionem jam emendatus et correptus, istis libris 0565D auctoritatem dedisti: videlicet, ut ex his tua sententia de his quae damnanda ((Al. condemnanda)) dicis, dogmatibus probaretur. Et ideo quae hic scripta sunt, tanquam si modo haec pronunties et definias, audienda sunt. Et hic talia definis qualia dicis esse 0566A damnanda. Sed non sum, inquit, ego qui definio, alium dico esse qui haec ita dicat: id est, ipsum istum quem modo dico debere damnari. Repetamus ergo si placet illum ipsum versiculum, ubi immutas exponentis personam, ut videamus, quis est ille, quem talia dicis astruere. Ais ergo, Alius vero qui Deum justum conatur ostendere dicit haec ((Al. tac. haec)) quae jam supra diximus. Si iste quem dicis Alium, Deum justum assertione hac sua, ut ais, ostendit, et a te alius et diversus est, de te ipso quid sentis? Tu negas justum esse Deum? Magister, dum tu ((Al. tac. tu)) multum vides, et satis arguis captos oculis talpas: puto te incurrisse ἀδυνώτατον, et ex utraque parte concludi. Aut enim justum Deum negabis, ut alius sis et contrarius illi qui haec dicit: 0566B aut si, ut omnis confitetur Ecclesia, etiam tu Deum justum esse confitearis, tu es qui haec dicis, et tu es qui primus excipis sententiam, quam in alium fers, et tu ((Al. tac. tu)) qui tuometipsius mucrone confoderis. Sufficere opinor haec apud justissimos judices et futurum Dei judicium praestolantes, non quia condemnare debeant eum, qui festucam videt in oculis fratris sui, et in suo trabem non videt; sed emendare et ad veram poenitentiam revocare.

28. Verum ne forte latuerit eum locus iste unus ex ((Al. in)) his libris quos ad liquidum se recensuisse putaverat, et quorum 338 exemplum, caeteris omnibus condemnatis, ad confessionem fidei proposuerat, requiramus quomodo etiam in caeteris sentiat. Item in eodem libro, de eo capitulo ubi scriptum est: 0566C Secundum placitum voluntatis suae in laudem gloriae suae (Ephes. 1.) , post pauca ita ait: «Invadunt itaque in hoc loco occasionem, qui ante constitutionem ((Al. conditionem)) mundi animas putant cum Angelis et caeteris Virtutum caelestium nominibus in caelesti Jerusalem fuisse versatas, quod nec secundum beneplacitum Dei, nec in laudem gloriae ejus et gratiae possit intelligi, alios nudos, barbaros, servos, debiles: alios divites, Romanos, liberos, sanos: ignobiles, vel nobiles in diversis oris, et diversa parte generari, nisi caussae praecesserint, quibus ex meritis haec animarum unaquaeque sortita est. Et illud quod ad Romanos scriptum est, quidam putant nosse, nec norunt: An non habet potestatem figulus luti, de eadem massa facere aliud vas in honorem aliud in 0566D contumeliam (Rom. 9. 21.) , ad eundem sensum referunt, ut quomodo mala vita seu bona, laboriosa vel facilis frustra in hoc mundo agitur, nisi credamus Dei futurum esse judicium: ita et diversitas in hoc mundo nascentium justitiam Dei arguat, nisi animarum 0567A merita praecesserint. Si enim, inquiunt, haec non ita accipimus, nec beneplacitum voluntatis Dei erit, nec in laudem gloriae et gratiae ejus alios elegisse ante constitutionem mundi, ut essent sancti et immaculati, et haberent adoptionem per Jesum Christum, alios ultimae conditioni et poenis perpetuis destinasse: amare Jacob antequam oriatur ex utero, odisse Esau priusquam digna odiis perpetraret, nisi caussae praecesserint quae justitiam Dei probent.»

29. Quid expressius hac assertione? quid evidentius vel ab Origene, vel a quoquam eorum quos te arguere dicis, de his dogmatibus vel cogitari, vel dici potuit, quod scilicet diversitas et inaequalitas, quae est in hoc mundo nascentium, ad Dei 0567B justitiam referatur? Caussam salutis vel damnationis dicis dedisse ipsam sibi unamquamque animam, ex ((Al. ut)) his scilicet motibus animorum quos prius in caelesti Jerusalem, quae est mater omnium, 339 vivendo gesserunt. Et hoc, inquit ((Al. inquis)) , non ex mea persona dictum est, sed alium dicere descripsi. Denique dixi, quia Invadunt quidam occasionem. Nec ego nego, quod de alio dicere videaris. Sed iste alius, quem haec dicere ais, utrum tibi concors et consonans, an vero contrarius sit et inimicus, non denegasti. Cum enim alium istum contrarium tibi aliquem nominas, soles ponere quaedam dicta ejus, sed statim ea destruere et impugnare: ut Marcionis, et Valentini, et Arii, et caeterorum. Cum vero alium quidem nominas, et dicta ejus 0567C cum validissimis assertionibus scribis, testimoniis quoque Scripturarum copiosissimis munis, nonne etiam nos tardissimi, et quos tu talpas dicis, videmus istum ((Al. istius)) , cujus dicta ponis et non destruis, non alium quam te esse, et fieri haec rhetorica figura, cum sub aliena persona suam sententiam proferunt. Fiunt ista ab Oratoribus, cum aut offendere aliquos metuunt, aut invidiam declinare cupiunt. Nam si te ex hoc defensum putas, quod in his dictis alium nomines, multo erit excusabilior ille quem insimulas. Nam ille non solum hoc in consuetudine habet, ut dicat alios ita dicere, et quibusdam ita videri; sed multo cautius dicit ille, de talibus se hoc non definire, sed opinari magis. Quod si alii melius visum 0568A fuerit, dicit ((Al. tac. dicit)) , ut his omissis illa teneantur. Vide quanta ille cautione usus est: et tamen a te ad damnationem vocatur. Tu quia tantummodo alium nominas, effugisse te putas. Ex his enim eum damnas, in quibus eum sequeris et imitaris.

30. Sed progrediamur legendo Commentarios, ne immorando per singula, excludamur ab agnitione plurimorum. « Item ex eodem libro, de eodem capitulo ubi scriptum est: Ut simus in laudem gloriae ejus, qui ante speravimus in Christo (Ephes. 1. 12.) Si speravimus tantum dixisset in Christo, et non praemisisset, 340 ante speravimus, quod Graece dicitur προηλπικότες, esset manifestior sensus, eos qui speraverunt in Christo forte vocatos, et esse praedestinatos secundum propositum ejus, qui universa operatur 0568B juxta consilium voluntatis suae. Nunc vero propositionis adjectio, ad illam nos intelligentiam trahit, de qua superius disputavimus exponentes hoc quod scriptum est: Qui benedixit nos in omni benedictione spiritali in coelestibus in Christo: sicut elegit nos in ipso ante mundi constitutionem, ut essemus sancti et immaculati coram ipso: quod scilicet, sicut jam nos benedixerat in omni benedictione spiritali in caelestibus, et elegerat ante constitutionem mundi: ita etiam nunc sperasse ante dicamur in Christo, ex eo tempore quo electi et praedestinati et benedicti sumus in caelestibus.»

31. Hucusque interim, quae enim sequuntur majora sunt. Nunc ergo gratias ago Deo, quod me pondere gravissimae suspicionis relevavit. Fortasse enim 0568C videbar aliquibus de alio isto contentiosius vel calumniosius agere, cum secundum rhetoricam figuram, istum quem dicit Al. dicunt] alium, ipsum perhiberem esse. Sed ne qua ulli auditorum nunc prorsus dubitatio remaneret, quis esset iste ((Al. ille)) alius, de quo superius dixerat, declaravit. Tanquam vere bonus magister, et qui nullas velit ex dictis suis ambiguitates discipulis remanere, dignatus est in hoc loco illum, quem supra alium dixerat, evidentius quis esset ostendere. Ait ergo: «Nunc vero praepositionis adjectio, ad illam nos intelligentiam trahit, de qua superius disputavimus.» Vides quia nos sumus, inquit, et non alius nescio quis quem putabatis, qui superius disputavimus, exponentes 0569A illud quod scriptum est: Qui benedixit nos in omni benedictione spiritali in coelestibus in Christo. Et quod ibi ex persona alterius dictum a minus intelligentibus putabatur, ne quis error his, quos jusserat ex istis libris 337 quid de Origene sentiret, sententiam suam noscere, remaneret, ad suam personam nunc revocans, nec alium aliquem nominans, dicit ea quae superius legimus: quod scilicet sicut jam nos benedixerat in omni benedictione spiritali in caelestibus in Christo, et elegerat ante constitutionem mundi: ita etiam sperasse dicamur in Christo ex eo tempore, quo electi et praedestinati et benedicti sumus in caelestibus. Absolvit ergo me (ut puto) ipse suo testimonio omni suspicione calumniae, quod alius iste non sit alius quam ille ipse.

0569B 30. Sed majora adhuc ex consequentibus, sicut promisimus, ostendemus. Post hoc enim quod dixerat, nos ante sperasse in Christo, et ex eo jam tempore, id est, ante constitutionem mundi, et antequam in corporibus nasceremur, in caelis esse benedictos et electos, iterum illum suum alium introducit, et dicit, «Alius vero hoc dogma non sustinens, quod ante fuerimus et speraverimus in Christo, quam in isto corpore degeremus, illo intelligentiam transfert ((Al. transferet)) .» Hoc in loco omnem suum foetorem quisquis ille est, iste ejus alius exhalavit. Dicat enim nobis hic, quem vult alium esse, qui hoc dogma non sufferat, quod antequam in hoc corpore degeremus, et fuerimus, et speraverimus in Christo, hoc est enim pro quo damnari jubet Origenem. Quem 0569C vult hic alium intellexisse? an aliquem ((Al. alium)) contrarium sibi? Quid dicis, magister? bicorni illo urgeris, de quo exponere discipulis soles. Si enim hic alium istum qui ante fuisse animas quam in corpore degerent, non recipit, te esse dixeris, proditum est, quod in superioribus celabatur. Inveniris enim tua confessione alius ille tu esse, qui definis omnia dogmata, quae damnari jubes. Si vero non es tu in superioribus alius, ne tibi ea quae improbas adscribantur, nec hic tu eris alius, qui non sustineas ante fuisse animas quam in corpore degeremus. Elige utramlibet excusationis 338 partem. Istum alium, quem frequenter inducis, te vis intelligamus, an alterum aliquem? catholicum eum vis videri, an haereticum? 0570A damnandum, an ((Al. aut et vel)) absolvendum? Si catholicus est iste alius tuus, qui in superioribus dicebat, ante hunc mundum visibilem fuisse animas cum Angelis, et caeteris virtutibus in superiori Jerusalem in caelestibus constitutas, et ibi vivendo contraxisse caussas sibi ((Al. ibi)) diversitatis, vel nascendi in hoc mundo, vel alias ((Al. aliquas)) quaslibet conditiones tolerandi, erunt ergo ista catholica dogmata, et interim impium damnare quod catholicum est. Si vero alium istum haereticum dixeris, haereticum designabis eum, qui fuisse animas non recipit ((Al. recepit)) , et sperasse in Christo antequam in corpore nascerentur. Qua hinc exitur, magister? Quo erumpitur? quo rursum evaditur? Quocunque te converteris, haerebis. Non dico nullus 0570B subtrahendi te aditus datur, sed ne respirandi quidem paululum fit copia. Sic tibi Alexandri tui Aristotelici Commentarii profuere? sic Porphyrii εἰσαγωγή? sic te tot et tantorum Philosophorum Graecae et Latinae, insuper et Judaicae eruditionis excoluit disciplina, ut in istas angustias tam inextricabiles devenires, et tam miserabiliter coarctareris, ut nec ad Alpes posses ((Al. possis)) esse defensus?

31. Sed parcamus jam: deferendum est literis, et ut ipse ait, operi magno somnus non est adscribendus, quanquam ipse parcat nemini, et non tam ratione dictorum quam flagello linguae, quos libitum fuerit verberet. Et si quis ei minus adulabitur, continuo haereticus et scriptis et missis per diversa centum codicibus designetur. Tamen nos non ipsum, 0570C sed Patriarcham imitemur David, qui comprehensum in spelunca inimicum suum Saul, cum posset jugulare, noluit; sed ei pepercit, quod et iste sibi a nobis aliquoties factum, non solum verbo sed et re atque opere, etiam si fateri non vult, corde tamen 339 et conscientia retinet. Demus ergo veniam ei, qui dare veniam nescit, qui sine ullo humanitatis respectu de dictis alterius judicat, et interim educamus eum de hac spelunca, usquequo in illam incidat, de qua etiam si omnes conemur et cupiamus, exire non possit. Dicat ergo, qui potest fieri, ut in superioribus illis, ubi istud dogma confirmabatur ab eo qui justum Deum conabatur ostendere: ubi alium quem dixit, vere ne alterius persona fuerit talis 0571A quatem nunc condemnari ((Al. damnari)) vult: hic vero ubi contrarius est, et non recipit, quae in superioribus dicta sunt, alium seipsum dixerit. Potest enim fieri, ut conscius sibi sit, ita sensisse se cum scriberet, licet stilo id non potuerit explicare ((Al. explanare)) . Sit ergo venia, et ponamus in hoc loco istum alium, hunc esse ipsum, qui non recipit dogma, quod dicit, animas fuisse antequam in corpore degeremus, et sperasse in Christo. Repetamus ipsum capitulum, et quo rursus tendat, diligentius prosequamur. Ait itaque: «Alius vero hoc dogma non sustinens, quod ante fuerimus, et speraverimus in Christo, quam in isto corpore degeremus, illo intelligentiam transfert ((Al. transferet)) , ut dicat, in adventu Domini Salvatoris, quando in nomine ejus omne genu flectetur, 0571B caelestium et terrestrium et infernorum et omnis lingua confitebitur ((Al. confiteatur)) , quia Dominus Jesus Christus in gloria est Dei Patris (Philip. 3. 2.) , cum ei fuerint universa subjecta, alios voluntate, alios necessitate subjiciendos, et eos qui ante praesentiam majestatis ejus speraverint in eum, futuros esse in laudem gloriae ejus, et vocari προηλπικότας: eos vero qui reperti fuerint necessitate credentes, eo tempore quo nec diabolus, nec angeli ejus poterunt negare regnantem, esse sperantes, sed non in laudem gloriae ejus. Quod quidem et nunc ex parte videmus expleri, quia alia sit merces ejus, qui voluntate sequatur 340 Deum, alia qui necessitate. Veruntamen sive per occasionem, sive per veritatem, tantum Christus annuncietur: dummodo sciat, et 0571C sperans, et ante sperans, quod pro diversitate spei diversa sint praemia recepturi.»

32. Omnis in hoc loco adimitur cavillationis occasio. In superioribus dixisti, quod hi qui ante speraverunt in Christo, illi sunt qui antequam in hoc visibili mundo in corporibus nascerentur, spem in Christo habuerunt in caelestibus positi. Sed ne istud dogma tuum esse videretur, aliam introduxisti expositionem, qua dicis eo tempore, quo omne genu flectetur Domino Jesu, universa creatura caelestium, terrestrium et infernorum duobus ei modis erit subjecta, quidam voluntate, quidam necessitate. Et voluntate ais subjectos Sanctos omnes, qui per verba praedicationis modo ((Al. jam)) ei credunt, et istos vocari προηλπικότας, id est, qui ante speraverunt in Christo. 0571D Necessitate autem subjectos, qui nunc quidem per praedicationem verbi non crediderunt: tunc autem jam negare non poterunt, sicut diabolus et angeli ejus, et qui cum ipsis necessitate crediderunt, quique omnes cum quibus, et diabolus et angeli 0572A ejus, quia postea credent, non vocabuntur ante sperantes, pro eo scilicet quod illi ante crediderunt in Christo, et speraverunt in eum ((Al. ejus)) voluntate; isti vero postmodum, et necessitate. Et ideo ais eos diversa praemia recepturos. Praemia tamen ponis in his omnibus, qui modo non eredunt, id est, diabolo et angelis ejus, licet inferiora, et eum de cujus sola poenarum aliquando venia opinionem, non sententiam alterius arguis, tu in regno Christi ad praemia secunda perducis. Et hoc vis intelligi, quia sicut nihil interest utrum veritate, an necessitate Christus annuncietur: ita nihil refert necessitate, an voluntate credatur.

33. Haec sunt, quae nobis discere de 339 Commentariis tuis jubes. Istas nos regulas confusionis 0572B fidei doces, ut hoc damnetur in aliis, quod domi discitur. Nam utique si tu es nunc alius, qui primum dogma illud non sustines, quod animas in caelestibus fuisse dicit, antequam in corporibus nascerentur: tu es sine dubio, qui diabolum et angelos ejus atque omnes incredulos, non solum venia donas, verum etiam secundis munerandos esse praemiis polliceris. Si vero hoc secundum dogma refugis, tu eris primi illius dogmatis pater. Et miror quomodo isti prudentes et eruditi viri, qui haec ejus legunt scripta, de quibus nunc illa ab illo scribuntur, rideant de me, quod me talpam nominet, et non sentiant se magis ipsos ab eo talpas judicari, quos putat haec in suis libris non videre defossa. Si enim putaret eos legentes intelligere posse, nunquam ad condemnanda 0572C ea, quae ipse magister docet, istorum librorum habere jussisset exemplum, in quibus ea ipsa plenius et manifestius continentur, quae condemnare nos suadet. Ostendimus interim istum ((Al. tac. istum)) ipsum asserere in istis electis Commentariis suis ea quae damnari in alterius libris jubet ((Al. videt)) , id est, quod animae fuerint in caelestibus antequam in hoc mundo in corporibus nascerentur ((Al. immitterentur)) , et quod omnes, vel peccatores, vel increduli cum diabolo et angelis ejus, eo tempore quo omne genu flectetur Jesu, caelestium et terrestrium et infernorum, non solum veniam accipient, verum etiam ((Al. tac. etiam)) ad secunda praemia vocabuntur.

34. Sed quoniam haec rei novitas, non dubito 0572D quod fidem difficile mereatur, ut quis credatur ea damnare quae adstruit; scio quid desideratis, ut si possumus ((Al. possimus)) talia ex eisdem libris proferamus exempla, et tam evidentia, ut nullus omnino de his cuiquam dubitandi resideat locus, id est, 0573A ubi ne ille quidem alius suus nominetur: et ita faciam. 340 Item ex eodem libro, quod in saeculi fine Christus, et omnes Sancti sui supra daemones habebunt sedem, ut et ipsi daemones secundum voluntatem sedentis supra se Christi, et Sanctorum ejus agant: Ex eo capitulo ubi dicit Apostolus, Ut ostenderet saeculis supervenientibus abundantes divitias gratiae suae, in bonitate super nos in Christo Jesu (Eph. 2. 7.) , post pauca: «Quod nos, inquit, qui quondam lege tenebamur inferni, et propter vitia atque peccata ut operibus carnis, ita eramus et suppliciis ((Al. supplicio)) destinati, nunc in Christo regnemus, sedeamusque cum eo. Sedeamus autem non in humili quocunque loco, sed super omnem Principatum, Potestatem et Dominationem, et omne nomen quod 0573B nominatur, non solum in hoc saeculo, sed etiam in futuro. Si enim Christus resuscitatus est a mortuis, et sedet ad dexteram Dei in caelestibus super omnem Principatum, et Potestatem, et Dominationem, et super omne nomen quod nominatum est, non solum in hoc saeculo, sed et in futuro, et nos sedebimus regnabimusque cum Christo, necesse est, ut super his, super quae sedet ille, sedeamus. Sed qui diligens Lector est, statim dicet et requiret: Quid ergo, major homo ((Al. est homo)) angelis et cunctis in caelo potestatibus? Quod quia periculosum est respondere, Principatus, Potestates, ac Virtutes, et Dominationes, et omne nomen quod nominatur non solum in hoc saeculo, sed etiam in futuro (maxime quia omnia subjecta sunt Christi pedibus) non ad bonam partem, 0573C sed ad contrariam referre ((Al. refert)) , ut dicat eas esse angelos refugas, et principem mundi hujus, et Luciferum qui mane oriebatur, super quibus sancti in fine saeculi sessuri sunt cum Christo, illis quoque tribuente beneficium, qui nunc inferni, et male libertate sua abutentes vagentur ((Al. vagantur)) passim et per praecipitia corruant ((Al. corruunt)) peccatorum. 341 Cum autem tales habuerint sessores, juxta sedentium voluntatem ((Al. voluntates)) incipient gubernari.» Numquid et hic ambiguitas aliqua derelicta est, ut locus hic egeat assertore ((Al. assessore)) ? Ubi evidentissime, nulla illius alii sibi interjecta persona, dicit, angelos refugas, et principem mundi hujus, et Luciferum qui mane oriebatur, in fine, Christo supersedente et regnante cum sanctis 0573D suis, consortes ac socios, non solum regni ejus, sed 0574A et voluntatis futuros. Secundum voluntatem namque Christi, et omnium Sanctorum ejus ((Al. tac. ejus)) , agere, hoc est, ad summam beatitudinem pervenisse. Neque enim est alia perfectio Orationis, qua supplicare nos docuit Patri, nisi ut fiat voluntas ejus, sicut in coelo et in terra.

35. Sed quaeso patienter audite, non quidem omnia, quae de ipsis dogmatibus in libris ejus continentur revolventem (tanta enim sunt, ut plura mihi, si exsequi ea cupiam, volumina conscribenda sint), sed tanta quanta satisfacere legentibus possint: quod non iste casu in haec incidat, quae nunc discipulis imitanda proponit, sed latissima et frequenti assertione confirmat. Sed videamus quae sunt, quae nos ex his probatissimis edocet Commentariis. Item 0574B ex eodem libro, quod non solum in praesenti saeculo, verum etiam in futuro ascensus sit hominum et descensus, de eo capitulo, in quo ait: « Super omnem Principatum, Potestatem, ac Virtutem, et Dominationem, et omne nomen quod nominatur, non solum in hoc saeculo, verum etiam in futuro (Eph. 1. 21.) , post aliquanta: Si autem sunt, inquit, Potestates, Virtutes, et Principatus, et Dominationes, necesse est, ut et subjectos habeant, et timentes se, et servientes sibi, et eos qui a ((Al. tacetur a)) sua fortitudine roborentur. Quae distributiones officiorum, non solum in praesentiarum ((Al. praesenti)) , sed etiam in futuro saeculo erunt: ut per singulos profectus et honores, ascensiones etiam et descensiones, vel crescat alius ((Al. aliquis)) , 342 vel decrescat, et sub alia atque 0574C alia Potestate, Virtute, Principatu, atque Dominatione fiat.»

36. Cur, magister, ut tuis tecum verbis agam, post quadringentos fere annos quietas et simplices haec Latinorum mentes doces? Cur novas voces, quas ab Apostolis nemo suscepit, insuetis auribus ingeris? Quaeso te, ut parcas Romanis auribus, parcas fidei, quae Apostoli voce laudata est. Cur in medium profers quod Petrus et Paulus edere noluerunt? Usquequo tu haec scriberes, non usquequo ego interpretarer ((Al. interpretabor)) , ut doces; sed usquequo tu haec ante quindecim fere annos scriberes, sine his mundus Christianus non fuit? Quid enim tu modo doces, quod in futuro saeculo adhuc ascensiones et descensiones fiant, et proficiant aliqui, et aliqui 0574D decrescant? Ergo illud quod dicis, in hoc saeculo 0575A vito, vel acquiritur, vel amittitur, non est verum: an occultam habet aliquam interpretationem? Non enim poenitentiam agis pro his, quae in istis Commentariis continentur. Item quod Ecclesia unum corpus non solum ex hominibus, sed et ex Angelis, et omnibus Virtutibus coelestibus intelligendum sit, ex eodem libro, de eo capitulo, in quo scriptum est: Et ipsum dedit caput super omnem Ecclesiam (Eph. 1. 22.) , post pauca: Non solum, inquit, hominum, sed etiam Angelorum cunctarumque Virtutum, et rationabilium creaturarum, Ecclesia intelligi potest. Item quod animae, quia in illa priori vita noverant Deum, modo eum non quasi ignotum cognoscant, sed quasi post oblivionem denuo agnoscant, ex eodem libro ita dicit: «Quod vero ait, in agnitione ejus (Ephes. 1. 0575B 17.) , id est, ἐπιγνώσει, quidam sic intelligunt, ut inter γνῶσιν καὶ ἐπίγνωσιν, hoc est inter notionem et agnitionem, illud intersit, quod notio eorum ((Al. illud)) sit, quae ante non scivimus, et ea postea scire coepimus; agnitio vero eorum quae postea recordamur. Et priorem quamdam vitam in coelestibus 343 suspicantur, postquam in corpora ista dejecti, et obliti Dei Patris, nunc eum per revelationem cognovimus, secundum illud quod scriptum est: Reminiscentur et convertentur ad Dominum omnes ((Al. universi)) fines terrae (Psal. 21, 28.) , et multa his similia.»

38. Quod autem ait : Quia quidam haec dicunt, puto me satis evidenter in superioribus edocuisse, quod si quando ponit, Quia quidam haec dicunt, vel, Alius dicit, nec tamen ista quae dicuntur destruit: 0575C iste ipse sit quidam, vel alius, maxime cum jam concordes his sententias, absque ulla hujusmodi interjectione personae, ab eo dictas frequenter ostenderim. Sed quid adhuc est, quod ei displicet in alio? Et astra, inquit ((Al. quidem)) , vel caetera quae in coelo sunt, rationabilia dicit et delicti capacia. Videamus ergo quid ipse de talibus sentiat, In eodem libro ex eodem capitulo, ubi scriptum est: Oportet enim eum regnare, donec ponat inimicos suos sub pedibus suis (1. Cor. 15. 25.) , post aliquanta: «Potest, inquit, ita responderi, quod absque peccato nullus sit. Et sidera ipsa non sint munda coram Deo (Job. 15.) , omnisque creatura paveat Creatoris ((Al. Salvatoris)) adventum. Unde crux Salvatoris non solum ea 0576A quae in terris sunt, sed etiam quae in coelis erant, purgasse perhibetur.» Item quod propter corpus humilitatis ((Al. humanitatis)) et corpus mortis, homines filii irae appellentur, ex eodem libro de eo capitulo, ubi scriptum est: Eramus natura filii irae sicut et caeteri (Ephes. 2. 5.) ; post aliquanta: «Nos vero, inquit, dicamus esse primum omnes homines natura filios irae propter corpus humilitatis et corpus mortis: et quod ab adolescentia mens hominum apposita sit ad malitiam (Gen. 8.) .» Item quod prima sit animae factura, et deinceps corporis plasmatio, ex eodem libro sub eodem capitulo, post multa: «Et diligenter, inquit, observa, quia non dixit ((Al. dixerit)) ipsius figuratio sumus atque plasmatio, sed ipsius factura. (Ephes. 2. 9.) . Plasmatio quippe originem 0576B de terrae limo trahit: factura vero juxta similitudinem et imaginem 344 Dei sumpsit exordium. Quod in centesimo decimo octavo Psalmo simul positum diversa significat. Manus tuae, Domine, fecerunt me, et plasmaverunt me. Factura primum locum tenet, deinde plasmatio.» Quid adhuc aliud est, quod condemnari vult? Dicat ut id de ejus libris, immo de ejus corde proferamus. Quod enim, inquit, unam naturam et animarum, et Angelorum, molestum est hoc. Sed videamus quid ipse de hoc sentiat in his libris, quos nobis ad confessionis exemplum et ad credendi regulam ponit. Item ex ((Al. in)) eodem libro de eo capitulo, ubi scriptum est: Veniens evangelizavit pacem his qui longe, et his qui prope (Ephes. 2. 17.) ; et quod cum de Judaeis, et de Gentibus 0576C primum ((Al. primo)) dictum exposuisset, postmodum addidit haec: «Et haec quidem juxta Vulgatam interpretationem dicta sint ((Al. sunt)) . Caeterum qui illud Apostoli legit, de Christo memorantis, Pacem faciens per sanguinem crucis suae his quae in terra erant, et his quae in coelis (Ephes. 2.) , et caetera quae in eodem dicuntur loco, non putabit nos, qui juxta spiritum Israel vocamur, fuisse longe et Judaeos, qui tantummodo Israel nuncupantur in carne, fuisse prope. Et hanc totam intelligentiam ad Angelos virtutesque coelestes, et ad animas temperabit humanas, quod in suo Christus sanguine terrena et coelestia copulaverit, quae inter se dissidebant. Et bonus pastor morbidam ad montes revectans ovem 0577A (Luc. 15.) , fecerit esse cum caeteris: drachmamque quae perierat, drachmis quae salvae fuerint ((Al. fuerant)) , copulaverit.»

39. Vides quantam diversitatem naturae facit inter animas et Angelos? Quanta est, inquit, inter ovem et oves, et inter drachmam et drachmas. Sed et post pauca addidit dicens: «Quod autem ait, Ut duos ((Al. duo)) conderet in semetipso in unum novum hominem: quod et magis videtur superiori de Judaeis et Gentibus ((Al. Gentilibus)) sensui convenire, sic suae intelligentiae coaptabit ((Al. coaptavit)) : ut dicat hominem 345 juxta imaginem, et similitudinem Dei factum, eamdem post reconciliationem formam recepturum, quam et nunc Angeli habent, et ipse perdidit. Novum autem hominem dicit esse, qui quotidie 0577B renovatur, et habitaturus est in novo mundo.» Sicut oves ab ove, et drachma a drachmis differunt: ita et animas cum Angelis esse dicit, et eamdem formam, quam nunc habent Angeli, prius homo habuerit, et perdiderit, et hominem habiturum dicit in futuro. Si natura, si specie, si forma non differat, quomodo nullus pudor est erudito homini suas sententias sub alterius nomine condemnare, maxime cum hoc ita non secundum vulgatam expositionem, sed secundum Apostoli sensum dici debere decernas? Sed videamus quid ad haec in eodem loco additur. Post pauca sic inquit: «Et instaurationem novi hominis tunc plene perfecteque complendam, cum coelestia terrestriaque ((Al. terrenaque)) fuerint copulata, et in uno spiritu et sensu eademque sententia accesserimus 0577C ad Patrem. Nescio quid tale et in alia Epistola (si quis tamen eam receperit ((Al. recipit)) ) prudentibus quibusque lectoribus Paulus subindicat, dicens: Hi omnes testimonium fidei accipientes, non receperunt promissionem, Deo pro nobis aliquid melius providente: ut non absque nobis consummarentur (Heb. 9.) . Propterea universa creatura congemiscit ((Al. ingemiscet)) nobiscum, qui in tabernaculo isto congemiscimus: et condolet, qui a timore Dei in utero concepimus, et dolemus, et praestolamur revelationem filiorum Dei, ut de vanitate servitutis, cui nunc est subjecta, liberetur, et fiat unus pastor et unus grex, et Oratio Domini compleatur dicentis: Fiat voluntas tua sicut in coelo et in terra (Matth. 6. 10.) .» Coelestia et terrestria, id est, Angelos et homines, 0577D sicut ante unam formam gesserunt, et unum ovile habuerunt, ita et in futuro dicis esse reparanda. Quia Christus venit utraque facere unum gregem, et hoc futuros homines dicis, vel quod nunc 346 sunt Angeli, vel quod ante ipsi homines, id 0578A est, animae fuerunt. Et quomodo, quaeso te, tam amice, immo jam nec amice, sed scurriliter mulierculas irridebas, quae cum plausu ventris et femoris, negarent se post resurrectionem in corpore iterum fragili futuras, sed similes Angelis, vel idipsum futuras esse quod Angelos? Et haec cum tanta irrisione dici a mulieribus arguis, quae de tuis illis electis Commentariis scripta proferuntur. Numquid non hoc tibi tale videtur, quale si quis furti alium incusans, idipsum unde alium arguit, in suo sinu contegat furtum, et posteaquam late peroraverit, et magnifice fuerit invectus in furem, posteaquam testes produxerit, juris quoque jurandi dederit sacramenta: post haec omnia furtum ipsum, pro quo alium jam se convicisse putaverat, de sinu ejus extrahatur? Tum deinde 0578B arguis alios, quod interrogati de talibus non prompte, nec statim respondeant, sed cunctabundi et nutu magis quam verbis agant. Et hoc ipse de Apostolo dicis, quod nescio quid tale in Epistola sua prudentibus quibusque lectoribus subindicat. Si Paulus non indicat, sed subindicat, et non quibuscunque, sed prudentibus, nos miseros quid irrides, o noster poenitens, si quod Apostolus non manifeste protulit, aut nescire, aut dubitare nos dicimus, et non tam intelligere, quam subintelligere, et ideo non tam indicamus, sed subindicamus? Jam si tibi revelata sunt illa quae oculus non vidit, nec auris audivit, et in cor hominis non ascenderunt: si tibi venit quod perfectum est, et destructa tibi sunt ea quae ex parte sunt: clama de his et praedica, et quae Apostolum subindicasse dicis, 0578C tu indica, qui non solum ea quae subindicata, verum et quae confirmata ab eo scribis esse, nunc damnas. Haec enim omnia quae nunc anathematizari jubes, dum Apostoli dicta exponis, adstruxeras, et tanquam illius sensibus haec inserta esse docueras.

347 40. Quid adhuc aliud est, quod damnare caeteros jubet? Quod corpus hoc, inquit, carcerem, et vincula esse animae dicunt, et ipsam animam non ire asserunt, se redire quasi ad ea loca, ubi jam ante fuerat. Proferamus ergo et de hoc quomodo ipse senserit, testimonia. Ex istis ipsis Commentariis libro secundo, ex eo capitulo, ubi dicit: Hujus rei gratia ego Paulus vinctus Jesu Christi (Ephes. 3.) : post pauca: «Quia in pluribus, inquit, locis scriptum est, vinculum animae corpus hoc dici, quod ((Al. quo)) 0578D quasi clausa in carcere teneatur, dicimus propterea Paulum corporeis ((Al. corporis)) nexibus coerceri, nec reverti et esse cum Christo: ut perfecta in Gentes per eum praedicatio compleatur.» Item de eadem re, ex eisdem Commentariis, libro tertio, capitulo ubi 0579A dicit: Pro quo legatione fungor in catena (Ephes. 6.) , post aliquanta per illum iterum suum ((Al. sive)) alium qui ipse est, ita dicit: «Alius vero propter corpus humilitatis, et catenam istam qua circumdamur, et necdum scimus secundum quod oportet nos scire, et per speculum videmus in aenigmate, ista eum dixisse contendet ((Al. contendit)) : et tunc vere posse in confidentia Evangelii aperire mysteria, cum catenam deposuerit, et de carcere liber exierit. Nisi forte et in vinculis absque vinculis computandus est, qui conversationem habet in coelis: et de quo dici potest: Vos autem in carcere non estis, nec in carne, sed in spiritu, si tamen spiritus Dei habitat in vobis (Rom. 8. 9.) .» Item de eadem re, ex Commentario Epistolae Pauli ad Philemonem sub eo capitulo, ubi ait: Salutat te Epaphras 0579B concaptivus meus (Phil. 1. 23.) : post aliquanta: «Nisi forte reconditum aliquid et sacratum, ut quidam putant, in verbo captivitatis ostendit ((Al. ostenditur)) , quod capti pariter et vincti, in vallem hanc deducti sunt lacrymarum.»

41. Vides quomodo haec tanquam mystica et sacrata dicit haberi apud quosdam, quorum tamen et ipsum unum esse, in multis saepe docuimus: 348 sed uti figura, per quam scientiae mysticae videatur invidiam declinare. Haec, inquit, quomodo se habeant, videris ((Al. videtis)) . Numquid et omnia restituenda esse in unum statum atque in unum corpus reintegrandos non solum homines, sed daemones et angelos refugas, dictum a me potes referre? Vis mihi, inquit, non fiat, si quod ex alterius persona 0579C dixi, alterius sit; si quod sane exinde dictum, ac, nullius interjecta persona, scriptum legeris, hoc mihi merito debet adscribi. Et quid omnes istos effundimus, quos superius desudavimus agones? Tantum valet frontis duritia. Sed age fiat, acquiescamus etiam in hoc, non ut res, sed ut ipse postulat, convincatur. Ex his Commentariis libro secundo de ea re quam proposui ((Al. proposuit)) , sub eo capitulo, ubi scriptum est: Solliciti servare unitatem spiritus in vinculo pacis: unum corpus et unus spiritus, sicut et vocati estis in una spe vocationis vestrae (Ephes. 4. 3.) : post aliquanta, «Quaeritur, inquit, quomodo una spes vocationis sit, cum apud Patrem diversae sint mansiones? Ad quod unam spem vocationis regnum coelorum, quasi unam domum Dei Patris esse, dicimus, 0579D et in una domo plurimas mansiones. Alia enim gloria solis, alia gloria lunae, alia stellarum gloria (I Cor. 15. 41.) . Aut certe illud subtilius indicatur, 0580A quod in fine et in consummatione rerum, in pristinum statum restituenda sint omnia, quando omnes unum corpus efficiemur, et in virum perfectum reformabimur, et Oratio in nobis Salvatoris implebitur: Pater da, ut quomodo ego et tu unum sumus: ita et isti in ((Al. tac. in)) nobis unum sint (Joan. 7. 21.) .»

42. Accepistis et hanc ejus de resurrectione omnium absque ulla ambiguitate sententiam, accipite et aliam; et tunc concludam Apologiae nostrae primum volumen. Innumera sunt enim ejus dicta de talibus. Item ex eodem libro sub eo capitulo, ubi scriptum est, Ex quo totum corpus compactum et conglutinatum per omnem juncturam 349 subministrationis, secundum operationem in mensuram uniuscujusque membri, augmentum corporis 0580B facit in aedificationem sui in caritate (Eph. 4, 16.) ; sic cepit, «In fine rerum cum Deum videre ceperimus facie ad faciem, et in mensuram pervenerimus aetatis plenitudinis Christi, de cujus plenitudine nos omnes accepimus (Joan. 1.) , ita ut Christus non ex parte sit, sed totus in nobis, et relictis initiis parvulorum, creverimus in eum virum, de quo Propheta dicit, Ecce vir, Oriens nomen est illi (Zach. 6. 12.) : et Joannes Baptista commemorat, Post me veniet ((Al. venit)) vir, qui ante me factus est (Joan. 1. 30.) : quoniam ante me erat: tunc in occursu unius fidei, et unius agnitionis Filii Dei, quem nunc pro varietate mentium, non una nec eadem fide agnitionis ((Al. fide et agnitione)) cognoscimus, totum corpus quod prius dissipatum fuerat ((Al. fuerit)) et in 0580C diversa laceratum in suam compaginem juncturamque redigetur, ita ut una subministratio, eademque operatio, et unius aetatis consummata perfectio, totum faciat crescere corpus aequaliter, et omnia membra juxta mensuram suam incrementum aetatis accipiant. Haec autem tota aedificatio, per quam Ecclesiae per partes corpus augetur, mutua in se caritate complebitur. Totas rationabiles creaturas sub unius rationabilis animalis intelligamus exemplo, et quodcunque de hujus membris dixerimus et partibus, hoc ((Al. tac. hoc)) sciamus esse referendum ad unamquamque rationabilem creaturam. Putemus hoc animal ita ((Al. tac. ita)) per artus, venas carnesque laceratum, ut nec os ossi haereat, nec nervus jungatur ad nervum, separatim oculi jaceant, seorsum 0580D nares, manus alium locum teneant, in alium ((Al. alio)) projecti sint pedes, 350 et reliqua membra in hunc modum inter se dispersa sint et divisa. Fingamus 0581A ((Al. Finge)) aliquem venire tantae scientiae medicum, qui juxta fabulas Ethnicorum, Aesculapium possit imitari, et novam figuram novumque hominem Virbium suscitare. Hic necesse habebit unumquodque membrum suo loco restituere, et compagem copulare compagi, et quodam glutino partibus restitutis, unum corpus efficere. Hucusque nobis una similitudo processerit. Nunc in eadem similitudine ((Al. eamdem similitudinem)) ad id quod intelligi volumus aliud trahatur exemplum. Parvulus crescit ((Al. crescat)) , et occulto aevo in perfectam adolescit ((Al. adolescat)) aetatem: suum manus habent ((Al. habebit, et sentient)) augmentum, sua pedes sentiunt incrementa: venter, dum nescimus, impletur, humeri, dum falluntur oculi, dilatantur, 0581B et omnia membra per partes juxta mensuram suam sic crescunt, ut tamen non sibi sed corpori videantur augeri. Ita igitur et in restitutione omnium, quando corpus totius Ecclesiae nunc dispersum atque laceratum, verus medicus Jesus Christus, sanaturus advenerit, unusquisque secundum mensuram fidei et agnitionem Filii Dei (quem ideo agnoscere dicitur, quia prius noverat, et postea nosse desivit) suum recipiet locum, et incipiet id esse quod fuerat: ita tamen ut non juxta aliam haeresim omnes in una aetate sint positi, id est, omnes in Angelos reformentur: sed unumquodque membrum juxta mensuram suam et officium suum perfectum sit. Verbi gratia, ut Angelus refuga id esse incipiat quod creatus est: et homo qui de paradiso fuerat ejectus, ad 0581C culturam iterum paradisi restituatur. Ista autem 351 universa sic fient, ut invicem inter se caritate jungantur: et dum congaudet membrum membro, et in alterius provectione laetatur, Christi corpus Ecclesia primitivorum, habitet in caelesti Jerusalem, quam in alio loco Apostolus vocat matrem Sanctorum.»

43. Haec tua dicta legunt omnes Latini, quae 0582A etiam nunc tu quoque jubes eos legere, ubi dicis, quod omnes rationabiles creaturae, quae sub unius rationabilis animalis exemplo intelliguntur, ita in unum corpus reparandae sint, tanquam si unius hominis membra divulsa, rursus in ejusdem corporis soliditatem Aesculapii arte reparentur: in quibus quidem diversa futura definis officia, utpote membrorum, sed corpus unum, hoc est unius naturae, et hoc omnium unum corpus, primitivam Ecclesiam vocas, et corpus esse nominas Christi, cujus corporis unum membrum suo officio restituendum, ais esse angelum refugam, qui est utique diabolus, et in hoc quod ab initio creatus est, reparandum. Similiter et hominem, aliud membrum, ad cultum paradisi tanquam colonum originarium revocandum: et 0582B haec nulla, ut fieri solet, cum de rebus talibus pedetentim cauteque dicitur, alterius interjecta persona, prosequeris, ut dubitasse te aliquis in rebus tam secretis et absconditis existimet, sicut Origenes iste, cujus te et discipulum non negas, et proditorem fateris, semper facere invenitur in talibus: sed abrupta et definita sententia, tanquam si Angelus loqueretur in Daniele, aut Christus in Paulo, mortalium auribus futurorum arcana enuntias saeculorum. Et ais, Nulli veterum, electa a Christo plebs fidelium, credas. Si Origenes aliquid de divinae dispensationis secretioribus suspicatus est, nemo recipiat. Et si Clemens, aut ille Apostolorum discipulus, aut ille Alexandrinae Ecclesiae, et ipsius 352 magister Origenis tale aliquid dixerunt: etiamsi Gregorius ille 0582C Ponticus, vir Apostolicarum virtutum: etiamsi iste alius Nazianzenus, et Didymus videns Propheta, ambo magistri mei quibus sapientius in fide Christi nihil habuit mundus. Omnes isti ut Origenes erraverunt: sed accipiant erroris sui veniam, quia et ego aliquando erravi, et nunc poenitentiam gero, sed veniam accipere debeo. Origenes vero cum eadem quae ego dixerit, etiamsi poenitentiam egit ((Al. egerit)) , 0583A veniam non accipiet, immo pro his quae omnes diximus, solus ipse damnetur. Ipse est qui omnia mala fecit. Ipse enim nobis prodidit, unde est totum quicquid nos loquimur, quicquid scribimus, quicquid dicti putatur eruditi: et quod de Graecis bonis Latina facimus non bona. Nemo ergo quemquam horum audiat, sed haec sola suscipite, quae in meis Commentariis invenitis, et maxime in Epistola ad Ephesios, in quibus Origenis dicta vehementissime confutavi. Ego autem scrutatus sum, ut credere et tenere debeatis resurrectionem carnis ita futuram, ut corpora convertantur in animas, et uxores dirigantur in viros: et quod ante mundi constitutionem animae in caelestibus fuerint, et inde ob quasdam caussas soli Deo cognitas, in vallem hanc deductae 0583B sint lacrymarum: et quod corpori mortis insertae sint: et quod in fine saeculorum omnis natura rationabilis in unum corpus restituatur sicut ab initio fuit, ita ut et homo ad paradisum revocetur, et angelus refuga supra Petrum et Paulum exaltetur, cui ipsi ad paradisum, ut pote homines, postponendi sunt, ille autem in id quod ex initio creatus est, reparetur, ut ((Al. et)) fiant omnes simul Ecclesia primitivorum in caelestibus, et sint, dum in officiis quidem singulis quibusque sunt, membra Christi. Universitas vero cunctorum perfectum 353 Christi sit corpus. Haec tenentes, o fideles prudentesque discipuli, et istas meas indubitatas definitiones custodientes, Origenem tamen pro his ipsis dictis condemnantes, bene agetis. Valete.

0583C 44. Vides quia totum cum irrisione agis, et poenitere te ideo dicis, ut fallas eos quibus scribis? Nam et si vere te poeniteat, ut debet ((Al. deberet)) , quid facies propter ((Al. ad)) omnes illas animas, quas per tot annos haec tua tam venenata, ut ipse 0584A ais, doctrina decepit? Denique ((Al. Deinde)) quis umquam per tuam poenitentiam emendabitur, cum iste ipse libellus, in quo et poenitens et accusator et judex es, auditores tuos rursum ad haec ipsa et legenda et tenenda transmittat? Ad ultimum etiam si haec ita non essent, ipse tamen ((Al. tac. tamen)) tibi etiam post poenitentiam, omnem aditum veniae praeclusisti. Ais enim ipsum Origenem pro his dictis poenituisse, Libello poenitentiae ad Fabianum, tunc urbis Romae Episcopum dato, et tamen post poenitentiam, post centum et quinquaginta annos mortis suae in jus eum trahis, et ad damnationem vocas. 354 Quomodo ergo pro his dictis tibi venia dabitur poenitenti, si ille qui ante te pro his poenituit, veniam non meretur? Similiter ut scripsisti, scripsit: 0584B similiter ut poenituisti, poenituit. Aut similiter pro poenitentia debetis absolvi, aut si negas veniam poenitenti (quod ego non opto ((Al. peto)) , tu perurges), nos pariter condemnari secundum quandam Evangelii parabolam: Oblata est Domino a Judaeis adultera, ut viderent quid de ea secundum legem judicaret. Ille misericors et miserator Dominus, dixit, Si quis vestrum peccatum non habet, mittat super eam lapidem (Joan. 8. 3.) . Et tunc omnes, inquit, discesserunt. Et Judaei quidem licet impii et increduli, tamen erubuerunt conscientias suas, ne cum ipsi essent peccatores, in peccatores viderentur ulcisci. Et latro ille de cruce dicebat ad alterum latronem, qui simul pendebat in cruce, et blasphemabat, Quia nec tu Deum times, vel quod in eodem 0584C nos sumus supplicio (Luc. 23. 40.) . Nos cum haec eadem quae in nobis sunt, condemnemus in aliis, nec cum Judaeis erubescimus, nec cum latrone mitescimus.