Vetus praefatio. Ornatissimo Lectissimoque Viro D. Joanni A Sancto Andrea Parisiensis Ecclesiae Canonico Renatus Laurentius De La Barre S.

Quantum iis debeatur D. a Sancto Andrea, qui vetustis novitatem, novis auctoritatem, obsoletis nitorem, obscuris lucem, et (ut totam Plinianam periodum usurpem) fastiditis dare gratiam, dubiis fidem, omnibus vero naturam, et naturae suae omnia indefesso studio nituntur, verbis consequi difficillimum semper non modo judicabam, imo cogitatione complecti vix arbitrabar esse ejus, qui veretur reprehensionem doctorum atque prudentium. Marcus Tullius, quo tanquam parente gloriatur Latina eloquentia, quinto Tusculanarum quaestionum, inter praecipua felicitatis deputavit, praeque caeteris illum diem observandum censet augustius, in quo dudum ignoratum a Syracusanis, cum esse omnino negarent, septum undique, et vestitum vepribus et dumetis Archimedis sepulchrum detexit: tenebat enim quosdam senariolos, quos in ejus monumento inscriptos acceperat: qui declarabant in summo sepulchro spheram esse positam cum cylindro. Ita nobilissima Graeciae civitas, quondam vero etiam doctissima, sui civis unius acutissimi monumentum ignorasset, nisi ab homine Arpin de didicisset. 0071 Ignorasset etiam optimi Vatis, et cujus alias Graecae linguae emendandae auctoritas fuerat concredita, carmen divinae Odisseas et Iliados: nisi Lycurgus Lacedaemonis ex Ionia in Graeciam importasset, et nisi postmodum discerptum Pisistratus collegisset, atque ita distinxisset, quemadmodum hoc tempore legitur, adhibito metatore Aristarcho. His inquam quid debeatur affirmavit adhuc nemo, nec fortassis usquam postea affirmabit: quandiu fuerint, qui inde aliqui proficient: vel ob hoc rursus quod tantis pro vigiliis, laboribus, sudoribus quibus illis castigationes constiterint digna satis commendatio haberi ulla non possit, tantum abest ut meritis par possit referri. Habent siquidem reliquorum studia suas amoenitates, varios secessus, quibus lectionis taedium nova detectatione sublevant. At illi qui Herculano labore versantur in veterum monumentis pervestigandis et restituendis, quid quaeso habere possunt, quod studium recreet? quid quod fastidium excutiat, nisi alterum fastidium? ita ut si qua voluptas eos aliquando perfundat ex inventis alicujus auctoris scriptis, subinde in iisdem recognoscendis, sarciendisque, propter lacunas, corruptos locos, dimidiatas paginas, exesos characteres, plus enascitur moeroris, quam fuerat ante perceptum ex inventione delectationis: ut noverim ego aliquos, qui thesauros ejusmodi a se repertos maluerunt de emendatione desperantes omnino supprimere, quam qualescunque edere in lucem: mendaciorum nimirum quam syllabarum ditiores. Itaque si ex hoc loco paulisper licet evagari, praestitisset interdum eorum quaedam quae circumferuntur nunquam excusa, quam ita excudi ut sint errorum mendarumque verius, quam doctrinae seminaria. Et certe quis modus esse potest, dum omnia prope ex conjectura persequimur: quae certitudo, cum quid in mentem alteri venire potuit, divinatur? Quis demum evadendi locus per syrtes et scopulos Aporiae, cum videamus in vadis, stativis et navalibus principes viros haerere, impingere, altercari, in simpulo magnos ciere fluctus, committere de nugis magnas interdum tragoedias: et quod irritam omnium operam facit, proficere novis castigationibus quotidie novas editiones: videamus insuper id genus occurrere reliqua, quae etsi fidem elevant, nihilo tamen minus rei non minuunt difficultatem, quominus multa sint doctis perferenda, qui auctorum castigationi et editioni invigilant, quoties de maximis et levibus dubitandum, cogitandum, evolvendum si qui alii hanc eandem materiam tractaverint: quoties passim ex conjectandis aliquando levissimis multa mutanda, nonnulla reponenda. Quod quantum habeat operae, norunt hac aetate non pauci, sed tu imprimis (vir ornatissime) qui harum rerum exercitatissimus, non desinis maximo studiorum proventu, reique literariae accessione proferre de tua divite bibliotheca bonos quotidie auctores, proque tuo in Rempublicam grato animo perquirere magnis sumptibus undique, si qui codices Ms. habeantur castigatissimi, quibus impressi possent conferri, si qui rursus cum aliquo fructu imprimendi. Et ita quidem, ut de te testatum jampridem doctorum sermonibus audiverim, nullum eorum qui tunc vivunt (absit verbo invidia) existere qui foelicius et salubrius Chiromam manum admoverit rei librariae: et qui liberalius optimae notae scriptorum (quorum modo lectione studiosi fruuntur) impressiones juverit, auxerit, promoverit, atque tu ipse quem a D. Optimo Maximo in haec calamitosa tempora ob id reservatum dicere soleo, ne literae obsolescerent: neve deesset, qui honestissimas honestis de rebus Typographorum concertationes illustraret. Testantur illud jampridem tot tantaque quot exierunt volumina, cum aliqua tui praefatione nominis: testabitur etiam illud inpraesentiarum Rufini nunquam antea typis commissum opus, cujus cum exemplar Domino de la Bigne Praeceptori meo Theologo, hujus aetatis tam ob morum candorem, quam ob singularem ejus eruditionem meritissimo, petendum indicasses, ex reliquiis venerabilis Monasterii Montis-Dei, factum est ut inter ruinas ejus devotae domus divina providentia si non integer ab annis vetustus codex, saltem quodammodo totus ab injuria inveniretur effugisse Gnosticorum nostrorum injurias: adversus quas atque ejusmodi grassatorum excursiones, vindiciarum si quis sit modus, is est, accersendus a Chalcographia, quae sola inclinantibus saeculis maximo Dei beneficio ad studia jam nauseantes hominum animos recreavit jucunda facilitate, scriptis contulit gratiam sua pulchritudine, et simul immortalitatem. Quod utinam Dei inventum superiora tempora novissent: non utique tantam librorum et codicum quot desiderantur perditi, jacturam bellicis Gotthorum incursionibus fecissemus. Non illa bibliotheca Pisistrati, Attali, et Eumenis: non illa Philadelphi Ptolomei, quae Augusto regnante, incendio assumpta est. Non illa Gordiani, quae plures habuit librorum, quam quisquam alius auri, vel argenti thesauros, dives LXII millibus antiquissimorum voluminum. Non illa Pamphili martyris, unde Eusebius hausit suam historiam: non illa centum et viginti millium librorum, quae Byzantii sub Zenone Imperatore gravissimo incendio periit: non illa rursus Mathiae regis Ungariae, quae Patrum nostrorum memoria crudeli Turcarum impressione dissipata est. Nec illa denique Vaticana Romanorum Pontificum Hebraicis, Graecis, Latinis antiquissimis, necnon optimis quibusque auctoribus pariter ac recentioribus tum manuscriptis, tum publicatis instructissima sub Clemente VII a militibus Germanis et Hispanis incensa, tot libros secum abstulisset. Extarent namque alibi passim excusi codices maxima cum copia, non autem sicuti accidit, pauci iique ab imperitis notariis descripti mendosissime. Habuisset quaevis natio proprios scriptores, habuisset inquilinos: nec erat quod conquererentur viri antiquitatis amantissimi: aut cur peroptaremus omnes plagas orbis scrutaturi, si quid blattae tegerent quod luci ac mundo foret exhibendum. Non erat quod Reverend. in Christo pater D. d' Albone, Lugdunensis Ecclesiae Princeps lustraret rimas pervetusti Monasterii Barbatae insulae, ut Commentarios Rufini Aquilejensis in septuaginta quinque Davidis Psalmos requireret. Non erat quod nos similiter Montis-Dei reliquias ad perpetuam memoriam typis tum demum committeremus: quoniam habituri eramus omnia omnium auctorum scripta, et praesertim nostri Rufini quaecunque scripsit: videlicet, in Osee Prophetam lib. I, in Amos alterum: in Joel unum, de sua fide ad Laurentium Episcopum lib. I de Sacramentis I. 0073 Exhortationis ad Probam lib. I. Epistolarum ad diversos lib. II. Juxta triplicem divinae scripturae sensum lib. I quem rogante Paulino, Episcopo Nolano, scripsit ad eum latino sermone de benedictione Judae Patriarchae. Deinde eodem Paulino afflagitante, librum alterum ad eundem: in quo caeteras undecim Patriarcharum benedictiones triplici explanatione prosequutus est. Denique eodem auctore haberemus, praeter ea quae restant maximam partem Graecorum bibliothecae Basilii Caesariensis Cappadociae Episcopi, et Gregorii Nazianzeni, Clementis Romani Recognitionum libros: Eusebii Caesariensis Palaestinae Ecclesiasticam historiam, cui addidit decimum et undecimum librum: Xysti quoque, si non Pontificis Romani, saltem Pythagorici cujusdam, ut contendit Hieronymus, sententias: Evagrii sententias, Pamphyli martyris adversum Mathematicos. Josephi etiam latinam fecit historiam, cujus exemplar asservatur Mediolani, in aede S. Ambrosii, Longobardicis scriptum litteris: Origenis item non omnia, quia et Hieronymus transtulit quaedam, quae suo prologo discernuntur. Exposuit idem Rufinus Symbolum, quod inter opera Hieronymi tom. IV. Basileensis editionis continetur, de quo Erasmus Praefatione in Cyprianum: Sed et obtrectatori opusculorum suorum respondit duobus voluminibus, arguens et convincens, sicuti refert Gennadius, se Dei intuitu et Ecclesiae utilitate, auxiliante Domino, ingenium agitavisse: illum vero aemulationis stimulo incitatum ad obloquium stilum vertisse. Ejusdem Rufini opusculum de depravatione librorum, praecipue Origenis, legitur ad calcem primae partis operum Origenis: iterum tomo II. operum D. Hieronymi. Vertit quoque pro eodem Origene Apologeticum Pamphili martyris, quod praefixum operibus Origenis invenitur. Edidit insuper suam Apologiam, ubi contrarias sententias in libris Origenis ob eorum depravationem natas ostendit. Praefatio ejus in libros Origenis de Principiis habebatur vulgo in III. tomo operum D. Hieronymi adjecta per Des. Erasmum, ut facilius intelligerentur Apologiae D. Hieronymi. Plurima denique scripsit, sed multo plura transtulit. Fuit autem is Rufinus Tharmus, seu Thoranus professione Monachus, dignitate Aquilejensis presbyter, Theodosio Imperatori valde charus, pro quo apud B. Ambrosium intercessit, ut ingrediundi Mediolanensis templi fieret illi potestas, a quo antea exclusus fuerat ob patratam caedem septem millium hominum Thessalonicae, uti refert Nicephorus lib. XII. Histor. Ecclesiasticae cap. 40 et 41. Fuit praeterea socius aliquando studiorum et plane amantissimus D. Hieronymi: donec de scriptis Origenis exorta inter eos contentione, visus est Hieronymo nimius admirator, et prope assertor Origenis: et proinde existimatus ejusdem opinionis, quod paulo acrius suam de libris περὶ ἀρχῶν, qui videbantur contra fidem conversi, adversus D. Hieronymum defenderet. At si nemo in hodiernum usque diem inventus est, qui libros ejusmodi Origenis propterea tollendos dixerit, nemo etiam, ut opinor, reperietur qui ob id rejiciendum judicet Rufinum, quod censuerit eosdem retinendos: nisi se B. Augustino temerarius praeferat, qui tanti fecit nostrum Rufinum, ut ex eo in suos ille Psalmorum Commentarios quamplurima derivarit. Fuit enim Augustino antiquior anno redemptionis humanae Cccc. Sed tantae apud D. Augustinum auctoritatis, ut ad D. Hieronymum de illo scribat non sine pietatis ac eruditionis elogio, eumque cum suo, tum adversario, olim vero sodali amicissimo mella Scripturarum studiose lambuisse, utrumque quidem conatus in mutuam benevolentiam revocare, sed ita causam inimicitiarum dissimulans, ut neutri culpam earum affingat. Haec porro luculenti adeo scriptoris opera latuisse tandiu, non mirum debet iis esse, qui norunt ex Trithemio plures libros ab ipso conscriptos (quorum tamen maxima pars nunc primum prodit in lucem) sepultos adhuc pulveribus oblivionis desiderari. Sed ne quisquam hoc nostrum studium existimet ideo minus, quod quaedam ipsius opuscula auctoritati Apostolicae suspecta a nonnullis rejiciantur: illud unum solummodo dixerim, nihil illo Canone omnino adversus Rufinum statui, quod ejus auctoritatem minuat, horumque librorum lectionem impediat. Nam et Gelasius religiosum eum virum appellat (Distin. 15, can. Sancta Rom.) , et nonnullas ab eo scripturas explicatas fuisse tradit (quod dictum Primas Lugdunensis ad Commentarios Psalmorum retulit) et hoc se nomine suspecta quaedam habere, quod a D. Hieronymo scribatur de libero hominis arbitrio minus vere disputasse: sed ut omittam eam quam in dicendo, atque veritatem asserendo prae se tulit libertatem vir sanctissimus idemque doctissimus Hieronymus, ad cujus calculum nos remittit Gelasius, nihil plane in his Commentariis tam apertum est, quam quod pro libero hominis arbitrio, pro bonis operibus, pro mysterio Sanctissimae Trinitatis, et sacrosanctae Ecclesiae Eucharistiae, pro purgatorio, pro vera hominis justitia, atque aliis hujusmodi permultis non semel, neque uno in loco docet. Neque vero cuiquam nova debet esse (tametsi gravis ac molesta bonis omnibus semper fiat) repentina illa voluntatis inter D. Hieronymum et Rufinum alienatio: tum quod ille zelo ardens ac eruditione fretus nihil in alienis libris non depuratum et ad amussim elaboratum ferre poterat: hic vero sanctimonia ac multorum praecipuorum Ecclesiae luminum exemplo communitus, in Origenianis libris, sive legendis, sive in alienam linguam transferendis audacter versabatur. Tum vero maxime quod ex quadam opinionum varietate, veluti ex D. Augustino comperimus, in hanc contentionem inciderint, in quam forte imprudens Rufinus. Siquidem Augustinus epistola, quae est XV. inter illas D. Hieronymi, multis verbis deplorans inter Rufinum et Hieronymum tam graves amicos, doctos, celebres, senes et monachos tam amarulentam discordiam incidisse, non sine gravi totius Ecclesiae scandalo, ait, quod alias non nisi pro homini contigisse poterat, ut ex literis Hieronymi perspexit, quantum sibi moderaretur, quantumque teneret aculeos indignationis, timore obriguisse se, doloreque contabuisse, quia vereretur ne idem pro se Rufinus faceret. Verum patrocinatur utrisque, quod non in dissimili genere inter se contenderint Paulus et Barnabas, D. etiam Petrus et Paulus Apostoli (quorum sententiam nec sine dissidio exceperunt inter se Augustinus et Hieronymus) 0075 qui pariter antea ob voculam τῆς κολοκύντιδος ex prophetia Jonae parum convenerant. Nota est illa ex veteri historia inter Epiphanium ac D. Chrysostomum controversia: illa etiam eo modestior quo antiquior Victoris et Irenaei, Origenis et Theophili: quae tamen omnia non ideo summis viris eam notam inusserant, ut si quid minus recte in nonnullis, quae non ita ab universali Ecclesia in conciliis sacrosanctis tractata fuerant, et decreta, sensissent, in caeteris quoque errasse videantur. Sua sit ergo D. Gelasio auctoritas, et sua D. Hieronymo constet innocentia, quae tamen recte dicta Rufini non elevent, imo quae ad veritatem ut hic omnia exactu si fuerint integra, non minus ad bene credendum nos instruant, et ad bene agendum inflamment, quam quae ab iis perfecta sunt, qui speciosius illo fortasse, et ambitiosius legi terique soleant. Tu vero interim, Domine, a Sancto Andrea memineris has tibi sacratas, bellorum civilium manubias tueri, et eo usque custodire, ut sicut es Catholicus, vivis et vixisti semper catholicissimus: ita catholicae, hoc est Romanae Ecclesiae quicquid in iis fuerit probandum, vel improbandum relinquatur arbitrio. Vale. Ex tuo Musaeolo apud Gervasianos Idibus Juniis MDLXXX.